ZBIORY I ZBIERACZE
4 1 | Ogólny wygląd szaszki (wzór 1909) 2 | 3 | Rękojeść – z prawej kapturek
z monogramem Mikołaja II, z lewej jelec (2) i sygnatura producenta głowni (3)
4 | Warianty sygnatury fabryki Sidorow (wg Aleksander Kuliński, Russkoje chołodnoje orużije XVIII‑XX ww., Moskwa 2001) 5 | Kawalerzysta polskiego oddziału w Rosji z oficerską szaszką dragońską wzór 1881/1909, noszoną na sposób wschodni (fotografia z 1918 r. w zbiorach autora) (zdjęcia: 1-3 – Przemysław Boguszewski)
................................................................................
nia ma podobne oznaczenie: „armata z trzema okrągłymi kulami, pod znakiem wybity napis: СИДОРОВ:ОМ”. Mój nabytek na długie lata wylądował w kącie szafy. Zniechęcony poszukiwaniami zacząłem rozważać jego sprzedaż. Podczas pobytu w Moskwie w 2003 r. wybrałem się na jeden z największych lokalnych bazarów – Targ Izmajłowo. Tu, od jednego z handlarzy militariami usłyszałem: – „Przywieź ją, kupimy”. Za mój egzemplarz zaproponował sumę kilkakrotnie wyższą niż polska antykwaryczna cena sprzedaży „markowej” szaszki oficerskiej. Niebawem dowiedziałem się dlaczego. Otóż dwa lata wcześniej ukazało się drukiem dwutomowe opracowanie pt. Russkoje chołodnoje orużije XVIII-XX ww. (w tłumaczeniu: Rosyjska broń biała XVIII-XX w.) autorstwa Aleksandra Kulińskiego, głównego kustosza Wojskowo-Historycznego Muzeum Artylerii, Wojsk Inżynierskich i Wojsk Łączności w St. Petersburgu. W książce zaprezentowano ponad tysiąc zunifikowanych wzorów uzbrojenia (szpady, pałasze, szable, szaszki, tasaki, kordziki, noże, kindżały, broń nagrodowa i drzewcowa, bagnety). Punktem wyjścia do przygotowania katalogu nie była – jak w wypadku wielu polskich publikacji – analiza obecnego wyglądu opisywanych egzemplarzy. Autor oparł się przede wszystkim na źródłach drukowanych z okresu od XVIII do początku
XX w.: Pełnym zbiorze praw Imperium Rosyjskiego, Rozkazach ministra wojny, Rozkazach resortu wojskowego, Zbiorze praw i postanowień odnoszących się do spraw zarządu wojskowego, Rozkazach resortu morskiego. Tak więc nazewnictwo, datowanie i opisy A. Kulińskiego można uznać za wiarygodne i zgodne z realiami epoki. Na początku sięgnąłem do charakterystyki szaszki oficerskiej wzór 1881. Autor objaśnia, iż jest to oficerska szaszka dragońska, która w 1881 r. zastąpiła dotychczas stosowane różne typy szabel oficerskich i generalskich kawalerii i piechoty, a także oficerskie i generalskie pałasze kirasjerów. Tylko cztery pułki kirasjerów gwardii i dwa pułki huzarów gwardii mogły nadal używać starych szabli i pałaszów, ale jedynie do mundurów paradnych podczas pokoju. Za panowania Mikołaja II w jednostkach używających wzoru 1881 wprowadzono oficerską szaszkę dragońską wzór 1881/1909, różniącą się od poprzedniczki detalami rękojeści (inne karbowanie uchwytu, inny kapturek i rozetka, medalion z monogramem „H II”). Jej charakterystyka jest analogiczna do egzemplarzy zdefiniowanych przez A. Czerwińskiego i L. Dudka jako szaszki oficerskie wzór 1909. Wzór 1881/1909 5 był produkowany do 1917 r., tj. do rewolucji lutowej w Rosji. Jeszcze przed wybuchem Wielkiej Wojny doczekał się modyfikacji, określonej jako „oficerska szabla piechoty wzór 1913”. Różnice sprowadzały się do zmiany pochwy na stalową (przypinaną do rapci typu zachodnioeuropejskiego) oraz... do zmiany nazwy. Nową-starą broń przydzielono wszystkim oficerom i generałom piechoty, artylerii (z wyjątkiem konnej, górskiej konnej i kozackiej), wojsk inżynierskich, wojsk kolejowych, oddziałów wspomagających, sztabów (z wyjątkiem gwardyjskich, kawaleryjskich i kozackich), zarządów (z wyjątkiem gwardyjskich, kawaleryj-
skich, artylerii konnej i kozackich), instytucji i zakładów resortu wojskowego (z wyjątkiem szkolnych i kozackich). Prawny galimatias, dotyczący zasad przydzielania broni białej, był dość typowy dla straszliwie zhierarchizowanej rosyjskiej armii. Ostre przełamanie tego skostniałego systemu nastąpiło dopiero podczas wojny – w rezultacie zablokowania importu z Europy Zachodniej oraz rosnących ograniczeń materiałowych. Wojsko potrzebowało broni, której głównymi zaletami byłby nie elegancki wygląd i bogactwo zdobień, lecz funkcjonalność i skuteczność w walce. Z jednej strony uległy uproszczeniu zasady przydzielania uzbrojenia, z drugiej pojawiła się większa dowolność w stosowaniu wzorów, a także egzemplarzy zdobycznych i niewojskowej proweniencji. Rządowa fabryka w Złatoust nie nadążała już z produkcją, więc na potrzeby frontu zaczęły pracować liczne, głównie prywatne, zakłady i manufaktury. Przedostatni rozdział książki A. Kulińskiego poświęcony jest właśnie producentom oraz stosowanym przez nich oznaczeniom. Tu wreszcie znalazłem opis swojej „nietypowej” sygnatury głowni. „СИДОРОВ” – to znak „fabryki wyrobów stalowych, działającej we wsi Gorodiszczi Guberni Włodzimierskiej od pierwszej połowy XIX w. do 1917 r. Podczas pierwszej wojny światowej fabryka w niewielkiej ilości przygotowała głownie do broni bojowej. Znak stawiano na nasadzie głowni.” Warto było poczekać... Czy to już koniec zagadek i poszukiwań? Otóż nie. Na jelcu mojej szaszki widnieje litera „M”. Według A. Kulińskiego nabijano tu skróty nazw jednostek wojskowych, do których trafiały konkretne egzemplarze, lecz tylko na broni żołnierskiej. Co więc w tym wypadku oznacza litera „M”? Na razie nie wiadomo. Przemysław Boguszewski
Spotkania z Zabytkami
1-2 2010 |
49