Geachte veteranen, nabestaanden, vrienden en belangstellenden,
De Stichting Nationaal Indië-monument 1945–1962 (NIM) kijkt terug op het jaar 202, welk een jaar was vol van activiteiten. Centraal stonden de jaarlijkse Herdenking, inclusief de themalezing in september, als ook de eerbiedwekkende fakkeltocht op de Dag van de Verenigde Naties, eind oktober vanuit het centrum van Roermond naar het Monument voor Vredesoperaties. Bijzonder was dat wij tijdens onze jaarlijkse Herdenking in september extra aandacht aan de inzet van onze Koninklijke Marine hebben besteed, maar ook het mogen organiseren van de tentoonstelling ‘Japanse Hellships, gevangen op zee’, samen met de Stichting Herdenking Slachtoffers van de Japanse Zeetransporten en de Stichting Indisch Herinneringscentrum. Ook hebben wij wederom dialoogbijeenkomsten, samen en met ondersteuning van veteranen, met middelbare scholieren kunnen organiseren. Wij zien al deze activiteiten als hoogtepunten, waarbij wij altijd steun van onze vrijwilligers, partnerorganisaties en instanties hebben mogen ontvangen. Onze dank aan allen hiervoor.
Ook wil ik niet onvermeld laten, dat er tijdens de afgelopen Herdenking in september toch enkele zaken (met betrekking tot het aantal stoelen en de placering) anders liepen, dan gepland. Ik bied dan ook mijn verontschuldigingen aan, indien u hiervan last heeft ondervonden. Wij onderkennen dit en wij zullen hier in de toekomst anders mee omgaan.
Samenvattend, duizenden veteranen, nabestaanden, autoriteiten en geïnteresseerden brachten ook in 202 tijdens bovengenoemde en nog talloze kleinere activiteiten in het Nationaal Herdenkingspark Roermond een bezoek aan de monumenten om te herdenken en te gedenken. Veteranen en nabestaanden spreken hier positief over.
De voorbereidingen voor de Herdenking 2024 en andere evenementen staan in de steigers of zijn alweer begonnen. Hierbij wil ik u alvast informeren dat wij de jaarlijkse Herdenking in september weer, zoals van oudsher rondom de oorspronkelijke locatie bij het Nationaal Indië-monument zullen organiseren. Wij hebben goed geluisterd naar onze veteranen, nabestaanden en anderen en zijn, na een zorgvuldige afweging tot de conclusie gekomen, dat dit het meest recht doet aan de belangen van de veteranen en nabestaanden, waarvoor de stichting destijds is opgericht.
Wij kunnen dit alles niet alleen doen en ook in 2024 hopen wij om te mogen rekenen op uw instemming, ondersteuning en aanwezigheid. Wij willen verder, schouder aan schouder, samen met u allen, veteranen, nabestaanden, autoriteiten, partnerorganisaties, belangstellenden en belanghebbenden ons blijven inzetten voor het jaarlijks herdenken en eren van onze omgekomen militairen.
Ik sluit dit voorwoord af met een speciaal dankwoord aan de vele vrijwilligers, welke bovengenoemden activiteiten mede met het bestuur steunen, gestalte geven en helpen uitvoeren. Zonder hen zou er mogelijk in deze vorm geen Herdenking kunnen zijn.
Ik hoop u allen op een van onze activiteiten en/of tijdens onze Herdenking op zaterdag, 07 september 2024 in Roermond persoonlijk te mogen ontmoeten.
Voorafgaand aan de Herdenking was de NIM Veteranenlezing ‘75 jaar Vredesmissies en de Nederlandse bijdragen’ in TheaterHotel De Oranjerie Roermond
Tijdens de lezing spreken veteranen van verschillende VN-missies uit eigen ervaring over hun uitzending met andere veteranen, nabestaanden, genodigden en geïnteresseerden.
Luitenant-generaal
Kees Matthijssen, kapitein-luitenant ter Zee drs. Caecilia
Johanna van Peski en majoor Maarten Grendel gingen, aan de hand van persoonlijke ervaringen, in op 75 jaar Vredeshandhaving.
In hun verhalen onderstreepten zij allen het statement van Dag Hammarskjöld oud-Secretaris Generaal van de Verenigde Naties: ‘Peacekeeping is not a job for soldiers, but only soldiers can do it’. It needs a collective orchestrated effort from all stakeholders, Military, Police and Civilians working in harmony’.
De Stichting Nationaal Indië-monument 1945-1962 vindt het belangrijk dat de inzet van Nederlandse militairen bij deze VNvredesmissies die aandacht krijgt die het verdient.
De muzikale bijdrage werd geleverd door het Klarinetkwartet van de Koninklijke Luchtmacht.
Het kwartet speelde de werken:
The Tale of Viktor Navorski - John Willams, arr. Richard Brocken
Oblivion - Astor Piazzolla
River Flows in You - Yiruma, arr. Matthias van Nispen tot Pannerden
Summertime - George Gershwin, arr. Art Marshall
De registratie van de NIM Veteranenlezing ‘75 jaar Vredesmissies en de Nederlandse bijdragen’ kunt u op het Youtube-kanaal terugkijken.
Toespraak van de heer Jo Kneepkens, voorzitter stichting Nationaal Indië-monument 1945-1962
Excellenties, generaals, veteranen, dames en heren, graag heet ik u allen van harte welkom op de 6ste Herdenking hier in het Nationaal Herdenkingspark Roermond. Ook richt ik mij tot allen, die vandaag deze herdenking hier in Roermond via de live-verbinding volgen.
Vandaag herdenken wij de meer dan 6.200 omgekomen Nederlandse militairen in de voormalige Indische Archipel in de periode 1945-1962. Hun namen staan gekerfd op de zuilen van ons Nationaal Indië-monument.
Ook staan wij als stichting Nationaal Indië-monument 1945–1962 stil bij de 200 omgekomen Nederlandse militairen tijdens de meer recentere missies. Zij zijn vernoemd op de tafels van het Monument voor Vredesoperaties.
Dit monument, dat in 200 hier in het Nationaal Herdenkingspark is geplaatst, bestaat dit jaar alweer twintig jaar.
Excellenties, generaals, veteranen, dames en heren,
Sinds de laatste Herdenking vorig jaar, is er veel gebeurd. Niet alleen op het wereldtoneel, in Europa en in Nederland zelf, maar ook rondom onze veteranen.
De naweeën van de uitkomsten en conclusies van het meerjarig Indië-onderzoek zijn nog steeds voelbaar… … en nog niet door iedereen verwerkt.
Veel is er over het onderzoek gezegd en geschreven. In de dagbladen…. Op de televisie…. In de Tweede Kamer…. En ook bij de Defensieorganisatie.
Onze Minister, de Staatssecretaris, de Inspecteur-Generaal der Krijgsmacht, het Nederlands Veteraneninstituut, het Veteranenplatform, welke ook vandaag hier aanwezig, zijn het gesprek blijven aangaan met onze veteranen.
En hebben iedere keer weer naar de belevingen en verhalen geluisterd. Ook hebben zij onze veteranen een hart onder de riem gestoken. Wat waardering verdient.
Ik spreek dan ook vanaf deze plek mijn dank uit aan al diegenen, die er voor onze veteranen in een moeilijke tijd waren - en zijn. Toch neemt het niet alle pijn en leed weg….. De Staatssecretaris zal hier dadelijk in zijn toespraak op terug komen.
Dan verwijs ik graag nog naar het bijzondere gesprek van Zijne Majesteit de Koning op 1 december vorig jaar. Dit gesprek vond plaats op Paleis Noordeinde in Den Haag, met Indië-veteranen waarvan enkelen ook hier vandaag aanwezig zijn.
Deze bijeenkomst met de Koning was een mooie en waardige gebeurtenis. En tevens een signaal van betekenis naar al onze veteranen toe, omdat zij door onze Koning persoonlijk zijn gehoord.
Het is dan ook jammer dat er voor deze betekenisvolle bijeenkomst geen aandacht is geweest in de media. In tegenstelling tot de berichtgeving rondom de uitkomsten en conclusies van het meerjarig onderzoek.
Het was een mooie kans geweest om meer attentie te geven aan het persoonlijke verhaal, aan meer nuances en mogelijk naar meer begrip.
Want onze veteranen konden bij de Koning open en vrij hun verhaal delen. Wat mij betreft een belangrijk en betekenisvol signaal naar onze samenleving.
Het laat immers zien dat we onze eigen Nederlandse geschiedenis toch een plek willen geven, en ons open willen stellen voor de verhalen, voor de belevingen en de gebeurtenissen uit een complexe en moeilijke periode.
Luisteren naar de verhalen van mensen die op missie zijn gestuurd, is belangrijk…. willen we hen kunnen begrijpen, ………….zowel erkenning, waardering en respect kunnen uiten voor de offers die zijn gebracht.
Niet alleen voor de veteranen zelf, maar ook voor hun dierbaren en nabestaanden.
In feite voor heel Nederland.
Want verhalen verbinden.
En zorgen voor begrip. En compassie.
Dat is ook de reden waarom wij als stichtingsbestuur er dit jaar voor hebben gekozen om stil te staan bij een onderdeel van onze krijgsmacht, waarover weinig verteld is.
Namelijk de bijdrage van de Koninklijke Marine, de inzet van haar vloot en de inzet van de Marine Luchtvaartdienst tijdens de periode 1945-1950 in Nederlands-Indië.
Vice-admiraal Bekkering zal hier later nader op ingaan en ons na de taptoe meenemen in de belevenissen van enkele Indiëveteranen en Marinesoldaten.
Rest mij u allen nog een bijzondere dag toe te wensen.
Op een dag waarop we samen komen om te eren en te herdenken.
Omringt door onze monumenten met al hun namen en bij het ‘Verbindend Monument’… … wat onze stichting Nationaal Indië-monument 1945-1962 ziet als een brug tussen ‘zij, die terugkwamen’ en ‘zij, die achterbleven’.
Maar ook als een schakel tussen ‘oude en jonge veteranen’.
Vandaag delen wij de verhalen en noemen hun namen.
Wij herdenken en wij eren hen, die uiteindelijk het hoogste offer brachten voor ons vaderland. Of zoals dichter Leo van Kuieren eens schreef:
‘herdenken is de tijd nemen om even stil te blijven staan bij de verkregen vrijheid, die wij ogenschijnlijk zó gewoon zijn gaan vinden…… Herdenken is ook de herinnering levend houden aan hen, die hun leven gaven voor deze vrijheid, waarop wij niet zuinig genoeg kunnen zijn’
Ik wens u allen een waardige herdenking. Dank u wel.
Gebed uitgesproken door Sanneke Brouwers, aalmoezenier
Laat ons bidden … God van vrede, We herdenken vandaag wie we zijn verloren, gesneuveld in de strijd in het voormalig Nederlands-Indië of in Nieuw-Guinea.
We zullen hen nooit vergeten; hun gezichten op ons netvlies, hun namen op het monument.
We denken ook aan hen van wie we later afscheid hebben genomen, misschien zelfs afgelopen jaar. Moge zij wonen in vrede bij U
God van ontferming, Hier bij elkaar willen we koesteren Alle veteranen en oorlogsslachtoffers; hun onvertelde verhalen, het ongedeelde leed, de niet gehoorde schreeuw om hulp. Waarin de echo van een oorlog klinkt Tijdens de stilte waarin wij herdenken.
God van mensen
Open onze oren voor de ervaringen van onze veteranen opdat zij niet alleen hoeven verwerken wat zij hebben meegemaakt.
Geef hen kracht en vertrouwen om hun mond te openen en te delen wat hun hart bezwaart.
Omdat hun ervaringen van geweld en onrechtvaardigheid ons allemaal aangaan
En daarom zijn we vandaag ook stil bij andere plekken op de wereld
die door oorlog en geweld worden verscheurd. En bidden we voor alle oorlogsslachtoffers die sterven zonder naam, zonder gezicht en zonder monument dat hun namen staan geschreven in de palm van Uw hand, God.
God onze Schepper, Laat ons niet vergeten dat in iedere oorlog mensen sterven zoals wij, mensen vluchten zoals wij, mensen vechten zoals wij,
En daarom vragen wij vandaag ook om hoop Dat het mensen zijn zoals wij waar de vrede begint waar naastenliefde en kameraadschap pijn kan verzachten.
En wij bidden dat, met Uw hulp, wij het mogen zijn, burgers en veteranen, die vrede kunnen brengen ver weg en dichtbij.
Opdat we als mensen, geschapen naar Uw beeld, een instrument van vrede moge zijn.
Amen.
Toespraak van de heer Christophe van der Maat, staatssecretaris van Defensie
Geachte veteranen, nabestaanden, aanwezigen,
Het is een eer om hier vandaag samen met u te zijn.
Om stil te staan bij al die mensen die hebben gediend in Nederlands-Indië en Nederlands Nieuw-Guinea.
Graag wil ik vanaf deze plek mijn waardering uitspreken.
Voor alle moed, en alle opoffering.
Ik ben iedere keer weer diep onder de indruk als ik met veteranen spreek over hun ervaringen.
Of als ik met hun kinderen spreek over wat zij hebben meegekregen, en de impact daarvan.
De geschiedenis heeft zijn uitwerking in het heden.
Juist daarom moeten we een brug vormen, die het verleden, het heden, en de toekomst verbindt.
Want de band tussen Nederland en Indonesië gaat verder dan geopolitiek;
Ze is geweven in de stof van onze maatschappij.
Als we door de caleidoscoop van de tijd kijken, zien we dan ook een bonte mix van verhalen.
Verhalen van Nederlandse militairen die werden uitgezonden… … van Indonesische vrijheidsstrijders die opkwamen voor hun land en cultuur…
… van families die werden verscheurd door afstanden, en politieke scheidslijnen…
… en van veel mensen die naar ons land zijn gekomen en hier hun thuis hebben gevonden - en generaties hebben voorgebracht die nu deel uitmaken van onze diverse samenleving.
Waardoor wij onze cultuur hebben verrijkt, en onze horizon verbreed.
Door die caleidoscoop, zien we daarom ook verhalen van vriendschap en samenwerking… … van culturele uitwisseling… … en wederzijdse beïnvloeding. En juist daarom is het belangrijk dat we aandacht hebben voor de mensen achter onze gedeelde geschiedenis.
Voor al die mannen, vrouwen en kinderen… … die ieder op hun eigen manier hebben bijgedragen, aan hoe wij de wereld vandaag begrijpen.
Het maakt bijvoorbeeld een ongelooflijke indruk… … als je het verhaal van een veteraan hoort, die al op jonge leeftijd naar een ver land moest afreizen.
Ik probeer me dat dan voor te stellen… Jongens van vaak nog geen twintig jaar oud…
Die tot hun vertrek nog op het land werkten, bij hun vader. Of elders betrokken waren bij de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog - die dan nog maar net voorbij is.
En dan zit je opeens op een groot schip richting de Nederlandse archipel in de Oost.
En kom je na een lange reis aan in een totaal andere omgeving, die in niets doet denken aan thuis.
Daar sta je dan…
Met andere jongens, voor een opdracht waar je helemaal niet op bent voorbereid.
En ook niet voor bent uitgerust.
Een onmogelijke opdracht.
En toch… wordt er van alles van je verwacht.
Ik denk bijvoorbeeld Gerard Hensbergen, nu bijna 9 jaar oud, die hier vlak voor mij zit.
En ook op gesprek is geweest met andere Indië-veteranen bij
Zijne Majesteit de Koning…
… waar de voorzitter in zijn introductie al naar verwees.
De heer Hensbergen vertrok in oktober 1946 voor een langere periode naar Nederlands-Indië.
In eerste instantie voor 1 jaar…
… maar het werden er uiteindelijk drie.
Drie onheilspellende jaren.
Met beschietingen.
Sluipschutters.
Trekbommen.
Ziektes.
En vooral eindeloze patrouilles.
En altijd was daar die onzichtbare vijand.
Niet te herkennen aan een uniform.
Waardoor het iedereen kon zijn.
De heer Hensbergen raakte door die onzichtbare vijand, acht kameraden kwijt.
Acht vrienden.
En hij zag ook hoe zij waren gemarteld… vlak voor hun dood.
Op een moment dat hij hielp bij het bergen van de lichamen van zijn vrienden, werd ook hij beschoten.
En dan sta je natuurlijk doodsangsten uit.
Je denkt: ‘Nu is het mijn beurt’.
‘Nu kom ik nooit meer thuis’.
Maar de heer Hensbergen ging door.
Om uiteindelijk na een lange tijd geestelijk en lichamelijk uitgeput terug te keren naar Nederland.
Een land met al z’n regeltjes, en waar mensen op dat moment druk bezig zijn met andere zaken.
‘Niet zeuren’, zo was de teneur.
‘Want we hebben het hier al moeilijk genoeg, in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog’.
In Nederland was er voor de mannen uit Nederlands-Indië dan ook geen warm welkom…
… een arm om de schouder…
… of een plek om ervaringen te delen.
Hier klonken vooral verwijten.
En beschuldigingen.
Dat moet ontzettend oneerlijk hebben gevoeld. Onrechtvaardig.
Ook de reden waarom veel veteranen zwegen toen ze in Nederland waren.
En hun verleden begroeven.
Als een soort overlevingsstrategie.
Dat deed de heer Hensbergen ook.
Met als gevolg dat de nare herinneringen jaren lang werden weggedrukt..
… maar dan toch uiteindelijk terugkwamen.
Zo’n 15 jaar geleden.
Bij hem werd toen PTSS vastgesteld, een chronische post-traumatische stress-stoornis.
Omdat littekens nou eenmaal niet alleen fysiek… … maar ook mentaal diepgeworteld zijn.
Ik denk ook aan het verhaal van de heer Jaap Rotgans, nu 95 jaar oud…
… die op dit moment vanuit zijn woonkamer naar deze bijeenkomst kijkt via een live verbinding.
Hij was nog maar twintig jaar oud, toen hij als dienstplichtige naar Indië vertrok.
En daar als vliegtuigbekleder aan de slag ging bij de marineluchtvaartdienst.
Op het marine vliegkamp op Soerabaja, de grootste basis in de oost.
In die tijd werd gevlogen met de zogeheten vliegboten; de Catalina’s.
Vliegtuigen die vanaf het water konden opstijgen. En waarvan de romp en vleugels nog met linnen werden bespannen.
En waar dus ook regelmatig gaten in kwamen, door alle beschietingen.
De vliegtuigbekleder had dan de taak om al die gaten in de vliegboten te repareren.
Dat was het werk van de heer Rotgans.
En hij hoorde dan vaak de indrukwekkende verhalen van de vliegtuigbemanningen die constant op missie werden gestuurd.
Maar tijdens de reparaties even konden uitrusten in de barakken.
Terwijl de heer Rotgans en zijn collega’s keihard doorwerkten.
Om de Catalina’s maar weer in de lucht te krijgen.
Zijn verhaal laat niet alleen zien wat een jongen van twintig jaar oud allemaal meemaakt op zo’n moment..
… maar ook hoe belangrijk het ondersteunend personeel is bij een missie.
En ook daar wil ik vandaag respect en waardering voor uitspreken.
Voor al die mensen die belangrijk ondersteunend werk hebben verricht.
Geachte veteranen, aanwezigen,
Voor mij is duidelijk dat ieder verhaal anders is.
Er schuilt een uniek verhaal in ieder van de mannen die gingen. Die in opdracht moesten vechten…
… of vrijwillig zijn gegaan.
En het zijn al die verhalen die de geschiedenis kleuren en een gezicht geven. Die je bijblijven.
Ook is mij duidelijk, de geschiedenis in ogenschouw nemend:
Dat de nasleep van de oorlog anders had gemoeten. Dat laat het recente onderzoek ook zien.
Het betreft geen kwestie van schuld, maar van verantwoordelijkheid. Verantwoordelijkheid om een eerlijk en compleet beeld te schetsen. Want stelt u zich eens voor wat een verschil het was geweest als we meteen na terugkomst van onze militairen… … onze kennis hadden vergroot.
En alle zijden en nuances van de geschiedenis – hoe donker ook – hadden belicht.
En besproken.
Als we hadden gesproken over de rol van de politiek, en het bestuur. Over de persoonlijke oorlogservaringen, en het eigen handelen. Over heftige gebeurtenissen, soms gekleurd door boosheid en verdriet…
… misschien door schuld en schaamte…
… maar net zo goed door trots, en compassie voor de medemens. En stel dat we morele vragen destijds meteen bespreekbaar hadden gemaakt.
Met begrip… … met respect… … en mogelijk soms met mildheid.
Zodat iedereen openlijk kon spreken, en we konden leren. Om zo ook de weg vrij te maken voor verwerking.
En verandering.
Maar voor al die verhalen…
… zoals de verhalen van de heer Hensbergen en de heer Rotgans…
… was hier toen geen plek.
U, werd de rug toe gekeerd.
Want ook in het leven van de kinderen en kleinkinderen speelt het Indisch verleden een rol.
En ook deze generaties, dragen vaak twee werelden in zich.
Dat is ook waarom we al die verhalen van toen, en nu, moeten blijven erkennen, en blijven delen.
Zodat we kunnen groeien als samenleving.
En blijven werken aan een toekomst…
… waarin we leven zonder de last van het verleden…
… en zonder de pijn en het verdriet dat deze oorlog met zich
heeft meegebracht.
Want zo’n toekomst..
… zonder de pijn van een oorlogsverleden…
… verdient ieder mens.
Dank u wel.
Gedicht, geschreven én voorgedragen door leerlingen van Basisschool De Hovenier uit Monfort
-BARBARA-
Wij zijn bijeen, geruime tijd na dato, voor hen,- misschien voor velen onbekend. die wij met eerbied en respect gedenken; voor hen, wier namen staan gegrift in ‘t monument.
Ook na vandaag zullen er velen komen, die staan op deze plaats dan even stil; de namen worden menigmaal gelezen, hoe komt het toch dat men die weten wil?
-NICOLE-
Is het, omdat in ieder mensenleven een naam nu eenmaal heel belangrijk is, en telkens weer opnieuw een grote rol speelt bij een persoonlijke gebeurtenis?
‘t Begin van ons bestaan, dat kwetsbaar leven, werd immers met een eigen naam verwacht; een naam, die reeds geruime tijd tevoren met liefde door onze ouders was bedacht.
-FLEUR-
En als wij eenmaal zullen zijn gekomen aan het eind van onze aardse levensreis, dan staat diezelfde naam op onze rustplaats en is van ons unieke mens zijn het bewijs.
Zo zijn hùn namen , eens gedegradeerd tot nummer, verankerd nu in steen en in de tijd en dus voor ons en hen, die na ons komen, voor altijd ontrukt aan de vergetelheid.
-NINTHE-
Hoe goed is het dat zij niet naamloos bleven zoals zovelen, van wie men niets meer vond!
Dit monument, het eerbetoon, de bloemen zijn ook voor ons als balsem op de wond.
Daarom is het vandaag de dag belangrijk dat monumenten worden opgericht; door onze sobat-namen zo te eren, krijgt heden en verleden een gezicht.
-JULIE-
In deze wereld vol angst en agressie is er namelijk één zekerheid;. herdenken blijft tòch zinvol voor de mensheid, ook in onze turbulente tijd
Herinnering, gedenken en herdenken gaat voor ons gepaard met stil verdriet; één grote troost is, dat hun namen blijven: Wij weten,…. dus …. Wij vergeten niet!
Het orkest van de Koninklijke Luchtmacht onder leiding van kapelmeester Remco van Viersen verzorgde de muzikale omlijsting.
Het orkest van de Koninklijke Luchtmacht speelde de werken:
Daden laten leven
St. Thomas Choral - Pavel Stanek
Signaal Taptoe
Wilhelmus van Nassouwe - volkslied
Sleep - Eric Whitacre
Now we are Free - Hans Zimmer
Brother in Arms - Mark Knopfler
Pacific - Hans Zimmer
Elegy on the RAF theme - Barry Hingley
One day I fly away - Sample & Jennings
Het gemengd koor ‘Corde et Animo’ uit Maria Hoop onder leiding van dirigent Jeanny Vergoossen-Henssen verzorgde gezongen de Herdenking.
Het Gemengd Koor ‘Corde et Animo’ zong de liederen:
Bapa Kami - traditional
Terang Bulan - traditional
Pie Jesu - Andrew Lloyd Webber
Pacem - Lee Dengler
MLK - U2
Bring him home - Claude M. Schönberg
Jacobs Ladder - Sander van Marion
Toespraak door de heer Ben Beckering, voorzitter Karel Doorman Fonds
Inzet Koninklijke marine 1945–1949
Excellenties, geacht bestuur, geachte aanwezigen, Begin december 1945 arriveert Hr. Ms. Kortenaer in Batavia, het huidige Jakarta. Twee maanden ervoor is de torpedobootjager overgenomen van de Royal Navy. Ze komt de schepen aflossen die in de oorlogsjaren in Azië hebben geopereerd. De bemanning bestaat uit oorlogsvrijwilligers en enkele ervaren rotten. Een daarvan is schipper Scheer. Vier jaar eerder moet hij vrouw en zoon in Soerabaja achterlaten. Hij krijgt de opdracht adelborsten van het KIM uit de handen van de Japanners te houden. Hij gaat op pad en levert de groep enkele maanden later af in Enys House. Zijn vrouw en zoon worden al snel na zijn vertrek door de Japanners geïnterneerd in kamp Moentilan.
Terug in Indië weet schipper Scheer dat zijn vrouw en zoon de kampen hebben overleefd. Hij weet alleen niet waar ze zijn. Dus gaat hij op zoek. Zonder succes. Op 11 december vertrekt de Kortenaer weer naar zee om een opstand nabij Billiton in de kiem te smoren. Na terugkeer in Batavia op 1 december hervat hij zijn zoektocht. Dit keer met succes. Net voor Kerst vindt hij vrouw en zoon in een nabijgelegen kamp. Voorzichtig worden over en weer verhalen gedeeld. Over hun zware kamptijd en angstige Bersiap-periode. Over zijn acties in de oorlog. Veel tijd is er echter niet. De archipel is onrustig. Al snel vertrekt de Kortenaer voor een patrouille van drie maanden. Vrouw en zoon keren met de Bloemfontein terug naar Nederland. Pas anderhalf jaar later keert de Kortenaer, met Schipper Scheer, terug in Den Helder en wordt het gezin echt herenigd.
Zoiets zouden we ons nu niet kunnen voostellen. Het zijn dan ook bijzondere tijden. Een overgang van oorlog naar vrede. Wederopbouw thuis en herstel van bestuur overzee. Met beperkte middelen. En in een wereld die er heel anders uit ziet dan voor de oorlog.
Oorlogsvrijwilligers zoals die aan boord van de Kortenaer willen, na vier jaar Duitse bezetting te hebben doorstaan, hun steentje bijdragen aan die nieuwe wereld. Ook de matroos Van Pamelen wil dat. In september 1944 wordt hij in Zeeuws-Vlaanderen bevrijd door een Canadese soldaat. Hij vindt het niet te verteren dat een jongen zijn leven moet wagen aan de andere kant van de wereld om hem te bevrijden. Hij besluit in dienst te gaan. Om ook zelf vrijheid te brengen en onderdrukking te bestrijden. Hij arriveert in januari 1946 in Soerabaja, waar hij als vliegtuigmaker bij de marineluchtvaartdienst aan de slag gaat, werkend aan de Catalina vliegboten.
De Indië-periode valt hem zwaar. Niet zozeer vanwege het werk, maar vooral de situatie eromheen. Het vliegkamp wordt vaak beschoten door Indonesische opstandelingen. Zelfs in het rustkamp Malino op Celebes wordt hij beschoten. Waarom gebeurt dat? Hoe zit het dan met vrijheid brengen en onderdrukking bestrijden? Het zijn vragen die hem bezighouden. Hij vindt het dan ook niet erg om medio 1947 met Hr. Ms. Piet Hein naar huis te varen. Maar niet nadat het hij eerst nog onverwacht deelneemt aan de landingen van de eerste politionele actie.
Mij is gevraagd om te vertellen over de inzet van de vloot in de turbulente periode in Nederlands-Indië van 1945 tot en met 1950. Ik doe dat graag. Het doet overigens niets af aan mijn grote respect voor het optreden van het overgrote deel van de soldaten van de landmacht en het KNIL en de mariniers en vlootpersoneel van de mariniersbrigade.
In een lijvig boek beschrijven Van Holst Pellekaan en De Regt de operaties van de marine in de Indische archipel van 1945 tot en met 1951. Alles in dat boek wijst op een indrukwekkende inzet: een grote verscheidenheid aan operaties, een hoog operationeel tempo en een stevig operationeel effect. Tussen de regels door valt ook te lezen dat de matrozen, mariniers en soldaten de spreekwoordelijk grote, politieke en militair-strategische zaken als herstel van koloniaal bestuur, de status van Nederland als koloniale grootmacht, het belang van de aanwezige grondstoffen en het zendelingen-sentiment snel naast zich neer leggen. Moeten leggen. De dreiging is fors en de focus gaat daarom al snel naar datgene wat ze zelf kunnen beïnvloeden: mijn taak naar behoren doen, zorgen voor mijn maatjes, met zijn allen heelhuids thuiskomen.
En dat laatste in een steeds grimmiger en ongrijpbare context van de strijd in Indië. Nederland brengt daar een militaire macht samen die in onze geschiedenis uniek is in vorm en omvang. In totaal dienen 200.000 militairen in Indië. Ongeveer 14.000 behoren tot de marine. De helft daarvan is ingedeeld bij de Mariniersbrigade. De andere helft dient op de vloot, op de schepen en bij de squadrons van de marineluchtvaartdienst.
Kwantiteit zegt echter niet alles. De inzet van de vloot heeft een relatief groot effect. Door het heimelijk aan land zetten van speciale eenheden, uitvoeren van walbombardementen en beëindigen van geweld en opstand op de verre eilanden in het oosten. De twee grote amfibische landingen als deel van de politionele acties springen in het oog, maar ook jarenlange inzet van mijnenvegers bij het vrij maken van havens vaarroutes van honderden Nederlandse, Britse en Japanse mijnen uit de oorlogsjaren verdient erkenning.
Maar het is toch vooral bij het instellen van de zeeblokkade door schepen en de vliegtuigen, waarmee de vloot een groot effect weet te sorteren. De Republiek voert handelswaar zoals rubber en thee uit en kan met het daaraan verdiende geld wapens kopen en vervolgens importeren. Die smokkel, zo stelt viceadmiraal Pinke, de commandant zeemacht in Nederlands-Indië, moet worden bestreden ‘om de revolutie op zee te wurgen’.
Bijna alle eenheden worden hiervoor ingezet. Sterker, de vloot in Indië wordt hiervoor zelfs ingericht. In de periode tot eind 1946, als de Britten nog steeds het militair gezag hebben, komt het niet echt tot een blokkade. Het zou immers de rijstexport naar India kunnen hinderen. De marine moet dus voorzichtig manoeuvreren. Tegelijkertijd biedt dat de mogelijkheid de eigen capaciteiten gestaag op te bouwen: schepen verwerven, een gedegen walorganisatie inrichten en een goed omgevingsbeeld opbouwen. Ondanks dat de marineleiding in Nederland voorrang geeft aan de opbouw van een moderne vloot in Europa, binnen de op handen zijnde NAVO, weet admiraal Pinke door listig aansluiten bij allerlei bestuurlijke fora in NI voldoende middelen vrij te spelen om onder meer 0 kleine patrouillevaartuigen en acht korvetten te verwerven. Deze kleinere schepen vormen de kern van de blokkadevloot. Samen met de 50 vliegtuigen van de MLD en de al aanwezige schepen wordt een stevige operationele capaciteit en hoge materiele gereedheid opgebouwd.
Met het vertrek van de Britten kan admiraal Pinke zijn plan in gang zetten. De patrouilles op zee en in de lucht worden sterk geïntensiveerd. Het zijn lange patrouilles in kustwateren, onder voortdurend dreiging, uitgevoerd door veelal kleine bemanningen met jong personeel op eenvoudige schepen met zeer weinig comfort. Acties zijn er voortdurend, vooral tijdens de nacht, dicht onder de kust en tegen smokkelaars die geweld niet schuwen.
Goed gebruik van inlichtingen, gedegen planning, robuuste walondersteuning en net voldoende middelen, hoezeer ook bij elkaar gesprokkeld, zorgt voor de juiste voorwaarden om de blokkade effectief te maken. Vooral de bemanningen van de kleine, primitieve patrouillevaartuigen, de RP’s, maken indruk.
Zo ook de RP1. In september 1947 stelt LTZ Dankelman het schip in dienst. Hij krijgt een week de tijd om zijn 9 bemanningsleden, 4 matrozen, stokers, een kok en een telegrafist, tot een team te smeden. Dan wordt hij naar zijn operatiegebied bij Sumatra gestuurd om prauwen en tongkans te stoppen en doorzoeken.
Het is warm, het scheepje benauwd en klam. Ze telt 6 kooien en 2 slaapbanken. De bewapening een ,7 cm kanon en twee mitrailleurs. Bij elke actie moet iedereen op post. De kok bereidt maaltijden, bij goed of slecht weer, op een houtskoolbrandertje op het achterschip.
Al meteen tijdens de eerste nacht horen ze motorgeronk. Ze varen muisstil door in de richting van het geluid. Het is pikkedonker. Ze zien niks. Ook niet met de zoeklamp. De commandant besluit tot een schot in de richting van het motorgeronk. Dat helpt. Alle lichten gaan aan. De prauw wordt naar een ankerplek gedirigeerd en de volgende dag onderzocht. Men vindt machineonderdelen en geen vergunning. Genoeg om het op te brengen.
De eerste patrouilleweek levert 6 opgebrachte prauwen en tongkans op. De commandant vraagt om een sleepboot. Die komt wat later, neemt de 6 opgebrachte scheepjes mee en – voor de bemanning minstens zo belangrijk – levert de post af. Na drie weken zit de eerste patrouille erop. De RP1 gaat terug naar het steunpunt, waar de bemanning twee dagen rust krijgt.
Twee dagen mandiën met schoon water, een goede maaltijd bij de chinees in het dorp en een koud biertje in de kantine. Daarna gaan ze weer op patrouille. Dat gaat zo maandenlang door.
De RP1 heeft geluk. Het noodgedwongen dicht onder de kust patrouilleren en soms zelfs kreken en riviertjes inspecteren brengt met zich mee dat de RP’s ook regelmatig worden beschoten vanaf de wal. Daarbij vallen slachtoffers. Dat blijft de RP 1 gelukkig bespaard.
Er wordt in die drie jaar veel gevraagd van zeer jonge, onervaren bemanningen. Toch komt historicus Martin Hoekstra tot de conclusie dat met de beperkte middelen weliswaar niet een waterdichte blokkade kon worden opgezet, maar dat de inzet wel degelijk succesvol was. De Republiek kan de bewapening en uitrusting van de haar militaire eenheden nauwelijks op peil houden, laat staan uitbreiden. En wat binnenkomt zijn vooral lichte wapens. Het dwingt de Republiek tot het vermijden van grootschalige confrontatie met de Nederlandse eenheden op land. Zo ook tijdens de politionele acties.
Martin Hoekstra wijst ook op een belangrijk neveneffect. De blokkade beperkt niet alleen de invoer van militaire middelen, maar ook van voeding, kleding en medische voorraden. Voor de bevolking, met name op Midden-Java, dat al zo had moeten lijden onder de Japanse bezetting, is dit een enorme klap. Aantallen slachtoffers zijn lastig te bepalen of te onderbouwen. Wel is bekend dat er van 1947 tot en met 1949 op gezette tijden op Java sprake was van hongersnood en epidemieën. De succesvolle blokkade had dus een wrang bijeffect, iets waarvan de bemanningen waarschijnlijk zich niet bewust waren.
Op 27 december 1949 wordt de soevereiniteitsoverdracht getekend. Als deel van de overeenkomst krijgt de marine de taak de
marine van de Indonesische Republiek te ondersteunen en op te bouwen. Ook nu weer wordt die taak met energie opgepakt. Ook dit blijkt een moeilijke opdracht. Verschillen van inzicht en weinig onderling vertrouwen tekenen de relatie tussen de Indonesische en Nederlandse autoriteiten. En dat voelt men bij de uitvoering. En beide partijen leggen geschil na geschil neer bij de toezichthoudende VN commissie.
Dat raakt ook het schip waarmee ik mijn verhaal begon: Hr. Ms. Kortenaer. In augustus 1950 is ze al weer enige tijd terug in Indonesische wateren. Schipper Scheer is niet meer aan boord. Wel hofmeester Jeensma. Ik sprak hem laatst nog. Hij heeft in 1949 nog patrouilles meegemaakt, maar het schip heeft nu, als deel van de soevereiniteitsoverdracht, ook de Indonesische vlag in de mast en 2 Indonesische officieren aan boord.
Het schip krijgt opdracht om naar Makassar op te stomen. Daar wacht een KNIL-detachement op demobilisatie, samen met hun families. Als zij opeens worden aangevallen door Indonesische militairen, breekt geweld uit. De situatie is penibel. De Kortenaer verschijnt in volle oorlogswacht op de rede en weet zo verder bloedvergieten en geweld te voorkomen.
De Indonesiërs beklagen zich bij de VN-commissie over de aanwezigheid van het schip en krijgen gedaan dat zij niet meer welkom is in Indonesische wateren. Even later zet de Kortenaer koers naar Nederlands-Nieuw-Guinea. Een paar weken later gaat ze naar huis. Voor Hofmeester Jeensma is het goed zo. Zijn schip, zijn maten en hij gaan naar huis, gezond en wel! Zij beseffen zich goed dat niet iedereen dat kan zeggen.
De afbouw van de marine-aanwezigheid gaat dan snel. Als laatste vertrekken de mijnenvegers, medio 1951. Zij hebben nog tot dan gewerkt aan hun vaak even onzichtbare als belangrijke taak.
De eenheden van de marine keren terug in Nederland, waar de opkomst van het communisme leidt tot oplopende spanningen in Europa en de oprichting van de NAVO. Dit vraagt van de marine een andere wijze van optreden en dus vorm en inhoud. De blik gaat naar voren. Als er wordt teruggekeken, zijn de ogen gericht zijn op de periode 1940-1945. Er wordt dan snel over de periode 1945-1950 heen gesprongen.
Dat is niet alleen jammer, maar ook onterecht. Jammer, omdat het voorkomt dat we de lessen van toen leren. Onterecht, omdat het geen respect toont naar de marinemensen die daar naar eer en geweten hebben gediend. Vloot en mariniers waren met beperkte middelen en geringe omvang in staat een fors effect te leveren. Dat kwam door een platte organisatie, samenwerking met civiele partners en delegeren van verantwoordelijkheden naar lagere niveaus. Maar het kwam vooral door het personeel: jong, in kleine bemanningen en groepen, creatief werkend, vaak gedwongen door primitief en schaars materieel, en met een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Dat dwingt respect af. En daar kunnen we van leren. Ook, of misschien wel juist, in deze tijden van hoogwaardige technologie. De militairen van toen en van nu, inclusief de marinemensen, verdienen het dus dat wij ook de verhalen uit deze roerige tijd blijven vertellen.
Dank u wel.
Declamatie, geschreven en voorgedragen door Hans van Bergen, schrijver/dichter
l’Histoire se répète Wat waren ze mooi die woorden toen ik ze hoorde voor het eerst als kind uit de mond van mijn grootmoeder. Hun betekenis kende ik nog niet maar hun klank was betoverend.
l’Histoire se répète, de geschiedenis herhaalt zich
Toen ik ouder wordend de vertaling leerde kennen en gaandeweg het bittere gevaar van starheid en stilstand achter hun betekenis begon te zien, verschoof de betovering van de klank langzaam naar weerstand en het besef dat niet de geschiedenis zichzelf herhaalt maar dat het louter de mens zelf is die eindeloos de geschiedenis herhaalt.
Dat zolang wij niet bij machte zijn die uitzichtloosheid te keren naar waarachtig inzicht, lering en perspectief het wiel van herhaling zich altijd blind zal blijven draaien rond zijn eigen as.
Blind zal blijven draaien voor al die persoonlijk beleefde waarheden achter de missies
in Indonesië, Nieuw Guinea, Korea en rond zoveel andere missies naar wonde plekken in de wereld, daarna.
Waaraan geen recht kan worden gedaan door wankele verslagen en rapporten zolang die eenduidig als afgebakende waarheid de geschiedenis in zullen gaan.
Want de echte antwoorden achter de missies in Indonesië, Nieuw Guinea, Korea
en rond zoveel andere missies
naar wonde plekken in de wereld, daarna, staan niet in rapporten, maar worden elke doorwaakte nacht opnieuw bevraagd en gewogen op de weegschaal van de gewetens van hen die er waren, alles zagen en doorvoelden.
Van de gewetens van de veteranen van Indie, Nieuw Guinea, Korea en van zoveel andere missies
naar wonde plekken in de wereld, daarna.
Het zijn die antwoorden die het blinde draaien rond de as van herhaling kunnen keren. als ze niet langer worden gewogen door de zwaarte van het oordeel maar inzichtelijk worden gemaakt door een brede duiding.
Duiding op alle vlakken. De vlakken van toen en die van nu, die van veranderd tijdsbesef tussen vroeger en vandaag,
Duiding met de blik van verschil op laarzen in modder en bloeddoorweekte aarde enerzijds,
en de aansturing op veilige afstand vanuit het moederland anderzijds, waar geen kogels fluiten, en geen vijand jou recht in de ogen kijkt.
Zolang we over missies blijven oordelen met de negatieve blik, voornamelijk op wat mis ging en fout liep, zal er niets veranderen en blijven wij als mens de geschiedenis eindeloos herhalen.
Zolang zal oprecht eerherstel voor veteranen, geuit door pers en publieke opinie Voor altijd een Illusie blijven
Zolang zal de “Vergeten Strijd’ in Indonesië van de Marine voor altijd vergeten blijven hoeveel levens van veteranen op Indische grond door ondersteuning vanaf zee ook werden gespaard.
Zolang we enkel blijven oordelen op wat mis ging en fout liep zonder te kijken naar wat het wél bracht aan goeds, zullen volbrachte missies nooit een stevig en voedend fundament kunnen zijn onder nieuwe uitzendingen na nu
Laat daarom elke van de 6200 namen die in de stalen zuilen in dit park geslagen staan en elke van de leeg gebleven stoelen die er elk jaar bij deze herdenking in dit park van eer weer bijkomen een krachtig appèl zijn voor ons om voorgoed een stok te steken tussen de spaken in het wiel waarmee wij de geschiedenis toestaan zich oneindig te blijven herhalen.
Door niet langer alleen te oordelen maar vooral door te duiden in de richting van waarachtig inzicht, lering en perspectief voor alle nieuwe missies na nu.
Een groter betoon van eerherstel kunnen we alle veteranen, jong en oud
niet geven
dan de woorden l’histoire ce repete na vandaag
van hun onterechte last te ontdoen.
© Roermond, 2.09.’2 Hans van Bergen
www.hansvanbergen.nl
info@hansvanbergen.nl
Bekijk en beluister de declamatie van Hans van Bergen via YouYube.
