4 minute read
Bomenritueel - Annelies Schepens
Transitie in de wereld
Annelies Schepens
Ritueel bij een boom in Hof ten Nieuwenhove
Op de eerste zonnige winterdag sinds weken (of zo leek het toch) vond er een beetje magie plaats op Hof ten Nieuwenhove in Zarlardinge.
De zon scheen nog maar net over de heuvels en landerijen toen twee boomverzorgers en twee medewerkers van het Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen neerstreken op deze erfgoedplek. Op deze decemberdag net vóór de winterzonnewende werd een -tikkeltje alternatieve- boomverzorging voorbereid.
Even wat achtergrond: Deze werken kaderden in het LEADER-project ‘BehouT het Verleden, relaas van levend erfgoed’. In 2022 wist Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen subsidies te verwerven om in 2023-2024 oude erfgoedbomen, -hagen en -houtkanten in de Vlaamse Ardennen in kaart te brengen. In negen deelnemende gemeenten, waaronder Geraardsbergen, werd er actief gezocht naar het houtig erfgoed van de streek. Vrijwilligers, onderzoekers en sympathisanten werkten mee aan de inventarisaties. Dit onderzoek bracht tal van bomen, struiken en hagen met erfgoedwaarde of een historisch gebruik aan het licht – relicten uit een al dan niet ver verleden die tot dan toe niet in kaart waren gebracht.
Eind december in Zarlardinge Terug naar dit moment in de oude hoeve. Al vroeg in de ochtend dus stonden de beide boomverzorgers Wim Mertens en Eric Imschoot met twinkelende ogen en kriebelende handen klaar om met een oude knotes aan de slag te gaan. Mijn collega van het RLVA, Nathalie en ik waren er al gauw bij om een handje toe te steken.
Het Hof ten Nieuwenhove is een bijzondere erfgoedplek. Dat kan elke bezoeker van het erf getuigen. Bij de ingang van de hoeve staan drie oude essen. De knoestige bomen markeren een oude perceelsgrens aan de westkant van het gebouwencomplex, tegenover de toegangspoort. Wat opvalt zijn de hoge stammen waarop ze geknot zijn – een beeld dat we vaker zien rond Geraardsbergen. Ze zijn aangeplant op de grens tussen de erftoegang en een voormalige boomgaard. De bomen leverden de bewoners brand- en geriefhout.
Hoe oud de bomen precies zijn, is onbekend. Maar met een stamomtrek van ongeveer vier meter zijn het imposante verschijningen en met zekerheid eeuwelingen. De geschiedenis van de hoeve zelf gaat nog verder terug, tot in de late Middeleeuwen.
Een van de drie essen verkeert in slechte toestand. Het is de eerste in het rijtje. Hij is helaas reeds in een ver gevorderde veterane staat en takelt nu snel af. De werken kunnen we dus omschrijven als een laatste hulp, met een enigszins experimentele aanpak.
Hulp voor een oude es
In een poging om de boom te revitaliseren, gebruikten de boomverzorgers een speciale techniek. Eerst werd het losse, dode materiaal binnenin de boom verwijderd om zicht te krijgen op het nog levende weefsel. Vervolgens werden kleine ‘wondjes’ in het levende weefsel gemaakt om zo reactie van de boom en nieuwe (wortel)groei te stimuleren. Een mix van voedend materiaal, gecombineerd met materiaal van de boom zelf, werd op deze plekken aangebracht. Om alles vast te houden en uitdroging te voorkomen, vulden ze daarna de es volledig op met natuurlijke materialen.
Een bijzonder ritueel
Terwijl de werken vorderden, kwamen nieuwsgierigen een kijkje nemen, met gesprekken en mijmeringen over oude bomen. Halverwege stelde boomverzorger Eric een moment van stilte voor. Hij had iets voorbereid. Uit zijn jaszak nam hij een mooie steen, waarmee hij rondging bij de medewerkers en omstanders. Ieder kreeg kans om een intentie of energie aan de steen mee te geven, vooraleer-ie verdween in het hart van de boom. Eric plaatste de steen met diepe genegenheid in de opgevulde stam. Dit intieme bomenritueel was bedoeld om hernieuwde kracht aan de boom te schenken. Wie dat wou, kon nog iets persoonlijks mee geven, een voorwerp met een persoonlijke betekenis. Een boeket van winterbloemen, twijgjes van naburige bomen, een oude noot. Het gebeurde onder de aardse tonen van een handdrum en een zachte Ierse fluit (zie video, via de QR-code).
Het waren de boom en de mensen samen die dit moment betekenis gaven. De stemmen rondom de boom verstilden. De zon gaf haar zachte winterstralen af. En de boom werd een kunstwerk.
De tijd zal het leren.
Of dit experiment gelukt is, zal de tijd uitwijzen. Maar het was deze oude es wel gelukt om mensen rondom zich samen te brengen in een verbindend moment –een moment van verwondering en hoop, als een klein antidotum voor deze vreemde tijden.
