MTVC nr 58

Decemben?OO5 . Jaangang 16 . Nn 58 Toondertijdis het driemaandelUks txjdschrift ooor ledenran deMarten Taonder VerzamelaarsCIub, afgekort MTVC. Voorzitter: Henk Arens Wilheiminastraat 76, 2382 IJF, ZoeÍerworde

Tê1.071-5891103 E-mail: dickerdack@toondertijd.nl Penningmeester:Arnoud Alderlieste v. Caesbeekestraat 47 2274 RV Voorburg E-mail: aws@toondertijd. nl Secretariaat: Ton Michels Goudenregenzoom 120 2719 HD Zoetermeer Tel:079 - 3616343 Email: dorknoper@toondertijdnl Clubcuriosa: Arnoud Alderlieste v. Gaesbeekestraar 47 2274 RV Voorburg Email: grootgrutPtoondertijd.nl Beurzen: Pim Oosterheert Weipoortseweg 33, 2381 NC Zoeterwoude TeI:077-5804812 E,-mail: beurskraker@toondertijd.nl Clubblad: redactie Henk Arens opmaak Ed Bakker fanth@toondertijd.nl Website: adres wwwtoondertijd.nl beheer Ed Bakker prlwyzkofski@toondertij d. nl Met dank aan iedereen die ons ook dit nummer weer de nodige informatie heeft verstrekt,vragen stelde of op anderewijze medewerking verleende.

Veranttu oorde/ ij kheid o oor on der n aam gepub/iceerdeartike/en berust uits/uitend bij de desbetrefende Lidmaatschap Heí lidmaatschapsgeId kan tuarden gestort o? Postbankrek.Nr. 626.11.21 t.n.,tt.de Marten Toonder Wrzamelaars Club, Zoetermeeren bedraagtdit lopendehalenderjaar €15,-. Leden buiten Europa betalen€20,- i.rL.n. hogere oerzendkosten Advertenties Henk Arens lorteLtenzuu).' ' 1/7 Pagtna € 50,- / Leden €37,50 ' 7/2 Pagrna € 32,50 / Leden € 25,' 7/4 Pagina € 20,- / Leden € 15,Ruiladztertenties:Elke regel bevat t 80 tekens,spatiesenz. meegerekend Leden eerste5 regelsgratis, daarna €3,50 per regel. Niet-leden betalen € 2,50 per regel voor de eerste5 regels, daarna eveneens€3,50 per regel.

Advertentiesvoor het maart nummeÍ dienenuiterlijk woensdag15februari in het b ezit te zíjn van de redactie.

Copyright Niets uit deze uitgar-,emag zonder schriftelijke toestemmingrLande rechthebbendeop heí auteursrechtttorden overgen7men Copyright op a//e i//ustraties berust bij Stichting Toonde Áureu rsrecht,tenzij a nders De MTVC is inge: oan Koophandelan

o Voonutoond kalkoenen, fazanten, kiPPen en an:n liggen te wachten om te worden dis.-Óe leden van de urvc hebben tse Foezel, in rood, wit en Prettig zorgvuldig 'al voor de dis wordt die istal te onderscheidenglaswerk uit li moment om je als heer te onderen en door een rijk gedachtenleven te mijmeren. Een jaar is weer bijna afgesloten' alswe zoveel in het nabije verschietvan Maar waarom achterom kijken ' n^r, zoo6 wordt een heel mooi jaar! nderjaar!Alles en iedereendie maar ,".fti., Nederland is bij elkaar gekoten gedurendehet jaar zoo6 Marten lalenverteller, in al zijn facetten te kan en mag ik nog niet eren. Wat dat allemaal precies gaat inhouden er komen meerdereexhelemaal verklappen. EË" beetjJ wel natuurlijk: mrjn enboek en" ' óh jtt, bijna ga ik weer te ver in f.rl l.t, ..,-, -oá wordt voor ons uárru^.1u^ts in ieder geval eenjaar om iho.rri"Á-.. Het we het allemaal officieel reikhalzend naar uit i",;.en' In januari maken

o Beunscoóndinatonen beunsdagbekend Omdat Pim Oosterheert te kennen had gegeven dat hij het coórdinatorschap van de beurs graag overgaf aan een volgend lid, hadden we als bestuur geadverteerd en rondgevraagd voor een nieuwe beurscoórdinator. Een van onze leden die we overal op alle bekende Bommelevenementen tegenkwamen was Ton Mackàaij. Na een geanimeerd gesprek gaf hij aan de beurzen te willen overnemen.

Hieronder stelt hij zich voor Ik ben lid sinds r9g8 van de urvc enverzamelvooral curiositeiten van Toonder. Daarnaast ben ik vaak te vinden op verschillendeverzamele n str ipbeur z en.M i j n n a a m i s T o n M a c k a a i l .n op de S tri pdageni n Houten ben ik door het bestuur van de MTVc gevraagd om de beurscoórdinatie op mlj te nemen. Ik wil dit graag doen en mede door mijn baan (organiserenvan actioiteiten r.toorjeugd in (Jtrecht),ken ik een beetje de weg in het organiserenvan dit soort beurzen. Ook voor het Hergé Genootschap regel ik al jaren de Hergé ledendag.

Ook op zondag zr mei is volgend jaar de Hergé ledendag.In sporthal Zullen te Utrecht. In deze sporthal is een ontmoetingsruimte die zeer geschikt is voor de urvc-dag. Wat is leuker dan deze voorjaarsbeursvan de MTVC te organiseren op dezelfde dag als voor de Kuif everzamelaars?Dan kunnen de leden eens bij een andere stripvereniging kijken. Ook voor dubbelleden is het natuurlijk makkelijk, zij kunnen op r dagbeide beurzen bezoeken. In het voorjaar, in het volgende nummer van Toondertijd meer informatie over de MTVCdag en hoe je kunt reserveren.Vele standhoudershadden gevraagd om de beursdata zo vroeg mogelijk door te geven. De beurs in oktober vindt plaats op de z8e. De plaats laten we nog weten. Maar voorlopig tot ziens op zr mei in Utrechtl Ton cn4ackaoU. ,t.t,

wi

D n La p id a n Als aanvulling op het artikel over Dr. Lapidar, vond ik in mijn beperkt archief het volgende:Hij komt in elk geval voor in De Uitvalsels, De Wadem, De Vergelder en Het Ontstoffen. Op strook oroTo vindt u bovendien een plaatsvervangendarts, die ik verdenk van het toedienen van paardenmiddelen.Baboon ken ik niet, maar is het Engelse woord voor b4viaan. '{enk'L)ragt. i*"

w

o

CLUBDAGOKTOBâ‚ŹREOO5 Luiheid of gemakzucht heeft mij er altijd van weerhouden om mij te melden als lid van de MTVC. Als fervent verzamelaar var' ^^n strips en vooral de strips van de Nederlandse meestersheeft mij in de loop der jaren een collectie bezorgd van ruim r5.ooo stripboeken en nog eens ruim 8ooo stripbladen. Om nog maar te zwijgen van de krantenknipsels en secundaire literatuur. Toen ik in het jaar 2ooo op zoek was naar een nieuw huis werden mij een aantal woningen afgeraden, omdat die voor 1964waren gebouwd en de palen te kort zouden zljn om een extra last aan boeken te dragen.

Aldus is het een huis van het bouwjaar rgg2 geworden met een grote hoge zolder, die thans is ingericht als bibliotheek. Door een aankondiging van de clubdag in de Zaanse editie van het Noordhollands dagblad werd ik wakker geschud en heb ik mij onmiddellijk als lid van de MTvc aangemeld. Keurig kreeg ik de Toondertijd tijdschriften toegezonden en ik heb met veel genoegen de boekwerkjes doorgelezen. Vervolgens ben ik met plezier naar de clubdag getogen, wat voor mij als Zaandljker een thuiswedstrijd betekende.

Het was er gezellig druk en de semihandelaren/verzamelaarshadden hun handel overz\chtehlk op de tafels uitgestald. Helaas was er voor mij als veelvraat weinig nieuws te vinden. Boekjes van Bommel, Panda, Kappie en Koning Hollewijn etc. heb ik vrijwel allemaal in mijn bezit. De enkele ontbrekende exemplaren zqn gezien de prtlzen die hier aanhangen helaas voor mij niet op te brengen. Wat mij opviel, evenals een week eerder tijdens de stripschap stripdagen, is dat er zo weinig krantenknipsels worden aangeboden. Gelukkig heb ik op de clubdag nog een te duur nv 15 weten te scoren.

Ik ben echter geruime tijd op zoek naar vooral Panda en Kappie krantenknipsels maar daar zteje helemaal niets van. Mijn vraag is dan ook hoe zrjn de ervaringen van andere vrvc leden. Is de vraag naar krantenknipsels groter dan het aanbod? Misschien kunnen leden hun visie hier op geven. Rest mij nog de clubdag organisatie te danken voor de fijne uurtjes in de Lindenboomschool. Het was gezellig en gezien de bezoekeraantallen misschien een jaarlijks vaste locatie?

I@ud Qruijs.

H'

' Pnijsvnaa gTT 57 De oplossing van het prijsvraagje is natuurlijk eenvoudig. Ik heb zelfs de oorspronkelijke bron even in mijn archief opgezocht. Het staat in de brief van HJ. Matla, gedateerd z8-l-r99o, die verzonden werd bij band rr van de Volledige werken. Dit was de eersteband die verscheen.

Ik citeer: "De plaatjes op het aoorplaat íran de aeertig banden zullen elAe keerheerBommel en Tom Poeslaten zien. De afbeeldingis steedsgekozenuit eenaan de aerhalendie in de desbetrefendeband zijn o?genzmen.De oeertig afbeeldingengeven de visuele ontruikkeling,í1)eeroan eenheer aan stand en ztjn jonge vriend."

Volgende citaat:"Op dezeljdemanier zien ue slot Bammelsteinzich grafsch ontwikkelen op de schutbladenin de banden. Uiteindeluk is slot Bomrnelstein het centralepuntvan het Bommeloelrí)re."Ik moet ook eerlijk toegevendat ik bij het verschijnenvan elk deel de tekening van Bommel en Tom Poes en die van slot Bommelstein opzocht in de betreffendeband. Soms viel dat nietmee,want dan k*am áe tekening uit de "verworpen"stroken. &4icbae/'Ihorn.

Alhoewel de oplossing dus redelijk voor de hand bleek te liggen was Michael de enige die de oplossing insruurde... Er behoefde dus niet geloot te worden. Hij heeft inmiddels zijn luxe Friese uitgave van de Boppebazen,41binnen cDe'Ipdactie. *)

wi

Beeld In de collectie van het Letterkundis Museum bevindt zich een bronzen beeld uit zooo van Marteri Toonder gemaakt door Sylvia Willink. Het beeld is te vinden op de volgende link: http;// zauzu. let terkun digmuseu m. n l/in d ex. cfn/ si te,/L et t er kun d ig%z oM useum/p agei d,/ E q D D45 F- t oD C -52Áj - 4 oE3 7oz or 76I CEj 9/ colobj ecti d/Á 4 zBÁ CI B -r oD C-5zÁj Sylvia 4ooF4BEz98D4Ct94/index.cfn.

Willink-Qriel heeft ook afzonderlijke schilderijen van Marten en Jan Gerhard Toonder gemaakt. Voor wie dit allemaal iets te veel intikken vindt is hierbli de foto. cArnoud tAlderlieste. jà,

w

a Met het oog op de feestdagen Hetzal trouwe lezertjes opgevallen z1jn, dat heer Bommel zljn avonturen graa,gbesluit met een eenvoudig, doch voedzaam maal. Reeds dikwijls is mij de vraag gesteld hoe een dergelijke maaltijd in de ideale vorm is samengestelden om aan deze belangstelling tegemoet te komen. Laat 1k hieronder enige toelichtingen volgen van de bediende Joost. Deze, op zln r8de verjaardag de hotelschool te St.Q bezocht, en zelfs doorgelopen heeft, moet als een bij uitstek deskundige op dit gebied beschouwd worden. 'In het algemeen,' aldus de toegewijde chef, 'vangt heer Olivier zijn maaltijden gaarne aan met wat hij een 'vooraf e' gelieft te noemen. Wanneer er hooggeplaatste gasten z1jn, ttestelt hij bij voorkeur een door hem gecreëerd gerecht onder de naam 'Caviare au Terrine'. F{t1ziet dit graag in de soepterrine geserveerden met Lepels genuttigd. Persoonlijk verstout ik mrj, daarbij enige flessenjonge champagne koel gereed te hebben. Doch niet zeTdengebeurt het, dat de gastheer het navolgen van een gebruik uit andere landen prefereert. Hij biedt dan wodka of aqua vitae aan.

'De uitwerking op het palaat der aangezetenenis betreurenswaard\g, maar een dergelijke onsubtiele ouvertuÍe stelt mij in staat aanmerkelijk te economiseren. Bij volgende gangen kan ik dan immers de vrijheid nemen, dranken van lagere gradaties dan de oorspronkelijk voorgenomene te serveren (raaarbij ik natuurlijk de r.,oorzorgneemdeze te encarffiren in nroegergebruikte ltouteillesmet de etiquettender superieurechateaux).

'Vervolgens wil, als men mij toestaat heer Olivier te citeren, 'een soepje er altijd wel in'. De gebonden variëteit geniet hier, helaas, preferentie over de conbommé, zodat de addition eerder madeira zal zijn dan de lichte sherry, die ikzelve hoger apprecieer.

'De Truite is een geliefde volggang. Heer Olivier bestelt deze bij voorkeur, ten gehore van z4n disgenoten, a la meunière'; maar hij maakt geen aanmerking wanneer rkzo vrij ben een eenvoudigesaladeet des herbes te apporteÍen.

A1s gezegd is de drank afhankelijk van het voorafgaande. Mocht evenwel de Markies de Cantecler zich onder de genodigden bevinden, dan zie 1k er op toe dat, a7naar het van herkomst der tuite, een

o Niersteiner of een lichte Cote du Rhone geofrreerd wordt. Ik weet deze opvaÍting niet onbekritiseerd, maar heb reeds het oog gericht op het komend gerecht. Het seizoen dienende is dit niet zelden Venaisonl soms zelfs Venaison parallel aan volailles,waarblj de légumes een punt van voortdu rende zorg z1jn.* 'Lliteraard rest mij dan al niets dan de kloeke stap naar eerr zwaÍe Bordeaux. Mijn eigen voorkeur zou mij eldersvoeren, maar heer Olivier spreekt de naam 'Saint Julien' gaarne nadrukkelijk uit. Ik draag dan ook altijd zotg een aantal ledige bouteilles, goed met spinrag gegaÍneerd, in reservete hebben voor de Algérienne première classe,die de Chevalier Grootgrut voor zulke doeleinden ter beschikking stelt, en die in dit stadium, mits iets overgechambreerd,zeer wel laat smaken.

'Het valt mij altijd weeÍ op, hoe de plat de fromages ook overspannen papillen weer activeert,zodat ik dan meestaltot een Beauneverplicht ben.

'Heer Olivier persoonlijk kan ik nadien groot genoegendoen met flensjes, liefst met rum geflambeerd,maar voor de grotere gelegenhedenvolsta ik met eenvoudigefruits. Meestal verlangt de tafelheer,dat deze met Cointreau gelardeerdworden, aanwelk verlangenik ondanksbezwarenin consciëntievoldoe. Vooral sínds ik van de Chevalier Grootgrut eenvoudige smaakelixerskan betrekken die, mits geprepareerdmet zuivere alcohol, vaak uitstekendworden ontvangen.'Helaas kan ik niet stilzwijgend voorbijgaan aan de liefst rijkvan rozljnenvoorzten en (Ách! Opnieurr!) met rum geapprêteerd,daarna metzwa:Íeroomsausbegoten.Valt de melange uit in de rijkdom die heer Olivier prefereertdan blijken de genodenverder meestalincapabeltot voortgaandeconversatieen is mijn taak aanzienlijk verlicht. Zljn de gemoederen evenwel nog geëchauffeerd,dan volgen koÊ fie met eenvinger Drambuie en tenslotte,rondom het haardvuur,de port.

O 'Persoonlijk verkies ik een eenvoudigetournedos met een aansprekend bordeautje,maar ik z\ein dat de noblessevan een kasteelheerobligeert.' *

Wanneerde maaltijd door intimi genzten rtordt, en aooral na lotgevallen die het uiterstevan hentgeaergdhebben,kan ik heer Olioier echtereen groot genlegendoen met het tablerenr-tanPoisgris au Capucin.Deze .rchoFuméesen Rouelles;Cornichons tel ziet hij gaarne omringd door Saucisses Liegeoisesen een ruime schaalmet de variatie aan de Petit Lardon fumé, die hij in beslotenkring kqantjesgelieft te noemen.Dach dit terzijde.' ,ftuoord uit cBlBreeks , )

w

Aa n vu llin gcn cn v€pbct€Fingenop c h n o n o lo g ie Van Eiso Toonder

kregen

wel voor gÍote

de schrijver,

en zorgvuldige

Anderzijds

betreft

beeld nu compleet

op de chronologie

we een aanvulling

zTjr' vzder, zoals we die gepubliceerd vervelend inspanningen

de opsomming

hadden.

te moeten

constateren

het verhaal hieronder

van

Het was voor Eiso, alsdat ondanks

niet helemaal

ook aanvullingen

klopte. die het

maken.

rgr2 Het geboortehuis was de Thorbeckestraat z8-b; het werd in de eerstedagen van de tweede wereldoorlog platgebombardeerd. sr nam geenAmerikaanse kranten mee' maar een stapeltje Marten ryry: Weekly Comics (ze zuarenin zoor nog steedsin hetfamiliearchieJ). r9z8 llret meisje heette Afrne Kornelie Dik (zonderc) enze kwam met haar ouders in begin Íg27 naasthet huis van Marten te wonen -oP het BurgemeesterMeineszplein zg-a /29-b. Pas nahaat huwelijk veranderde zehaar naam in Phiny Dick. rg3z'. Toen verdiepte hij zich nog niet in de Qrinterno-formule -want dan hadden zijn eerste strips daar wel de sporen van gedragen.

Znn eerstestrio heette trouwens 'Bram's Avonturen' en had Bram Ibiahim als hóofdpersoon. Er verschenentz afleveringenvan' 1935: De tekst suggereert dat Phiny in dat jaar al Olle Kapoen en Kappie begon te schrijven. Beide beeldverhaalseriesstartten echter in december ry45.De eerste Olle Kapoenverhalenwerden door Phiny ook getekend.

De 1938: publicatie van 'Don Sombrero' hullen zich in duisternis; het is lang niet zeket datzeinZweedse kranten stonden.Don Sombrero was trouwens een dagstrip. De vermelding dat'Tom Poes' dat jaat in een Tsjecho-sloweensweekblad geplaatstwerd, is onjuist. De eerstepublicatie in dat land was in het veertiendaagsetijdschrift Punta, op 18 december r94r- dus acht maanden nadat 'De

o avonturen van Tom Poes'in het Nederlandse dagblad De Têlegraaf waren begonnen. Woordloze Tom Poes gags heeft Marten nooit gemaakt.Overigens leerde hij pas in ry39 het persbureau Diana Edition kennen. Hij ghostte er de gagstrips 'Hannibal' en'The Boss'voor. ry4t Op z januari begon de wekelijksejeugdbijlage van Het Algemeen Handelsblad, 'Doe Mee'geheten met de publikatie van Martens vervolgstrip Japie Makreel. rg+31D.A.v.t.n.werd opgericht door de verzetstrijdersDick van Veen en Jo Pellikaan ry46: De Toonder Studio's verhuisden niet in dat jaar, maar al in ry45 naar de Reguliersdwarsstraatnr. 9 en bleven daar totr958.

'Syndication' is het verkopen van strips aan meerdere kranten ry47: en tijdschriften; 'merchandising is het exploiteren van strips / stripfiguren voor commerciëletoepassing,als handelswaaren voor reclamedoeleinden. ry54: ZoaIs de Toonder Studio'swas ook Swan FeaturesSynd. syndicator en merchandiser. (Sutan Featureshad bijv .'Eric de Noorrnan' qLan Hans G. Kressein portefeuille).

1955: Martens werk hield de naam van Groningen niet hoog (het 'Bommelaerhaal oaer de Drasglomers kan zelfs als een persiJlage bescboutud zporden).Maar hij hadztln 'roots'in Groningen en men beschouwdehem als eenzoonvan de orovincie.

De verhuizing van de Studio's naar dË Geldersekadevond plaats ry62:

in ry6y 1963:Irwin Marten was de eerstezoon uit mijn huwelijk met Lumina Resodikromo. In r99r hertrouwde ik met Irène Herhert.

De Toonder Studio's begonnen in ry59 al met het maken van livery67: action reclamefilms, voorlichtingsfilms en documentaires. Daar was een dochterondernemingvoor opgericht: de Film Production Group, die zich bovendien ook met table-top producties bezighield. zoo5: Volgens de laatste geruchten werd de urn met Martens as on 8 oktober b1gezet in het familiegraf te Greystones,Ierland. tiso Toonder. à

ftï Gevnaagd en g€zocht Nummens van hetjeugdbladOnzeClubklantuit de janen'3O,of gdbladen/pa pi€Ftu€Fk and€pÉ oudetijdschniften/jeu mbt Toonden (janen 3O/begin 4O). mail of bel mij uu aanbod. kelvin buck O5?619?873 Ke lvi n B uc@cs.com.

a Op bezoek bij lvg en Tom Poes Eerder hebben we als redactie al uitvoerig reclame gemaakt voor de uitvoering van de Trullenhoedsterdoor Opus One. NĂ u had ik de eerdere uitvoering,jaren geleden,nog nooit gezienen een aantalmensenom m ij heen wel. Die waren er razend enthousiastover. Ook krantenrecensies gaven hoog op. Dat maakt natuurlijk nieuwsgieriger dan gemiddeld en dan moet je op onderzoek. Een afspraakbij de repetitieswas verblufrend snel gemaakt en Arnoud Alderlieste ging mee naar Amsterdam. Dat gaf al voldoende gespreksstofonderweg want hij had acht jaar geleden de uitvoering wel gez\en. We werden door Frans Schraven en Eva Roest verwelkomd en naar een oefenzaal geleid waar we rustig konden spreken. Onderweg in de hal herkendenwe al het kapie van de oude schicht.

Van het motorvoertuig zelf hebben we nog niets gezien."Let maar niet zo op de zweetlucht hoor, want we hebben erg hard gewerkt vanmiddag" sprak Frans toen hij ons in een zaal met een immense spiegelwand binnen leidde. Een oaar stoelen vormden gauw een geĂ elligzitje en we staken van wal.

Frans is mede oprichter en choreograaf van Opus One en draait dus al een aantal jaren mee in het theater en speeldein diverse grote theaterstukken mee, zoals De Klokkenluider van de Notre Dame, Peter Pan, Jungle Book en het afgelopentheaterseizoenschitterde hij in Opus One's familiemusical Alice in Wonderland.

In de eerdereuitvoering van de Trullenhoedster was hij ook van de partij en dat gafreden tot vergelijkingen en ervaringen, maar daaroverstraks meer. Eva is een stuk jonger en dat hoort natuurlijk bij een verleidelijke vamp als Ivy. Eerder speeldezrj mee in voorstellingen van 'Elisabeth', 'de drie Musketiers', A chorus line' en'de Kleine Zeemeermin' Toen was natuurlijk meteen de vraag hoe zlj zoblj de Trullenhoedster gekomen was. 'Ja het leek me een leuk stuk waarin je veel kan laten zien, zingen, dansen en veel ensemblewerk. Nee, het verhaal van Ivy in de tullenhoedster kende ik in eerste instantie niet, maar ik heb het natuurlijk later wel gelezen.Een erg leuk verhaal." Hoe solliciteerje voor zo iets?"Nou je stuurt je cv met een motivatie. Daarop werd ik uitgenodigd voor een auditie. Hier laat je zien wat je allemaal zo kan. Daarna is het wachten en toen ik later belde hoe het er mee stond hoorde ik dat ik was gekozen." Frans kende de voorstelling natuurlijk aL, maar

o bij aanvang toen wist hij ook niet zo veel van de verhalen van Toonder.

Hoe maak je dat voor iedereenaantrekkelijk in een voorstelling? "Het is een voorstelling van menselijkekarakters in dierenfiguren en dat is voor de meeste kinderen sowieso leuk. Het is wel een verschil met andere soorten voorstellingen. Bij bijvoorbeeldJunglebook nemen de kinderen de ouders mee. Maar je zaghier dat ouders en grootouders de kinderen mee naar de voorstelling namen, de gemiddelde leeftijd in de zaal is zeker hoger" Bij de eerderevoorstelling is Toonder zelf aanwezig g.weest. Heb je hem toen gevraagd hoe je Tom Poes moest spelen?Hij lacht. "Bommel is een wandelende emotie die door het leven eaat. Hii woont in een kasteel en heeft geen idee hoe de wereld in elkaár ,t".ki.

Tom Poes daarentegenis de oplosser,de wandelendehersensvan zijn berenvriend en die moet pÍont door het leven gaan. Als choreograaf moet ik die types ook uit elkaar trekken zodat ze een eigen beweging krijgen. Bommel als een soort golf die voortgaat en Tom Poes die kort en hoekig zo v^n kwekkekwekkekwek kwekkwek doorstapt." Daarbii maakt hij een aantal korte snelle armbewegingen die een gemiddeldË ADHD-er zeker niet misstaan. We lachen. Hoe saat Tom Poes met de kinderen om?

"Voor de voorstelling ga ik de foyer in en dan verzamel ik de kinderen om me heen. Dan vertel ik dat er alleen maar beestenin de voorstelling zítten, ik vertel wat over hun namen, wat vooÍ beesten het zíjn.n *"i voor karakters ze hebben. Over het verhaal van de tullenhoedseÍ zeg ik niets, dat zien ze vanzelf wel. Maar dat gesprekgeeft meteen veÍtrouwen en tijdens de voorstelling kan ik ook interactief met hen zijn, dankzij die voorbereiding. De karakters in het verhaalzoals Bommel en Tom Poeslenen zich erg voor kinderen; aanvullend en redelijk zwart/wit.Ik vraag me af of Toonder dat bewust heeft gedaan."

In de voorstelling kloppen de hoogtes van de figuren helemaal niet.

Tom Poesen Doddeltje zljn\n de verhalen en tekeningen ongeveereven groot maar Bommel en Dickerdack steken daar dan toch huizenhoog bovenuit. "Om over Argus m aÍ te zwíjgen" vult hij aan, "als je karakters goed zljn enje verhaal is boeiend, dan valt helemaal niemand hierover.Je accepteerthet gewoon. Daarbij wordt elk karakter ook telkens met een eigen muzikaal riedeltje ondersteund.Je hoort aan de muziek wie er aan komt" Een soort Peter en de Wolf? "Ja, dat bedoel ik, zoiets" Wat is er eigenlijk anders in vergelijking met acht jaar geleden? "Nou het decor is wezenlijk anders;het kan nu open en heeft veel meer kleur.

De choreografie hebben we nu anders g.àu".r, alleen de cast is bijna hetzeTfde"

o Hoe geef je nou een trulzljn vorm in het stuk? "Nou ik keek in het verhaal na t zo'n trul en danzieje een bolletje met korte pootjes, geen hond en geen kat. Ik moest wel denken aan een foto die ik eensza.gvan een balletdanser die helemaal tn zijn eigen maillot gekropen was. Dat gaf me het idee een soort elastische zakken te laten maken waar de spelersin kunnen. Dan heb je je kostuum, een vorm, waarmeeje je bewegingen kan laten ontstaan.Je moet er alleen rekening mee houden dat alsje zo'n tien minuten in die zak rondhobbelt, je benen schreeuwend zeeÍ gàan doen, zodat je je spelersweer op de een of andere manier de benen moet laten strekken. Als je er in zit ben je echt een propje met hele korte armpjes en beentjes.Dus even dansen en dan weer gauw terug naarje trulvorm"Jullie gaan het stuk ook op scholen opvoeren;doe je het dan helemaal hetzelfde? "Nou nee, niet helemaal. We zljn daar erg beperkt in de tijd die we hebben,zodatwe het moeten inkorten. We maken sommige scèneskorter maar het verhaal bhlftzeker wel in stand.

Wij vinden dat dat moet."

Hoe ver zijn jullie nu met de repetities?

"Grofweg hebben we de scènes in de eerste acte nu behandeld en dat is erg snel in twee weken. Ik ben al langer bezig met de dansscènes.Iedereen oefent en dan op een beoaald moment timmeren we de onderdelen in elkaar. De grote uitdaging is dan de verschillende korte scènesop een natuurlijke manier in elkaar oveÍ te laten vloeien. Het is ook erg moeilijk om van tevoren aan te geven hoe lang je in totaal aan voorbereiding over een voorstelling doet met oefeningen, Íepetities en zo. FIet is erg leuk en uitdagend om met die groep van 14 mensenje hersensop te zelen en na verloop van tijd dan klopt het gewoon. Misschien dat nu nog dingen gaan veranderen.Het blijft roeren in die pot" Hij declameertmet katachtigebewegingen:"roeren,roeren.. . Heksentoeren!"

Jij hebt voor het stuk de choreografie gemaakt; hoe pakje zoiets aan?"Je komt voor zo'n stuk steedsop ideeën,want je wilt de toeschouwersprikkelen en boeien. Zoalsbljvoorbeeld de scènein'de Gouden Karper'. Je wilt daar een vurige dans; dan kom je dus al gauw op de tango. Immers er zrjn daar alleen maar mannen en h,y is alleen. Maar als Argentijnen dansen, dan dansen de mannen eeÍst samen. Ze oefenenen als het dan goed genoeggaat, dànvragenzepas eenvrouw. Dat is de basisvoor deze scène."Maar dan de rest van de scènes,hoe kom je op die choreografie?

o "Het gaat altijd eerst om het verzamelen. Het verhaal, de figuren, de omgeving, andere factoren... Neem bijvoorbeeld de auto'sop de hei. In het verhaal gaan al die auto's in een sliert over de hei. Eerst hadden we een soort opblaasbarezwembandauto's.Dat werkte niet echt. Toen probeerden we weer wat, werkte ook niet. Nu hebben we ljzeren frames met koplampen en een stuurtje en dat werkt en prikkelt ook!" Ondertussen trekken de ogen van Ivy...sorry Eva. Wat vind jij nou bijzonder aan het stuk? " Dat het oer-Hollands is. Leuk origineel Nederlands. En natuurlijk onze cast,veertien mensen. Daar zitten allerlei soorten artiesten in: klassiek, opera,jazz, z,ar'gersen dansersen dat van 18 tot 6o jaar. Het geeft ook meteen een mooie afspiegelingvan onze pay offvan het stuk: een familievoorstelling voor 8-8o jaar" Nog maaÍ een paar nachtjes slapenl z6 decemberis de première. (Zie ookzuutzu.opusone.nl) -a cÁrens.

'HenR

Na sc hr if t Opus One heeftDe Tiullenhoedstereerdergespeeld:aan december1997totjanuari ry99. De aoorbereidingenzijn toen geheel in oaerleg met Marten Toondergedaan. Voorafheeft Opus One Toonder uitgenodigdvoor hun uÉaoering <lanJungle Book. Dit ter kennismaking, zaant ze railden graag een z,erhaa/aan hem o?aaeren.De keusaan het rterhaa/ zterd aan hem ge/aten. 'loonder dacht volgensFrans van Schraaeneerstoak aan 'De Hopsa's (MV De rtele 4/ en'De Kzoanten'(MV 8o), maar het userd'DeTïullenhaedster'. vrouzoenrol/enin het aerhaal /enen zich goed ,uooreen musica/en de tru//en zijn choreagrafschgezien een uitkomst. Bouendien achtte Toonder dit verdan oele andere Het is ookgeschiktr.toorkinderen haal minder gecompliceerd omdat het duidelijk goedtegenoverkzaaadstelt. De uiteindelUkescriptaersies van de musicalzijn naar Toondergestuurd. Zo is met toestemmingvan MT heÍ slot aeranderd: Hacus Pas en Ivy peranderen niet in zzaarte raaen die .aegr,/iegen,maar in z,uarfe Trul/en. '.-"

Ítï

a Panalellen De Bommelverhalen vormen ontegenzeggelijk de hoofclmoot van de Toonderverhalen. Vlak hierna komen dan Panda, Kappie en Koning Hollewijn en misschien ook nog wel Olle Kapoen. Eén van de beste Panda verhalen is het destijds door Het stripschrift als bijlage uitgegeven verhaal'De Meester-Riolist'.

verwante verhalen uit de diverse Toonderseriesop te speuren en ze te melden aan de red.actie.

Peteraan Doorm. t,,n"

7!a

5tnipschnift

gustus werden uitgesproken tijdens de plechtigheid in het crematorium Í/esterveld te Driehuis. Het betreft de toespraken van Robbert Ammerlaan (directeur o an deB ezigeB ij), Dick Matena en Seth G aaiekema. zzf , Jasmine Boler De toesprakenvan Paul Hellmann ('pleegzoon"'uan (dochter van Tera), Carla (kleindoihter van rur), Iris de Marez Oyens oan u) zljn (de lzleinzoon oudsteenjongste Back, Irwin en Aino Toonder

ver op het formaat zzxz7,8cm en zal mtnimaal 8o paginas bevatten.

Prijs àngeveet z+,g5Bun. De oude specialdt ryg6 (nr. z$p) is evenalsnr nl/ 37obisnóg verkrij gbaar op: http: / / www -stripschrift. ;]

PI

a De droom Toonder droomde jaren geleden dat hij moeizaam door een gÍauwe woestijn liep, 'droefgeestig beschenendoor een vale gloor'. In de verte zaghrj een tak boven de grond uitsteken, maar toen hij dichterbij kwam, bleek de tak een hand te z|in. l{li trok aan de hand en haalde een havelozeChristus-achtige geiaante uit het zand omhoo g. Deze gedaante greep Toonder bij de pols en trok hem mee door de woestijn. 'Plotseling stonden wij boven in een toren en keken door een gÍoot, breed venster waar helder zonlicht naar binnen scheen.Met verbazing keek ik naar het uitzicht , want daar, diep beneden me, lag de haven van Venetie, vol bonte zeilschependie op de Santa Maria leken. En daarachterwas de eindeloze zee, fonkelend in de zon.' De dag na deze droom ruilde Toonder zijn veilige maar saaiebaan in voor een hachelijk maar creatief bestaan.Met korte tijd later Tom Poes als resultaat. Voor Toonder was de droom met het contrast tussen de grauwe woestijn en de kleurrijke vrijheid een ware eye-opener.

Het september nummer van Psychologie Magazine haalt deze droom van Toonder aan in de bespreking van het boek: 'Dromen, brein & betekenis'van Harry Stroeken.

Arnoud Alderlieste. |r-?,

w

Het boekenueekgeschenk: De andereu€F€ld Misschien niet het geëigende moment om eens wat negatiefs over Toonder te schrijven, maàÍ toen ik onlangs weer eens het boekje "De Ander e W er eld " h e rl a s , b e d a c h t i k mi j , d at het er hi er ei genlijk toch iets vreemd aan de hand is. Bij mijn weten doet De cpe namelijk ruim van tevoren aan een Nederlandse schrijver een veÍzoek het boekenweekgeschenkte schrijven, juist met de bedoeling dat hier dan ook een unieke tekst uit voortkomt. Weliswaar heeft bijvoorbeeld W.F. Hermans ook een reeds bestaande tekst aangeleverd, maar deze was nog ongepubliceerd. Dat Marten Toonder er mee weg is gekomen een reeds gepubliceerdverhaal in te leveren is voor mij onbegrijpelijk; ook van uit zljn eigen standpunt bezien.

Dikwijls heeft hij toch aangegeven het als onplezierig te ervaren de dagelijkse krantenstrip te moeten inleveren. Dit was toch een uitgelezen kans om eens een Bommelverhaal in eigen tempo te schrijven.

Voor ons, verzamelaars, was het natuurlijk ook veel leuker geweest nog een extra verlLaal er bij te hebben. ?eÍer oan íDoorm. 1;i"

w

Bniefurisseling Oosterbeek,5mei 1983

OrêyetoRs

(Co

Wickide) E v rd n e rn k d a e

Zeer geachteheer Toonder,

2 a -5 _ I g B 3

D€ heer L" ril we€le WoudgÈralaan Ll^ 68@ XD oosterbBêk EOLL Á},ID

Yanaf mijn prille kindsheid ben ik een vurig Geachte beex V& lleelê, adept van de Tom Poes en Hdtelijk dsk voor uw asdig€ brief, eh djn neegevogl voqr de opoffefirgen O.B.B. verhalen die ik nadle u zlch uoe6t gêtroeÊtee voq het verkriJBen vs Sloon SbuggsBtritrE e Boogenoeg compleet vanaf de nefafouEs, {owel íK Eoet beKênngn, oêt *K door die opofferingen zeer 8evleld ben. de krant Wenswerkster uit Tnderda€d achijot de tijd rtJp te zrj! voor het opÀieuw uitgeven vd het ?oe heb geknipt. Hiernaast ben j-s Poe6-6pel, Ídt uw verzoek da*tÉ nlet lrÊt ên1ge. Er te dd ook een gocde ik, verwoed verzamelaar kan6 dat het, enigézins blnnen aaBgepst, ni-êt al te 1s€e tijd opÈj.èuw het llcbt za1 ziêÈ. Er zlttètr echtêr €nlge haken en als ik altijd ben geweest,in oged áchÈer die haalbare k&{t door de findcj"eêlê kent 6r ïaa, en ik hoop dat u de loop derjaren in het bezo lang gêduld zuLt bebbè4. i'lêt v"lendelijk€ zit gekomen van allerhanEtoeten en hoo6achting', Toonderstrips en de andere plaarjesalbums.Ik herinner me onder andere mijn familie gedwongen te hebn van ben zoveel Hooimever beschuit té êfêí dat dè aa mij evenwel was zijn Het gevolg voor hoogte gestegen. tot ongekende Hetzelfde heb Simon Snugger strips. een tweetal complete hetbezitvan havermout bereikt die van met Ho een Bommelalbum ík ten aanzien mij doel eten om het door gewenste met walging, ben gaan ik, hoewel heb weten te van uw beslag ik op veel produktie te bereiken. Ofschoon wel een enige lacunes waaronder zichin mijn collectie leggen,bevinden zeer schrijnende, nl. het Tom Poes spel. Dit spel, dat bestaat uit een aantal kleurige speelkaarten,trofik bij kennissen aan die hieraan zeer goede herinneringen hebben en het nog altijd, thans met hun kinderen spelen.In een gesprek met hen rijpte het plan om dit spel opnieuw uit te laten geven. Voorzichtige pogingen mijnerzijds bij het Stripschap,de stripschrift-redactie en de heer Mondria om zulks in het jaar waarin u 7o jaar werd -uiteraard alleen met uzu toestemming- te bewerkstelligen faalden volledig.

Nu de datum z meí t98z weer verleden tijd is veroorloof ik me thans in het, wat ik, als u begrijpt wat ik bedoel, als Bommelj aàt zou willen kenschetsen,mij rechtstreekstot de auctor intellectualis te wenden. U zoudt mij en vele Toonderstripliefhebbersmet mij een geweldig plezier doen door uw invloed aan te wenden om het Tom Poes-spelher uit te geven.

Hoewel geld hierbij ongetwijfeld een rol speelt ben ik van mening dat

o dit, nu allerhande spelletjesal dan niet met kaarten zich evenalsstrips in het algemeen in een hoge belangstelling kunnen verheugen, ook financieel een haalbare"k^art" zal z1jn.

Gaarne zott Ik van u vernemen of u gevolg zou willen geven aan mijn wellicht wat stoutmoedige initiatief, maar als het om Bommeldingen gaat, raakik nu eenmaal snel in vuur en vlam. Hopend op een positieve reactieverblijf ik, 1\ Hoogachtend, L. van Weele 14|

De PaskaantenP In een oud nummer van Stripschrift kwam ik een interview met Dick Matena tegen. Hierin heeft ttq tt.t onder andere over het 3e Donald Duck verhaal dat hij een paar jaar geleden heeft getekend. Hrlzelf zegt dat dit het beste is wat hij ooit heeft gemaakt. Het maakt mij nog eens des te nieuwsgieriger dit verhaal eens onder ogen te mogen zien. Wat nu precies de oorzaak is dat het tot nu toe niet in Donald Duck is verschenenwordt niet duidelijk. Ik meen dat het verhaal als werktitel "De Paskaarten"had. Misschien iets voor een specialeuitgave voor de urvc?

De twee wel gepubliceerdeverhalen 'Het Komeetgas' en "Het Ei van lJkuu" zouden wat mij betreft ookwel eensin album mogen verschijnen; zoals destijdswel was aangekondigd. ?eter aan lDoorm. Jzr.

$/ D e sp n e ke n d ekoe In rr 57 vroeg Dick Schiferli meer informatie over het toneelstuk 'Tom Poes en de sprekende koe', hierbij was het affiche (sv48) afgedrukt. Sonneveld was de eerste die Tom Poes en heer Bommel buiten de krant avonturen heeft laten beleven. Met zljn Tierelantijn Tooneel / Centraal Tooneel heeft hij acht Tom Poestoneelstukken voor kinderen gebracht (r94r-r94). 'De sprekende koe'was de vierde.

De medewerkers waren: Ednee Naessens (Totn Poes),Wim Vesseur (Éoning), Nic Niberco (prins Patisander), Guus Verstraete (Judocu), Kerstie Romer (Ántje Dyvie, de hek) en Wim Sonneveld (Ollie BBommel). Na dit toneelstuk liet Sonneveld de rol van Bommel over aan anderen, hij vond het pak te warm. Zln eerste opvolger was Andre Carrell, de vader van Rudi. Hoofstuk 4 van'De cuÍrouz'e wereld van heer Bommel en Tom Poes'is geheel gewijd aan de Toonder toneelstukken. cArnoud cAlderlieste.

w

Jan GenhandToonder Jan Gerhard was mijn broer en tevens mijn beste vríend, zodat ik in staat zou moeten zijn om een logisch en samenhangend verslag van zrjn literaire loopbaan te geven. Maar zrjn grote veelzijdigheid en de onderzoekende tendens die zijn werk kenmerkt, maakt dit moeilijk - zoals het zqn succesals schrijver vaak in de weg heeft gestaan.Deze eigenschappenopenbaardenzich al Hij was een vlugge leerling die moeiteloos en met hoge cijfers zljn eindexamen haalde. Het taalgebruik in zijn werkstukken was een-voorbeeld voor zljn medeleerlingen en hij was vanzelfsprekend de redacteur van het schoolblad.Maar behalve dat was er niets dat op een letterkundige toekomst wees.

Nu, achteraf,begrijp ik dat ik het had kunnen weten, omdat we ai vanaf onze kleuterjaren in verhalen verdiept waren. Niet die uit kinderboeken of -bladen, die in die tijd door de op hurken zittende auteurs werden samengestelden waaruit op zoete toon door tantes of nichtjes werd voorgelezen.

Onze moeder deed dat niet. Ze vond het aanstelleris om kindertaal te spreken, en dat vonden wij ook. Nee - ze gaf ons boekjes als De Vertellingen van Wilhelm Hauff, die weliswaar door 'Hermanna' naverteld waren, m^at ze waren doorJan Wiegman geïllustreerd- en daar ontsproten onze verhalen uit. Lezen konden we nog niet, maar de plaatjes waren de oorsprong van onze vertelsels.We verzonnen die zelf. Ik vertelde hem de mijne, terwijl hij de zijne voor zichzelf hield. Maar dat bleek pas toen hrj, door ouders en leraren gedreven, economie ging studeren en ik op zijn bureau het manuscript van een half gevorderderoman ontdekte. Hij stuurde dat naar De Nieuwe Gids ter beoordeling, en niet lang daarna ontving hij een zeer lovend schrijvenvan Willem Kloos, die hem aanbood om het in zljn tijdschrift te plaatsenals feuilleton.

Deze aanmoedigingwas voor hem groot genoeg om van verdere studie af te zien en het schrijven als beroep te kiezen. Maar die roman heeft hij veÍworpen toen hij er serieus aan ging werken en daardoor zelfkritiek

ontwikkelde. Hij verklaarde dat het ouberwerk was en dat De Nieuwe Gids hem na lezĂŻng een beetje verouderd voorkwam. In olaats daarvan begon hij met het schrijven van een kinderboek, 'Pim en Puckie', dat onmiddellijk door de uitgever H. Meulenhoff rverd aangenomen. Het was een lovenswaardig, bescheiden begin, dat hij dan ook r-erschijnen\nry36.In dat jaarverhuisde hij van Leiden uit de ouderlijke rvoning naar Amsterdam, waar hij nog twee andere kinderboeken onder dezelfde schuilnaam heeft seschreven:'Circus Valdibomba' en'De Schimmelhof'. l'Iaar intussen oefende h4 zich in het ontwikkelen van een eigen stijl door een reeks korte verhalen die in verschillendeweekbladen en in het Algemeen Handelsblad verschenen.Toen zijn uitgever hem dan ook om een roman voor jonge mensen vroeg en hij 'Een man zet door' schreef, rverd dit boek door Meulenhoff te ouwelijk bevonden. Hij leurde er daarna mee langs vele uitgevers, totdat de heer Klautz van Elsevier het een fris, goed boek in deze trieste tljd (het was ry39) vond.

Het werd, tot zljn verbazing, door de critici serieusbesproken en als romandebuut beoordeeld.Maar daar vond Jan Gerhard het niet literair genoeg voor. Hij wilde een ĂŠchte roman schrijven. Dat werd 'flitvaart' -in tegenstellingmet het vorige een somber en met noodlot geladenwerk dat een symbool lrrasvan de zwaar getroffen scheepvaartin die dagen.

De kritiek was teleurstellenden negatief, meer door de inhoud dan door de kwaliteit. Daar trok mijn broer zich niets vafl aan.

Ztln direct daarop volgende boek was 'Vreemdeling in Babylon', dat de geschiedenisen de gedachtenbehandeldevan een zeeman die door de ongunst der tijden en door een maagkwaal geen schip meer kon krijgen en die plotseling gedwongen was om het leven aan de wal te ervaren.

Dat was het leven van r94o, het jaar waartr' Engeland Duitsland de oorlog verklaarde.Het was dan ook geen fris boek in deze trieste tijden; de in het laffe en kleingeestigewalleven in dat ervaringen van een z,eerrran oorlogsjaarwaren niet gunstig. Maar het werk gaf hem de voldoening dat hij zijn eigen visie en overtuiging kon geven, en het was dus zeer kritisch. Hoewel het daardoor geen grote attractie voor lezersin die tijd

had, was het voor de uitgever een bewijs van het literair talent dat eruit sprak.

Hij stelde Jan Gerhard daarom voor om een Posltleve bijdrage voor de kerstdagen te schrijven toen we bezet waren. Er was nog voldoende papler, en van een censuuÍ door de bezetter was nog nauwelijks sprake.Mijn broer maakte daar gebruik van door een verhaal te romantiseren over de onderdrukking van het joodse volk onder de Romeinen. En als een voor de hand liggend onderwerp koos hij de tocht van de drie koningen naar Bethlehem: de geboorte van Jezus. 'De dag na Bethlehem'noemdehij de gesè den is. De eerstedruk was al spoedig uitverkocht.

De censuur, die inmiddels op volle toeren werkte' gaf geen papiervergunning meer voor dit boek, dat ze niet direct verboden had, maar dat men niet herdrukt wilde zien. Klautz, de uitgever, had daarop gerekend en'zwaÍdpapier gekocht zodathq kon drukken, met het excuusdat de papiervoorraadnog steedsniet was opgebruikt omdat het werk weinig lezerstrok. Het tegendeelwas echterwaar: 'De dag na Bethlehem' heeft de hele oorlog door gelopen omdat Klautz voortging met de aanschaf v^n'zwaÍt' papier. Dit had als gevolg dat de productiekosten van het boek de opbrengst verre overtroffen, zodat de uitgever er uit idealisme veel geld op toelegde en de schrijver afstand deed van zijn royalties.

Want de voldoening over het succeswas hem meer waatd dan geld .

Hij heeft twee oorlogsjarengebruikt voor het werken aan 'De Schuld" met het gevoel dat hij een belangrijk boek schreef. Het was een essayistischeaanklacht tegen een wereld die een nazlbewind toeliet en een oorlog als deze veroorzaakte;maaÍ het was ook een pleidooi voor vernieuwing. Het boek werd na de oorlog goed ontvangen en serieus besproken;maar hij heeft er iater, als te utopisch, afstand van genomen.

a In ry47 schreef hij een Íoman voor De Bezige Bt1 Gen uitgeverij die hij in de oorlogdoor illegaal zuerkhad lerenkennen).Het was getiteld 'EI Dorado' en het behandeldede geschiedenisvan een man die op zoek is naat een nieuwe toekomst omdat hij de oude wereld vernietigd heeft achtergelaten. Het had een optimistisch einde, vol toekomstverwachting - en het was een bestseller.Hierdoor geschrokken greep Jan Gerhard toch rveer terug naar het tragische verleden met'Vlaggen in de nacht' (1948; oorspronkelijfr getiteld 'Gevechtom genade), een roman die de stemming van na de oorlog behandelde.

Daarna volgde een periode waaÍrn hij aanvragenkreeg voor filmscenario's, zodat hl zich voor het Nederlandse frTrnwezenbegon te interesseren.Hij werd door zijn organisatorischetalenten voorgedragen als secretaris van de NederlandseBeroepsverenigingvan Filmers (N.n.E.),en als zodanig voorkwam hij een dreigende splitsing in dezevereniging. In 1949werd hij tot voorzitter gekozen - een functie die hij tot 1957vervuld heeft (bij zijn aftreden zterd hij tot erelid van de n..a.n benoemd).

Hierdoor, en door de ontbindingvan zljn huwelijk, die hem erg aàngÍeep, verwaarloosdehij het schrijven dat zrln roeping was. Hij schreef rvel, maar keurde alles wat hij deed af, zodat hij begon te vrezen dat hij als literator gefaald had en in een vrij diepe depressiegeraakte.Aan de beweging van de Vijftigers nam hij geen deel, en hoewel hij een paar filmscenario'sschreef,was het voor hem een lange, lege tijd.

Daar kwam vrij plotseling een eind aan toen hij een surrealistische pÍentz g. Die maakte zó'n indruk op hem, dat er uit het niets een inval loram, de ingeving van een sfeer.Hij schreefin vier maanden het boek 'Heksenest' - een surrealistischzuerk in een stijl die sterk afrteek aan zijn eerdereromans. Voordie tijd raashet noga/schokkend,en de reactiesoarieerden aan zeergeestdrftig tot afkeurend- Toen hij tegen het eind van z|;n leven een balans opmaakte, vond hij dit zrln belangrijkste boek dat zich heerlijk had laten schrijven. Het nam een unieke plaats in tussen de literatuur van die dagen (1954)en ook in zljn eigen oeuvre.

Toch hielp het werk hem niet voor langere duur uit het geesteiijkevacuum waarin hij geraakt was. Hij trok nogal moedeloos naar Spanje rvaar hij al zwervend op het toen nog onbekendeeiland Ibiza belandde' De sfeer die er hing, was geheel verschillend van die in het vaderland; de rust en het primitieve leven herinnerden aan lang vervlogen tijden.

Hij huurde er een huisje en begon weer te werken. Maar tot ztjn etgen verbazing bleek dat 'Heksenest' een afscheid was geweestvan een wereld die hij als onwerkelijk had ervaren. Het eiland bracht hem een

o stemming die aan vroeger jaren herinnerde, en hij begon over de jeugd van onze vader te schrijven. Die vormde de hoofclfiguvt, maaÍ hij nam afstand van het biografische element en koos het merkwaardige leven op het eiland Rottumeroog als onderwerp: de lusten en lasten van de mensen en dieren die daar toen nog leefden, maar vooral de geweldige storm die een einde aan dat alles maakte. Die vormde de climax van twee boeken: 'Eiland in de verte' en'De Oudste Ochtend' (a/soariant op 'DeJongsteDag').

Het zou onjuist zljn om deze romantisering van het historisch vergaan van Rottum als een'streekroman'te beschouwen, zoalswel gebeurd is.

Maar het is natuurlijk wel de oorzaak dat hij de lezers die 'Heksenest' enthousiast begroet hadden als een boek in een veelbelovendenieuwe richting, vooÍ een verrassing plaatste. In plaats van de psychische fantasie die zevetwacht hadden, verscheener een romantisch-realistische roman, en daarmeeverloor hij opnieuw zijn publiek.

Hij scheendat niet erg te vinden; het experimenterenlaginztln aard, en de voldoening die het schrijven hem gaf, vond hij belangrijker dan de reacties dte zljnwerk bij anderenopwekte. Bovendien voelde hij zich op lbiza zó thuis, dat zijn enthousiasmecollega-schrijversaantrok. In de loop van enkele jaren groeide die kring tamelijk snel, zodat het eiland een tijdlang bekendgestaanheeft als een schrijversparadijs.Vrijwel alle bekende auteurs uit het Nederlandse taalgebied hebben er langere of kortere_tijd doorgebracht, en het begon ook in het buitenland bekend te woroen.

Voor al die immigranten en bezoekerswas Jan Gerhard een soort autoriteit die alle mogelijkheden en moeilijkheden van Ibiza kende. Hij was de pionier die de functie van gids en raadgevermet groot genoegenop zich nam en zodoende met vele denkbeelden kennismaakte. Daardoor verdiepte hij zich in filosofie, psychologieen ook de occulte stromingen die zich in die tijd begonnen te ontwikkelen.

Samen met de Amerikaanse schrijver John Anthony West schreef hij bijvoorbeeld A Case for Astrologl', een lijvig boekwerk dat de geschiedenis van de Babyloniërs, de Phoeniciërs en de Egyptenaren bevatte. Weliswaar omdat hun kennis van de hemellichamen hun religie, hun cultuur en architectuur beïnvloedde; maar grondige bestudering van die oude volkeren werd daardoor een noodzakelijkheid.

Als conclusie stelden ze daardoor dat astronomie in die tijden gelijkstond aan astrologie.

a Het was een serieuswerk, een poging om de astrologie opnieuw de wetenschappelijkestatus te geven die zij eens had. In Amerika werd het als zodanig erkend en bleef het tamelijk lang een bestseller.Literair was het natuurlijk minder belangrijk, maar het had wel als gevolg dat de psychologischekant van de astrologievoor Jan Gerhard een voorname factor begon te worden. Inzijnvoorgaande werken had hij zijn karakters als objectief waarnemer gezien - maar nu begon hij van binnenuit te schrijven.

Het onderbewustzijn van Freud en het onbewustevan Jung waren voor hem dankbare werelden waarin zich de menselijke gedragingen volgens een onbekende logica ontwikkelen. Met zijn bundel verhalen: 'Blijf zitÍeowaarje zit'sloeg hij weer de richting in die hij met'Heksenest' begonnen was, zonder het bewust te weten. Lezerc die 'De Oudste Ochtend'gewaardeerd hadden, keerden zichvol onbegrip en soms zelfs met afschuw van die verhalen af, doch de Heksenest-liefhebberswaren r-ol1of. ln ry66 verliet h1j Ibiza. Het eiland begon zich tot een toeristenoord te ontwikkelen en verloor daardoor de sfeer die het aantrekkelijk had gemaakt voor dichters en schrijvers. Hij vertrok met een bezwaatd hart. Voor hem was het de plek geweestwaar hij thuishoorde - en over dat gevoel heeft hij een sterke getuigenis geschreven in zljn verhaal "Standbeeldvan een Onbekende'.

Ziin terugkeer in Nederland was niet gemakkelijk, want daar was hij plotseling weer een vreemdeling. Weliswaar een bekende, maàr hij voelde zich er nooit meer helemaal thuis. Het eersteboek dat hij dan ook na zijn terugkeer scl.treef,was 'Opstaan op zaterdaq':een pessimistische voortgang op de ingeslagenweg, en in zíjn toekomstvisie op dezelfde golflengte als Orwell met z\jn'ry8i.De reactieswaren echter gunstig en vormden een aansporing om in die richting voort te ga n. )Iaar opnieuw kwam er iets tussendat hem daarvandeed afivijken. Het rl-asde opdracht van de commissievoor de Collectieve Propagandavan het NederlandseB oek voor het verzor genvan het B oekenweekgeschenk.

Die nam hij aan, en vooÍ het schrijven ervan keerde hij terug tot de lang verlaten stijl van 'EI Dorado'. Waarom? Waarschijnlijk vond hij het gepast om zich voor deze gelegenheidweer tot een breed publiek te rvenoen.

De titel was 'Kasteel in lerland' en de roman was gebaseerdop een geger-en dat bijna historisch was. Hij bracht, na zljnlbiza-tíjd, zo nu en dan

een bezoek aan Iedand, waar wij wonen; en dan plachten we op avontuur te gaan in het westen, aan de Atlantische Oceaan. Het land trok hem sterk aan door de natuur, de manier van leven en vooral ook door de mensen. Op één van die tochten hebben we in het kasteel overnacht dat hij beschreef. Dat boek schreef hij als een 'tussendoortje' en vooÍ zrjn eigen genoegen; maar het vervreemdde hem nog meer van ziln crittct.

Als een reactie daarop begon hij aan een soort autobiografie.Een [Circus Valdibomba] soort - want hij had een hekel aan dergelijke zelfontledingen. Daáióïí U er een aanta backs'van, vol ironie en ook wel cynisme, m aÍ altijd geestig.Het werden twee delen: 'De dronken kanarie' en 'De spin in de badkuip'. Beide hadden de houding van'neem me vooral niet ernstig'.Maar ondanks dat gevenze, méér dan enig ander werk van hem, een indruk van de grote en haast verwarrende veelzijdigheid van zijn geest.

Er ging enige tijd overheen.En toen schreefhij de nogal sombereroman 'Hartjacht', waarin hij als hoofdfiguur Freek Sonderborg op laat treden die zrjn 'zelf vertegenwoordigt. Dit dramatischeverhaal is de werkelijke autobiografie - niet de materiële, maar de innerlijke.

Over zíjn laatste twee boeken was hij zelf weinig tevreden. Hij maakte zljn balans op en kwam tot de conclusie dat h4 zrln eigen lot bepaald had. Hij voelde geen bitterheid toen zoweT'De waakzaamheid' als 'Oude mannen moesten beter weten' geen groot succeswerden. Hij begon essayste schrijven waarin hij, volgens zijn eigen woorden, heeft geprobeerdom het niet-uitlegbare uit te leggen - zonder bij de fezelaars te horen die pogen om namen te geven aan het onnoembare'.Er was één ding in zijn veelbewogenschrijverslevenwaaraan hij consequenttrouw bleef, en dat was zrjn affectievoor de NederlandseTaal. c%arten Toonder - cAmsterdam25 augustusr9g2

w,

o In memariamMarten Tbander(r9n-zoo5) De Weetmuts als voollop€F van d€ PC "Het is in mijn familie erfelijk om geenkinderen te krijgen; maar als ik een zoon had, zou ik hem zekerlezenhebbengeleerd", aldusheer Bommel in het voorwoord van "De anderewereld", een Bommelverhaal uitgegeven ter

r-ersdie ik niet onhoorbaarkan lezen.

Chateauneuf du Pape in vier slokken naar binnen klokken. Men weet niet \l:at men proeft. \Iaar ook de wat diepere lagen in de verhalen itjn de aandacht waard.

Bekend is natuurlijk h.t ,.ethuul van de Bovenbazen' de wereld van de schatrijke grootindustriëlen, waarin heer Bommel wordt ingewijd' De industrie versus het milieu: "Roei de natuur uit, want de natuur is onze

IGvil op het hoofd waarmee hij een soort wandelende pc is geworden met Gigabites aan werkgeheugen.(1975!)De technischetermen ...r flink "antal komen in het verháal niet voor, het blijft een allegorie. Geen wonder dat commissarisBulle Bas,de de anderswat sukkelendeheer achtereenvolgens

o schilder Terpen Tijn, professorPrlwytzkofski ("met enerz in der midden"), markies de Cantecleeren de ambtenaarder eersteklasseDorknoper ruimschoots op hun eigen terrein weet af te troeven, hetgeen ze hem niet in dank afnemen. beambte Bommel heeft dit nïet zo direct in de gaten. ("De hooggeplaatste heer maar de ontzt;ikkelde pupillen orterzijn lessenaar, boogzich met vernauusde schonkdaar geenaandachtaan") En zo komt het dat heer Bommel zijn probleem, namelijk hoe kennis macht maakt, niet opgelostkrijgt. Een ander probleem is dat de geplaagdeheer de weetmuts niet van zrlnkop kan krijol/ gen,zodat hij b4"a Ëeàwijlt onderde fantastische ballast aan kennis. Maar trouwe lezertjes zul- ." len begrijpen dat alles toch nog goed afloopt.

Toonder is ongetwijfeld de meest fantasievolle schrijver van ons taalgebied. Dit geldt zowel de inhoud van ztjn verhalen, als iqn personages, ais zrln taalgebruik. Daarbij heeft hij de kunst van het illustreren, z11noorspronkelijke professie,tot grote hoogte opgevoerden tot een meesterlijkebijdrageaan de tekst gemaakt; een verder blijk van zijn creatievevakmanschap. Htj it in zí1nleven niet ongelauwerd gebleven, maar als kunstenaar toch ondergewaardeerd.Dat zaTwelte maken hebben met de stiel van het begin van zlin cardère'.maker van kinderstripverhalen. Toonder is in zijn slaap overleden, zodat hij niet voor het probleemvan heer Bommel, in éénvan de verhalen,heeft gestaan: "Hij meende dat zljn einde gekomen was, zodathlj vergeefs naar een passend laatstewoord zocht."

-r,,.

Irees"He/ltngman.

Onderde Zv.sarteBergenber,indtzich de onderwereld.Daar tt;onendeKzuillen; ontdekt is, en daaromttetenschappedie nog niet doorgeleerden een/evensrLorm, dat eenzwijgendleaenleidt in deeeuwilijk niet bestaat.Het is eenrustig r-tolkje, gestiltevan hun holenengangen.Wanteentaal bezittenze niet, en diehebbenze ookniet nodig.Onderlingztjn ze namelijk verbondendoordraden,waardoorze communicatie hebben;ap die manier zueetde eenzttatde anderzueet,en daardaor ak men is er nooit ruzie. Natuurlijk is het eenl)eetjemoeilijkom zich te bezuegen ze is. Onderhun rtoetenzitten dan oakzuignapjes,'uaar?nee z0 nau,u,uerbonden aan onrustiggeloop,zaanwant utie heefter nu behoefte zich kunnenvasthechten, en inspraakbezigis? neermenzo voortdurendmet begeleiding hebbenbereikt;ntaar in de tra? aan beschaving Ze ueíen zefrer,dat ze dehoogste laatstehonderdjaar is het vermaedengerijpt, dat er boaenhen ookleaenbestaat.

Ze haddendaarombesloteneenafgezantte sturenom zich op de hoogtete stellen

r"dnhet 'aetenop de bovenaarde.De vraag was al/een:Hoe? Zou er eentoegang =iin? Daar dachtenze lang oaerna, en ze dachtenzo diep,dat despelonkenaerii;ht.aerden doorhet zachteschijnsel,dat ze al denkendaerspreidden.

Op eenlzeeruterdenhun gedachtenechterverbrokendoorgeklopen gebonk,dat tcl door de spelanlzen galmde.En plotselingontstonder eengat in eenaan de .:anden, zadat enkeleKutillen losraaktenen naar benedentuimelden.Erg was r,,ananderenen meteena/^gege"íottniet, want ze zuerdenopgevangeninde hoed íen. Zo ging er nietsaerloren;dekennisvan de eenis dekennisvan a//en. s7);

W

Opnoep ]Iet een aardige verzameling Bommel en Tom Poes boeken valt het op dat er nogal wat exemplarendoor kinderen zijn misbruikt. Op zich is dat natuudijk niet zo etg; het waren tenslotte kinderboeken en deze bervijzen geven aan dat ze gebrulktztln door de doelgroep. Toch vraag ie je wel eens af of tekeningen, krabbels, krassenen stempelsniet beter te verwijderen zijn dan met een gummetje. Is een scheurtje anders te reparerendan met Scotchtape?Zljn er leden die hier al een goed antwoord op hebbenofis het interessanteen dag'boek opknappen'teorganiseren? mij om te bezien of we iets voor de Reactiesop beide vragen gÍ^ag n ^r leden van de v-erenigingkunnen organiseren.

HenkcÁrens. tJt"

w

Gnaf van MantenToonden. }Iarten Toonder is in oktober in het familiegrafin Ierlandbljgezet. Het graf bevindt zich op de kleine Redfordbegraafplaats,vlakbij de grote Redford Cemetry te Greystones.Het is te herkennenaan twee Keltischekruizen. ?im Oasterheert. ti.

w

o Gevnaagd Als hoofdredacteur van ons clubblad is het natuurlijk passend een goed overzicht op het verleden te hebben. Daarom vond ik dat ik alle t'arvc clubbladen diende te vetz^melen. Dat lukte aardig op één na, nummer 11. Hierbij een oproep 'gevraagd'voor het clubblad nummer 11, of dat iem4nd dat mij wil lenen ter kopiering. cHenkcArens. t-t', ?f

€en Indonesisch€Bommel.

Dat er enkele bommelverhalen in het Bahassa Indonesia zijn uitgebracht is bekend. Maar dit boekje was nieuw voor mii: Si Bidiak MenghadapiC erakan-Massa, ofwel 'De mobbeweging'.

&

*

ï:ïr',.:::;i;:ri**rs&enffiorss,,,rr, $i eed$ek Behalve dat de uitgave slecht ver' ,., ,,,, zorgd is, bevat deze ook slechts 15 pagina'svan het verhaal. Maar goed, toch het vermelden en een afbeelding waard, dacht ik. ?im Oosterheert.r,+u

w

€en nieur.ue LatijnseBommel.

In 1995verscheeneen Latijnse vertaling van het verhaal 'Het spook van Bommelstein', of, zoals klassiek geschoolde lezertjes al vermoedden: de thoma fele nec non et de larva Bommelsteiniana'.

Nu is er weer een latijnse Bommel verschenen. Het betreft het verhaal 'De bevrijding van Sollidee' wat vertaald is als 'de sollidaea liberanda'. Het boekje is uitgegeven in een oplage van 35oo exemplaren door de vereniging'\&ienden van het Gymnasium'. Het boekje is geheel uitverkocht. Hierbij een afbeelding van de voorkant. lPim Oosterheert. +f. ri