l e ss Gor Gemeente
door de jaren heen...
Brinkman
Nijverheidsstraat 22, Gorssel
l e ss or G Gemeente
door de jaren heen...
1
Hier is die dan! Voor u ligt het verzamelalbum van ‘Gemeente Gorssel door de jaren heen’. Een verzamelalbum waarvan u gemakkelijk een mooi naslagwerk kunt maken. Door een unieke samenwerking met een groot aantal vrijwilligers en Jumbo Gorssel, onder de professionele aansturing van historische vereniging De Elf Marken, is er een prachtig collector’s item ontstaan. In vogelvlucht nemen wij u mee door de jaren van Gemeente Gorssel. Voor mij als ondernemer is het een uitdaging om de historie van de gemeente Gorssel op laagdrempelige wijze naar de inwoners van de gemeente Gorssel te brengen. Hoe mooi zou het zijn als de jeugd van Gorssel, Epse, Joppe, Harfsen, Almen en Eefde geschiedenisles krijgt uit ‘eigen werk’.
Gerrit en Willie Brinkman voorzien vanuit hun winkel op het Joppe velen van brood en kruidenierswaren.
2
Mijn dank gaat uit naar alle vrijwilligers die dit mogelijk gemaakt hebben. Alleen al de vele uren die zij in het album hebben gestoken, maken het de moeite waard om dit collector’s item in huis te hebben. Wij wensen u veel spaar-, kijk- en leesplezier. Team Jumbo Brinkman
Brinkman
Nijverheidsstraat 22, Gorssel
Jan, de zoon van Gerrit Brinkman, en zijn vrouw Betty zien mogelijkheden om een winkel te starten in Gorssel: supermarkt ‘De Molle’. Nu, jaren later, zijn het zijn zoons Han-Christiaan en Gilbert die met zijn Jumbo de wijde omgeving voorzien van de nodige boodschappen.
Colofon Disclaimer: Jumbo Gorssel en De Elf Marken hebben hun uiterste best gedaan om volgens de wettelijke bepalingen beeldmateriaal te regelen. Mochten er desondanks personen of instanties menen rechten te doen gelden dan kunnen zij contact opnemen met Jumbo Gorssel of De Elf Marken. Tekst- en beeldredactie: Henk Hietbrink, Ad de Ruiter, Arjan Meijerink, Johan te Linde, Jan Huisjes, Jan Haijtink, Gerrit Groot Wassink, Henk Pelgrum en Guus Bosman (De Elf Marken)
3
3
Voorwoord namens 'De Elf Marken’ Marken’ Sinds Gorssel als zelfstandige gemeente per 1 januari 2005 ophield te bestaan ontstond bij velen de behoefte om een tastbare herinnering te hebben aan hun oude vertrouwde gemeente. Leden van de Historische Vereniging De Elf Marken herkenden deze wens met als resultaat dat er de afgelopen jaren boeken verschenen over de kernen Almen, Eefde, Harfsen en Gorssel van de voormalige gemeente Gorssel.
Het Tramstation, locatie van historische vereniging “De Elf Marken”
Bij het samenstellen van de teksten voor dit boekwerk is dankbaar gebruik gemaakt van deze boeken. De boeken over Eefde en Gorssel zijn nog verkrijgbaar. Voor nadere informatie kunt u elke dinsdagmiddag en donderdagmorgen terecht in het Tramstation aan de Van der Capellenlaan in Gorssel. Informatie is ook beschikbaar op de site van de vereniging. Toen Han-Christiaan Brinkman in januari van dit jaar vroeg of wij wilden meewerken aan de samenstelling van een stickerverzamelboek van plaatjes van de kernen van de ‘oude‘ gemeente was het antwoord volmondig ‘ja’. Met dit project kunnen wij ons als historische vereniging niet alleen op een positieve manier presenteren, maar ook bijdragen aan het ontwikkelen van historisch besef bij de jeugd. De negen redactieleden zijn een aantal weken bezig geweest met het verzamelen van plaatjes en het schrijven van teksten. Ik wil hen hartelijk bedanken voor deze inzet.
4
Gemeentehuis Gorssel, in gebruik genomen in 1912
5
Natuurlijk hopen wij dat velen niet alleen enthousiast de plaatjes zullen verzamelen, maar vervolgens ook gebruik zullen maken van een link naar de website en het aanmeldformulier om lid te worden van onze vereniging. Ik wens u veel verzamel- en leesplezier! Jan Haijtink, voorzitter De Elf Marken.
Het wapen van de Gemeente Gorssel
4
6
Molen Eesterbrink; in de buurschap Eesterhoek is het dorp Gorssel ontstaan.
7
Gorssel Eesterhoek, begin van Gorssel, liggend aan de IJssel De Eesterhoek is het oudste stukje Gorssel. De buurschap, die zich in het westen uitstrekt tot aan de IJssel, behoorde oorspronkelijk tot de oude marke Eschede en kwam na de opheffing van de marke in 1842 tot ontwikkeling. De naam Eesterhoek is waarschijnlijk afgeleid van de naam Eschedeër Hoek. Naast de tientallen historische boerderijen met bekende namen als ’t Gier, Bloedkamp, Braamkolk en Bosloo waren er vroeger ook talrijke voorzieningen zoals een slager, kruidenier, korenmolen en een herberg. Deze zijn in de loop der jaren verdwenen. Alleen de korenmolen is sinds het jaar 2000 na een grondige restauratie onder de naam “Geertruida Cornelia” weer prominent in de Eesterhoek aanwezig. Hoewel op enige afstand ervan gelegen mag Gorssel toch wel ‘een dorp aan de rivier’ genoemd worden. Doordat vanwege het stijgende rivierwater mensen vanaf de 7de eeuw naar hoger gelegen gronden trokken, ontstond rondom de hier gebouwde kerk een nederzetting die uitgroeide tot het huidige dorp Gorssel. In de 20ste eeuw was de IJssel voor de Gorsselnaren vooral belangrijk omdat de rivier mogelijkheden bood voor recreatie: er was een pontje, men kon er zwemmen en op het terras van café De Houtwal kon men genieten van het fraaie uitzicht op de rivier. Het café ontleende zijn naam aan het nabijgelegen haventje waar van oudsher hout, turf, riet, zand en stenen werden aan- en afgevoerd. Toen na beëindiging van het café de toegang tot de IJssel werd afgesloten, ging een geliefde recreatieplek van veel inwoners van Gorssel verloren.
Café De Houtwal, aan de IJssel
8
Zwembad in de IJssel, tot in de zestiger jaren gebruikt
9
Het Dommerholtsveer, brengt veel toeristen over de IJssel 5
Centrum Gorssel Het centrum van Gorssel werd en wordt gedomineerd door enkele opvallende gebouwen. Het gemeentehuis heeft als zetel van het gemeentebestuur dienst gedaan tot 2005. In dat jaar werd Gorssel opgenomen in de fusiegemeente Lochem. Met de vestiging van museum More kreeg het gebouw in 2017 een nieuwe bestemming. Ook het naastgelegen hotel De Roskam kreeg met restaurant Loetje een andere bestemming. De naam Roskam refereert aan de mogelijkheid die er was om hier op doorreis een paard te stallen. Alleen de naam van de zaal ‘Residentie de Roskam’ herinnert nog aan het bedrijf van de familie Van der Meij dat eeuwenlang een belangrijke plaats in het sociale en culturele leven van Gorssel innam.
hier tot 2011 stond. Op het terrein werd eind 19de eeuw een grote villa gebouwd waar een particuliere inrichting voor vrouwelijke zenuwlijders in gehuisvest werd. Tien jaar later ontwierp prof. Wattjes een plan voor een rigoureuze verbouwing en uitbreiding dat in het huidige model resulteerde. Prof. Wattjes ontwierp eveneens het nabijgelegen huis ‘Everdinahof ’ dat oorspronkelijk ‘Haitinkhof ’ heette en bestemd was als woning voor de directeur van Den Oldenhof.
Op grond van een opschrift op de oudste klok in de toren is de kerk in 1498 gesticht. Tot eind 16de eeuw was het een Rooms Katholieke kerk. Na de Hervorming maakten de pastoors plaats voor dominees. Bij het bombardement van 18 maart 1945 werden de kerk en de toren zwaar beschadigd. In 1949 kon de herbouwde kerk in gebruik worden genomen. De toren stamt uit de 15de eeuw en is daarmee het oudste gebouw van Gorssel. Het huidige Den Oldenhof is een remake van het gebouw dat
10
Hotel de Roskam
Restaurant Loetje, voorheen de Roskam
12
Café Dikkers, de Zwaan, Hoofdstraat Gorssel 6
11
13
Keukenstudio Stormink (voorheen café Dikkers)
15
14
Kerk met oorlogsschade
Herbouwde Kerk Gorssel, Hoofdstraat
16
Gemeentehuis van de oude Gemeente Gorssel
17
Museum More, Hoofdstraat Gorssel
19
18
Den Oldenhof, Hoofdstraat Gorssel
Everdinahof, Hoofdstraat Gorssel
7
20
Molenaarshuis Lammert Rensink, Molenweg, nu Jumbo
21
Molenweg. van Noorse huis tot Het Elf Uur
Korenmolen De Hoop, Molenweg
De Molenweg laat een gevarieerd beeld van bebouwing zien. Sinds meer dan 100 jaar staat op de hoek Noorse weg x Molenweg het markante ‘Noorsche Huis’. Het Dragestil gebouw werd als bouwpakket per schip vanuit Noorwegen in Rotterdam aangevoerd en daarna per trein naar Gorssel getransporteerd. Omdat er in ons land nog slechts enkele van dergelijke huizen bestaan, waaronder de Stayokay in Kring van Dorth, heeft het huis de status van Gemeentelijk Monument.
22
Supermarkt Jumbo vindt zijn oorsprong in ‘t Joppe, waar bakkerij Brinkman een winkel naast het huidige Bosrestaurant had. Toen het pand van Lammert Rensink op de hoek van de Molenweg en de Nijverheidstraat te koop was, zag Jan Brinkman zijn kans schoon en bouwde in 1975 Super de Mölle, de huidige Jumbo. Op de plek waar nu Het Trefpunt staat, stond tot 1918 een molen. Na de aankoop door de Coöperatieve Aankoop Vereniging Gorssel ontstond er een groot meelverwerkend bedrijf dat vele jaren het beeld in de straat domineerde. Begin jaren ‘80 werd dit gebouw vervangen door het Sport en Cultureel Centrum Het Trefpunt.
Coöperatieve Aankoop Vereniging Gorssel, Molenweg
23
Verderop in de Molenweg ligt het Openluchttheater dat in 2013 na een ingrijpende renovatie heropend werd. Aan het eind van de Molenweg zien we restaurant ‘Het Elf Uur’. Aanvankelijk was hier cafetaria ‘Frietje’ gevestigd. Later werd het een pannenkoekenrestaurant. ’Het Elf Uur’ is een pleisterplaats voor veel fietsers die gebruik maken van het Dommerholtsveer.
Het Trefpunt, voorheen Coöperatie 8
25
24
Begin Molenweg, vanaf Joppelaan, het Noorsche huis
Molenweg, Hietbrink, Dommerholt
26
Halverwege de Molenweg: Openluchttheater in de 50-er jaren
27
Openluchttheater na de renovatie
28
Eind Molenweg tegenover Elf Uur
29
CafĂŠ, restaurant Het Elf Uur
9
Hoofdstraat, winkelstraat De Hoofdstraat mag met recht de winkelstraat van Gorssel worden genoemd. Van oudsher heeft hier een grote verscheidenheid aan winkels gezorgd voor een gevarieerd aanbod van koopwaar. Verschillende panden van huidige winkels hadden voorheen een andere bestemming. In het pand van bakker Terpstra was aanvankelijk het postkantoor gehuisvest. Toen bakker Wesseldijk het pand overnam verhuisde het postkantoor naar de Beukenlaan. Tegenwoordig biedt boekhandel Bechtle onderdak aan een postagentschap. Waar nu restaurant Gusto gerund wordt, huisde vroeger de winkel van de weduwe H. Berends van Loenen. Deze zaak in fournituren, ondergoed en sokken was één van de oudste winkels van het dorp. Voordat boekhandel
Bechtle zich in het huidige pand vestigde, was hier de supermarkt van Bolle en Bötzel gehuisvest. Ook het pand van Kruidvat kende in de loop der jaren verschillende bestemmingen. Jarenlang was hier bakkerij, later supermarkt, Stoelhorst een bekende zaak. Het bedrijf maakte in 1969 plaats voor de Rabobank. Sommige bedrijven behielden hun bestemming zoals het schildersbedrijf Wesseldijk of kregen een plaats in een nieuw pand, zoals de schoenenzaak Dinkelberg. Op de plek waar ooit de paarden beslagen werden door smid Leuvenenk staan nu een kledingzaak en een drogisterij. Mevrouw Leuvenenk bestierde een zaak in huishoudelijke artikelen.
30
Postkantoor van Gorssel tot 1955, nu bakkerij Terpstra
31
Postkantoor Beukenlaan
32
Kantoorboekhandel Bechtle, nu ook nog post- en geldzaken
10
33
Supermarkt Wim Bolle, nu Bechtle
34
Schilderszaak Enzerink, Hoofdstraat
35
Nieuw in Gorssel, Dinkelberg schoenenzaak Hoofdstraat
36
37
Italiaans restaurant Gusto, Hoofdstraat
Manufacturenwinkel Berends van Loenen, Hoofdstraat Gorssel, nu Gusto
38
Huishoudelijke artikelen Leuvenenk, Hoofdstraat Gorssel
39
Kruidenier Stoelhorst, nu Kruidvat
11
2009
Nog enkele winkels Een van de oudste bekende kappers in Gorssel was H. Dikkers aan de Hoofdstraat tegenover de Roskam. De kapperszaak werd overgenomen door de schoonzoon W. Gรถbel, die de zaak vervolgens overdroeg aan zijn zonen Paul en Willy. In 2010 maakte het pand plaats voor een nieuwe kapsalon met appartementen. Ook de manufacturenzaak van Henk en Dicky Hekkelman was jarenlang een begrip in het dorp. Nu staat op deze plek het pand van makelaar Thoma.
40
Kapsalon Gรถbel, Hoofdstraat, vroeger
41
Kapsalon Gรถbel nu
43
42
Hekkelman, Confectie vroeger
14
Makelaar Thoma, vroeger Hekkelman
45
44
Nieuwe Veldsicht, Westronde
Appartementen, Poststraat
47
46
Nieuwbouw Borkel, Hoofdstraat
Borkel vroeger, Hoofdstraat
48
Bloemenkamp Hoofdstraat, vroeger
49
Bloemenkamp, reeds aantal jaren nieuwbouw
Appartementen voor ouderen In 1959 werd in Gorssel naar een ontwerp van architect Jansen uit Zutphen De Borkel geopend. Het gebouw bood huisvesting voor ‘valide bejaarden’, men mocht niets mankeren. Toen de accommodatie niet meer voldeed, werd in 1985 de nieuwe Borkel geopend. In 2014 is het gehele complex vervangen door nieuwbouw. Tegenover De Borkel stond de witte villa De Bloemenkamp, waar vanaf 1960 een zorginstelling gehuisvest was. In 2000 maakte de villa plaats voor nieuwe appartementen. Aan de Westronde was het gebouw Veldzicht in gebruik voor jongerenwerk; rond de eeuwwisseling werd het afgebroken om plaats te maken voor een nieuw appartementsgebouw genaamd Veldsicht. Rond dezelfde tijd werd aan de Poststraat ook een nieuw appartementencomplex gebouwd. 15
Sport en scholen De v.v. Gorssel werd in 1933 opgericht, maar pas een jaar later kon op een terrein achter De Roskam de eerste competitiewedstrijd gespeeld worden. Na enkele jaren op een terrein aan de Elfuursweg (nu speeltuin de Bolderhoek) gevoetbald te hebben, kreeg de vereniging in 1972 beschikking over de huidige accommodatie aan de Flierderweg. Toen zwemmen in de IJssel niet meer mogelijk was, werd in 1969 ‘De Boskoele’ in gebruik genomen.
Later verhuisde deze onder de naam ‘Bosrandschool’ naar de Roskamweg. De school werd later ondergebracht bij Vullerschool. Tot 1978 was aan de Beukenlaan de ‘Nijverheidsschool voor meisjes’ gevestigd. Het was een school voor voortgezet onderwijs. Het lage witte hoefijzervormige gebouw kreeg de bijnaam ‘Klein Soestdijk’. Na de opheffing van de school in 1978 kreeg het gebouw verschillende andere bestemmingen tot het in 2010 werd afgebroken.
De voorloper van de huidige De Vullerschool werd in 1827 gebouwd op de plek waar nu de winkel van René Vos staat. In 1889 werd een nieuwe school gebouwd aan de Veldhofstraat. die in 1928 plaats maakte voor de huidige J.A. de Vullerschool, genoemd naar de man die van 1830 tot 1860 burgemeester van Gorssel was. Met de invoering van de basisschool in de jaren ’80 van de vorige eeuw kwam er een einde aan de kleuterschool aan het Acaciaplein. De kleuters kregen onderdak in de Vullerschool. De Christelijke School was eerst gevestigd aan het Nijverheidsplein.
50
De plekken waar sportclub Gorssel gevoetbald heeft.
51
Zwembad de Boskoele, Lindeboomweg
52
Tennisvereniging had de banen achter het Tramstation
16
53
Tot de zestiger jaren vaak concours op Roskamweide
54
Openbare school aan de Hoofdstraat
55
Openbare school aan de Veldhofstraat
56
Christelijke school Nijverheidsplein
57
Christelijke school De Bosrand aan de Roskamweg
59
58
Nijverheidsschool Beukenlaan
Kleuterschool Acaciaplein
17
Joppelaan, Veldhofstraat, Kwekerijweg Café/Restaurant De Hoek is tegenwoordig een bekende naam in Gorssel. Het dankt de naam aan Albert Jager Lankhorst die in 1938 de bestaande bakkerij onder de naam ‘De Hoek’ overnam. Vroeger kwam hier de stoomtram Zutphen – Deventer langs. Plaatje 61 toont de feestelijke opening van de tramlijn in 1926. In 1948 werd de lijn opgeheven. Omdat vroeger Gorssel een treinstation in Joppe had, heette de tegenwoordige Joppelaan toen Stationslaan. Het was de verbindingsweg met Bathmen. Wie er gebruik van wilde maken moest bij het tolhuisje tol betalen.
Het landgoed ‘Het Amelte’ werd in 1915 als zomerverblijf gesticht door de familie Hofstede. In het voor- en najaar reisde men met huisraad per trein vanuit Den Haag naar Gorssel en terug. Het gebied tussen Joppelaan en Veldhofstraat maakte deel uit van het landgoed. In de 70-er jaren is een belangrijk gedeelte verkaveld en zijn er bungalows gebouwd. Op de plek waar nu camping Jong Amelte is gevestigd, werd in 1915 de kwekerij van landgoed het Amelte gesticht. Na de oorlog begon een nieuwe eigenaar hier camping Jong Amelte.
De vossenjacht met honden en paarden herinnert aan de Manege die tot de verwoesting in de oorlog op de hoek Veldhofstraat x Kamperweg heeft gestaan. Touwslagerij Steenbergen aan de Veldhofstraat kent een geschiedenis, die teruggaat tot 1900. Het bedrijf begon in Genemuiden en kwam via Eefde uiteindelijk in Gorssel terecht. Bij de touwslagerij is een museum over de geschiedenis van het touwslagersvak.
60
61
Banketbakkerij De Hoek
De feesttram komt bij het Tramstation in Gorssel (1926) 62
63
Tol wordt geheven aan de Joppelaan 18
Jachttafereel aan de Kamperweg
65
64
Touwslagerij Veldhofstraat in Gorssel
Touwslagerij in bedrijf
66
Huize ’t Amelte, Veldhofstraat in Gorssel
Camping Jong Amelte, Kwekerijweg
68
Kwekerijweg met zicht op Kamperweg en boerderij Reuvekamp (tot jaren 80)
67
69
Kwekerijweg met zicht op de Kamperweg en op de nieuwe wijk Reuvekamp
19
Bevrijding, 75 jaar vrijheid Na nog enkele foto’s van opvallende huizen aan de Joppelaan sluiten we de fotoserie af met een impressie van de bevrijding van Gorssel. Gorssel werd bevrijd op 6 april 1945 door het 1ste Canadese Leger onder bevel van generaal Crerar. Het spontaan uitgebarsten feest werd muzikaal opgeluisterd door de muzikanten van Kunstmin die zich in de muziektent bij de Roskam, volgens een ooggetuige, ‘de blaren op de lippen bliezen’. Nadat Gorssel en Deventer bevrijd waren, werd het plan beraamd om met militairen van de Derde Canadese Infanterie Brigade de IJssel over te steken. De voorafgaande verkenning pakte gunstig uit, zodat op woensdag 11 april onder de codenaam ‘Operatie Cannonshot’ de oversteek ingezet kon worden.
Veel informatie over de oorlog en andere perioden is te vinden in het boek ”Gorssel van agrarische gemeenschap tot forensendorp”. Het boek is nog te koop bij boekhandel Bechtle.
Onder hevig Duits granaatvuur werd een pontonbrug over de IJssel gelegd, waarna ten koste van 19 Canadezen de opmars naar het westen kon beginnen. De gesneuvelde Canadezen zijn begraven op de Canadese begraafplaats in Holten. Het monument aan de Veerweg herinnert aan deze belangrijke actie. Ieder jaar op 4 mei vindt hier een herdenking plaats en worden bloemen gelegd.
70
Landhuis Huis te Werken aan de Joppelaan
71
The Cottage, aan de Joppelaan
73
72
Stoomtram, halte Gorssel 20
Bevrijding, Canadese tank Joppelaan
74
Bevrijding bij de Hoek
75
12 april 1945 Operatie Cannonshot, overtocht IJssel; zicht op Gorssel
76
Overtocht IJssel, richting Voorst
77
Bij de oversteek IJssel sneuvelden 19 Canadezen. Zij zijn begraven op de Canadese begraafplaats in Holten
79
78
Het monument aan de Veerweg herinnert aan de belangrijke Canadese actie, genaamd operatie Cannonshot. Mede door deze oversteek kon westelijk Nederland worden bevrijd.
Boek Gorssel
21
Epse
80
Molen oud en nieuw De achtkantige Stellingmolen aan de Lochemseweg is omstreeks 1838 gebouwd door Philippus Dommerholt. De nu afwezige bovenbouw was de zelfde als de molen, op hoek Molenweg/Nijverheidsstraat in Gorssel. Pas in 1862 komt er een echte molenaar Bernardus Kok. Hierna volgen meerdere molenaars tot in 1945 door oorlogshandelingen de molen in brand vliegt. Tot twee maal toe is geprobeerd de molen weer zijn bovenbouw te geven, maar dat is niet meer gelukt. Het is ook niet meer nodig, want de molen van weleer heeft een mooie woonbestemming gekregen.
Eens draaiden vanaf 1838 de molenwieken van de Epse molen van Dommerholt. Op 4 april 1945 door de bezetter vernield en hierna niet meer hersteld.
81
De romp van de Stellingmolen Dommerholt werd in 2004 gerestaureerd en tot woning omgebouwd.
Kerk, Cultuur, Sport, Kunst Voor 1920 gingen de Epsenaren ter kerke naar de Bergkerk in Deventer. Maar er ontstonden plannen om een eigen kerkje/ kapel te bouwen. En in 1927 startte de bouw. In het bijzonder werden bij de opening de bewoners van Het Hassink, de familie Van der Feltz, uitgenodigd die een deel van de financiering voor hun rekening hadden genomen. De freule verrichtte de eerste steenlegging d.m.v. een zilveren troffeltje. Heden ten dage behoort de PKN-kerk (“De Opgang”) tot de kerk van Gorssel. De kerk heeft voor enkele jaren terug ook een dorpshuisfunctie gekregen. Op de kruising van de Oxerweg en Driekieftenweg ontstaat “reuring” voor jong en oud. Gezellige drukte ontstaat er als de heer Montenberg zijn treintje ( paard en stoom ) rond zijn huis laat lopen. Voor veel gezinnen een zondags uitje.
22
Al ruim een eeuw wordt er een balletje getrapt bij SV Epse. De eerste aftrap vond plaats aan de Dortherweg (later de camping van Odd-Fellows). Een beter veld kwam later beschikbaar achter “De Pessink” en dat had ook na de wedstrijd zijn voordelen. In 1975 krijgt SV Epse een echt mooi clubhuis Het Hassink, met faciliteiten voor meerdere sporten. De Kletterstraat in Epse, eens de “horeca” weg naar Deventer. Voor dat men de grens overstak van Gelderland naar Overijssel, was het (meestal) goed toeven in de herbergen (“Het Posthoorntje”, “Het Spinnewiel” en “ De Boschakker”). Nu loopt de weg dood naar de “Kunstzinnige” A1 brug. Waar eens de boerderij van Lensink stond, bevindt zich nu aan Het Wansink, woonzorgcentrum “ Het Wansinkhof ”. Vanuit de ontmoetingsruimte kijken op het kunstwerk van Bas Maters. De vijf dansende kegels (nonnetjes) in een kring (misschien gerelateerd aan het klooster “Ter Hunnepe”).
82
Het kerkje van Epse. Eens behoorde het bij de Bergkerk van Deventer. Vanaf 1975 aangesloten bij de Protestantse kerk van Gorssel.
84
Anno 2020 SV Epse, o.a. dames- en herenvoetbal.
86
Eens een doorwaadbare plaats in de IJssel. Op deze plek ligt nu de A1 verkeersbrug.
83
In de vorige eeuw vinden kinderen en hun ouders plezier tijden een rondritje per pony of stoomtram bij de heer Montenberg aan de Oxerweg. Pret voor jong en oud.
85
SV Epse opgericht in 1910. Een gebruikte bal van U.D. Deventer werd een kostbaar kleinood. Zo werd de sportvereniging als voetbalclub geboren.
87
Een ronde dansje van nonnetjes (Juffers) van het oude klooster �ter Hunnepe� Hier uitgedost als kerstfiguren.
23
Landhuizen, Winkels enRestaurants Een halve eeuw geleden kocht je brood, melk en vlees in je eigen dorp. Ook Epse moest eraan geloven en het ondernemers- en winkelbestand liep in de loop der jaren hard achteruit. Wie herinnert zich nog de levensmiddelenwinkels van Braskamp, De Weerd en van Asselt? Anno 2020 koop je er nu stoffen, auto’s en CV-ketels. Al eeuwen geleden stond “De Pessink” bekend als middelpunt van Epse. Eerst als herberg en later als het café waar je o.a. na een potje voetbal of tennis je keel kon smeren. Ook
88
89
De Lochemseweg in de jaren ’50 van de vorige eeuw. De kruidenierswinkel Braskamp en de Weerd.
De Lochemseweg anno 2020. Links de verkoop van stoffen en rechts van auto’s.
90
91
De Pessink in Epse. In het verleden gaven daar de kooplieden en hun paarden zich onder het genot de nodige rust.
24
verenigingen (toneel, zang, gymnastiek etc. ) maakten graag gebruik van de feestzaal. Nadat de familie Willemink ermee ophield, werd “De Pessink” door de familie Schuilenburg omgebouwd tot restaurant. Enkele jaren later kreeg het een andere uitstraling en vestigde zich de familie Pan, met een Chinees-restaurant. De tijden van het wisselen van de paarden en de kermis haar rondjes draaiden is voorbij. Laten we hopen dat “De Pessink” eens weer het centrum van activiteiten gaat worden.
De Pessink anno 2019. Het is helaas troosteloos en verlaten. Wie herinnert zich niet Ome Jo en Tante Mieneke. Menig feest en uitvoering werd hier gehouden.
Natuur, Gebeurtenissen In Epse bevindt zich o.a. waar eens Huize Het Hassink stond een prachtig stuk natuur. Het Hassinkbos kent vele soorten bomen en struiken die geplant zijn in vorige eeuwen. Zoals de reusachtige Mammoetboom (Sequoiadendron) en de Suikerahorn. Aan de Bolmansweg staat een reusachtige eik. In de volksmond aangeduid met de Napoleonseik van Epse.
92
De Sequoiadendron ( Mammoetboom ) in het Hassinkbos. De exoot uit Amerika geplant rond 1865 torent hoog boven het bos uit.
94
Op 28 maart 1935 maakt een vlieger met zijn toestel een noodlanding langs de spoorlijn. De mensen uit de omgeving willen wel poseren om op de foto te komen.
Langs de spoorlijn op de grens van Epse en Joppe vinden twee opmerkelijke gebeurtenissen plaats. Door waarschijnlijk verzakking van het baanvak rolt in 1902 een stoomtreinlocomotief uit de rails en veroorzaakt tijden lang een stremming. Door onbekende oorzaak in 1935 maakt een piloot een noodlanding met zijn vliegtuig. Hij weet het toestel tegen de bosrand te parkeren. Bij boerderij “Holterman� vindt de eigenaar tijdens de oorlog een pot met 200 zilverstukken uit 1576 op zijn erf.
93
De (Napoleons) eik aan de Bolmansweg in Epse. Heeft Napoleon hier tijdens zijn verblijf echt onder geslapen?
95
In 1902 loopt een stoomtreinlocomotief uit de rails. Het is niet bekend hoe ze het gevaarte weer op de rails hebben gekregen.
25
2009
Vervoer, wegen en water Al in 1865 kwam de eerste treinverbinding tussen Deventer en Zutphen v.v. tot stand. Veertig jaar later kwam er ook een tramverbinding tussen Deventer en Borculo. Beide lijnen passeerden elkaar aan de Lochemseweg.
De IJssel slingert zich al meanderend langs het dorp Epse en zet van tijd tot tijd de uiterwaarden onder water. Ook enkele beken (Koerhuisbeek, Dortherbeek, Dommerbeek) slingeren zich door het coulissen landschap van Epse richting de IJssel.
De Oude Larense (zand) weg was eeuwen geleden de doorgaande weg van Epse richting Lochem, maar is nu in vergelijking met de Lochemseweg van ondergeschikt belang geworden.
96
Ook Epse kende een opstapplaats voor de trein Deventer-Zutphen v.v. De halte bevond zich bij de overgang aan de Lochemseweg in Joppe.
98
De Lochemseweg van nu. Niets is meer te herkennen van wat eens zo’n rustige weg was.
28
97
De Lochemseweg in het begin van de vorige eeuw nog stil en verlaten. Rechts de boswachterswoning van Het Hassink. In 1961 afgebroken.
99
De IJssel meandert zich door de uiterwaarden van Epse richting Deventer. Het scheepvaartverkeer maakt hier dankbaar gebruik van.
100
Historische gebouwen, scholen en Tweede Wereldoorlog Huize “Het Hassink” in Epse is al in 1266 bekend, maar toen onder de naam “de Hof van Dommeren” Op 21 maart 1945 gebombardeerd en niet meer opgebouwd. 101
De J.v.d. Hoevenschool in Epse in de jaren zeventig. Veel kinderen leerden hier lezen en schrijven van o.a. meester Nico van Wijk.
102
Als er een gebouw nog tot de verbeelding spreekt, is het wel “Het Hassink”. Niet het sportgebouw van SV Epse, maar het huis wat stond in het Hassinkbos. Een statig huis die vanaf 1920 bewoond werd door de familie Van der Feltz. Zij waren de laatste bewoners. Tijdens de 2e Wereldoorlog moesten zij het huis verlaten en werd ingenomen door de Duitse bezetters. In de nadagen van de oorlog werd het gebombardeerd en totaal verwoest. Er zijn plannen geweest om het huis weer op te bouwen, maar tot heden is dat niet gelukt. Wat eens een statig historische gebouw was is verworden tot bosgebied en waar nog op enkel relicten te zien zijn van bewoning. Het 18 ha. Hassinkbos is nu in bezit van Natuurmonumenten. Al bijna negentig jaar wordt er op de dr. J.vd. Hoevenschool op de huidige locatie in Epse les gegeven. In 1798 werd er in Epse voor het eerst les gegeven aan enkele kinderen op ’t erve Bolderink, aan de Kletterstraat. In de jaren (eeuwen) die erop volgde groeide het kinderaantal en werd er regelmatig verhuisd van school. ( 1829 bij ’t Dorth Bathmenseweg – 1873 Lochemseweg Epse- 1932 Hassinklaan ) Anno 2020 gelegen aan de Du Tourweg. Ook Epse krijgt te maken met de oorlog. In het zicht van de bevrijding wordt “Het Hassink” en de omgeving gebombardeerd. In het bos erom heen staan vaten met benzine t.b.v. de V1. Bij het bombardement komen zeven mensen om het leven en ook in de school zijn twee slachtoffers te betreuren. Ook worden er tijdens een bombardement vier woningen aan de Kraton getroffen. Zeven mensen laten het leven. Door een noodlottig ongeval vallen er op 23 april 1945 nog eens vier jonge jongens te betreuren. Zij trapten op een mijn.
De J.v.d. Hoevenschool anno 2020. Hier leren klimmen om hogerop te komen.
103
Tijdens de 2e Wereldoorlog had de bezetter vaten brandstof in het Hassinkbos opgeslagen. De vaten werden aangevoerd via een verhard pad door het bos. Anno 2020 is de bestrating goed zichtbaar.
104
Bij het bombarderen van Het Hassink in Epse, werd ook de openhaardschouw volledig vernield. De blokken natuursteen zijn na de oorlog verwerkt in de achtergrondmuur van het openluchttheater in Gorssel.
29
Joppe Kasteel, kunst en cultuur In en rondom de RK-kerk van Joppe, komt de kunst op velerlei manieren tot uiting. Na dat Hotel de Eikeboom werd afgebroken ontstond er een plek voor kleine geschakelde woningen t.b.v. de gestopte boeren uit de omgeving. De kunstenaar H. Bakkeren werd gevraagd een passend beeld te ontwerpen. Een rustende boer gaat er bij zitten (Vespertied) om even onder het genot op adem te komen. In de kerk bevinden zich meerdere objecten die een grotere K van kunstwerken verdienen. Wat te denken van het reliëf van Bacchus, met de wijnranken (uniek in Nederland). Ook boven de uitgang een bijzonder gebrandschilderd glas in loodraam. Veertien gepolychromeerd gipsen beelden tonen Christus lijden, van zijn veroordeling tot zijn graflegging. Al snel na de 2e Wereldoorlog pakken de inwoners van Joppe de draad weer op en het verenigingsleven komt weer tot leven. De jongens- en meisjesvereniging gaan weer van start en zo ook de zondagsschool in “Rehoboth”. Buurtvereniging Joppe wordt opgericht en het Sinterklaasfeest wordt in café “Tramzicht” gehouden. Ook zoekt de buurt het eens in het jaar wat verder op en menig reisje in Nederland en daar buiten wordt georganiseerd. Een uitstapje naar Den Haag is voor velen al ver van huis. Jaren later wordt er zelfs een carnavalsvereniging opgericht: “De Joppetrappers” Anno 2020 is de buurtvereniging van Joppe nog steeds actief en houden elk jaar een bijeenkomst.
105
106
Gebrandschilderd raam van de RK-kerk in Joppe. Een lam op het boek met de zevenzegels. Ontleend aan de Openbaring van Johannes.
107
In de jaren ’60 gaat de buurtvereniging Joppe een reisje maken. Bestemming Den Haag en Scheveningen. Met z’n allen poseren bij het monument van Koning Willem 1.
108
“Vespertied” Even gaan de boeren op het veld erbij zitten. Even rust om iets te eten of te drinken. 30
Huis ’t Joppe 1740 ( Lodewijk 14e en 15e stijl ) in het torentje slaat al 280 jaar het Reumpelklokje.
Kerk, Scholen, Hotel de Eikenboom
111
Al ruim 150 jaar staat er in Joppe de onze lieve vrouw tenhemelopneming RK-kerk. De minderjarige (17) Frans Eduard Alexander Baron Von Hovell tot Westerflier en Wezenveld, van Huize ’t Joppe, vond dat het tijd werd (1866) om in de directe nabijheid een kerk te stichten. Deze werd ontworpen door architect Wennekers uit Zutphen. Uniek in Nederland is het beeld Dionysus of Bacchus boven de deur als men de kerk uitgaat. Naast de RK-kerk bevindt zich de pastorie. Deze pastorie werd gelijktijdig met de kerk gebouwd en heeft een uitzonderlijke uitstraling. Een trapgevel siert het gebouw.
De Joppeschool 2020 (voorheen St. Bernardusschool) Natuur en expressie maken deel uit van het lesprogramma.
112
Al in de jaren ’50 van de vorige eeuw was er al sprake om een lagere school in Joppe te stichten. Toen nog zonder resultaat. Pas in 1966 was het zover. De school kreeg een plek waar ooit de speeltuin van Hotel de Eikenboom stond. De St. Bernardusschool groeide in de loop der explosief en draagt nu sinds kort de naam “Joppeschool” In opdracht van Baron Von Hovell tot Westerflier en Wezenveld, wordt er een statig hotel gebouwd. Hotel/Café “De Eikenboom” krijgt landelijke bekendheid o.a. prominenten uit de wetenschap en politiek weten de rust in de bossen van Joppe te vinden. Ook de parochianen namen na de mis (met mate) een drankje aan de overkant. Na de sloop van het hotel, komen er bejaardenhuisjes voor de “rustende” boeren.
Tegenover de RK-kerk van Joppe stond eens Hotel de Eikenboom. Een begrip in heel het land. Voorzien van een Oranjerie, speeltuin, tennisbanen, paarden- en autoverhuur.
113
109
Na het verdwijnen van Hotel de Eikenboom wordt de plek ingenomen door bejaardenhuisjes. Gestopte boeren e.a. mogen hier hun laatste levensjaren in rust doorbrengen. Onze Lieve Vrouw Tenhemelopneming RK-kerk van Joppe. Gesticht in 1868 door Francicus Ernst Alexander Baron Von Hovell tot Westerflier en Wezenveld. Bewoner van Huize ’t Joppe.
110
De St. Bernardusschool gesticht in 1966. Een basisschool midden in de bossen van Joppe. Hier wil je graag les krijgen.
114
Aan de “Grindweg” (Joppelaan) wordt in 1880 tol geheven. Voor elk schaap, kalf of varken 0,05 cent. Voor elke bok, geit of hond gespannen voor een rij- of voertuig 1,05 cent.
31
Bosrestaurant en Station De meest bekende winkel uit de vorige eeuw, was wel de kruidenierszaak annex bakkerij van Gerrit Brinkman. Vanuit de bakkerij vertrokken ’s morgens de mannen met hun broodkarren naar de vaste klanten. De winkel in Joppe werd te klein en nu is het Jumbo Brinkman in Gorssel.
Dwars door het bosgebied van Joppe loopt de spoorlijn van Deventer naar Zutphen v.v.. Ooit was het de bedoeling om deze lijn incl. station in Gorssel aan te brengen. Dat stuitte voor 1865 op veel weerstand. Nu raast het treinverkeer al ruim 150 jaar door Joppe. Het station stond op 100 meter afstand van de overweg aan de Joppelaan.
Nog beter is: Nabij het station Gorssel opent Willem Dikkers een café/pension, wat later uitgroeit tot hotel/pension Dikkers. Momenteel zit hier “Het Bosrestaurant Joppe”.
115
“Het Bosrestaurant Joppe” Na de brand van 2019 weer volop in bedrijf.
117
“Tramzicht” te Joppe. Eens het café/uitspanning met de grootste speeltuin uit de wijde omgeving.
32
116
Ooit het Stationkoffiehuis. Nabij het station van Gorssel. Nu “Het Bosrestaurant Joppe”
118
Het station Gorssel in Joppe (1865-1938). Het was nog een hele wandeling om vanuit Gorssel het station te bereiken. In 1963 is het station afgebroken.
Sport, natuur en Tweede Wereldoorlog
121
In 1988 raken enkele “Joppenaren” besmet met het hardloopvirus en starten een trimclub. Sport’88 is geboren. Al snel sluiten zich meerdere lopers aan en vindt men onderdak in het gebouwtje “Rehoboth” aan de Dommerholtsweg. De groei zit er goed in en naast een trimgroep ontstaat er een ATB-club. Na het sluiten van het gebouwtje in Joppe, heeft Sport’88 een nieuwe locatie gevonden in het clubhuis van de carnavalsvereniging “De Gorsselnarren”.
De bossen van Joppe, met veel variatie van bomen en struiken. Ook de torenhoge Douglas vindt hier vaste bodem.
122
Joppe, is natuur! Rondom ’t Joppe is het in de bossen met haar wandelpaden genieten. Evenzo de daar aansluitende (droge/natte) Gorsselse Heide. Een gebied met een zeldzame flora en fauna. Nog maar op enkele plekken in Oost-Nederland te vinden. Op twee plaatsen in Joppe worden tijdens de oorlog V1 lanceerinstallaties opgesteld. Deze raketten zijn voor Antwerpen bedoeld, maar niet alle bommen bereiken hun doel. Angst en beven overheersen in Joppe en omgeving.
Uniek in onze omgeving de natte en droge heide van de Gorsselse Heide. Eens een uitstrekkend gebied van Gorssel tot Laren en van Epse/Joppe tot Almen. 123
119
In 1988 wordt de trimgroep Sport’88 in Joppe opgericht. Als loopsport zeer actief en sinds kort uitgebreid met een ATB wielergroep.
Eind 1944 lanceerden de Duitsers V1 raketten o.a. vanuit Joppe richting Antwerpen om de stad te bombarderen. Bij weigering vielen ze ook in de omgeving, vaak met desastreuze gevolgen.
120
Ook beken lopen door het gebied van Epse en Joppe. De Dorherbeek op de grens van Epse en Deventer. Maar ook de Dommerbeek slingert zich vanaf Joppe richting Epse, uitlopend in de IJssel.
124
Via de nu nog zichtbare railverbinding (Dortherdijk) werden V1 raketten door de Duitsers in stelling gebracht. 33
Oud Harfsen Als we in gedachten meerdere eeuwen terug gaan zien we in onze omgeving veel heidevelden, woeste gronden, zandverstuivingen en broeklanden. De eerste bewoners kozen een plek bij een waterloop (Harfsense beek) en de hoger gelegen gronden (Harfsense Enk). De naam Harfsen wordt vanaf de 14e eeuw in diverse geschriften vermeld, zoals Herfsen (1366), Harveschen (1379). Waar mensen wonen worden herbergen en kerken gesticht. Ook in oud Harfsen vonden we de herbergen Het Haantje en Het Hoentjen. De St. Anthonius kapel heeft er lang dienst gedaan. (Gesloopt in 1860). Helaas is door oorlogsgeweld het oude Harfsen vrijwel volledig vernield.
NieuwHarfsen Maar het dorp Harfsen is herrezen. Na de Tweede Wereldoorlog is ongeveer drie kilometer noordelijker een nieuw dorp ontstaan aan de weg van Deventer naar Lochem. Daar was een trambaan, een CJMV-gebouw en een school. Het nieuwe Harfsen, met buitengebied Kring van Dorth, is een gezellig plaatsje. Midden in de mooie Achterhoekse natuur en daarom een prima plaats om een ontspannen vakantie te houden. Campings naar keuze, mooie fietsroutes en wandelpaden. In 2014 zelfs verkozen tot het mooiste dorp van Gelderland!
Kring van Dorth Een verzamelnaam voor de buurtschappen: Dorth, de Schoolt en de Wippert. In het noordelijke gedeelte van de marke Harfsen treffen we deze buurtschappen aan, elk met hun eigen karakter. Kenmerkend voor deze gebieden zijn de broekgronden en natte heidevelden, geleidelijk aan ontwikkeld tot landbouwgrond. Hier treffen we verspreid talloze boerderijen aan. Kasteel Dorth wordt voor het eerst genoemd in 1190 en stond in Overijssel. In 1329 is het kasteel 600 m zuidelijker herbouwd, in de provincie Gelderland. Sinds 1986 is Huize Dorth eigendom van Natuurmonumenten en wordt het verhuurd aan particulieren.
Actief verenigingsleven
Gouden combinatie
Harfsen/Kring van Dorth, met zijn ruim 1700 inwoners, heeft een zeer actief verenigingsleven. De gemeenschap telt er een kleine 40, breed variÍrend van bijvoorbeeld toneel tot muziek en van sport tot zorg-omelkaar. Een aantal van hen heeft eigen pagina’s op de site: www.harfsen.nl
Ook een bezoekje aan een van de Harfsense ondernemers kan zeer de moeite waard zijn. Veelal mensen die grote deskundigheid koppelen aan de vaak zeer verhelderende Achterhoekse nuchterheid. Het is mooi om in dit album de afbeeldingen te zien van Harfsen/Kring van Dorth toen en Harfsen/Kring van Dorth nu.
34
Oud Harfsen 125
Kapeldijk: de St. Anthonius kapel, genoemd naar de heilige Anthonius. De kapel werd in 1860 afgebroken
126
127
Harfsensesteeg: De korenmolen van Hartgerink is uit 1853. Deze molen is diverse malen verwoest door brand, storm en oorlogsgeweld. Hier stond de varkens-ki
Harfsense Enk: het Spanjaardsbosje, nu met maisvelden, voorheen rondom wuivend graan
128
Eikeboomlaan: Markegrenzen werden aangegeven met markepalen. Deze markepaal markeert de grenzen van de marken Eefde-Eschede-Harfsen.
129
Lochemseweg: Tolhuis
35
Harfsen De Veldhoek 130
De Veldhoek - ook wel klein Amsterdam genoemd
131
Centrum: links de lagere school. Rechts café Rad van Avontuur. In het midden de tramrails. Ca. 1886
133
Lochemseweg: De Stoom van Goldstein in 1928, later rijwielzaak Woessink 36
132
Centrum: café Rad van Avontuur, werd café De Wever en later een Chinees restaurant. Nu catering Bertus Voortman
134
Lochemseweg: camping de Waterjuffer, voorheen de Zandputte
Harfsen centrum 135
Centrum: Schooldermans weide. Later het ‘paaltjesplein’
Centrum: zalencentrum en cafetaria Buitenlust, met zichtbaar een deel van de rotonde welke hier lag van ca. 1990-2000
137
Centrum: café Buitenlust was een smederij/ kruidenier/rijwielzaak en benzinepomphouder
139
Hulstweg: De Beatrixschool werd in 1962 gebouwd aan de Hulstweg
136
138
Centrum: De eerste school gebouwd in 1883, werd later een elektriciteitszaak, daarna een appartementencomplex
140
Hulstweg: sport- en cultuurcentrum Kultuurhuus Hoeflo (Harfsens OefenLokaal) 37
2009
Harfsen centrum 141
Centrum: De Spar. Voorheen de Landbouwcoรถperatie
142
Centrum: de Coรถperatie, het gebouw van de Coรถp. Aankoopvereniging Almen-Harfsen. Later werd het een welkoopwinkel en daarna een supermarkt
143
Centrum: de kerk van Harfsen: Ons Gebouw in 2011, toen 60 jaar oud. De klokkenstoel werd geplaatst in 1960
144
Muziekvereniging SDG Harfsen, opgericht in 1937
145
Centrum: CJMV-gebouw/gymzaal/ consultatiebureau, later het Rabobankgebouw 40
146
Gentiaan: De Veldhoek Harfsen, Stichting Ontmoetingsplek voor Ouderen
Tweede Wereldoorolog 147
Reeverweg-hoek Braakhekkeweg: sportvelden ’t Schoolder voor voetbal en tennis. Genoemd naar de voormalige boerderij ’t Schoolder
148
Reeverweg-hoek Braakhekkeweg: lanceerplaats V-I. Het kunstwerk werd ontworpen door Anneke Hogenhout
149
Braakhekkeweg: V-I lanceerbaan in de Braakhekkerbulten. Van hieruit werden de havens in Antwerpen bestookt
150
Schepersweg: WO-II, graf Inze Dikkerboom en Tine van Heesch. Beiden zaten in het verzet. Na ontdekking van het ‘hol’ zijn beiden omgekomen door verstikking
151
Braakhekkeweg: boerderij Braakhekke, Uutblaoshuuske
152
Schepersweg: ijsbaan De Bosbaan Harfsen
41
Allerlei 153
Centrum: hier zien we een telefooncel en een zonnepaneel. Het zonlicht bepaalde de hoogte van de fontein
154
Centrum: het kunstwerk, gemaakt door Linda Verkaaik. Het verbeeldt het groene gebied met de Harfsense beek, de school en de trambaan
156
42
Harfsensesteeg: de varkens-ki. Opgericht in 1961. Op deze plaats stond de molen van Hartgerink. De gebouwen werden in 2019 vervangen door woningen
155
Broekstraat: Runder-ki stal, hier de stier Skalsumer Sunny Boy, de beroemde stier met meer dan een miljoen nakomelingen.
157
Reeverdijk: Gorsselse Heide met het brugje over het Lutea-ven
Kring van Dorth 158
CafĂŠ de Wippert in de buurtschap de Wippert, genoemd naar de wipbrug die daar over de schipbeek lag. Vroeger stond er een schipperscafĂŠ genaamd de Bloemendal, of ook wel het Dorstig Hert genoemd
159
de Schoolt: Wippertdijk, eenden vangkooi. In vroegere tijden behorende bij kasteel Dorth. Hier werden met lokeenden, wilde eenden gevangen voor consumptie
161
160
Dorth, Bathmenseweg: kasteel Dorth. De eerste gegevens gaan terug naar 1190. Eerst lag dit kasteel aan de Overijsselse kant, maar is ca. 150 jaar later gebouwd op de plaats waar het huidige huis zich bevindt
Dorth: Bathmenseweg/Kasteelweg: links smederij Dijkerman en het huis de Jager. Op de plaats van de Jager stond de Dorther school
162
Dortherweg: De Kleine Haar, Stay Okay, voorheen jeugdherberg
163
Lochemseweg: herberg Drie Kieften
43
Almen Almen ligt tussen het Twentekanaal en de Berkel in het noordwesten van de Achterhoek. Het dorp ligt te midden van agrarisch gebied en landgoederen en natuurgebieden zoals De Ehze, Velhorst, Kienveen, Grote Veld en ‘t Waliën. Wie meer wil weten over Almen doet er verstandig aan het schitterende boek “Almen ten voeten uit” te raadplegen. Deze uitgave uit 2004 van de Oudheidkundige vereniging De Elf Marken is helaas niet meer bij ons te koop. Slechts een enkele keer krijgen wij dit boek in ons bezit. Net als in dit boek over de beschrijven van het dorp Almen begint eerder genoemde boek met een verwijzing naar een gedicht van Mr. A.C.W. Staring (1767 – 1840). Het gedicht van Staring begint met een verwijzing naar het Almens kerkje. De eerste twee regels van het gedicht zijn zelfs bij de meeste buitenstaanders bekend: Elk weet, waar ‘t Almensch Kerkje staat, En kent de laan, die derwaart gaat, Het gedicht is te groot om in deze uitgave te vermelden. Echter via een externe link (qr-code) kunt u het volledige gedicht op uw mobiel en tablet raadplegen.
Het protestantse kerkje, waarvan het oudste deel (de kerktoren) uit de veertiende eeuw dateert, bevat een crypte met gemummificeerde lichamen, net als in het Friese Wieuwerd. Deze zijn echter niet te bezichtigen. De doopvont van Bentheimer zandsteen is zeer bijzonder en dateert waarschijnlijk uit de elfde eeuw.. Almen kent tientallen verenigingen en clubs variërend van voetbalclub SV Almen, atletiek, tennis en waterpolo, tot koorzang, dammen, schaken en filmhuis. Almen en omgeving beschikken over verschillende verblijfsmogelijkheden voor toeristen. Het hotel ‘Ehzerwold’ is gevestigd in het voormalige P.W. Janssen Ziekenhuis. Aan de zuidkant van het dorp aan de Berkel ligt het openluchtzwembad ‘de Berkel’. In 2014 is het waterschap de rivier de Berkel vanaf Almen naar Zutphen gaan hermeanderen. Hierdoor is het weer een dynamische rivier die, zoals vroeger, door het landschap slingert. Daardoor is het water schoner, het Berkeldal natuurlijker en is er meer ruimte voor de rivier bij hoogwater. Ook is er hierdoor meer gelegenheid voor recreatie gekomen.
Almen ligt tussen het Twentekanaal en de Berkel. In het hart van het dorp liggen de kerk, Dorpshuis Ons Huis, het ‘meestershuus’ en het prachtige Museum Staal. Het Museum Staal staat voor een kennismaking met het land van Staring, terwijl het museum een prachtig uitgangspunt is om de Achterhoek in al haar facetten te tonen aan de bezoekers van Museum Staal.
44
Recreatie in Almen. Naast een prettige woonomgeving zijn er voldoende mogelijkheden om in Almen te recreĂŤren. Dat geldt niet alleen voor de verblijfsrecreatie in de diverse hotels, campings e.d. die aanwezig zijn, maar ook voor actieve recreatie zijn er voldoende mogelijkheden. Hoogtepunt is natuurlijk het Zwembad De Berkel. Naast uiteraard de inwoners van Almen maken veel inwoners van uit Zutphen en Lochem gebruik deze buitenbaden. Hier is ook het botenhuis van de Berkelzomp. Op de meanderende rivier vertellen de berkelschippers aan de gasten over de scheepvaart die er ooit vanuit Duitsland naar de IJssel in Zutphen was. Daarnaast zijn in Almen wandel- en fietsroutes aanwezig, waarbij gebruik kan worden gemaakt van het netwerk van de VVV Achterhoek.
164
Hoofdige Boer voorheen hotel Ovink
165
De Aanleg oud
166
Baankreis
167
Vakantiebedrijf Groot Besselink
168
Zwembad Almen
45
169
Ambacht en Industrie Van oudsher zijn er in het dorp veel bouwbedrijven en timmerbedrijven aanwezig. Aan de Scheggertdijk in Almen zijn, naast diverse burgerwoningen, ook veel bedrijven aanwezig. Bij het aanwezige restaurant (Zalencentrum) ‘De Nieuwe Aanleg’ is enkele jaren geleden een aanlegsteiger voor de pleziervaart gemaakt. Vanwege deze veelzijdigheid aanbebouwing kan de omgeving van de Scheggertdijk worden aangemerkt als een vorm van lintbebouwing.
Zuivelfabriek
170
Nijendijk
171
Boeltjes Dorpsstraat
172
Winkel Berkenbosch
46
173
Pelgrum, bouwbedrijf
174
Geers, Almen-Ambacht en Industrie
175
Smederij Rutgers Rouwenhorst naast Hoofdige Boer
176
Zuivelfabriek
177
Werktuigenvereniging
179
178
Kantoor Coรถp. Boerenleenbank
Woninginrichting Kruissink
47
2009
Wonen in Almen Boerderijen en woningen, afgewisseld met oude bossen, zijn elementen in de omgeving van Almen en in de woonplaats Almen. In de directe omgeving, zoals Zutphen, Lochem en Deventer, zijn volop industrieën, handel en diensten, aanwezig, waardoor het prettig wonen is in Almen. Met name aan deze zuidzijde van Almen zijn de laatste tijd veel woningen gebouwd.
Typerend voor de omgeving van Almen is het prachtige coulisselandschap. Vanuit het westen wandel of fiets je na kasteel de Voorst over het Almense binnenpad door een prachtige bosrijke laan naar Almen. De dichter Staring schreef 200 jaar geleden al: “Elk weet waar ‘t Almensch Kerkje staat, en kent de laan die derwaart gaat”. Veel leerlingen hebben zijn gedicht “De Hoofdige Boer” op school geleerd.
180
Tuinmanswoning Haarmanskolk
181
Groot Have
182
Dorpsgezicht Almen
50
183
Pastorie Dorpsstraat
Bruggen in Almen Almen is aan de zuidzijde van het dorp ontsloten door de rivier de Berkel, aan noordzijde door het Twentekanaal en aan de westzijde door het Groene Kanaal. Dit betekent dat je Almen, of met de auto dan wel met de fiets uitsluitend via een brug kuntbereiken. Markante bruggen zoals bijv. het Besselink v(l)onder over de Berkel, maar ook de Ehzerbrug over het Twentekanaal. Deze laatste staat echter ook wel bekend als de Pietje Bel brug. Beide bruggen mogen in dit boek niet ontbreken. Verder zijn er foto’s van de brug naar de Velhorst, de Spiltholterbrug en de Kanaalbrug, Dorpsstraat richting Scheggertdijk.
184
Spitholterbrug
185
186
Besselink v(l)onder in Almen
Oude Velhorsbrug
187
Kanaalbrug
188
Ehzerbrug
51
189
Dorpsgezichten in Almen en bijzondere bebouwing Veel foto’s kunnen niet worden gerangschikt bij de hiervoor vermelde kenmerken. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het Ehzerwold (v/h het P.W. Jansenziekenhuis) en de bed- en breakfast mogelijkheid van Villa Rozenhof aan de Scheggertdijk.
Stations koffiehuis
190
Het Elger
191
de Ehze
192
De Velhorst
52
193
Oude Hessenweg
194
Station Laren
195
Wegwijzer
196
Tolhuis Almen
197
P.W. Jansen Ziekenhuis
198
De Rozenhof Almen
199
Dorpsstraat Almen
53
Eefde Eefde ligt in het zuidwesten van de oude gemeente Gorssel. Waar de naam Eefde vandaan komt, is moeilijk te zeggen. Op de oudste kaarten zien we ‘gehugt Eeften’ staan. Vaak is gedacht dat de plaatsnaam Eefde afkomstig moet zijn van E-voorde: de voorde door de Eefdese beek nabij het Spijk. In Eefde zijn onomstotelijke bewijzen van bewoning in de bronstijd aangetroffen. De oudste boerderijen lagen op de hoge gronden aan de Schurinklaan en Harfsense Steeg. In 2012 vond men bij de aanleg van de rondweg nabij De Eefdese Enkweg een fraaie urn uit de Romeinse tijd De eerste vermelding van een gebouw in Eefde stamt uit 1105. Dan wordt bij de bouw van de Walburgkerk te Zutphen een oorkonde opgemaakt waarin “Rislo”(Het Rijsselt) wordt genoemd. De uit de 14e eeuw afkomstige sarcofaag bij de columbarium van de begraafplaats van Gorssel is opgegraven nabij ‘Het Rijsselt’. Huize ‘Het Rijsselt’ is in 1850 afgebroken. Op deze plek is vervolgens in 1851 de Nederlandsche Mettray gesticht. Uit groepjes dicht bij elkaar wonende boeren zijn als bestuursvorm de marken ontstaan. De marke kende boerderijen met eigen grondbezit en daarnaast het gebruiksrecht van de gemeenschappelijke gronden. De boeren van de zogenaamde‘gewaarde erven’ bestuurden gezamenlijk de marke. Het Eefdese grondgebied bestaat niet alleen uit de marke Eefde, maar ook liggen de marken Angeren, Wolfeler en Rijsselt op het grondgebied van het huidige Eefde. Bij elkaar een grote lap grond, die vanaf de Eikeboomlaan bij de Zessprong tot aan de Polbeek bij Zutphen loopt.
200
Urn uit de Romeinse tijd, In 2012 gevonden nabij de Eefdese Enkweg tijdens de aanleg van de westelijke rondweg.
54
In 1811 in de Franse tijd werden de vier Eefdese marken onderdeel van de nieuwe gemeente Gorssel. Geleidelijk werden veel taken door de gemeente overgenomen en verviel het bestaansrecht van de marken. Nabij hotel ‘De Laatste Stuiver’ op de hoek van de Raadhuisstraat en de Rustoordlaan werd in 1862 het eerste gemeentehuis van de gemeente Gorssel gebouwd. Tot 1916 heeft het daar dienst gedaan. Als we Eefde bekijken met de ogen van de 21ste eeuw dan moeten we tot de conclusie komen dat we thans te maken hebben met een verzameling van wijken en buurten, die we samengevat Eefde noemen. De Eefse beek verdeelt Eefde in een noordelijk en een zuidelijk gedeelte. Een echte oude kern is er niet. Verspreid in ons gebied lagen tot ver in de 19e eeuw enkele tientallen boerderijen, een aantal adellijke landhuizen en enkele herbergen. De eerste aanvullende bebouwing in de vorm van villa’s werd rond 1900 gerealiseerd in en rond de driehoek Schoolstraat-Rustoordlaan-Rijksweg. Door de komst van een aantal instellingen in Eefde en daarmee van de werknemers van die instellingen kreeg de woningbouw na WO2 een sterke impuls. Rondom de zuivelfabriek en de toenmalige Hervormde Kerk is een tweede kern ontstaan. Achtereenvolgens werden de wijken Nachtegaal/Oranjekwartier, Wunderinkpark, de Bloemhof, de Wieken, de Bargekamp met Hoog Barge en uiteindelijk nog een nieuwe wijk achter het Spijk, de Spijkwijk uit de grond gestampt.
201
Nabij ‘t Rijsselt (Mettray) opgegraven sarcofaag uit de 13e eeuw. De sarcofaag heeft een mooi plekje gekregen bij het columbarium op de zuidwesthoek van de begraafplaats in Gorssel.
202
De zwaar getroffen Boedelhofweg. Op 10 december 1944 vallen er bij een bombardement op de sluis en de kazerne zeven doden onder de boedelhofbewoners. De sluis en de kazerne zijn daarbij nauwelijks beschadigd.
Eefde in de Tweede Wereldoorlog De volle zwaarte van de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) is in Eefde en omgeving vanaf september’44 voelbaar. Bombardementen, mensenjacht, moordpartijen – ze zijn aan de orde van de dag. Veel inwoners leven in permanente staat van onderhuidse angst. Zeker degenen die de honderden onderduikers verbergen of ander verzet plegen, zoals het voorbeeldige ambtenarenkorps van de gemeente Gorssel. Maar ook gezagsgetrouwe burgers lopen gevaar om een bom of afzwaaiende V1 op hun dak te krijgen. Als de bevrijders begin april ’45 eindelijk komen opdagen beleven de Eefdenaren opnieuw bange uren. De zes plaatjes op de bladzijden 54 en 55 stammen uit deze periode.
204
De op 4 april 1945 door de ‘Duitse barbaren’ bij hun terugtocht in brand gestoken molen van de familie Bast. Deze molen stond bij het Twentekanaal ten oosten van de spoorbrug.
203
Duitse uitkijkpost op de hoek van de Quatre Brasweg en de Eefdese Enkweg. Tijdens de bevrijding door de Canadezen gebruikt.
205
De eveneens op 4 april door de Duitsers vernielde molen van Lok. Deze molen stond aan de Almenseweg ten oosten van de spoorlijn naar Winterswijk.
206
207
Op 5 april 1945 trokken de Canadezen vanuit Warnsveld en Almen Eefde binnen over de licht beschadigde sluis.
De drie naast elkaar gelegen, door de Duitsers in april 1945 opgeblazen, spoorbruggen.
55
Openbaar Vervoer In 1865 is de versnippering van Eefde begonnen met de aanleg van de spoorlijnen Zutphen-Deventer en ZutphenPruisische grens, zoals de lijn naar Hengelo werd genoemd. In 1878 volgde de lijn Zutphen-Winterswijk. Toen de Rijksweg en nu de Provinciale weg N348 zijn er van oudsher en kunnen ook als een scheidingslijn gezien worden.
overgenomen door de omnibusmaatschappij AMOVAM, die het personenvervoer uitvoerde met oude dubbeldeksbussen uit Londen. Deze maatschappij werd opgevolgd door de ZEGO van de heer Bruil. De ZEGO (Zutphen, Eefde, Gorssel en Omgekeerd) werd op zijn beurt in 1941 weer overgenomen door de Gelderse Tramwegen. Op de plek van de remise is momenteel Caravan Centrum Berkenbosch gevestigd.
In 1889 kwam er een paardentram van Zutphen naar Eefde. Deze werd in 1919 opgeheven. In 1920 werd het vervoer
208
De paardentram voor Hotel De Laatste Stuiver (ca. 1900). In 1919 ging de Gorsselsche Paardentramweg-Maatschappij failliet.
210
Foto uit 1920 van de halte Eefde bij de spoorwegovergang Zutphenseweg richting Gorssel In 1932 werd deze halte opgeheven.
56
209
Opvolger van de paardentram waren de bussen van de Algemene Motor Omnibus en Vrachtauto Maatschappij (AMOVAM). Hier staan ze voor de remise aan de Dr. v.d. Hoevenlaan.
211
Remise (1935) van de Zutphen-Eefde-GorsselOmnibus maatschappij (ZEGO) aan de Zutphenseweg ter hoogte van Caravanhandel Berkenbosch.
212
Bruggen Dankzij het Twentekanaal, de Eefse beek, de Berkel en de IJssel is het water in Eefde nooit ver weg met als gevolg vele bruggen in Eefde. In april 1945 zijn alle bruggen over het Twentekanaal door de Duitsers opgeblazen. Het herstel daarvan is in fasen gegaan met als laatste brug in 2002 de nieuwe spoorbrug.
Brug over de Eefse beek in de Zutphenseweg, links twee uitritten van Het Haveke, rechts het verdwenen Tolhuisje, achter het bos ligt Het Spijk (1910).
213
Kerkpad Eefde-Warnsveld, bruggetje over de Berkel (1916).
214
Spoor- en verkeersbrug over het Twentekanaal (1933). De molen van Bast is nog net zichtbaar.
216
De tijdelijke, ter vervanging van de vernielde verkeersbrug, aangelegde baileybrug (1950).
215
De uit drums samengestelde pont ter vervanging van de door de Duitsers vernielde boogbrug over het Twentekanaal (1946).
217
De nieuwe verkeersbrug over het Twentekanaal (1955). 57
Sluis met Kapperallee De sluis is van groot belang voor het bulkvervoer van en naar Twente. Daarnaast speelt het Twentekanaal een belangrijke rol in de waterhuishouding. Het waterbeheer in Oost-Nederland wordt voor een groot deel vanuit Eefde geregeld. Het Twentekanaal is een steeds drukker bevaren scheepsroute. De wachttijden bij de sluis zijn daardoor steeds langer geworden. Vanaf heeft 2009 heeft men gestudeerd op de mogelijkheid om een tweede sluis aan te leggen.
218
De aanleg van de sluis in de dertiger jaren. Links de huizen aan het Kanaalpad.
220
Het sluizen- en afwateringscomplex in 1960.
58
De aanleg daarvan is versneld door een zwaar ongeluk in januari 2012, waarbij de kabels knapten van de grote sluisdeur richting IJssel. Na een jarenlange procedure kon in 2018 gestart worden met de bouw van de tweede sluis. In april 2020 is deze officieel geopend. De Kapperallee is een belangrijke weg in Eefde. Ook na openstelling in 2012 van de westelijke rondweg maakt nog steeds veel sluipverkeer richting Warnsveld gebruik van deze weg.
219
Zwarte sluis (1946). In de oorlog werd de sluis in opdracht van de Duitsers zwart geschilderd. Zo was deze minder zichtbaar voor de geallieerde luchtmacht.
221
De Kapperallee hoek Almenseweg (1955). Rechts CafĂŠ de Uitrusting.
222
Molens en Postkantoren Eefde kende twee prachtige stellingmolens. De molen van Bast aan de Mettrayweg nabij het Twentekanaal en molen van Lok nabij de Almenseweg tussen de Stoomdijk en Startdijk. Op 4 april 1945 hebben de Duitsers bij hun terugtocht beide molens in de brand gestoken.
De molen van Bast met spoorbrug over het Twentekanaal (1938)
Eefde was voor postzaken adhankelijk van Zutphen. Pas in 1906 kwam er een hulppostkantoor in huize Erica Kokstraat 2. Tot 1923 werd de Kokstraat Poststraat genoemd. De post verhuisde eerst naar de Eendrachtstraat en later naar de Rijksweg, waar in 1931 een postkantoor werd geopend. Het heeft daar tot 1992 dienst gedaan.
223
In 2005 is de oude spoorbrug vervangen door een boogbrug. De nieuwe brug met de naam ‘Black Beauty’ is een ontwerp ir. Paul van der Ree en heeft een gewicht van 2800 ton.
224
De molen van Lok (1910). Op 4 april 1945 in de brand gestoken door terugtrekkende Duitsers.
226
Poststraat (Kokstraat). Tot 1923 was in de Kokstraat het hulppostkantoor Eefde gevestigd.
225
Molenaarswoning van de molen van Lok.
227
Postkantoor aan de Rijksweg in 1935 (nu Dr. van der Hoevenlaan 5 en 7). 59
2009
228
Boerderijen Rond 1900 stonden er in Eefde 95 boerderijen waarvan een groot deel werkend. In het boek Eefde ‘kroniek van een verknipt dorp’ zijn al deze 95 boerderijen met hun bewoners beschreven. Een achttal bevond zich toen in Eefde en nu in Zutphen in het gebied waar later het crematorium ‘De Omarming’ is gekomen. In 2020 zijn er in Eefde slechts een handvol werkende boerenbedrijven over. Aan de Valkeweg staan enkele zeer oude en nog werkende boerderijen dicht bij elkaar.
Te koop bij boekhandel Bechtle
230
229
Boerderij Bosmanshuis aan de Damlaan. Is meermalen gebruikt als decor voor foto’s van de Gorsselse Boerendansers.
Dit bakhuisje ligt aan de Damlaan, aan de overzijde van boerderij Bosmanshuis.
231
Boerderij ‘t Eggink, Valkeweg 1.
62
232
Boerderij ‘t Valcke, Valkeweg 3.
233
Kastelen en Landhuizen Enkele boerenhofsteden groeiden in de veertiende eeuw uit tot havezate, waarbij de behoefte ontstond om het huis te versterken. Men ging stenen huizen bouwen, groef een gracht en wierp een wal op. Voorbeelden hiervan zijn Den Dam en ‘t Rijsselt. Alleen De Boedelhof is een echt kasteel geweest. Huis De Voorst is rond 1700 gebouwd als paleisje. In 1470 was Het Elze ook al als landgoed bekend. In de 19e eeuw en in het begin van de 20e eeuw zijn in Eefde een aantal boerderijen gekocht door kapitaalkrachtige burgers die op het terrein van de boerderij een landhuis bouwden. De Larxenpas, ‘t Barge, ‘t Haveke, Het Hungerink, ‘t Spijk, ‘t Klaphek, Huize Wolzak en Huize Quatre Bras zijn op deze wijze ontstaan.
234
Landgoed Huis De Voorst 1960
Huis De Voorst begin 17e eeuw. Dit jachtslot liet stadhouder Willem III tussen 1695 en 1700 bouwen voor zijn gunsteling Arnold Joost van Keppel. Na het overlijden van zijn echtgenote raakte De Voorst snel in verval. Eind 19e eeuw zorgde de famile Völcker voor een nieuwe bloeiperiode. Op 16 augustus 1943 veroorzaakte een onvoorzichtige schilder brand en gaat het hele hoofgebouw verloren. Momenteel is het huis in handen van de stichting Vrienden van de Gelderse Kastelen en is het in gebruik als fotogeniek trouw- en partycentrum.
236
235
Het Elze 1930. Het Elze is in 1945 bij de bevrijding door brand verwoest. Het stuk grond, waar nog lang de restanten van de kelders van Het Elze te zien waren, is eigendom van Ab Aalderink. Op de plek waar Het Elze gestaan heeft, zijn door Ab Aalderink de zuilen weer opgericht.
237
De Boedelhof in 1573. Dit is de enige afbeelding die van dit kasteel bekend is. In de 1821 gaat het kasteel en het rechterbouwhuis tegen de vlakte. Het linkerbouwhuis wordt dan boerderij. In 2011 is deze boerderij in gebruik genomen als woonhuis.
De pilaren van Het Elze in 2020
238
Huize Den Dam in 1743. In 1765 liet de familie Van der Capellen een ingrijpende verbouwing uitvoeren en kreeg huize Den Dam zijn huidige vorm. 63
Bedrijven Van 1900 tot ca. 1970 telde Eefde een flink aantal winkeliers en neringdoenden. Voor alle dagelijkse behoeften was er keus uit meerdere winkels. Zo waren er in 1936 5 kruideniers, 4 slagers en 5 kledingzaken, Door de toegenomen mobiliteit kregen steeds meer inwoners de mogelijkheid hun boodschappen bij grotere, vaak goedkopere zaken buiten het dorp te doen. Steeds meer Eefdese winkeliers konden de concurrentie niet lange volhouden en sloten hun deuren.
240
239
Karel Onstenk voor het in 1925 gerealiseerde bedrijfspand aan de Schoolstraat. EFRO is een afkorting voor Eigen Fabrikaat Rijwielen Onstenk.
Aannemer Jansen (Scheuterdijk) neemt zijn nieuwe A-Ford in ontvangst.
241
De jonge Gerrit Klein Klouwenberg voor zijn winkel/slagerij aan de Rijksweg (nu Dr. v. d. Hoevenlaan).
64
242
Pluimvee exportbedrijf Calot in 1955
243
Horeca en melkfabriek Omdat Eefde aan de doorgaande route Arnhem-ZutphenDeventer-Zwolle lag, waren er al sinds de middeleeuwen herbergen in Eefde. De oudste is herberg De Hulst. In 1728 staat deze herberg bekend als De Laatste Stuiver. Andere bekende horecagelegenheden zijn Café Rood (later de Uitrusting) en de café’s Dennenbos, De Sluis, De Zessprong, Meijer en De Eerste Stuiver.
Hotel De Laatste Stuiver rond 1900
244
Een aantal Eefdese boeren heeft in 1894 de coöperatieve zuivelfabriek opgericht. Deze fabriek kwam door fusies tot grote bloei. In 1985 velde de Coberco-directie het doodvonnis. De melkfabrieken in Arnhem en Eefde moesten sluiten. Alleen Nijkerk bleef over. Pas in 2001 deden de slopers hun intree. Op 27 november 2001 bliezen ze de 35 meter hoge schoorsteen omver.
Cafe Rood op de hoek van de Kapperallee en de Almenseweg. Na de oorlog omgedoopt in Café De Uitrusting.
245
Café-Restaurant en slagerij De Zessprong omstreeks 1930.
246
De zuivelfabriek met paardenstal omstreeks 1900.
248
247
De zuivelfabriek in 1960.
Het opblazen van de schoorsteen van de zuivelfabriek op 27 november 2001. 65
249
Mettray Met als voorbeeld de Franse landbouwkolonie Mettray bij Tours is in januari 1852 in Eefde Nederlandsch Mettray geopend, op dat moment het modernste opvoedingshuis voor jongeren. De instelling, begonnen als landbouwkolonie, werd uitgebreid met een bakkerij, een timmerwinkel en een smederij. Daarnaast gingen Pupillen van Mettray steeds vaker aan het werk bij boeren en middenstanders in en rond Eefde om hun opgedane kennis in de praktijk uit te breiden en om beter voorbereid te zijn op een baan in de ‘echte’ wereld.
De Mettray kort na de opening in 1852.
Kazerne Op 10 mei 1940 was de Detmerskazerne klaar, maar nog niet betrokken. Een Duits Kraftwagenkorps (NSKK) pikte de gloednieuwe huisvesting in. Hoewel de geallieerde vliegers veelvuldig op de kazerne mikten heeft deze de oorlog nagenoeg onbeschadigd overleefd. Begin jaren vijftig verhuisde de 428 Infanterie Beveiligingscompagnie van de Boreelkazerne in Deventer naar Eefde. Halverwege de jaren vijftig namen delen van de 105 Intendance herstel- en depotcompagnie er eveneens hun intrek. Door opschorting van de dienstplicht in 1996 was de kazerne niet meer nodig en zou leeg komen te staan. Op dat moment zocht het opleidingscentrum van de Koninklijke Marechaussee in Apeldoorn een aanvullend onderkomen. Besloten werd dat de Marechaussee voor een periode vijf jaar de kazerne zou betrekken. Het werden er vijftien. In 2015 heeft de Lochemse gemeenteraad met handhaving van het poortgebouw besloten het kazerneterrein te bestemmen tot woningbouwlokatie.
251
Poortgebouw Detmersgebouw 1960.
66
250
Het muziekkorps van de pupillen van de Mettray kort na de oorlog. Ze liepen toen nog op blote voeten.
252
Stormbaan op het terrein van de Detmerskazerne 1960.
Kerken en Dorpshuis Kort naar WO1 werden er in Eefde zowel voor Gereformeerde als voor de Hervormde Gemeenteleden kapellen gebouwd. In 1933 splitste de Gereformeerde Kerk van Eefde-Gorssel zich af van de Gereformeerde kerk van Zutphen. In 1944 splitste hervormd Eefde zich af van Warnsveld. Op dat moment had men onvoldoende middelen om een kerk te bouwen. Dat moment kwam in 1954. De NHkerk werd toen gebouwd met als architect Baron van Asbeck. Het NH-verenigingsgebouw Het Jolink volgde in 1956. De R.K. -gemeenschap kon voor hun diensten van 1955 tot 1993 gebruik maken van de tot kapel verbouwde garage van het semenarie van de paters Lazaristen. Bij de verbouwing van Het Spijk tot woonzorgcentrum is de Kapel afgebroken.
253
254
Ontmoetingskerk 2020.
NH-kerk 1955.
256
Woonzorgcentrum Het Spijk 2020.
Nadat in 1996 besloten was tot het houden van gemeenschappelijke diensten van de Gereformeerde en Hervormde Kerk was er een kerk over. Het witte kerkje werd afgebroken en de Hervormde kerk kreeg als naam Ontmoetingskerk. Vanaf 1994 zijn de plannen om ‘t Jolink in samenwerking met de burgerlijke gemeente verder uit te breiden en om te bouwen tot een dorpshuis steeds concreter geworden. Na een intensief gebruik van 44 jaar is het gebouw in juni 2000 afgebroken om plaats te maken voor het dorpshuis Het Hart.
255
Semenarie Het Spijk met R.K.-kapel 1970
257
NH-verenigingsgebouw ‘t Jolink en NH-kerk 1965
258
Dorpshuis Het Hart 2020
67
Scholen Aan het eind van de 19e eeuw kreeg Eefde twee scholen. In 1878 kwam er in Eefde een christelijke lagere school en in 1898 opende de openbare school haar deuren. De openbare school kreeg als naam Wilhelminaschool. Deze school is tweemaal herbouwd, maar heeft wel steeds op dezelfde plek gestaan. In 2009 is de naam veranderd in Villa 60. De christelijke school lag op de hoek van de Schoolstraat met de Dr v. d. Hoevenlaan. In de jaren zeventig van de twintigste eeuw was de school te klein geworden en voldeed het gebouw ook niet meer aan de geluidsnormen. In 1977 kon men een nieuwe school openen aan de rand van het dorp achter Het Barge. De school kreeg als naam C.N.S. Bargeweide. Vanaf de jaren 50 kende men in Eefde kleuteronderwijs.
Op de Wolzak kon men doordeweeks gebruik maken van het padvindershuis. Begin jaren 60 werd aan de Gymnastieklaan kleuterschool Hummelhonk gebouwd. Omdat het aantal erg hoog lag, was er eind jaren zestig behoefte aan een tweede kleuterschool. Dit resulteerde in de opening in 1970 van kleuterschool ‘t Kwetternest aan de Jolinkweg. De wet op het Basisonderwijs integreerde de kleuterschool en de lagere school tot één schooltype: de basisschool. Dit had tot gevolg dat in 1985 Hummelhoek en de Wilhelminaschool samengingen. In dat jaar gebeurde hetzelfde met ‘t Kwetternest en C.N.S. Bargeweide.
260
259
Villa 60 (2020)
Wilhelminaschool 1960
261
Christelijke school (1955)
68
262
Kleuterschool Hummelhonk (1970)
263
Wegen, straten en spoorlijnen Door de goede bereikbaarheid van Eefde vanuit Zutphen (knooppunt van spoorwegen) bevond het bestuurscentrum van de gemeente Gorssel zich tot 1914 in Eefde. Het gemeentehuis stond in Eefde en de burgemeester woonde er evenals tal van notabelen en hoge militairen. In 1829 werd de toen bochtige weg tussen Zutphen en Deventer rechtgetrokken en verhard, het werd daarmee een Rijksweg. De echte versnippering van het grondgebied van Eefde is echter pas in 1865 begonnen met de aanleg van de spoorlijnen Zutphen-Deventer en Zutphen-Pruisische grens, in 1878 gevolgd door de lijn Zutphen-Winterswijk. Vanwege de bereikbaarheid woonde men tot WOII bij voorkeur langs een verharde weg. Daardoor vond aan het einde van de 19e eeuw de uitbreiding van het ‘gehucht’ Eefde eerst plaats langs de Rijksweg. Eefde werd een lintdorp.
In 1910 stond het gemeentehuis van Gorssel in Eefde.
264
Het oude gemeentehuis in 2020 265
266
Kruispunt nabij huize Dennenbosch in 1920. De Kokstraat kwam toen nog op dit kruispunt uit. Na de oorlog kon de Kokstraat omgelegd worden omdat aan de Schoolstraat enkele huizen weggebombardeerd waren.
Kruispunt nabij huize Dennenbosch in 2020.
267 268
Zutphenseweg 1910 ter hoogte van bakker Willemsen. Zutphenseweg 1950. De spoorbomen werden met de hand bediend.
69
Historische Vereniging De Elf Marken Gorssel De Historische Vereniging De Elf Marken houdt zich intensief bezig met alle facetten van de geschiedenis van de dorpen van “Oude Gemeente Gorssel”
s i t a r G De vereniging heeft bijna 800 leden. Zij ontvangen 4x per jaar “Ons Markenboek” met interessante verhalen over de dorpen Epse, Joppe, Harfsen, Almen, Eefde en Gorssel. Daarnaast worden voor de leden in alle dorpen lezingen over historische onderwerpen gehouden.
Welkomstaanbieding Word in 2020 lid voor slechts €10,Geef u nu op als lid van De Elf Marken en u ontvangt in 2020: • Alle vier 2020-uitgaven van “Ons Markenboek” • Het 168 pagina’s tellende boek “Stoomtram Zutphen – Deventer” • Toegang tot de lezingen in de dorpen Pas vanaf 2021 betaalt u de reguliere contributie van € 25 per jaar. U kunt zich aanmelden op onze website: http://www.deelfmarken.nl/aanmelden.html U kunt ook mailen naar info@deelfmarken.nl of ons bezoeken in het Tramstation in Gorssel. We zijn open op dinsdag van 14.00 tot 16.00 uur en op donderdag van 10.00 tot 12.00 uur. 70
Brinkman
Nijverheidsstraat 22, Gorssel
Openingstijden:
Ma t/m Zo: 08.00 - 21.00 uur