praga południe
12
Towarzystwo Akcyjne Lnianej i Jutowej Manufaktury; Zakłady Amunicyjne „Pocisk” S.A. Adres obiektu: ul. Mińska 25 Data powstania: 1898-lata 20-te XX w. Użytkownik: Polskie Zakłady Optyczne Nieruchomości Historia obiektu W 1898 r. powstało Tow. Akcyjne Lnianej i Jutowej Manufaktury (tzw. „Juta”). Międzynarodowy zarząd spółki (w jego skład wchodzili Maks Meyler z Hamburga, Andrzej Larsson i Ludwik Ehrtman z Rygi, Maurycy Łaski z Warszawy) w pierwszym okresie funkcjonowania zakładu nastawił się głównie na import gotowych wyrobów z Rygi. Dopiero z czasem przy Mińskiej zaczęto produkować worki jutowe i płótno na opakowania. Budynki na Pradze były dodatkowo wykorzystywane przez firmę braci Orszagh, która umieściła tu swoje magazyny (duży sklep posiadali przy ul. Leszno róg Orlej). Budynek administracyjno-biurowy na rogu fabryki posłużył w 1917 r. za konspiracyjne mieszkanie ówczesnemu brygadierowi Józefowi Piłsudskiemu, który miał się wkrótce ponownie pojawić w fabryce, ale już w innej roli. Po zakończeniu wojny „Juta” się rozwiązała, a praskie tereny przejęły Zakłady Amunicyjne „Pocisk”, spółka zawiązana przez grupę polskich przemysłowców i legionistów. Dzięki przekazanej przez Rząd RP pożyczce firma zakupiła odpowiednie maszyny do wyrobu amunicji (sprowadzone z Austrii) i była w stanie spłacić zakup posesji wraz z budynkami przy Mińskiej oraz w Rembertowie. W 1920 r. dokonano uroczystego otwarcia i poświęcenia nowej fabryki – uroczystość zaszczycił sam marszałek Józef Piłsudski. Wytwórnia jako pierwsza na terenie państwa polskiego uruchomiła produkcję amunicji. Obok istniejących budynków dawnej „Juty” zbudowano ogromną narzedziownię (niezachowana). W budynku admnistracyjno-biurowym utworzono muzeum fabryki. Po zakupie kolejnych parceli cały teren zakładów obejmował kwartał między ulicami Mińską, Terespolską i Bliską. Po wybuchu II Wojny Światowej fabryka przerwała produkcję. W 1944 r., podczas walk na Pradze, znaczna część zabudowań uległa
1 1 2
Nieistniejący budynek narzędziowni. Zdjęcie archiwalne z lat 30-tych. Budynek administracyjny i brama. Stan z 2008 r.
2
zniszczeniu. W pozostałych wymontowano lub zdemolowano urządzenia i maszyny. W 1946 r. zakłady zostały przejęte przez Polskie Zakłady Samochodowe nr 2, później przemianowane na Zakłady Sprzęty Transportowego nr 2. W 1951 r. rozpoczęto produkcję motocykli (w Warszawskiej Fabryce Motocykli produkowano m.in. popularne WFM-ki), której zaprzestano w 1965 r. Od tamtego czasu właścicielem terenów i zabudowań są Polskie Zakłady Optyczne. Pomieszczenia w budynkach produkcyjnych i budynku frontowym podnajmowane są prywatnym firmom pod ich działalność. Opis W skład historycznego zespołu wchodzą cztery hale, brama i budynek administracyjno-biurowy pozostałe po Manufakturze Lnianej i Jutowej, cztery budynki wybudowane przez Fabrykę „Pocisk”, fragment muru od ul. Mińskiej, oraz budynek mieszkalny przy ul. Mińskiej 35. Resztę terenu zajmują obiekty powstałe po 1946 r. i późniejsze. Budynek administracyjno-biurowy Najciekawszy pod względem architektonicznym jest budynek frontowy, pełniący funkcje biurowe, muzealne, archiwum, centrali telefonicznej. Mieściło się tam także małe dzienne przedszkole dla dzieci (mogły nim przebywać też matki) robotni-
33