Piękno antycznego i renesansowego wzoru
P
odziwiając zachowane do dziś odlewy gipsowe słynnych rzeźb antycznych i nowożytnych w Starej Pomarańczarni w Królewskich Łazienkach, m.in. posąg „Ateny Lemnia” Fidiasza czy uniwersytecką Salę Kolumnową na rycinie Krzyżanowskiego, z widocznym m.in. „Tondem Taddei” Michała Anioła, obok imion artystów przywołujemy również imiona tych, którzy te odlewy kupowali, tworzyli i konserwowali. Najpierw imię króla Stanisława Augusta, potem kontynuatora jego dzieła – Stanisława Kostki Potockiego, następnie imiona ich najbliższych współpracowników – Augusta Fryderyka Moszyńskiego, Marcella Bacciarellego, Jana Chrystiana Kamsetzera, Giuseppe Pellegriniego (niemal zupełnie zapomnianego królewskiego „formatora” gipsów), Antoniego Blanka i wreszcie
Justyniana Karnickiego i Bronisława Gembarzewskiego. Karnicki był dyrektorem utworzonego w 1862 r. Muzeum Sztuk Pięknych […], a Gembarzewski dyrektorem wyrosłego z niego Muzeum Narodowego. Obydwaj w zasadniczy sposób przyczynili się do rozbudowania warszawskiej kolekcji odlewów gipsowych; wiele z nich zachowało się do dziś w Łazienkach. Znaczna część z tych gipsów to wysokiej klasy kopie dzieł Fidiasza i Michała Anioła, a wśród nich watykańska „Pietà” i „Mojżesz” z nagrobka papieża Juliusza II w kościele San Pietro in Vincoli w Rzymie. Historia muzeów warszawskich zaczęła się w 1775 r. wraz z ideą Musaeum Polonicum zainicjowaną przez Stanisława Augusta i spisaną przez Michała Jerzego Wandalina Mniszcha; nie zapomniano w niej i o kolekcji odlewów gipsowych wybitnych
rzeźb antycznych. W Myślach względem założenia Musaeum Polonicum mowa jest o „[…] gromadzeniu opisów sławniejszych gabinetów, kopersztychów ich wyrażających zbiory, znaczniejszych statuy wyobrażeń [które], choć gipsowe, za wizerunek równie służyć mogą, zachęca równie y wydoskonala sztuk wyzwolonych poznanie” (M. Mniszech, Myśli…, [w:] Zabawy przyjemne y pożyteczne z różnych autorów zebrane, t. 11, cz. 2, Warszawa 1775, s. 213). Idea ta konkretny kształt przybrała w działaniach Stanisława Kostki Potockiego około 1780 r., ale pozostała mało znaną wizją narysowaną na papierze w postaci sześciu rysunków (Projects des Bâtiments pour un Musée Beaux-Arts de la Composition de Comte Stanislas Potocki), przechowywanych w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Dopiero przeszło trzydzieści lat później w murach Uniwersytetu Warszawskiego, a konkretnie w gmachu zwanym pomuzealnym, w obecnej siedzibie Wydziału Historycznego, Potocki zrealizował tę ideę na fundamentach zbudowanych przez ostatniego króla Rzeczypospolitej. […] Plany ufundowania w Warszawie akademii czy szkoły sztuk pięknych pojawiły się już w czasach Jana III Sobieskiego, ale nie wyszły daleko poza sferę królewskiego marzenia. Wysiłki Augusta II i jego syna Augusta III jako mecenasów koncentrowały się na ................................................................................
1 | Franciszek Smuglewicz, „Gloryfikacja Stanisława Augusta jako opiekuna nauk i sztuk”, ok. 1765 r., rysunek (w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie, Fundacja Zbiorów im. Ciechanowieckich)
10
| Spotkania z Zabytkami
5-6 2013