7
praga południe
Zakłady Elektrotechniczne Bracia Borkowscy Spółka Akcyjna Adres obiektu: ul. Kamionkowska 30 / Grochowska 308-310 Data powstania: 1907 r. / 1914 r. Użytkownik: prywatny Historia obiektu Założycielami firmy byli bracia Borkowscy: Edward, Jan, Ferdynand. Początkowo zajmowali się handlem sprzętem elektrotechnicznym sprowadzanym z zagranicy. Firma rozwijała się na tyle, że już w 1910 r. otworzyła swe przedstawicielstwo w Łodzi, a w 1911 r. przeniosła swoją siedzibę pod prestiżowy adres Al. Jerozolimskie 6. W 1914 r. uruchomiono własną produkcję w zakładzie wybudowanym przy ul. Kamionkowskiej na Grochowie. Wyrabiano głównie stal odgromową i żyrandole, a produkty opatrywano znakiem „Brabork”. W XXleciu firma wytwarzała także grzejniki domowe i żelazka. Podczas Wielkiego Kryzysu firma przeszła niezbędną restrukturyzację, ale już w 1934 r. rozpoczęto kolejne inwestycje – m.in. wybudowano bakeliciarnię i kuźnię. W 1938 r. zakłady zatrudniały ponad 1.000 pracowników. Pod okupacją zakłady prowadziły niewielką produkcję na potrzeby wojska niemieckiego. Wywiezione przez Niemców maszyny wróciły do kraju w 1945 r. W znacjonalizowanych budynkach znalazła swoją siedzibę Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego „Grochów”. Opis Zespół zabudowań zgrupowanych wokół wspólnego dziedzińca kształtował się w ciągu kilku dziesięcioleci, od 1913 r. do 1938 r. Budynki ocalały podczas ostatniej wojny i zostały uzupełnione halą produkcyjną, domykając dziedziniec od strony zachodniej. Zespół fabryczny składa się z czterech obiektów: Budynek produkcyjno-biurowy, północny: najstarszy, wybudowany w 1913 r. Czterokondygnacyjny, z dwuspadowym dachem uzyskał wczesno modernistyczną fasadę rozczłonkowaną lizenami, z ryzalitem zwieńczonym trójkątnym szczytem. Dekoracji dopełniają proste gzymsy kordonowe. Budynek biurowo-magazynowy: zbudowany został od ul. Grochowskiej w 1928 r. Ma cztery kondygnacje z wysokimi suterenami. Przykryty płaskim dachem, z bardzo oszczędnym detalem w postaci lizen przez całą elewację, z ryzalitem z prawej strony, prezentuje nowoczesną funkcjonalistyczną formę wzbogaconą o detal art-deco. Okna dolnych kondygnacji zostały ujęte w uskokowe płyciny. Budynek produkcyjnobiurowy: wschodni, wybudowany w latach 1937-1938 wg proj. Józefa Olczaka, usytuowany frontem do ul. Gocławskiej. Budynek jest połączony elewacją frontową z elewacją szczytową budynku biurowo-magazynowego. Trójkondygnacyjny z wysokimi suterenami, dekorowany sześcioma lizenami. Środkowy 2-osiowy ryzalit ozdobiony belwederkiem. Budynek bakeliciarni, kuźni i szatni wybudowany w latach 1934-1935. Jest łącznikiem miedzy budynkami produkcyjno-biurowymi. Trójkondygnacyjny z wysokimi suterenami i przejazdem bramnym na dziedziniec zakładu.
1 1 2
Bud. biurowo-magazynowy, od ul. Grochowskiej. Stan z 2009 r. Hala produkcyjna od strony zachodniej. Stan z 2009 r.
2
................................................................................................................................................................
28
Bibliografia Jeziorański A., Księga adresowa przemysłu fabrycznego w Królestwie Polskim, Warszawa 1905. Misztal S., Rozwój i lokalizacja przemysłu Warszawy międzywojennej [w:] Warszawa II Rzeczypospolitej, Warszawa 1970. Pustoła-Kozłowska E., Mapa budownictwa przemysłowego Warszawy, Warszawa 1983 w: Archiwum WUOZ. Sroka A., Przemysł i handel Królestwa Polskiego, Warszawa, r. 1908-1912. Zieliński J., Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, t. IV, Warszawa 1995-2005.