1
śródmieście
Fabryka wyrobów Srebrnych i Platerowanych „J.Fraget” Adres obiektu: ul. Elektoralna 14/16 Data powstania: od 1824 r. Użytkownik: dom mieszkalny Historia obiektu Urodzony we Francji w La Ferte’ sous Jouarre Józef (Joseph) Fraget przybył do Polski z bratem w 1824 r. Wtedy też założył niewielki warsztat brązowniczy w oficynie pałacu Łubieńskich przy ul. Królewskiej. Produkcja wyrobów brązowych platerowanych rozwijała się znakomicie i już w 1830 r. zatrudniano 50 pracowników, a dziesięć lat później 200. W 1844 r. Józef Fraget nabył dużą posesję przy ul. Elektoralnej, gdzie następnie wzniósł nowe zabudowania fabryczne. Fabryka była stale unowocześniania, usprawniano m.in. technologię platerowania. W 1867 r. (rok śmierci Józefa Frageta) pracowało w niej już 250 robotników. Wytwórnia stała się prawdziwym potentatem na rynku Królestwa Polskiego i mogła spokojnie mierzyć się z największym konkurentem – wytwórnią Norblina. Firma Frageta posiadała bardzo dobre kontakty w całym Cesarstwie i tam większość swoich wyrobów eksportowała. Otwarto przedstawicielstwa w Moskwie, Petersburgu, Charkowie, Kijowie, Odessie, Rydze, Tyflisie. Wytwarzano głównie sztućce, zastawę na środek stołu: misy, patery, kabarety; a także paramenty kościelne (np. lichtarze). Firma obok platerów wypuszczała też krótkie serie sreber. Posiadała własny zespół projektantów, dzięki którym wyroby Frageta zawsze podążały za najnowszą modą. Wyroby były sygnowane puncą Fraget w owalu. Na początku XX w. w fabryce zostały zainstalowane nowoczesne maszyny, w ty m.in. silnik o mocy 120 KM. Po śmierci ostatniego z Fragetów, Juliana Mikołaja, nowym zarządcą firmy został zięć Frageta Czesław ks. Światopełk Mirski. Po mężu prowadziła firmę potem jego żona Maria Antonina z Fragetów ks. Światopełk-Mirska. Po kryzysie spowodowanym wojną światową fabryka zaczęła znowu podnosić zatrudnienie i produkcję – w 1926 r. pracowało w niej 450 robotników. Sklepy Frageta działały w Warszawie, Poznaniu i Łodzi. We wrześniu 1939 r. fabryka została częściowo zniszczona, produkcja została bardzo ograniczona. Po wojnie fabryka Frageta została połączona z wytwórnią Braci Hen1 neberg, jego przedwojennych konkurentów, i od 1951 r. funkcjonuje pod nazwą „HEFRA”. Wiele z obecnych wzorów sięga swoją genezą jeszcze projektów XIX-wiecznych. Opis Z dawnej zabudowy zachował się tyl1 Zabudowania fabryczne. ko przekształcony budynek frontowy przy Zdjęcie archiwalne z 1983 r. ul. Elektoralnej. Zabudowania fabryczne od 2 Punca warsztatowa firmy Fraget 2 strony podwórza zostały zlikwidowane pod wraz z oznaczeniem wyrobu platerowego. nowe bloki mieszkalne. Uwagi Na zabytkowym Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie Fragetowie wystawili reprezentacyjny nagrobek. Brązowe plakiety umieszczone na czarnym granicie zaświadczają o przemysłowej, platerniczo-brązowniczej historii rodziny. Bez wątpienia był to jeden z najbardziej znanych i zamożnych rodów Warszawy. ................................................................................................................................................................
84
Bibliografia Jeziorański A., Księga adresowa przemysłu fabrycznego w Królestwie Polskim, Warszawa 1905. Lileyko H., Srebra Warszawskie, Warszawa 1979. Misztal S., Rozwój i lokalizacja przemysłu Warszawy międzywojennej [w:] Warszawa II Rzeczypospolitej, Warszawa 1970. Sroka A., Przemysł fabryczny w Królestwie Polskim, Warszawa 1908-1912. Zieliński J., Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, tom 3, Warszawa 1996. www.hefra.pl