300
WOLA
44. Towarzystwo Akcyjne Zakładów Mechanicznych Borman, Szwede i S-ka Adres obiektu: ul. Srebrna 12/16, ul. Kolejowa Data powstania: 1833/1882 Użytkownik: w budynku administracyjnym – biura prywatnych firm Historia obiektu: W 1833 r. został założony warsztat kotlarski Sebastiana Bańkowskiego. Produkował kotły, garnki, rondle, misy, patelnie, a specjalizował się w produkcji rondli i menażek wojskowych. W 1882 r. warsztat odkupiła powstała ok. 1880 r. spółka Borman i Szwede (wówczas Maurycy Borman był już właścicielem zakładu kotlarskiego D. Hocke’a). Maurycy Borman wszedł w spółkę z Ludwikiem Szwede; wspólnie wdrażali pomysł wykorzystania blachy i części miedzianych do produkcji kotłów. Po zakupieniu warsztatów Bańkowskiego, nowa firma rozpoczęła budowę oddziału kotlarni. Zatrudniano wtedy ok. 100 osób. Szybki rozwój firmy w ciągu następnych lat spowodował, że znalazła się wśród potentatów branży metalurgicznej w Królestwie Polskim. Produkowano wyroby dla branży cukrowniczej, rektyfikacyjnej i gorzelniczej. W końcu XIX w. w przedsiębiorstwie
zatrudnienie znalazło już 700 osób, a roczna produkcja wynosiła 1 500 000 rubli. W 1900 r. na wystawie w Paryżu, a ponownie w 1911 r. w Turynie, firma otrzymała Grand Prix – najwyższe odznaczenie. W 1914 r. władze carskie rozmontowały maszyny i całą produkcję (wraz z kadrą pracowniczą) przeniesiono na Ukrainę. Po wybuchu rewolucji zakłady zostały upaństwowione, a pracownicy wrócili do kraju. Był to kres funkcjonowania jednej z największych warszawskich fabryk. W zabudowaniach przy ul. Kolejowej ulokowała się w 1911 r. Warszawska Spółka Akcyjna Budowy Parowozów. Z czasem, oprócz produkcji wagonów i parowozów, zaczęto produkować też same silniki. Okres prosperity nie trwał jednak długo – w czasie Wielkiego Kryzysu firma popadła w duże tarapaty finansowe i zakłady przejęła Spółka Akcyjna Wielkich Pieców i Zakładów Ostrowieckich, produkująca głównie dla Centralnego Okręgu Przemysłowego oraz na potrzeby wojska. Halę fabryki (nazwanej Czerwony Parowóz) do wybuchu II wojny opuszczały wagony, parowozy, silniki dieslowskie, dźwigi, suwnice, a nawet wyrzutnie torped. W 1939 r. zakłady włączono do niemieckich koncernów wojskowych. W czasie walk powstańczych zabudowania zostały zniszczone w ok. 90%. Po wojnie na tym terenie, przy częściowym wykorzystaniu dawnych budynków, funkcjonały Zakłady Widok ogólny od ul. Srebrnej, fot. 2009