ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ
ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ
από το φόντο βλέπεται σαν να ανήκει στη μορφή. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το σχήμα προσώπων – κυπέλου (Εικόνα 1). Όταν η μορφή είναι το κύπελλο, φαίνεται σαν να είναι μπροστά από ένα σκουρόχρωμο φόντο, ενώ τα πρόσωπα είναι μπροστά από ένα φωτεινό φόντο. 4
Ο Gibson ανέπτυξε αυτό που αποκάλεσε μια «οικολογική προσέγγιση» για την μελέτη της οπτικής αντίληψης, σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους άμεσα, χωρίς τη διαμεσολάβηση από γνωστικές διαδικασίες ή νοητικές οντότητες, όπως η αίσθηση δεδομένων. Παρατηρεί ότι στην πραγματικότητα η όραση δεν είναι μια παθητική αλλά αντίθετα μια ενεργητική διαδικασία, μια αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το περιβάλλον του. Ο άνθρωπος ψάχνει να δει συγκεκριμένα πράγματα όταν κοιτά, συχνά μάλιστα κινείται προς το αντικείμενο για να το δει σωστότερα. Αυτά που ψάχνει να βρει στο περιβάλλον ο παρατηρητής, σύμφωνα με το Gibson, δεν εξαρτώνται από το γούστο ή την αυθαίρετη βούλησή του. Ο παρατηρητής παρακολουθεί διάφορες μεταβλητές που υπάρχουν στο περιβάλλον και με τις οποίες είναι συντονισμένο το αντιληπτικό σύστημα του ανθρώπου. Για παράδειγμα, αν αντιληφθώ να μεγαλώνει το σχήμα ενός αντικειμένου, καλύπτοντας σταδιακά το οπτικό μου πεδίο, ξέρω ότι κάτι έρχεται καταπάνω μου. Αυτό δεν είναι μια εγκεφαλική διαδικασία που περιλαμβάνει λογικό συλλογισμό, αλλά μια ενστικτώδης αντίδραση. Σε πειράματα έχει βρεθεί ότι όσο γρηγορότερα έρχεται καταπάνω στον παρατηρητή ένα αντικείμενο, τόσο γρηγορότερα αυτός αντιδρά για να το αποφύγει. Εάν το αντικείμενο καλύπτει τη μία μόνο γωνία του οπτικού πεδίου, πάλι θα γίνει η σωστή κίνηση αποφυγής προς την άλλη κατεύθυνση. Εάν ένα μικρό θηλαστικό δει να καλύπτεται το οπτικό του πεδίο, θα προσπαθήσει να ξεφύγει. Πρόκειται για μια ενστικτώδη κίνηση αποφυγής του θηρευτή ή της σύγκρουσης, κίνηση η οποία έχει προκύψει μέσα από εξελικτικές διαδικασίες και είναι αυθόρμητη στα ζώα και τον άνθρωπο. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα από πειράματα που έχουν γίνει για να γίνει κατανοητός ο τρόπος με τον οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος αναγνωρίζει και αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του. Το συμπέρασμα είναι ότι όσο εύκολο και να φαίνεται ότι γίνεται, τα στάδια που πρέπει να περάσει μια πληροφορία μέχρι να γίνει αντιληπτή και να την κατανοήσουμε είναι πολύ περισσότερα και πιο περίπλοκα απ’ ότι φανταζόμαστε.
4
James J. Gibson, πλήρες Jerome James Gibson (1904-1979): Αμερικανός ψυχολόγος, του οποίου οι θεωρίες της οπτικής αντίληψης ήταν επιρροή μεταξύ ορισμένων σχολών ψυχολογίας και φιλοσοφίας στα τέλη του 20ου αιώνα. Εκτός από την οικολογική προσέγγιση στην οπτική αντίληψη (1979), τα πιο σημαντικά γραπτά του Gibson περιλαμβάνουν «Η αντίληψη του οπτικού κόσμου» (1950) και «Μελετώντας τις αισθήσεις ως αντιληπτικά συστήματα» (1966). Οι οπαδοί του διοργάνωσαν την Διεθνή Εταιρεία για την Οικολογική Ψυχολογία το 1981.
17