RESMİ
KAYITLARDAN
1 7 5 3 yılında Portekizli J o a c d e Silva G u i m a r a e s , aynı yıl k e ş f e d i l m i ş olan d e v a s a m e t r u k şehirler ile ilgili r a p o r u n u y a y ı n l a d ı . Bugün b u d o k ü m a n , Rio d e J a n e i r o devlet arşivinde muhafaza edilmektedir. G u i m a r a e s , k e n d i s i ile on sekiz a r k a d a ş ı n ı n G o n fugy Irmağı'nın kıyılarında, Boa Nova kentinin kuzeyin d e altın v e e l m a s arayışlarını hikâye e t m e k t e d i r . Or m a n l a r v e bataklıklarda g e ç e n n i c e ayların a r d ı n d a n , yön inisyatiflerîni t a m a m e n yitirir ve kendilerini bir a n d a bir t e p e d e b u l u r l a r . Söz k o n u s u a n , ş ö y l e c e dile getiril miştir: «Altımızda, o r m a n l a ç e p e ç e v r e s a r ı l m ı ş bir ş e h r i n binaları u z a n ı y o r d u . Ü z e r i n e birtakım yazılar ka z ı n m ı ş , g e n i ş bir k e m e r l i k a p ı d a n geçtik. Enli c a d d e l e r ve her tarafa d a ğ ı l m ı ş kırık d ö k ü k s ü t u n l a r b u l d u k . M e y d a n ı n b i r i n d e siyah bir s ü t u n , s ü t u n u n ü z e r i n d e de bir eli k a l ç a s ı n d a d i ğ e r eliyle kuzeyi i ş a r e t e d e n bir a d a m v a r d ı . Yine, t a ş a k a z ı n m ı ş bol bol r e s i m ihtiva e d e n — f a k a t bu r e s i m l e r bü yük ö l ç ü d e t a h r i p o l m u ş t u — b i r s a l o n a r a s t l a d ı k . Dikili t a ş l a r ı n ü z e r i n d e o k u y a m a d ı ğ ı m ı z b i r t a k ı m karakteristik yazılar v a r d ı . Yıkık bir s a l o n d a , p e m be-kırmızı bir disk çıktı k a r ş ı m ı z a . . . » 1 9 2 5 yılında Londra Kraliyet Coğrafya D e r n e ğ i ü y e l e r i n d e n Albay P e r c y H a r r i s o n Favvcett, e s r a r e n g i z şehri b u l a b i l m e k niyetiyle bir a r a ş t ı r m a g e z i s i n e çıktı. F a w c e t t ve ekibi, bir d a h a h i ç geri d ö n m e d i l e r . 1 9 2 8 - y ı l ı n d a , bir a r a m a v e k u r t a r m a seferi d ü z e n lendi. S o n u ç s u z k a l d ı . 1 9 3 0 ' d a Britanyalı g a z e t e c i Albert d e W i n t o n b a ş k a n l ı ğ ı n d a bir d i ğ e r sefer d a h a yola koyuldu. Wint o n da k a y ı p l a r a karıştı. 50
1 9 3 2 yılında İsviçreli avcı S t e f a n Rattin, Rio d e J a n e i r o ' d a k i Britanya K o n s o l o s l u ğ u ' n a b a ş v u r a r a k . Al bay Favvcett'i g ö r d ü ğ ü n ü b i l d i r d i . Albay Favvcett, bir kızılderili kabilenin e l i n d e t u t s a k t ı . Başvuru, k e l i m e s i k e l i m e s i n e a y n e n ş ö y l e idi: « 1 6 Ekim 1 9 3 1 gün b a t ı m ı n a d o ğ r u , a r k a d a ş l a r ı m la birlikte, İ g u a s s u Ximary Irmağı'nın kollarının b i r i n d e ç a m a ş ı r l a r ı m ı z ı yıkarken, b i r d e n k e n d i m i z i kızılderililerle ç e p e ç e v r e s a r ı l m ı ş b u l d u k . . . G ü n b a t ı m ı n d a n s o n r a , b e y a z ı m t r a k sarı sakallı v e d e rilere b ü r ü n m ü ş uzun saçlı ve yaşlı bir a d a m peyd a h o l u v e r d i . . . Kederli bir hâli y a r d ı ve gözlerini üzerimden ayıramıyordu... Birden, beyaz olduğu nun farkına v a r d ı m . . . Kızılderililer uykuya dalın ca, y a n ı m a s o k u l d u ve ingiliz o l u p o l m a d ı ğ ı m ı s o r d u . . . D e v a m etti: ' B e n ingilizim v e A l b a y ' ı m . Britanya K o n s p l o s l u ğ u ' n a git ve Binbaşı P a g e t ' a , burada t u t s a k edildiğimi söyle.'» Kayıp a d a m ı n oğlu Bryan Favvcett, Rattin'in b a b a sını g ö r d ü ğ ü n e ilişkin h i k â y e s i n e i n a n m a z . Oğlu d u r u m u u m u r s a m a y ı n c a , son d e r e c e öfkelenen İsviçreli, k e n d i n a m ı n a yaşlı a d a m ı k u r t a r a r a k y e n i d e n uygarlığa g e t i r m e y e karar verir. Stefan Rattin de kayıplara ka rışır. 1 9 5 2 ' l e r d e , bu kez de Bryan Favvcett, 27 yıl ö n c e sırra k a d e m b a s a n b a b a s ı n ı b u l m a k ü z e r e bir sefer t e r tipler. S e f e r i n d e şu yargıya varır ki, Albay P e r c y Harrîs o n Favvcett ve yol a r k a d a ş l a r ı , kızılderililer t a r a f ı n d a n katledilmişlerdir. Ya 1 7 5 3 tarihli Portekiz d o k ü m a n ı n d a sözü e d i l e n ş e h i r ? Burayı bir d a h a gören o l m a z . Ciddi ve r e s m î s e ferler t e r t i p l e n m e z . Bugün ise, M o s k o v a Kızıl M e y d a n ' d a t o p l a n m ı ş bir a h a l i n i n , u y d u l a r t a r a f ı n d a n tek t e k sayılabilmesi m ü m k ü n d ü r . Şu kadar kilometre t e p e d e n , Leonid Brejnev'in « d a c h a » s ı n ı n ısıtılıp ısıtılmadığını 51