71
bunlara deneme tesadüfleri adını veriyor. Birçok keşiflerde bu türlü tesadüfierin rolü olduğu muhakkaktır. Bacon der !ti : "Görünüşte akla uymıyan deneyleri bile yapmak, tabiattaki her taşı muhtelif tarzlarda kımıldatmaktır ki, çok kereler faydalı neticeler vere bilir. Zira hakikat, ekseriyetle ba§vurulmuş olan yolun dışındadır." 1
Claude Bernard da aynı düşünce ile şöyle söyler : "Arada sırada tesadüfe dalıp hareket etmekten, hatta bulanık suda avlanmaya bile girişrnekten çekinilmemelidir."
·� Amerika Kristof Kolomb tarafından böyle bulunmamış mıdır} Bu yoll�rdan yürüyerek yaptığımız deneylemeler, alelade de neylere birkaç yönden üstündür. Bir defa deneylemeleri arzulanİnı za göre yaptığımız için istediğimiz kadar tekrarlarız. Diğer taraftan de neylemedeki olaylar tabiatta kendini gösteren fenomenlerden daha basit ve tehlikesiz oldukları için onlardan kanunlar çıkarılması daha sağlam ve daha kolay olur. 47. HIPOTEZ. - Bütün deneyli araştırmalar, önce zihindeki bir tasariama ile başlar, demiştik. Bu tasariama bakımından büyük bilginler, hayal kuvvetince sanatkarlardan geri sayılmazlar. Bu tasar· lamalar olmasa ve bilginierin olaylar üstünde düşünürken ilk zaman larda biraz karışık olmakla beraber türlü yönde sezgileri bulunmasa sonradan deneyle doğruluğu anlaşılabilen hakikatiere varmaları müm kün olamazdı. Bu anlamda Hipotez, herhangi bir olayın belli bir za man için anlaşılışı, bir bilim kanununun önceden sezilip düşünülüşü demektir. Çünkü Hipotez, deneyden önce yapılır ve deney hipotez'i ya gerçekleştirir, yahut yalanlar. Hipotezlerin kuruluşunda bilginierin yüksek zekaları ve deha lannın gösterdiği cesaret, gözden kaçmıyacak kadar kuvvetlidir. "De harun sırn, hiçbir şeyi imkansız görmemektir." sözündeki hakikat, burada açık surette belli olur. Esasen Hipotez, deneye değil, kanuna tekaddüm etmektedir. Çünkü Hipotez, bir kanunun zihinde itibari olarak kurulmasıdır. Mesele, deneylerle zihinde tasarlanan bu fikrin �erçekleştirilmesindedir. Bir olay, doğrudan doğruya bir hipetezin hakikatini ispat etmez. İkinci bir olay da böyle olduğu halde bir üçüncü' ve bir yüzüncü olay, onun yanlışlığını gösterebilir. Bu sebep le herhangi "Pir olaylar silsilesi üstünde bir hipo tez kurmak istenirse düşünülmesi mümkün ne ihtimaller varsa bu olayların hepsini tasar lamak icap eder. Böyle olmadığı takdirde bir tanesine zihin saplanır ve ondan kendini kurtaramadığı müddetçe hakikati elde etrnek im kansız olur.