Lage-graad ontstekingen als oorzaak van hart- en vaatziekten

In de cardiologie is het onderzoek naar de usual suspect LDL-cholesterol inmiddels zo ongeveer uitgeput. Na en naast statines is er recent een groep hele sterke cholesterolverlagers ontwikkeld, de PCSK9remmers. Hiermee kan de hoeveelheid meetbaar cholesterol in het bloed vrijwel onmeetbaar laag worden gemaakt. ‘Dus nog enkele jaren wachten, en we weten wat het effect is van een LDL-cholesterol van nul’, aldus Kuipers.

Uit de huidige studies blijkt echter dat zelf na een flinke verlaging van het LDL-cholesterol er alsnog een aanzienlijk risico op hart- en vaatziekten resteert. En dat resterend risico kan eigenlijk niet verklaard worden door het (resterende) cholesterol. Een groep onderzoekers, waaronder Kuipers, denkt dat dit ‘residuale risico’ vooral te vinden is in zogenaamde inflammatie (of lage-graad ontsteking) in ons lichaam. Dat klinkt misschien als een wat vaag begrip, maar dat is het al lang niet meer. Het is inmiddels een begrip dat elke cardioloog kent, of in ieder geval zou moeten kennen.

In de afgelopen jaren is in een aantal hele grote studies - en voor verschillende geneesmiddelen - aangetoond dat ze door het remmen van ontstekingen de kans op hart- en vaatziekten kunnen verminderen. De eerste geneesmiddelen voor wie dit in een bekende studie werd aangetoond zijn de welbekende statines (de cholesterolverlagers). Al veel langer werd door verschillende wetenschappers gezegd dat statines behalve een cholesterolverlagend effect, ook andere, zogenaamde pleiotrope, effecten hebben. Een van die pleiotrope effecten van statines is dat ze ontstekingsremmend zijn. Dit ontstekingsremmende effect werd al in 2008 beschreven in ‘The New England Journal of Medicine,’ een gezaghebbend medisch tijdschrift. In deze zogenaamde ‘Jupiter-trial’, werd aangetoond dat mensen met tekenen van inflammatie (gemeten aan de hand van het hs-CRP niveau in hun bloed) en tegelijk een heel laag LDL-cholesterol, desalniettemin een lagere kans hadden op hart- en vaatziekten, als ze een statine gebruikten. In de jaren nadien volgde meerdere studies. In 2017 werd aangetoond dat het (peperdure) monoclonale-antilichaam canakinumab, een medicijn dat rechtstreeks bindt aan ontstekingscellen van het type interleukine 1-beta, niet alleen inflammatie (hsCRP) remde, maar eveneens de kans op hart- en vaatziekten (met 17%) gedurende de vervolgperiode van bijna 4 jaar. En niet onbelangrijk: het gebruik van canakinumab, zoals gezegd een ontstekingsremmer, resulteerde in een hogere kans op dodelijke infecties. Gezien de hoge prijs en deze vervelende bijwerkingen heeft canakinumab het als cardiologisch middel tot nu toe niet gered. Inmiddels was de interesse voor inflammatie onder artsen en wetenschappers echter gewekt en volgde in 2020 de elders in dit magazine beschreven LoDoCo2-studie, waarin werd aangetoond dat colchicine, al bekend om zijn ontstekingsremmende eigenschappen bij de oude Egyptenaren en Grieken, resulteerde in een meer dan 30% lagere kans op hart- en vaatziekten gedurende een follow-up van nog geen 2,5 jaar.

Kuipers is enerzijds enthousiast over deze ontwikkelingen, maar maakt zich aan de andere kant zorgen. “Natuurlijk is het goed dat ‘inflammatie’ of lage-graad ontsteking’ inmiddels als risicofactor wordt (h)erkend” zegt hij. “Maar het moet niet doorslaan in dat we vanaf nu voor elk onderdeel van ons immuunsysteem een (duur) monoklonaal antilichaam gaan ontwikkelen.” De crux ligt in het ontdekken van de oorzaak van die ontstekingen. In sommige gevallen ligt die oorzaak voor de hand, zoals bij mensen met een onderliggende auto-immuunziekte, zoals reuma. Maar in veel meer gevallen is een ongezonde leefstijl de oorzaak van lage graad ontstekingen. Denk aan een slechte mondhygiëne, aan ontstoken tand-