ZABYTKI W KRAJOBRAZIE
ZABYTKI W K
w Rzymie miał zapewne wpływ na zainteresowanie się Niezabitowskiego sztuką włoską, a także podjęcie studiów malarskich, bez których niemożliwa byłaby jego późniejsza twórczość artystyczna. Uprawiał ją przede wszystkim dla potrzeb swojego zakonu, ale również dla okolicznych kościołów. Zachowana spuścizna malarska artysty liczy ponad dwadzieścia dzieł. Są to głównie obrazy o tematyce maryjnej, a więc ideowo zgodne z regułą Zgromadzenia Marianów. W niektórych obrazach zauważalne są włoskie wzorce ikonograficzne. Ambitny program artystyczny przyjęty dla kształtowania wnętrza kościoła w Mariańskim Po- 7 rzeczu musiał być związany z osobą obeznaną z ówczesną sztuką pla- mej wysokości podobny baldachim styczną i mającą odpowiednie umie- chrzcielnicy zakończony jest figurą jętności. Cała polichromia wnętrza św. Jana Chrzciciela. Najstarszym zabytkiem związawskazuje bowiem na artystę, który od początku świadomie realizował kon- nym z początkami kościoła jest obraz cepcję takiej kompozycji. Umiejętne Matki Boskiej Goźlińskiej z XVII w. stosowanie zasad perspektywy i świa- Został on podarowany w 1699 r. przez tłocienia świadczy o odpowiednim założyciela Zgromadzenia Marianów jego przygotowaniu w tej dziedzi- o. Stanisława Papczyńskiego, z przenie. Wszystko to przemawia za tym, znaczeniem dla nowo wznoszonej że autorem projektu polichromii był świątyni. Ocalony szczęśliwie z pożaJan Niezabitowski, który właśnie ru pierwszego kościoła, nieprzerwanie w okresie powstawania polichromii otoczony jest kultem. Obraz w srebrzajmował się twórczością malarską, nej sukience znajduje się w iluzyjnym natomiast w procesie bezpośredniej ołtarzu na ścianie szczytowej lewego jej realizacji mogli brać już udział inni ramienia transeptu. W pozostałych ołtarzach transeptu są obrazy: w leartyści. W kościele zachowało się wiele wym ramieniu, na wschodniej ścianie obiektów wyposażenia, prawie w ca- św. Marcina, w prawym ramieniu, na łości pochodzącego z drugiej poło- ścianie wschodniej św. Antoniego i na wy XVIII w. Wolno stojąca nastawa ścianie szczytowej „Ukrzyżowanie”. Z twórczością Jana Niezabitowołtarza głównego z tabernakulum, zwieńczonym figurką Baranka Apo- skiego związane są dwa obrazy maryjkaliptycznego, z dwiema postaciami ne: Matka Boska Niepokalana w ołtaaniołów i bramkami po boku, na tle rzu głównym i Matka Boska z Dzieiluzyjnej ściany ołtarzowej, stanowi ciątkiem. Przy ołtarzu św. Marcina dopełnienie urządzenia prezbite- ustawiona jest rokokowa rzeźba Matki rium. Z obu jego stron, na wschod- Boskiej Niepokalanej. Na chórze muniej ścianie transeptu umieszczone zycznym znajduje się barokowy prosą rokokowe: ambona i chrzcielnica. spekt organowy. Elementami doskoWykonane w jasnej kolorystyce, wy- nale harmonizującymi z całością wnęraźnie odcinają się od ciemniejszego trza są stacje Męki Pańskiej, rozmiesztła polichromii. Ambona nakryta jest czone na ścianach naw bocznych. Stabaldachimem zwieńczonym figurą cje te − to sztychy z 1782 r., wykonane św. Pawła, a znajdujący się na tej sa- przez artystów włoskich. Możliwe, że
40
| Spotkania z Zabytkami
5-6 2010
7 | Środkowa partia ołtarza bocznego z obrazem Matki Boskiej Goźlińskiej na ścianie
(zdjęcia: Stanisław Grzelachowski)
........................................................................
zostały przywiezione przez Niezabitowskiego lub też innych zakonników, którzy przebywali wówczas w Rzymie. Sprawione natomiast niedawno nowe ławki w dość intensywnym kolorze zielonym w nawie głównej, wykonane na wzór starszych w nawach bocznych, stanowią zbyt mocny akcent we wnętrzu. Zapewne dopiero z upływem czasu ulegną spatynowaniu. Kościół w ciągu lat poddawany był różnym pracom remontowym i konserwatorskim − w połowie XIX w., na początku i w połowie XX w. W 1933 r. restaurowana była polichromia przez Władysława Zycha. Gruntowne prace konserwatorskie przeprowadzone zostały w latach 1980-1993. W ramach robót budowlanych wykonano wówczas m.in. naprawę więźby dachowej, wymianę pokrycia gontowego oraz impregnację i dezynfekcję elementów drewnianych. We wnętrzu poddano konserwacji polichromię, zarówno tę na płótnie, jak i tę na drewnie. Odnowiona została nastawa ołtarza głównego, sukcesywnie też konserwowane były obiekty malarstwa sztalugowego. Wykonawcami robót budowlanych byli miejscowi rzemieślnicy, natomiast prace konserwatorskie związane z wnętrzem kościoła realizowane były w większości przez Pracownie Konserwacji Zabytków O/Warszawa, a także Spółdzielnię Pracy Artystów Plastyków „Ars Antiqua” w Warszawie i Spółdzielnię Pracy Artystów Konserwatorów w Warszawie. Kościół w Mariańskim Porzeczu jest przykładem odchodzącej epoki baroku i rokoka. Jego wielkość i skala świadczy o umiejętnościach ówczesnych rzemieślników. Iluzyjna polichromia jest udaną próbą przeniesienia wzorców barokowej sztuki rzymskiej do drewnianego wnętrza. Stanisław Grzelachowski