Jarosław Zieliński
a szczególnie własnej roli – bardzo subiektywne. Najważniejszą pozycją w tej grupie jest kilkutomowe dzieło Józefa Sigalina: Warszawa 1944‑1980. Z archiwum architekta (Warszawa 1986). O tematykę socrealizmu zahacza, głównie w warstwie omówień konkursów architektonicznych, opracowanie Zygmunta Stępińskiego: Siedem placów Warszawy (Warszawa 1988), kolejnego uczestnika tamtych procesów, w wielu miejscach nieścisłe i z oczywistych przyczyn nie do końca obiektywne. Za pierwsze opracowanie w całości poświęcone realizmowi socjalistycznemu w architekturze polskiej należy przyjąć artykuł Krzysztofa Stefańskiego: Architektura polska 1949-1956, opublikowany w „Kwartalniku Architektury i Urbanistyki” nr 1-2/1982 (dalej Stefański 1982). Opracowanie to miało walor porządkujący przedmiotowe zjawiska, ale w czasach wszechobecnej cenzury nie mogło otwarcie postawić wielu kwestii. Tych ograniczeń nie miało dzieło Wojciecha Włodarczyka: Socrealizm i sztuka polska w latach 1950-1954 (Paryż 1986, Warszawa 1991). W Polsce ideologiczną stronę doktryny socrealizmu zanalizował dogłębnie Waldemar Baraniewski, najpierw w referacie: Wobec socrealizmu (w: Sztuka polska po 1945 roku – materiały sesji SHS z 1984 roku, Warszawa 1987), a następnie w pracy doktorskiej: Architektura Warszawy okresu realizmu socjalistycznego (Instytut Historii Sztuki UW, 1987 rok), niestety, nigdy niewydanej. Wiele fragmentów i tez z tejże dysertacji zostało jednak spożytkowanych w późniejszych publikacjach, w tym przede wszystkim w artykule: Ideologia w architekturze Warszawy okresu realizmu socjalistycznego („Rocznik Historii Sztuki”, XXII, 1996 rok; dalej Baraniewski 1996), w eseju: Między opresją a obojętnością (katalog wystawy Warszawa-Moskwa – Moskwa-Warszawa, 1900‑2000, Zachęta, grudzień 2004 roku; dalej Baraniewski 2004) oraz w artykule: Kopernik i Stalin. Treści ideowe dekoracji Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie („Kronika Warszawy” 2005/4, s. 53-69; dalej Baraniewski 2005). Praca zbiorowa pod red. J. Kochanowskiego: Zbudować Warszawę piękną... O nowy krajobraz stolicy, 1944-1956 (Warszawa 2003) to zbiór esejów poruszających różne ideowe aspekty odbudowy miasta. Niedawno ukazała się monografia autorstwa Marka Czapelskiego: Bohdan Pniewski – warszawski architekt XX wieku (Warszawa 2008; dalej Czapelski 2008), analizująca twórczość jednego z najważniejszych kreatorów architektury i urbanistyki Warszawy kilku epok, w tym socrealizmu. Bieżący rok przyniósł wybitną, poprzedzoną w czasie wieloma artykułami i esejami monografię pióra Piotra Majewskiego: Ideologia i konserwacja. Architektura zabytkowa w Polsce w czasach socrealizmu (Warszawa 2009; dalej Majewski 2009), w lwiej części poświęconą Warszawie i, jak żadna
8