292
AVRUPA GERÇEKÇİLİĞİ
ne kadar olumsuz olursa olsun), daima kapitalizme ve özel likle onun eski Rus, barbarca, Asyatik türüne yöneltir; Gorki’nin suçlayıcı savı, Rus kapitalizminin, öldürülen insanlı ğın kitle m ezarı olduğudur. Fakat Gorki yalnızca savaşçı bir hum anist değil aynı za manda proleter bir hüm anisttir. Burjuva hüm anistlerinin insanlığın kapitalizm tarafından yıkılışı karşısında duyduk ları acı, kin ve öfke ne kadar büyük olursa olsun, bu tür bir öfkeye daima ya kadercilik ya da toplumsal durum dan ayı. nlm ış soyut b ir ahlâk duygusu karışacaktır. Burjuva hüm a nistleri çoğunlukla ya rom antik bir kapitalizm düşm an lığından, ya da «ilerleme» üzerine kurulu birtakım yanılsa m alardan sakattırlar. Gorki kendince, insanların meydana gelişindeki bütün toplum sal ve bireysel etm enleri okuyucuya açıklar. «Güç», «emek», «tutku», «iyilik»ten söz ederken, dai m a toplum sal bakım dan som ut özleri kasteder o. Hiç bir zaman uçlar arasında biçimsel bir orta yol aram az ve hatta şu ya da bu ucu körü körüne göklere çıkarmaya çalışmaz. Bu soru daim a som uttur. Evet, zekâ her günkü Rus yaşa mının beyinsizliğine doğal olarak yeğlenir. Fakat soru şudur : hangi amaca yönelmiş olan zekâ? Toplumu yenileştiren bir insanın beyni ve görme gücü mü, yoksa zeki bir serserinin hilekârlığı m ı? Gorki aynı şeküde iyiliğin, gücün, tutkunun.. vb. diyalektiği üzerine eğilir. Küçük-burjuva bataklığının ya pışkan çam uru içinde boğulan insanların katı yürekli kayıt sızlıkları karşısında büyük b ir çabayla iyiliğin savunmasını yaparken, birtakım doğal eğilimlerle birleşmiş olan belli tip bir iyiliğin, bireyin yıkılma nedenlerinden biri de olabilece ğini aynı açıklıkla görür. Gorki bütün üstün İnsanî nitelik leri, insanın özgürlük uğruna verdiği mücadelenin büyük toplum sal süreciyle, içinde insanların kendi çabalanyle da ha insanileştikleri süreçle birleştirir hep. Gorki, insanları sunuşunda burjuva hümanizminin sınır larının çok ötesine geçmesine karşın, yaşam-vapıtı yine de