EKONOMİK TEMEL
223
şakta, talihsiz Sicilya seferinin önderi Nikias'm 1000 kölesi olduğunu, bunları ıpadenlerde çalıştırmak üzere yıllık on talent kadar bir para karşılığında başkalarına kiraladığını biliyoruz,85 Onları kişi başına ortalama 168 dr.'ye satın aldığını varsayarsak (yalnızca en ucuz kö leler madenlere gönderildiklerine göre çok yüksek bir ücret sayılabilir bu), yılda en azından yüzde 35lik bir kazanç sağladığı tahmin edi lebilir. Yatırım alanında bu denli yüksek bir kazanç, genellikle yüksek faiz oranlarını sürdürme eğilimi doğurmuş olabilir. Açıkçası, ancak birkaç kölesi olan kimselerin onları bu şekilde kullanmaları ve her birinden günde bir o b o f ya da daha fazla kazanç sağlamaları sık rastlanan bir şeydi. Madenler dışında, Atina'da duyduğumuz en bü yük toplama merkezi Kephalos'un silah fabrikasıydı, 120 köle ça lıştırırdı.86 Kuşkusuz, bir istisnaydı bu. Bir kuşak sonra, kentte bir evi, kırsal kesimde iki çiftliği ve bir ayakkabı tamir dükkânı olan varlıklı bir ailenin on ya da on iki köle çalıştırdığını öğreniyoruz87 Çok sayıda köle ev hizmetlerinde ve genelevlerde çalıştırıldı. Glotz, sıradan bir Atina evinde üç ile on iki arasında köle bulunduğunu hesaplamıştır.88 Tahminden fazla bir şey değil bu, ama daha yoksul yurttaşların bile bir ya da iki kölesi olduğu düşünülürse önemli bir şeydir. Aristophanes’in Wealth adlı yapıtında, Khremylos, yoksul bir köylüdür, ama yine de birkaç kölesi vardır.89 Köleler ve yoksul yurttaşlar kamu oc
Hipponikos'un 600 kölesi vardı, aynı şekilde kullanırdı onları: Kse. Vect. 4. 14-5, Mem. 2.5.2, Plu. Nic. 4. ^Obol: Eski bir Yunan gümüş sikkesi. —çev. 86And. Caed. Her. 20, Myst. 38, Hyp./r. 155, Aeskh. 1.97: Lys. I. 12.28. 87Aeskh. 1.97. 88 Glotz, G. Le travail dans la Grèce ancienne (Eski Yunan'da Çalışma), Paris, 1920. Ancient Greece at Work. Londra, 1926, s. 200. 89 Ar. Pl. 26, 228, 1105. Hesiodos'ta bile küçük çiftçinin en düşük işçi sayısı içinde bir köle kadın vardır (Op. 405-6). Aristophanes'in tanıklığı, A. H. M. Jones tarafından, "komedi, her şeyden önce varlıklı yazarlar tarafından yazıldığı ve kölelerin kısa komik oyunlarda değişiklik sağladığı”na dayanarak hesaba katılmamaktadır. Buna eski Ati nalIlara değgin çağdaş öykülerin "her şeyden önce" varlıklı tarihçilerin yapıtı olduğu eklenebilir. Aristophanes'i bir müzikhol komedyenine indirgemesi bir yana, Jones, Khremylos’un sahnede görev alan bir köleden başka birçok kölesi olduğunu da gör mezlikten gelmektedir.