ZBIORY I ZBIERACZE
31 grudnia 1578 r. właśnie przez Henryka III) i zwisający na długiej, przewieszonej przez szyję wstędze Order Świętego Ducha. Przy szyi spod ciemnego kaftana wystaje biały kołnierzyk, a spod rękawów – takież mankiety koszuli. Lewa ręka wsparta jest na obszytym materiałem zaplecku krzesła, prawa swobodnie opiera się na biodrze. Głowa jest kształtna, twarz pociągła z krótko przystrzyżonym wąsikiem i pielęgnowanym, kilkudniowym zarostem wokół brody, wydatniejszym poniżej dolnej wargi portretowanego. Włosy na głowie gładko zaczesane do góry, nakryte małą czapeczką spiętą z przodu, ponad czołem z głębokimi zakolami, trójzębnym grzeby- 2 kiem ozdobionym piórkami i bogatą w drogie kamienie broszą w kształ- ulubionemu malarzowi ostatniego cie ośmioramiennej gwiazdy. Wi- Walezjusza i jego dworu (M. Piotr doczne na portrecie prawe ucho kró- Michałowski, Portret Henryka III Wala, dwukrotnie przekłute dla wygo- lezego, [w:] Galeria malarstwa i rzeźdy zawieszania kolczyków, ozdobione by Muzeum Narodowego w Poznajest wielką owoidalną perłą, zgodnie niu. Przewodnik, pod redakcją Marii z upodobaniem króla, które już kilka Gołąb i Adama Soćko, Poznań 2008, lat wcześniej tak zadziwiło ambasado- s. 105); jedynie w katalogu niedawnej ra Wenecji, że dał temu wyraz w peł- wystawy na zamku w Blois we Frannym dezaprobaty stwierdzeniu: „[…] cji, gdzie portret ten przez pewien to, co najwięcej, moim zdaniem, odbie- czas był eksponowany, otrzymał nową ra mu [Henrykowi Walezemu] dosto- atrybucję: Étienne Dumonstier (ok. jeństwa, to fakt, że uszy ma przekłute 1540-1603) i jego pracownia (Alejak kobieta (zwyczaj dość powszechny xandra Zvereva, Fêtes & Crimes la Rewśród Francuzów), i to jeszcze nie za- naissance: la cour d’Henri III, Paris dowala się jednym kolczykiem w każ- 2010, p. 82). Nie wdając się w dyskudym uchu, lecz nosi po dwa ozdobio- sję na temat atrybucji portretu, możne zwisającymi z nich drogimi kamie- na jednoznacznie stwierdzić, że kuniami i perłami” (cytat za markizem pione na internetowej aukcji zdjęcie H. de Nailles, Henri de Valois et la Po- jest dawną fotografią przedstawiającą logne, t. I, Paris 1867, s. 43, [w:] Sta- to właśnie dzieło! Dodatkowym ponisław Grzybowski, Henryk Walezy, twierdzeniem takiego ustalenia jest Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk- zgodność wyglądu ramy obrazu, wi-Łódź 1985, s. 95). Tło obrazu stano- docznej na opisanym zdjęciu, z ramą, wi rozchylająca się nieco na boki dwu- w którą oprawiony jest i eksponowadzielna, lamowana zasłona, wykonana ny w Galerii Malarstwa Obcego poznańskiego muzeum portret króla z bliżej nieokreślonej materii. Opis portretu całkowicie zga- Francji Henryka III. Z jedną wszak różnicą. W zachodza się z opisem jednego z najcenniejszych obrazów szesnastowieczne- wanej oryginalnej ramie brakuje okago malarstwa francuskiego ze zbio- załego, zwieńczonego królewską korów Muzeum Narodowego w Pozna- roną drewnianego kartusza z herbaniu – „Portretem Henryka III Wale- mi Królestwa Francji i Rzeczypospozego”. Jest to tempera na desce, o wy- litej Obojga Narodów, który w niemiarach 93 x 76 cm, datowana na lata wyjaśnionych okolicznościach zagi1580-1586 i przypisywana Franço- nął podczas drugiej wojny światowej is Quesnelowi (1542/1545-1619), lub niedługo po jej zakończeniu. Ale
56
| Spotkania z Zabytkami
3-4 2014
to niejedyna zagadka związana z tym portretem i jego oprawą. Obraz wmontowany w dekoracyjną drewnianą obudowę pałacowego kominka zakupiła w Paryżu w 1862 r. Izabela z Czartoryskich Działyńska, córka księcia Adama, od 1857 r. żona Jana Działyńskiego, właściciela Gołuchowa, Januszewa i całego klucza kórnickiego w Wielkopolsce. Ten wysokiej klasy „królewski” zabytek mieszkańcy Paryża i zjeżdżający do stolicy nad Sekwaną goście mogli już w 1865 r. podziwiać w „sali polskiej” Palais de l’Industrie na wystawie „Musée Rétrospectif ”, zorganizowanej przez Union Centrale des Artes Décoratifs w Paryżu. Fotografia z tej wystawy, ukazująca obraz i jego oprawę, wykonana w paryskim zakładzie fotograficznym „FRANCK Phot[ographie]” (François, Marie-Louis-Alexandre Gobinet de Villecholle, 18, Rue Vivienne, Paris) – wymiary kartonu: 43,8 x 34,6 cm, wymiary odbitki fotograficznej naklejonej na karton: 27,8 x 16,3 cm, nr inw. Rf.V.933 – zachowała się w zespole dziewięciu niekompletnych plansz, każda z napisem: „L’ART. ANCIEN / UNION CENTRALE DES BEAUX ARTS APPLIQUÉS A L’INDUSTRIE”, przechowywanych w zbiorach Fundacji Książąt Czartoryskich w Krakowie, będących zapewne ilustracjami do znajdującego się tam także katalogu wystawy. Zdjęcie to oraz odpis katalogu, w którym odnajdujemy interesującą nas pozycję, opublikował niedawno Tomasz F. de Rosset w opracowaniu Polskie kolekcje i zbiory artystyczne we Francji w latach 1795-1919. Między „skarbnicą narodową” a galerią sztuki (Toruń 2005). Ponieważ jednak na słabej technicznie fotografii niełatwo jest rozpoznać nie tylko obraz, ale i osobę przedstawioną na portrecie (choć, paradoksalnie, niepożądane skądinąd bliki na licu obrazu, układające się w pionowe nieregularne pasy, pozwalają bez trudu odgadnąć, że jest to portret malowany na desce), autor książki opatrzył ją jedynie ogólnikowym podpisem: „68. Oprawa kominka ze zbiorów Izy Działyńskiej na wystawie »Musée