Z WIZYTĄ W MUZEUM
jak i wyroby praktyczne, np. komplety do mycia, popielniczki, dzbanuszki do mleka, a także płytki posadzkowe, piece i kominki. To one zwróciły szczególną uwagę Konopnickiej, która „piec-herbarz” (a więc piec, na którego kaflach były przedstawione polskie herby) nazwała wręcz „kartą narodowych tradycji”, mogącą stać się inspiracją dla opowieści na temat historii Polski i źródłem nauki dla młodzieży (Wystawa majoliki…, „Świt”, 1884, dod. do nr. 13, s. 209-210). Majolikę wytwarzano w Nieborowie niewiele ponad 10 lat, a działalność wytwórni dzielona jest na trzy okresy. Pierwszy kończy się w 1886 r., 6 gdy książę stracił zainteresowanie dla swej manufaktury, czego powodem 6 | Kafel z popiersiem Stefana mogły być zarówno finansowe nad- Batorego, z „pieca królów”, projekt użycia Zeltta, jak i konflikty z Thie- Sławomira Celińskiego (?), 1882-1885 lem. Z tego okresu pochodzi najwię- 7 | Bańka na mleko, dekoracja Kazimiery cej obiektów znajdujących się w ko- Stangenberg (?), 1882-1885 lekcjach muzealnych. W latach 1886- 8 | „Fabryka majolik w Nieborowie”, rycina rysunku Feliksa Brzozowskiego zamieszczona -1889 właścicielem fabrycznych urzą- wg w „Tygodniku Ilustrowanym”, 1884 r. dzeń – lecz bez pieców, czyli najważniejszego elementu wytwórni – był (wszystkie obiekty ze zbiorów Muzeum Narodowego zdjęcia: 1, 2, 3, 6 – Przemysław Stanek; Stanisław Thiele. Ceramikowi, pozba- w4, Krakowie; 5 – Jacek Świderski; 7, 8 – Andrzej Chęć) wionemu talentów handlowych i or-
8 ganizacyjnych, nie udało się rozwinąć produkcji na większą skalę, co więcej, w ciągu 15 lat miał zwrócić księciu niemal 16 000 rubli i od tej pory był w ciągłych kłopotach finansowych. Wreszcie ostatni okres to lata po 1889 r., gdy Thiele przeniósł się do
62
| Spotkania z Zabytkami
Arkadii, założył pasiekę i na niewielką skalę, w prymitywnych piecach garncarskich starał się robić majolikę. Wyroby w każdym z trzech okresów były inaczej znakowane, jednak ich jakość była zbliżona, co w znakomity sposób świadczy o wiedzy i doświadczeniu 1-2 2014
7 Thielego. Ceramik opuścił Arkadię pod koniec 1897 r., w latach 1901-1907 był administratorem w uzdrowisku w Nałęczowie, jak dotąd nie udało się jednak ustalić daty jego śmierci. Jak wspomniano powyżej, styl majoliki z Nieborowa wzbudzał olbrzymie emocje i kontrowersje. Nigdy wcześniej i nigdy później w polskiej prasie nie pisano aż tyle na temat ceramiki, nigdy też nie wypowiadało się na jej temat tak wiele znanych osób. Także w pierwszych dziesięcioleciach XX w. majolika nieborowska była różnie oceniana. Przyglądając się dzisiaj wyrobom z Nieborowa z perspektywy historycznej wiemy to, czego nie dostrzegali dziewiętnastowieczni publicyści – że majolika nieborowska stanowi znakomitą ilustrację tendencji historyzujących obecnych w tamtym czasie w ceramice europejskiej i że jest zjawiskiem absolutnie wyjątkowym na tle polskiej dziewiętnastowiecznej produkcji. Myślę, że wielu z nas ujmują pełne fantazji kształty naczyń i ich bogate dekoracje, a poddając się ich urokowi możemy powtórzyć za Stanisławem Gebethnerem, że „wieje od nich jakiś romantyzm przedziwny, czarodziejski”. Bożena Kostuch Więcej na temat wątków poruszonych w artykule w katalogu wystawy „Majolika z Ćmielowa i Nieborowa w kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie”, wydanym w 2013 r.