sytuacja gospodarcza w krajach niemieckich, sąsiadujących z Księstwem Warszawskim. Ogromne zmiany w życiu miasta i jego mieszkańców przyniosło utworzenie Królestwa Polskiego. Kalisz stał się miastem przygranicznym. Rząd Królestwa postawił na rozwój wielu gałęzi przemysłu praktycznie od podstaw. Tkaczom z sąsiedniej Saksonii, Prus, Brandenburgii oferowano na terenie Królestwa Polskiego bardzo dogodne warunki osiedlania i działalności: działki budowlane, kredyty z różnych rządowych i samorządowych funduszów, zakup na dogodnych warunkach drewna budulcowego, zwolnienia z opłat obciążających nieruchomości w mieście, zwolnienie z obowiązku służby wojskowej. Podobne warunki stworzono dla osadnictwa wiejskiego. Dzięki temu w Kaliszu pojawili się specjaliści różnych zawodów: tkacze, farbiarze, piwowarzy, garbarze. Imigranci nieśli ze sobą znajomość nowoczesnych procesów produkcji i organizacji pracy. Zainicjowali rozwój wielu gałęzi przemysłu, w wielu innych wypadkach działalność rzemieślniczą wprowadzili na tory produkcji manufakturowej. Z racji posiadanych umiejętności i szybko gromadzonego majątku imigranci w krótkim czasie znaleźli się w gronie elity finansowej Kalisza. Stanowili tak znaczny odsetek mieszkańców, iż władze Kalisza podjęły decyzję o urządzeniu szkoły ewangelickiej. Rozkwit demograficzny przeżywała także gmina żydowska, której przedstawiciele zajmując się bankierstwem, kupiectwem, dzierżawami podatków, liwerunkami zaliczeni zostali do pierwszych fortun Królestwa Polskiego. W Kaliszu pojawili się również rosyjscy wojskowi i nieliczni urzędnicy, powiększając tym samym grupę prawosławnych mieszkańców miasta. W okresie Królestwa Konstytucyjnego Kalisz określany był często „salonem cesarstwa”. Pięknie rozbudowywany, z kwitnącym przemysłem i handlem, zasobny, stał się wizytówką imperium carskiego. Był także miastem wielokulturowym i wielonarodowym, w którym 2/3 mieszkańców mówiło na co dzień w innym języku niż polski. Zmianę sprzyjających warunków gospodarczych i politycznych przyniosło powstanie listopadowe. Mieszkańcy Kalisza pochodzenia niemieckiego w znikomej części poparli obcy im, polski ruch niepodległościowy. Upadek powstania i zmiany polityczne, jakie po nim nastąpiły, były bardzo niekorzystne
dla miasta. Zahamowany został rozwój znakomitych manufaktur włókienniczych, zamówienia rządowe na potrzeby armii przejęły firmy rosyjskie, rząd carski postawił na rozwój łódzkiego ośrodka włókienniczego i produkcję nowego surowca − bawełny. Kalisz przestał być atrakcyjnym ośrodkiem przemysłowo-handlowym. Następowała powolna stagnacja miasta. Jednocześnie w związku z planami rusyfikacyjnymi i unifikacyjnymi w Kaliszu pojawiła się pewna liczba Rosjan, żołnierzy garnizonu kaliskiego, urzędników gubernialnych i powiatowych, nauczycieli. Razem z żołnierzami i urzędnikami przybywały ich rodziny, pojawili się także kapelani wojskowi. Dla tak znacznej grupy wyznawców prawosławia cerkiew funkcjonująca w niszczejących budynkach pofranciszkańskich była zbyt mała, dlatego nabożeństwa przeniesiono do cerkwi pułkowej, zorganizowanej w budynkach kolegium pojezuickiego. Na potrzeby rosyjskiego garnizonu urządzono na Majkowie prawosławny cmentarz wojskowy. Oficerom i żołnierzom rosyjskim wyznania ewangelickiego opiekę duszpasterską świadczył pastor kaliskiej parafii ewangelickiej.
2 | Sobór św. Piotra i Pawła, obecnie nie istnieje
W 1844 r. Kalisz stracił rangę miasta wojewódzkiego (gubernialnego), stał się siedzibą powiatu. Ta decyzja władz carskich w konsekwencji pogłębiła dalszą degradację gospodarczą miasta. Po upadku powstania styczniowego, w ramach reorganizacji terytorialnej Królestwa, Kalisz odzyskał rangę miasta gubernialnego, ale nie powrócił już do dawnego znaczenia Spotkania z Zabytkami
5-6 2011 |
23