94
AVRUPA GERÇEKÇİLİĞİ
yorum. Gil Blas'ın biçiminin usanç verici olduğunu ve olay ları, düşünceleri üst üste yığmada insanı çoraklaştırıcı bir şey olduğunu, gelin içtenlikle kabul edelim.» Hemen bu söz lerin ardından Stendhal'in romanını, «düşünce edebiyatı»nın bir başyapıtı olarak göklere çıkarıyor, aynı zaman Stendhal'in öteki edebiyat okuluna bazı j'aklaşım larda bulunduğu üzerinde duruyor. Aşağıda Stendhal'in artistik ayrıntıda ne romantizme ne de Balzac’m temsil ettiği akım a ödün ver mesinin olanaksız olduğunu, Balzac’m ender bir duyarlılık la anlamış olduğunu göreceğiz. Öte yandan en son kompo zisyon sorunlarını: temel Weltanschauung sorunlarına do kunan sorunları tartışırken Stendhal'i ödün vermediği için eleştirm iş olduğunu da göreceğiz. Burada tartışılan şey ondokuzuncu yüzyıl dürıya görüşü ve üslubunun ana so ru n u d u r: romantizme karşı tutum . Fran sız devriminden sonra yaşayan hiç bir büyük sanatçı bu tar tışm anın dışında kalm am ıştır. Tartışm a daha Goethe ve Schiller'in W eimar döneminde başlamış, zirve noktasına Heine'nin rom antizm i eleştirisinde ulaşm ıştır. Bu konuyla il gili temel sorun, romantizmin hiç de katkısız b ir edebiyat akımı olmadığıydı; romantizm, kuşkusuz, çok çelişkili biçim lerde de olsa, hızla gelişen kapitalizme karşı derin ve ken diliğinden bir başkaldırının dile gelişiydi. En aşırı roman tikler çok geçmeden feodalist gericilere ve ilerici düşm an larına dönüşmüşlerdir. Fakat tüm hareketin temeli yine de kapitalizme karşı kendiliğinden bir başkaldırm adır. Bütün bunlar, burjuva görüş ufkunun üzerine çıkamayan am a yi ne de hem kapsamlı hem de gerçek olabilecek bir dünya tab losu yaratm aya çalışan çağın büyük yazarlarını garip bir çıkmaza sokmuştu. Sözcüğün dar anlam ında rom antik ola m azlardı bunlar; olsalardı, çağlarının ilerici hareketini an layamaz ve peşinden gidemezlerdi. Öte yandan, kendilerini burjuva toplum un gözü kapalı övücüleri ve kapitalizm in sa vunucuları olma tehlikesine atmaksızm, rom antiklerin kapi