wola
35
Towarzystwo akcyjne Fabryk Metalowych „Norblin, Bracia Buch i T. Werner” (potem Walcownia Metali Warszawa) Adres obiektu: ul. Żelazna 51/53 Data powstania: 1809, 1882 r. Użytkownik: obiekt do niedawna użytkowany przez Muzeum Przemysłu (oddział Muzeum Techniki), teren przewidziany pod zabudowę Historia obiektu Początki zakładu odlewniczego i wyrobu przedmiotów metalowych sięgają lat 20-tych XIX w. W 1920 r. Wincenty Norblin, syn znanego malarza i rysownika Jana Piotra Norblina, założył niewielki warsztat zajmujący się produkcją uprzęży końskich, elementów metalowych do powozów i broni. W zakładzie uruchomiono też niewielką odlewnię wykonującą mniejsze zlecenia (np. brązowe popiersia). W sklepie przy Krakowskim Przedmieściu oferowano także fragmenty srebrnej i posrebrzanej zastawy stołowej. W 1830 r. Wincenty Norblin otrzymał w posagu od żony (wdowy po złotniku Cerisierze) niewielki warsztat brązowniczy na Starym Mieście. Oba zakłady po połączeniu dawały już całkiem spory kapitał, który umożliwił przeniesienie produkcji i sprzedaży do nowej wytwórni na ul. Chłodnej. W ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat zatrudnienie wzrosło do 60 pracowników, a fabryka stała się najważniejszym warszawskim zakładem produkującym posrebrzaną zastawę stołową. Dalszy rozwój przypada na lata po 1864 r., kiedy to fabryka została połączona ze sporym warsztatem złotniczym Teodora Wernera (przez małżeństwo córki Norblina z Teodorem Wernerem). Na czele fabryki stanął syn Wincentego – Ludwik, a nowa firma przyjęła nazwę „Norblin i Spółka”. W 1882 r. firma wykupiła fabrykę Braci Buch, mieszczącą się od 1809 r. przy ul. Żelaznej. To wtedy następuje przeniesienie produkcji z zabudowań przy Chłodnej do znacznie obszerniejszych budynków przy ul. Żelaznej 51. W nowym miejscu uruchomiono dodatkową walcownię blach. Od 1893 r. połączone firmy funkcjonowały pod nazwą „Towarzystwo Akcyjne Fabryk Metalowych Norblin, Braca Buch, T. Werner”. W końcu XIX i na początku XX w. fabryka przeżywała wielką prosperity. Była największym dostawcą wyrobów platerowych w całym Królestwie Polskim. Posiadała sklepy w m.in. Moskwie, Petersburgu, Rydze, Kijowie, Mińsku, Wilnie, a nawet
2 1
1
2
Widok terenu Fabryki Norblina z wieżowca przy ul. Łuckiej Charakterystyczna alejka międzu halami. Stan z 2009 r
w Teheranie. Zatrudnienie w 1910 r. sięgnęło 600 pracowników, z czego część stanowiła wysoko wykwalifikowana kadra zagraniczna. Po 1918 r. fabryka została częściowo skierowana na produkcję zbrojeniową – produkowano łuski armatnie i amunicję. Nadal jednak lwią część produkcji stanowiły wyroby platerowane. Druga wojna światowa w dużym stopniu zniszczyła zakłady. Jednak pomimo planów likwidacji pozostałości zakładu, dawna załoga rozpoczęła odbudowę zniszczonych hal. Nie zachowano już jednak historycznego układu zespołu, a odbudowane hale tylko w pewnym stopniu nawiązywały do obiektów oryginalnych. W 1946 r. uruchomiono pierwszą odlewnię, tłocznię, druciarnię i rurownię. Nie był to już jednak zakład prywatny – w 1950 r. przemianowano też nazwę na „Walcownię Metali Warszawa”. Po 1982 r. w części hali wykańczalni mieściło się Muzeum Przemysłu, a dom przy ul. Łuckiej zaadaptowano na potrzeby Muzeum Drukarstwa. W budynku mieszkalnym od ul. Prostej mieścił się Teatr „Scena Prezentacje”. Teatr funkcjonuje do dnia dzisiejszego. Obecnie teren przewidziany jest do częściowej nowoczesnej zabudowy o charakterze wielofunkcyjnym.
147