Σκοπός τής παρούσης διαλέξεως είνε να θέσω ενώπιόν σας τα περί της χώρας, την ιστορίαν και τα περί της ανωμαλωτάτης καταστάσεως ήτις εγεννήθη εν χώρα Ελληνική εκ της συμφεροντολογίας και αδιαφορίας τών κρατών τής Ευρώπης. Θα σας είπω δηλαδή ολίγα περί Ηπείρου. Η Ήπειρος είνε η χώρα η κειμένη προς δυσμάς τής Θεσσαλίας και Μακεδονίας, χωριζομένη απ’ αυτών δια της οροσειράς τής Πίνδου.
Οι Βορειοηπειρώτες δεν ήταν διατεθειμένοι να υποταχθούν στους Αλβανούς, αλλά αγωνίσθηκαν για την πλήρη αυτονόμησή τους. Σχηματίσθηκε Κυβέρνηση στο Αργυρόκαστρο, το Φεβρουάριο του 1914, υπό τον Γ. Χρηστάκη Ζωγράφο ως Πρόεδρο και υπουργούς τον Αλέξανδρο Κ. Καραπάνο, το Μητροπολίτη Βελλάς και Κονίτσης Σπυρίδωνα, το Μητροπολίτη Δρυϊνουπόλεως Βασίλειο, και τον Αντισυνταγματάρχη Δούλη. Την αρχηγία τής Χειμάρας ανέλαβε ο Σπηρομήλιος, ενώ την αρχηγία τής Κορυτσάς ο Συνταγματάρχης Τσόντος. Οι Βορειοπειρώτες αντιστάθηκαν σκληρά στην κατάληψη τής πατρίδας τους από τους Αλβανούς. Οι Αλβανοί συγκέντρωσαν δυνάμεις διοικούμενες από Τούρκους αξιωματικούς και επιτέθηκαν κατά των Ηπειρωτών στη συμβολή τών ποταμών Δρίνου και Αώου, κοντά στο Τεπελένι, όπου και τους νίκησαν. Νίκησαν ξανά τους Ηπειρώτες κοντά στη Μονή Τσέπου, δίπλα στο Αργυρόκαστρο. Όμως οι επιτιθέμενοι Αλβανοί απειλήθηκαν από Χειμαριώτες και Έλληνες τής Πρεμετής, οι οποίοι προήλασαν μέχρι το Βεράτι. Οι Αλβανοί τού Βερατίου πανικοβλημένοι ζήτησαν καταφύγιο στο Δυρράχιο. Τέλος, νικήθηκαν οι Αλβανοί στην Κολωνία. Μπροστά σ’ αυτά τα δεδομένα, η Διεθνής Επιτροπή τηλεγράφησε στον Γ. Ζωγράφο να παύσει την προέλασή του και να μεταβεί στην Κέρκυρα προς διαπραγματεύσεις. Έτσι, μεταβαίνουν στην Κέρκυρα αφενός ο Γ. Χρηστάκης Ζωγράφος και Αλέξ. Καραπάνος και αφετέρου η Διεθνής Επιτροπή. Η Προσωρινή Κυβέρνηση τών Βορειοηπειρωτών, δεχόμενη πιέσεις από τις Μ. Δυνάμεις (Αυστρία και Ιταλία) αλλά και από την ίδια την Ελληνική Κυβέρνηση – η οποία συναντούσε δυσκολίες από την πλευρά τής Τουρκίας ως προς την προσάρτηση τών νησιών τού Αιγαίου – συμβιβάστηκε: απαίτησε τουλάχιστον εγγυήσεις για την ασφάλεια τών Βορειοηπειρωτών και για την εθνική και θρησκευτική τους ελευθερία. Συνομολογήθηκε στις 17 Μαίου 1914 το Πρωτόκολλο τής Κέρκυρας, σύμφωνα με το οποίο: α) Προβλέπεται η ειδική οργάνωση των επαρχιών Αργυροκάστρου και Κορυτσάς, β)Η πρόσληψη τών Βορειοηπειρωτών ως υπαλλήλων θα είναι αναλογική τής θρησκευτικής τους ποσόστωσης, γ)Ομοίως η συγκρότηση εγχώριας Χωροφυλακής θα γίνεται σύμφωνα με την προηγούμενη θρησκευτική αναλογία, δ)Αναγνωρίζονται οι Ορθόδοξες Κοινότητες, ε)Εξασφαλίζεται η διδασκαλία τής Ελληνικής στα Ορθόδοξα Σχολεία, στ)Εξασφαλίζεται η ισότιμη χρήση τής Ελληνικής προς την Αλβανική ενώπιον κρατικών Αρχών και δικαστηρίων, ζ)Χορηγείται αμνηστία. Στα πλαίσια, συνεπώς, τής στήριξης τού Βορειοηπειρωτικού αγώνα, το Μάρτιο και Απρίλιο τού 1914, διενεργείται ο έρανος στη Χίο υπέρ των Ηπειρωτών, και πραγματοποιείται η διάλεξη «Περί Ηπείρου».
15