HET BELANG VAN LIMBURG ZATERDAG 4 EN ZONDAG 5 JUNI 2016
HBvLPLUS
9
Bril
VOYEUR
Door Marc Van De Weyer
Luc Tuymans Lumumba (2000) Olieverf op doek 62,2 x 45,7 cm Museum of Modern Art New York, tot 18 september in MAS, Antwerpen X Het mag een eigenaardige invalshoek lijken maar de Tuymans-expositie met als thema de bril is het hoogtepunt van de lustrumviering in het MAS. In een geconcentreerde opstelling zien we werken (terug) als de ‘Vlaamse intellectueel’, het vroege Heydrich-portret of de twee befaamde ‘portretten’ uit de Mwana Kitoko-reeks.
Lumumba, 2000, The Museum of Modern Art, New York (c) Studio Tuymans
Voyeur ontsluiert iedere week het verhaal achter een kunstwerk in onze (wijdere) omgeving en toont u waar u op moet letten. Gaat dat zien!
ANTWERPEN - Dit land heeft nooit veel gewetensnood gehad over zijn Afrikaanse verleden. Luc Tuymans schildert de vermoorde Patrice Lumumba. Geen aanklacht, maar een bedachtzaam beeld van dubbelzinnige koloniale stereotypering. Patrice Lumumba is de eerste premier van het onafhankelijke Congo. Bij de soevereiniteitsoverdracht in juni 1960, in aanwezigheid van koning Boudewijn, richt hij een onverwacht vlammende aanklacht tegen koloniale macht België. Een halfjaar later is Lumumba dood, uitgeleverd aan en geexecuteerd door zijn vijanden in Katanga. In 2002, na veel palavers en een onderzoekscommissie, geeft de Belgische regering toe dat dit land op zijn minst een morele medeverantwoordelijkheid voor zijn einde draagt.
Mwana
Een paar jaar eerder, in 2000, schildert Luc Tuymans een reeks doeken rond de afwikkeling van de Belgische koloniale onderneming. In de tentoonstelling in het MAS zijn er twee te zien. Eén schilderij toont de 24-jarige vorst in zijn blakend witte tropenuniform met decoraties, bij zijn aankomst in Leopoldstad in 1955. Mwana Kitoko,
mooi ventje zoals de Congolezen Boudewijn meewarig noemden (en niet Bwana Kitoko, mooie heer, zoals de officiële Belgische versie luidde), is een stramme silhouet zonder herkenbare trekken, de ogen verstopt achter een bril. Echo van ook toen al onhandige koloniale propaganda.
Blik
Dit doek uit de reeks stelt die andere, tragische, protagonist voor: Patrice Lumumba. Geschiedenis. Actualiteitsbeelden van zestig jaar geleden doemen op: de jonge politicus in zijn nette pak, de gevangene in de laadbak van de vrachtwagen, bij de haren getrokken door zijn bewakers. Nu zien we wel de ogen. Vanachter de bril kijken ze ons aan in een blik vol paradoxale nuances. Kwetsbaar en brutaal, onzeker en zelfzeker tegelijk. Het rechteroog confronteert, het linkeroog keert zich naar binnen.
Montuur
We zien de man in pak en das, met keurige snor en baardje. Het is de uiterlijke aanpassing aan de opgelegde identiteit van de évolué, de Congolees die Europese vormen en - normen aanneemt. Geschilderd in bijna zijige lichtere tonen lijkt het Afrikaanse gezicht zich aan dezelfde eis te onderwerpen. Dit beeld - dan toch geen portret - vertelt ons niets over Lumumba, maar alles over de dubbelzinnigheid van koloniale stereotypering. Stereotiep is ook het intellectuele brilmontuur - reden waarom dit meesterwerk nu de reis vanuit het Moma naar het MAS maakt. Tuymans zelf daarover: “Een bril brengt een soort van distorsie van het gezicht, dat we door een bril niet rechtstreeks kunnen zien. Het is een raar instrument en ook een nagenoeg universeel gegeven. De banaliteit van de bril krijgt door hem te schilderen een andere betekenis.”