G OETHE VE ÇAĞI
Genç Goethe efsaneye çok daha bağlıdır. Ama Aydınlanmacı an lamında Lessing kadar eleştirel olmasa da, şer hakkında ve şerrin insanlık tarihindeki derin çelişkili rolü konusunda farklı ve daha derin bir perspektife sahiptir, ama bu da rüşeym halindedir. Bu uyuş mazlık Alman A ydınlanm asının gelişimini yansıtır. Almanya’nın özgül koşullan altında, Aydınlanma’mn belli çözücü eğilimleri genç Goethe’de ve H erder’de idealist diyalektiğe geçişin ilk işaretlerini doğurmuştur. Burjuva düşüncesinin nihai noktasına doğnı bu iler leyişi bazen son derece geri koşullar altında tezahür eder (ama bun lar bazen bölünm üştür ve yalnızca görünüşte geridir). Çelişkinin giderek yaşamın ve bilginin temeli olarak anlaşılması bu hareketin merkezinde yer alır. Alm anya’da diyalektiğin ortaya çıkışını burada üstünkörü bir şekilde de olsa analiz etmemiz mümkün değildir; yal nızca birkaç atıfla yetinmek zorundayız. Öncelikle, Hamann karşıt ların birliği düşüncesini canlandırmıştır; Hamann ve genç Goethe bunu Giordano Bruno’dan aldıklarına inanıyorlardı. Ardından, alttan alta Vico’nun etkisi vardır ki Goethe onu İtalya’da ilk okuduğunda Hamann’ı hatırlamıştı, oysa Hamann her açıdan bu büyük İtalyalının yalnızca zayıf bir yankısıdır. Ardından, bilinçli şekilde tasavvur edilmemiş olsa da, bizzat büyük aydınlanmacılarm, özellikle de Rousseau’nun diyalektiği vardır. Keza diyalektik doğrultusunda iler leyen Spinoza’nm etkisi vardır. Tüm bu düşünce akımları genç G oethe’nin dünya görüşünü derinden etkilemiştir. Dolayısıyla Alman Aydınlanması Hamann, Herder ve özellikle’de Goethe ile yeni, çelişkili derecede yüksek bir gelişim aşama sına ulaşır. Çelişkinin hayatın ve düşüncenin merkezi olduğu keşfi bütünsel yaşam sürecinin tarihselleştirilm esiyle ayrılm az şekilde birbirine bağlıdır. Doğada ve toplumda gelişim merkezi sorun haline gelir ve bu süreçte Almanlar H egel’e varan bu felsefi dönüşümle yeni bir tarih biliminin yaratılmasında öncü rol oynarlar. Elbette bu yeni bilim kısmen Aydınlanma eğilimlerinin bir devamı ve daha da geliştirilmiş halidir (Montesquieu, Gibbon vb.), ama kısmen de ta rihçiliği evrensel bir dünya görüşüne dönüştürür. Bu açıdan, bu ha19 8