AFT-01 by Stichting Alde Fryske Tsjerken

I BERBER BUMA

verleden en toekomst van de Stichtin g Alde Fryske Tsjerken veetrig

rckenen én veftrcuwen

REGNERU5 STEENSMA De keík in

Íer ldzàrd: 'grafkapel'

van de Van ldzaerdà's

lo HYIKE AIGRA Opgc.icht

se?tember r97o

De kerk onder dak

ll Drs.

K€rsbergen, voorzitter

L. J.D Niemeijer secÍetdis

Stichtingsnieuw5

Dn- M. Osinga, penningmeester

Drs. H. T Algm P vin Schnvendijk

SYTSE TEN HOEVE

Íwee kerkpoortjes en een bijzondere GA. Bal&e! dirêcteu.

slotplaat in BitguÍn 23

89oo Àc leeuwdd€n Bezoekadresr Enmakadc

REGNERUS STEENSMA

'Iàl o58 ,!9666 E-nail inÍo@aldefrlsketterk€n.nl Irieslmdbanl

Pracht en functie van het

monumentale doophek

nr. 29.8r-oo.7o3

Hetwoodeting van

een

monumentool 'obstokel

Midmaal per iad € r75o

Optgging vóóÍ r 0ovcmber Activiteitenkalender

R. Steensm, voorzitter Drs. H-'f, Algra D$. E. Betten D. Gerbens

DrJ.E.À Icoesen H. woetingà

89oo ac Leeuvdden

E nail' redactic@aldeírysketsjerken.nl

rotó ómslag: Dê kêrk in TeÍ rdzaÍd

Kerk te

cinnun. ovêmàmê in

1972

Veertig j!tr geleden werd de hmdtekening gezet onder de oprichrings-ake van de Stichting AIde

Frlsk€ Tsjerker. Irmiddels he€ft de stichting 38 kerken in bezit en wcrd c. al heel wat res taumtiewerk vericht. Tijd voor een terugblik en

Ecn jaa. later, op 9 septcmber ,97o, kon de stich tingsakte ai g€tekend vorden. 'We konden in feite allcs van Groningen overoemen: de statuten, de voooaar deí voor het overnemen vàn kerLen, et cetera.' Bnige

noe ijkhcid was dc naan. "Srichting Oudc Ke.ken' was het xanvànlclijke loorbeeld.

FÍiese

Steensma:

'Het hceft cfligc mocite gcLost om dc naam Fricstalig Èen gezelschap vm vier hclcn is samengèkoften op

ITurc Bos,ho"rd in s,nr \i,ólrr.gá. rhuhbd.F

ionkhee. Cccs mn Elsiflga. Vm Eysinga zelf uiteraard, die m de opÍi.hring de eeBte vooÍzitreÍ waq kerken specialist Regnetus Steensma, die de stichting mede heeÉc opgericht; Sltsc tcn Hoevc, algcmccr bestuurslid met een bijna encyclopedisch geheugen voor de FÍiese kerken en hun interieurs cn de huidigc sticht;iasvooÍ

zitterJd Kersbe.sen. Van Eysirya schenlt koffie- Vragen hoeven nauw€

Maalte dc croningcÍ stiótng

al ccn vlicgcndc staft, Frieslxnd reageerde de bevolkiíg minstens even enrhousiast. Ecn jm na opÍi.hting wcrd dc twccduizendsre donàreu ingesctueven. Nx eijf jar stond her mtal op3ioo.'De mensen zagen het znten', zegt Sltse ten I loeve. 'De sfeer vas: die keÍken moeten geÍed vor dcn. De F.iese pers stondc ons enorn. Er kmn een h€el veel goodwill los.' Mede oprichter jontÀeer Vm Eysinga verd de eeÍst€

lijks gesteld te vo.dcn, hcczij om dc hcren weer bij de lcs tc brcngen als de gezmenlijke heÍimeÍingen naár €en al te veÊe zijweg leiden- Gespreksstof gênoeg. 'Het is voor hct ccrst dar we in deze samcnstclling brnen wren. /eg lên Hoe\e nJ rfloop. enig./in.

voo.zitteÍ Zijn ftotivatie, als theoloog en mecr oog als liefhcbb€Í vm culruurhisioÍie: 'IIet lraddengebied heeft de grootste kerkendichthenl van Europa. Ër i. geen andcr land ncr zo v€el Ronamc kerken. Dic

Het sesprek gàt ondeÍ me€r over het allereerste be gin: de oprichting van dc Stichting -^lde Fr)6kc fÈierker

IN VEILICB g^NDEN De eerstc kcrk die eigendon weÍd vm de Stichting Alde Fryske Gjerken was die van Augsbuu.t, iD r97r.

Directe aarleiding was de oprichting vnn een vergelijk ba.e stichtiog h Grodngen, die een goede start maÏre,

veaêl' s'cen,mr. Hij sJ,

LiJ

d. G'un,Fts., {

ring cn

even latcr ooL bij d€ Friese b€trokken. 'De problemen

varen ia beide pÍovir.ies hetzelfde, net minder men sen noest meergeld opgebrachc wordcn. Datbeteken de dat flict mccr aue kerken ondeÍhorden kondetr wor den door een kerkelijke gemeente. In mei ,969werdde Stichting Oudc GÍoninaeÍ Kerker opgeÍi.ht. Darzelfde

najM weÍd in Ëiesland

die sedichte seopperd.'

tchat moet bewadd worden.'

Al snel volgden ke eboMen in onder meeÍ Blessum, Ginnun en Lichtaard. Na vijf jau stond dc tcller op elf kerken, m tien iad op 2r kerken. 'trr waren in die begintiid il eer pd kerken mar de nood hoog v,r', vcrtclt Steensma 'Du zat nen bij vijze van spreken rc

rd de { n hring. np 'ommigc $d, hrpn op de opri. h, 'ng pleLken was wel ge1tl, mm totaal gccn gcmcentcloctr me€r Dad vilde nen de kerk nààr liever in veiÍise banden ovcrdragcn, mct een son geld.'

TTN I{IEUW TI'DSCHTIFÏ voor u ligt hêt niêuwe blad Alde FÍyske TsjeÍken. Het is de opvolgervàn Keppelstok, dievan rtgo tot2oog aan de donateurswerd gezonden. De publlcàtie5 van rgTotot reeo zijn verzameld in ringbànden. om de lwinrig jàà, h de vorm vernieuwd. alde FÍyske rsjerken heeft een €igen tijdse uitvoering gekregen meteen heldertektbeeld en fnaiêfoto!. wijhopen det het met imeressanr€ àrtike l€o veellezeE zàlaanspreken en zo h€t dÉàgvlàkvan de Stichting zalvergroten. Ook de rcdactie k veÍnieuwd. vàn r99o tot 2oro wàs drs. wim Bàn8mà voorzirrer Hij is opgevolgd door di RegneÍus Steensmà. De redàctie is Bàngmà veel dank verschuldigd voorálle werk dàt hrj vàn r99otot2oroals€indrcdacteurvan KeppelstokheeÍt

ma.ier, nari dd noet er wel neer provincialc subsidic komen. 'Het pÍobleem Íaat op de agenda vd de pÍo vincie', zegt Kersbergen. 'De provincie heeft ons g.otc invotdisatiep.oiect "Tink on t tsjcrken' bckostigd en is nu bezig dar bclcid op tc truten. FIet o.derzoek h€eft dui.lêl,jk g( mJ,t, dir e, .lê kumcrde ja/' nog \rlc ',en tientalen Lerkgcbowcn hun ÉÍgieuze Áo.tie zdlen veÍ liezen, en dat er dus nog heel wat op dc s.ichting afkomt.'

Meer geld

wor

pÍofessionele medewerk€Ís

zoÍ

een

zichz€lfve.ste.kend effect hebben, zcgt hij. '\íc hcbbcn n! zes pdttimeB in di€nsr. IIln saldis woÍdt vooÍ een deel bekostigd door de provincie en veÍde. @g€ruld uit onzc cÈcn middclcn. Dardod teren w nu noodge Jq^ngen in np on\ \cm^gcn. \Í/c hêbÍ" n or ê\"e, imen telc bass ccn medtrerke. drc ils impresdio het cerste is voor de rijritlEen en hen ondesteut bij de Gltu.ele programme.iog. Àls c! mccr gcld zou zijn, zouden ve zo iemmd pemdent kumen mstel rfn. Du"mcf run j( mee' q,rwillis A w.n( n . n M Je binden en dus meer .iJdgvlah voor h€t {€rk crcëren. I )at bÉnA LirFmdcLtk \.d m..r op dr hÊr bedng dr j" etu

Een nccgccfsom is vddaag de dag, nu de stichring t8 kerlien ir bezit heeft, nog steeds dc rcgcl, vertclt de huidige voorzitrcÍ Jan Ke6beÍgen. 'Ons doel is dat ve mer dàt geld ons àDdeel in de onderhoutlskoscen voor dc komende tien jad veilisstelen, narr we kijken na tuurlijk nu. wt nogclijk is vooÍ de kerkelijke gemeer schap. Dc neegeefsom nag óiet ten koste gaan vnn hÍn continuíteit. ln principc villcn vc ovcr icdcrc kclk dic eên rijksmonumcnt is, in gesprek gad.'

adspÍ€ekpÍnt

Hd wcrk vd d" ricl-[ng n ir ,[ rigrtupen 'r.rig jiar steeds acer scprofe$ionaliseeÍd. Een mtal jden m

Het is de afgelopen veertig jar enlcclc nalcn voorgcke men dat de Srichting Alde Fryske 'lljeÍken in gespÍek ging mct ccn kerkelijkcgcmccntc zondór dat her uitein deliik tot de over.ane vd het kerkgebouw leid.le. Ad de kant van de sti.hting is het nooit afgeketst,voor zovcr dc scsprcksputncrs zich hcÍnneren. In de m€este

{i, hrins Lrrr'dr mcJcs('kr,' in dienst nemen, mct subsidie \m de pÍovin ie Fryslàn. ^Ie Íicr gcsprekspdtnef ziin het erover eens dat de stichting nog meer wèrk kan vc.zcttcn op cco nog profcsioncle. de opri. hting Lnn ,le

Dê kêrk van Sybrandàhuis. OveÍnàme in 1991

lnteÍviêw in Huize BoschooÍd. van links nàaÍ Íe(hts: Sybê tên Hoêvê, Jan KeBbeÍgen, RegnêÍ!! 5têêntm, ên

gev,Ier kon de geneenrc her uitcindelijk toch niet ove.het hartk.ijgen od.le kerk van de hand rc docn cn koos zc croor hcr wcÍk ovcr tc dragcn dn een lokàle sti.hting die voor het orderhoud .n nogclijkc exploita dc moet zo.gen.'Een heillozes€g', oordeelr Srccnsma. 'Het geld Ía,tt ldgzaneÍhdd op cn was vaabchijnlijk vcrstandigcr bcstccd als de kcÍk ee.der ndrde Sticht4 Alde lryske'lijerken

$,às

gegdn.'

Voorzrtto Kcrsbcrgcn is icts voo.zichtiger 'Plàatselijk initiàtief is op zich heel mooi. Mad mcnsc. v€rgetefl

jad met dit sclccns dat dc sdchtiDg inmiddels 'eènig bijkje gehdrt heeli. YÀj Lunner beter ovc.zicn wat c. komr kijkcn bij hct ondcÍhoud cn scbruik vln non! ,rpn,dlc lê, lc1. Dr i. ge. ampl'..rd. r dr1 n! n,g!! r dcnkt- I)ekerl overdragen geeft vàrk de bestemogcliik hFd.r voor hd

1,,

houd

vr.

h' r .u|ru,' ,

Bu"d.

Dc cxploitatic vm monunrcntale ke.ken is een verhaal op zi.h. '\r{Àj hàd.len veertig jààr geleden nooit kunncn

KÉNKEX VAX DE

{KroKKEsroEr)

SÍICH'IIIC

Cêês vàn tysingà

rernocdcn dat lcrken zorccl concuÍentie zoÍden krij gcn vàn doryshdzen, zcgt Tèn Hocvc.'Wc dachten det wc ren de kerken nultifun.tionele gebouwen kondcn m,ten. Door dc do.pshuizcn is daar geen sptule meer Ían. I)ie zijn bovendien veel g€schikrcr voor multi functionccl gcbruik, dus daa. moet je niet neê willer , on., ,,-rr Je lun' eer sFh^us he,er \oor / n .,r.,, d(,eleindcn gcbruikcn.' Dat is lang niet iltijd nàkkelijk, $dt zie nàd ccns "pdssendc"

a.inircitcn tc orgaruscrcn in cen gebierlweu

dc bcvolkiog

krinpt, vcej klèine oude kerker

én doQshuizen

leegstaan

gcbouvd zijn. Dc stichting dÍingt er bij

ov',1dnr\u-lur.,n,1.,,, -nnlr-r\êli.le,an'.r\,. kont, die het dagclijksc toczicht cn bchec. op zich rvil ncmcn ên rtivireircn wil orgdiseren, maar heeft van dxt laatstc rcalistischcÍeNachtingen. Soms is een wind crl v.teÍdicht gebouw dat .le .leuren allecn opcn hccft tijdens €o kcrkcnroutc, hcr hoogst haalbare. Steensna: iNs hcr !ic.lukt om actiritciten te orgdiseÍen, wil dat natuurlijk niet zeggen dat je de kerk dan maar moct

ALDE FRYs(E TsIERXEX

4971

1975

1983

1972

r975

1986

1972

1975

199)

r977

1994 1996

197a 1973

r978

r975

r978

1975

r979 r979

1975 a975

jÀCOBTPAROCHTE, S'r{T

r979

r975

7979

t975

1979

1975

1942

1979

1983

1998

ke*

in Kádijk k êên gellefdê tÍouwlocatie. Ov€name

1975

De stichting heeft nu i8 kerkcr Een streefaantal on márroê re gÍoeien A er nier. /esl Kc^be,gcn. 'on\ uir gangspunt is simpel, als we een kcrL krijger amgeboden die bij onze doelst€llingen pàst, ga.a. we in gesprek. W€ zicn

vcl

wd rc

uitkomcn.'

meer Êndciële niddeleo is een telk€ns tcrugkcrcnd gesprcksondcNe.p, mM alle vier heÍen zijn het eÍoveÍ eens dat het werk er niet om noet blii Behoeíte

vcn liggcn. Stccnsma: 'ID hcr begin vd de stichtirg vàs de lilosolie zorg mààr dat we kerken k.ijge., dan komt

hct gcltl cr oolr wel. Darna hebben ve een rijdldg d dersom geredeneeÍd: ee6i geld, dd kerken veN€rven. Ik geloofdat het nuwee.tijd is om niet te bang te zijn. \lat op onze weg komt, moeten we àanpakk€n, io het

vertrourcn dat het bcnodigde g€ld er wel komt.' ïèn Hoeve is diezelfde ftening toegcdaaD. 'Vc mocten niet te bang zijn om kerken over te n€fr€n. Dat is onze De rode kêÍk vàn

soei OveÍnàme in

1975

ajbÍeker Het gebow op zich is het bevden wadd. In vie weet komt d over €en tijdj€ wél w€er iets in.' Hij no, mr h., \^ó{'eru mn d. kcrk vd Lchtdd wdám eeó puÍ jad ccn kroosternuseum gevesrÈd was en v@r dadna een tijdlans bc,-iminssbijeenlonsien werden gehouden.'Nx sraar de keÍk ,lweer €en pa jad lees,

nar

dat

best weer eens verandeÍen.'

Is het docl warmee Stichting Ald€ Fr]ske lije.kefl

verintwoordelijkheid. Hoe het komt met het geld en de diwiligeG zien ve dan vel, aI noeten we ons blijven re aliseÍ€n dat e€n monmentale kerk, inclusicfondcrhoud, niet rendabcl is te erploitcrcn .

Dysinea: Je

noet niet willen bocLloudcn

als

Philips of Shc . Dc stichting moet het ideàal voor ogeD horden en het àdduNen om opetr cindjcs in de boek houdiry te hebbcn.' Itersbergen: 'IJíe noeten uiterard wel een reilistis.h s.enlrio schetso vm hoe *t cr financiecl voorstam. als we een kerk oveÍnenen. Maar uiteindelijk verffouwen ve erop dat zoml overhcid als particuÍcren o.s niet in de kou zÍIen làten stalrn ils ve

vccrtig jaar geleden we.d opgcricht, gehaald? 'I Iet eind doel niê, /rgr \an l}\'nga. Mrar dc.r i, hr ing tun, r ió nrdr prach',8. tr i. in diê vêc,,.p Jda, zoreel cmrrng opsebowd. v4sten wij ycci, h die beeinjar€4 hoe je een ke.kvoogdij noeÍ benaderen- Het vc.k is ccn stlk

Bd|

professionel€r geworden.'

Fotol: Regatu'

het noeiliik krtsen.'

Bina iijoxnatiL

SteM, teni adcn on"old

REGN

S STEENSMA

De kerk in Ter ldzard: 'grafkapel'van de Van ldzaerda's

tpitàafvooÍ Hàlko Mernêi ván ldzaedà (ï r5rt ei lmck

de snelweg tussen HccÍenveen en rvolvega vetrijst ccn bord mar TeÍ Idzdd. in dit dorp staat een eenvoudig gotisch ke.kie, dat itr 1978 werd overgcdragen aan de Stichting Alde !'ryske Tsierken. Deze kerk bezit dric fraaie epitafen voor

breed gotisch spitsboogvenster amgcbr.cht, wallrvd cc1 1,,e, 'dnhr[./'r. D"\,"(B(, ",n$"/,9. rra(cfln gen en hct glarin lood zijn verdwenen. ln 1596 hd de kcrk een gebrandschilderd raan gck.egen, veNdrdigd

leden van het gcslacht van ldzaerda. de rcstauràtie kvam in 2oro gereed.

Bij de .eltau.àtie is een Íukie shs scvonden GoxT cn),

cortscE KERKJ! url Dn 16'' Eluw Dc kcÍk in Tè. klza.d is een eeNoudig laat gotis.h 1,"u" Il,l$d'gNJddan lruniiJriu\.In Iv hc, "erk. vjn al sprake de 'pdochianen van Ydzcrde' en vooraf gaand aan dc huidigc kerk heeft er een mdcrc gestun.'

Volgens f-J. vàn der

\íadd, dic tcÍ voo.bereidiry vd

de lesrauaric ccn bouvhistorisch onderzock ins.cldc. is de tegenwoorrlige kerk op zijnroegst in het nindên vd de r6i' eeLw gebouwd.' In lct bovenste deel van dc

(lleioet íomut steengcbruikt dat van:f het niddcn \an dc 16'r" ecuv in I,iiedand voorkomt. Voor de ondeEte dri€ mct€Í is ccn qat gÍoteÍe steen gcbruikt, maa. het geheel stàmt uit dczclfdc tijd. Vln der \vard acht het gocd dcnkbur, dat de kerk, net als dc ldzacrdastins, tij<lens de plhdertocLtcrl mfl de GFldÊncn in hct êênte kv,rt vrn dc r6d'eeuw schade h..É opSclop, n, n onr(nr hr r nid,lcn vrn d,.,, us ,' muren is €en

herboÍwd. Het is nogelijk, dat mcn dM.bijeen.leel vd hct oudcrc nuunrcrk heeft gehàndhààfd. De kerk is aàn de oost ofkoorzijdc driczijdiggesloter

door DoeckcJuckcs glaesmae.ker binnen LccuvaÍden'.1

nct cen bloenmotiefin geel cn ma.t. Het is nogelijk dfkotrtig van dir raan. Aan de noordzijdc d.rteert hctwcstclijke deel uit de 19ó'eew: r8r8 ofI86l. Dc mstftlur dàteen uit r9ol, zoalsvermeld wordt op

beschildcrd

de gedenkstccn bovcn de ingang.

u.ifoÍn aanzicn te geven heeft mcn oostnuu Àlsook eendcclvan dc noord nuu. in r9o] met portlandccmcnt bepleisterd. Udform i. Ij 'rnd dtr n $(l '3n ui,-' lijl. m"d "ot ' rg - nr"nig en allc sporen van de bouwges.hiedcnis ziin onzichrh.,. geworden.llssen r99j cn 2ootwas.an de zuidzijde bij Om de kerk een

zrid

en de

dÍie yakken de pleister van de muur goallen waardoor men rij zicht had op hct middeleeuwse nuuocrk. Dit is nu nier meeÍ her geval dc Rijksdienst voor de \4onum, nr, n/u

r/lde \^u,l"ur rr

plc^r.

anp. L,r

ovcMeging vàn historische.onrinuïtcit. In 1969 wcrd crvoorhet laatst in de kerk gepreekt. In 1978 werd hij overgedragen aan de Stichting Alde Fiyske 'rlieÍken. Dc lcstau.atievond plaàts in,oo9.

ÀFBMÀ(

VÀN IIET W'STITI,IJ( DEET

cnaan dcwcstzijdc is de to.€n ingebouwd. Dc zuid?ijdc is veÍdeeld in vijfvatkcn of t.aveeën, die dooÍ Íeu

ln ry,1 naanrc Stcllin|crf een tekeíing !d de kcrk lru.op hij een gebouw heefr wcc.gcgcven met zeven

b.r.n

tiavccëD. De kerk wàs toen lanser xan dc wcstzijde.

vr ellar sê' heid.n (ord n. ln c'( 'rl ..."

G. Muldc! 'De Stcllingscrlic deliikse bladcn 1.1(1972),p.

D' À.ra !d b Llzdnl. Ba,uhitturn ht o?ndn GK)niryen 2óór. (Ràppórt tcr vooóeÍeiding Íle reriuÍ,tie), t. t4.

li.J. van der Waaftl,

n a'r,1&?Ing,

do+srane. (I), in Drien n

n7 I],1.

D. van weezel

EÍeni

'De lerL

\n'Lí

ldzàtd'.

t.tuht

tt,r,e

Bij gro.dondcrzock is gebleken, dat dit inderdàad het gevil was.r De lengte van de tundcring bedroeg vamf dc huidigc vcstnuur ca. vicÍ meter De kerk is dus iàte. Det rwee traveeèn ing€l{ort. Dàt zou in r9o] g€b€urd kunen zijn nadook ree& ee.de., moscliik n 1861. rn dat jaar is cr sp.akc van ecn biizondeÍe repdàtie. vààts.hijnlijk venoonde de kerk Tcr Idzad vroe De\er\ ir

2o01 zondêr dê

plrkrêr op êêndeelvrl de ruidmtu

gcr veel overecd<omst met de huidige kerken in Oldeholtp.rde efl Nijeholtpade. Dc ccrsre dateert uit rr.1j, de rveede lit het b€n vm de 16ó" eeuw Ileide hebbcn dezelfde muurindeling als Ter Idzud, echrer nog m€t de

oorspronleliiLclcngte enniet bepleisterd- Oldeholtpade heeft zeven tÍave€ên en Nijeholtpadc ?{s. Op dc tckcning m Stcllingwerf heeft de kerk geen toren: de klok hiry in een llokkenstoel ten aidwcstcn van de keÍk. Het is hct tlpc klokkenstoel dat ook nu nog voorkomt biiveÍsch end€ kerken in het aidoostcn \m Frieslmd. Hct hout mn dc.gclijk€ conÍÍucties is echter weer €n windsevoelig en moet daa.on vo tiid tot riid vcrnicuwd wordcn. In Ter Idzdd gebeurde d.It in 1798 en r8t6. In rgol we.d de klokkcfftoel aígebÍoken en vcrdgen door cctr koÍte toren. Deze kreeg pó in J926 e€n spits. Voor de bouw ddd@ wcrd hout van dc klok Tekening vàn de keÍk met klokkênsroelult r/23. De kerk had toen zêvên traveeën

IreÍ

rdzàÍdi têk- siêllingweÍf

l Sinds rgol stond er zeer eenvoudig mcub an in de kerk.

In dat jaar (of Íccds i! r89o) werd de oude preekstoel die tegen de zÍidmuur stond, Ílcbrokcn cn verangen doo. ccn simpcl Gcmplad in de vom vd eên half.ond verhoogd podim net eêd tnp an vccskdten. Ook in Nijcholtpadc is dit hct geval. In het schip kwàmen twee rijen bdken. rn reer zijn dê bankcn vcNijdeÍd, vaarna de kerL wcrd ingericht als at€lier voor een kunstschilde. Dp ruimre hlêêla'plier ror )oo{. \a dc r..rdurdrk /, n in zoto enkclebanken hcrplaatsr, mm de keÍk is verder ingericht met stoelen. Ix/el herstell is hct doophek voor tle prcckstocl. Hct harmonium uit r9,o weÍd in 1937

vervdgen

Hd inteÍieuÍ anno zoro lfoto t?nus von det Ebekl

óor

een rgdre€uws kabinerorgel.

In r9l4 gxf GJ VeensÍa de volgendc schcts van de in,i.h,inÊ: 'H.r rhrn. ,n d'r k rlgêbol$ dsc/iemcubilln h€eft wcitrig vadde en is, ook voorzoovcr hct rog van eikennoÍt is, geverfd. Enkcle (....) onderdeeien wiÈen op cen Írocgcr aanvezig rijfter venierd eikeohouten neubilair Zoo vinden wc voor de leuning va de trap, (....) tot dc (....) orgelgÀlerij, (....) getoÍÍc kolo netten gebruikt, wêlke v.oeger dc toegangsrrap tot rlen oudcn prcekstocl zu en hebben versie.d. De afsluiting vd deze kraak woidt gedeeltclijk goomd door restan ten \m hcr vroeAcr aanvezige eiken doophek. Hicrin

indr men gê,ÍrdiJê b.lu',cr.. Door lrreÉ $,j,iC,ng"n etr onoordcelkundig aangebÍa.hte ve.nieuwingcn hccfr dit ker|geboÍw zeer gelede. en vccl van ziin s.hoon \

4 De keÍk in 2003: in

gebÍuit ale àtêliêÍ

Vricndclijkc mcdcdclinAl Smde6 te_Gr ldzaÍd.

GJ veenÍm,'Het kerkgchouv d.r Ned. Èeru ceneenre tc tdTetd' ,in: Ni.t@rblà! u, ah;Jr,/. 18 rpteDber rer.

'Gt

RTJITDOM A-A.N

I{€t hterielr

EPITAIDN

deze keÍk heefr een biizonder La-

rakte. doo. dri€ natuurstenen epitafen, alle kteÍÍÍiik beschilderd met tekren €n faniliewapcns. Zij houdei de herinnering levend an leden van het geslacht Vd Idzaerda. De Êg!Íen op de vàp€nschildcn

in opdÍ,.hr

'rn

dc l,,n.e tezene,

zii! in r79ó Z. /\n

'lqchl.lt.

wccr aa,acbracht in klcur door Lmcrt Muller bij de Íestàuràtie vd de epita{en in 1989. \leidg Fricsc kcÍ kcn hcbbcn ccn dcrgclijLc riiLdom aan epitafen, die de ruimte een sterk eigen accent geven. Het lijkt nee! eetr gmfl<apel voor de Vm IdzaeÍdat dan ecn ruimte voor de €redienst. Opnc.kelijk is dat d€ d.ie epitafen in .le loop dcr rijd steeds gror€Í worden: de laatstc ovcrt.eft de vorig€ foÍs in omv,ngDe Idzae.d. stins stond nabij dc grens vàn Nije holtpade. Zijis iweenaal ÀfgebÍard en omsrrecks rtoo weer opgebouwd door Bacrtc atr Idzaerda. Odsteeks r75o serd zij wegens bóuwàlLigheid àfgebÍoken er heeft de familic Van Tcmisscha. nauv veryant aan d€ Vàn Idzàerda's, ter plàatse een deftig lmdhuis iaien

AXRDA

(II'1I)

IMC( ROMMÀERTS (II'") De ouóte en teveos kleinstc cpitefh€eÉt

EN tweê wàpêns

bovcr ccn kort opschrifr. Dit opsctuift memorccrt hct o\FrLjJên LJn HJilo Meinc,\rn Ídl,ê,,1r in rrll Fn /ijn ó J. Ilcpkena, 'Ènvondige nemories en benerkinFn, p. U7 5.1ó, uitgave mn een seÍie artite en in Niet@lrldl rn helnd

wouw Inck Room.crts in rtt,. Muller heeft de st€en omliist met een rydte s.hadrvschildeÍins op de muur en dc wapens in kleur herst€ld. De ndelààr van àdÍÍ 6lauw) op een gotrden veld is her wapen var dc fmili€ Van Idzaerda; dat met drie k.ntelen van keel Good) net d.ie goden steren in een veld vd aztrq is het vapen

var dc familie Rommaerts.' BADRTT vaN ÍDz^EnD^

Naàst de vorige is rcgen de

r6()3)

noordnuu ccn wccdc

grotc.e epituÊ bevestigd. Deze herinnert arn Baerte v.D ldzàerdà, oveÍleden in róol. De veÍtaling vm het Làtijnse opschift luidt: 'D€ edele cn aanzicnlijkc hccr Bre.te vd ldzaerdà, liies ràadsheer È€n der eefter die door hct afschuddcn van hct Spensc juk dc g.ordsllg der vrijheid h FÍieslmd hebben gelegd. Nadar hij door dc dood alles wat sterfelijk wó, uit verlangen n.l-ar de onsteÍfelijkheid en wilerde wàt God wilde, had aÍge

ploor

dc ,1r m(, in h.' 1{( jrd' /,jn. leveds, heeft hii net het volste re.ht v€rdiend, dàt vooÍ hen dit gcdcnltckcn in dit heiÍgdom dooÍ ziin cÍfgcnamen werd opgeÍicht'. Boven en onder het opschri{t ziin

hud rn h, t

twee fanilioapcns aangcbracht onder ccn hclntcken met veÍentooi. Het zijn de gere.onstÍueerde rllimtie wapers van Van Idzacrda cn Ronmacrts. Dc omlijsting vàn het opschrift is veÍsierd net engelentopjes €n va zcn. Ook dit geheel is omgeven tloor een donkere scha dÍwschilderins op de muur

7 W:^ Bdgm, Oblgrt nobnitrJ, in d,//tJr,À,

.1t (1992), p

en is voor Meinardus van ldzaerda. Ook hier wordt het

cenÍale deel gevomd door e€r opschJifr in h€t Latijn. Dc venaling luirlt 'De zeeÍ edele en aanzienlijke heer Meinardus Ían IdsacÍda. zoon vm Bacrtc en klcin zoon vm Hayco, tweenaal een der Negennden vd Friesland en negetrtien

het hoofd

jau cn clf mmdcn

St€llingweÍfvesteinde, aí

gceudigdc naar dc Nationalc Synodc te DoÍdÍecht. aldààr door een ziekte oveF vallcn, hccft n het iaa 1618 den:usren Decembea ten elf uur des nachts, in her d.ie en vijfrÈstc j@zij's levens, re leetrwdden zijn seest aan God tetuggegêven. In de hoop op de opstanding he€ft hij opdÍacht ge

geven zijn stoffelijk overs.hot

De opbouw van deze epitiaf vÍkt aÍ van d€ voÍige. Het opschrifï is gcplaatst binnen e€n foÍse omlijsting vd na

tu!.steen

in ccfl .cnaissan-

cistische vormgeving. Het on

deÍstrk heeft een fruitslinger tuscn twcc consolcs. Hct bo venstuk tust aan weerszijden op ccnpilastea de ene mer een

nmnenkop, de rndere m€t een udwenkop. De hoofdbalk met vier weens en het ia.tal J6,o, hccfr cc. bekrodng met een fa miliewapen onder een helmtekeo. Aan wccrskantcn staat een kleine obelisk en bovenàan eenÍrn. Biihet opschrift zijnvier wapeos aagcbracht.

Het ven.hil fussen deze epita,f en de ,ndere twee

EpitaàfvooÍ BreÍte van ldzaeÍda (ï

is dat de natuurstccn Licr bla.l is en het geheel der door e€n schadueschildering wordt onliist. Hij heeat hieÍdoor n! eetr andere uitstraling din de ddere twee,

1603)

mccr lichtcr'leven' tcgenoycr dc marte dood'. VolgeN

rê.rru,a,êu,

!I. ler i' Rh,pr nnl

hic, de oml,j{in8 kl€urijk beschilde.d g€we€st., Dc iodruk moer dus Bàene van ldzae.da vcrd op d€ landdag

'cnbcr rioo mer Du.a \'ljnem en nou$e Hêllingà

benoen.l tot afgeva digdc naar de l"ndvoogdes, Mtrga rctha vd Pmà.r Zij noesten in reÍband net de op komende protestmtsc gcloofsopvattingen de Fries€ vnjheid en Íechren v€rdedigen. zij haddetr cen anbwe lingsbrief van de bekcnde \4glius aan

hcr hof

Aytra, die adviseur

de lddvoogdes was. Baert was gehuwd

net Magdalena Rommacrts,

die in rj96 oveÍleed.

Mx,NÀRDUs vÁN ÍDz^EnDÀ (t r6r8) De derde cpitaaf is aa.gebra.ht tegen de zÍidmuÍr op dc plaarsvan

vÍoeger anders geweest zijn. Op deze epità,f komen de

letters BB en SLvooÍals steenhourerenerkcn.

MdDrd$ vd Idzaerda was do.tor in de rechtsse wa gehwd mct His Homesdochter vm lldil]ma thoe Sloten. Vd róoo tot 1618 wàs hii lee.dheid cn

grictman van \íestst€llingwcrf cn trccnaal vas hij N€gennan, wat nu een Gedeprteerde genoemd zou woÍdeD. ln 16,8 {e.d hijah oudcrliry van Leewarden aígevaddigd mar de S)node vd Dordre.ht wàar hij ziekwerd. Op zz decembe. ovcÍlccd tujtc Lcewardcn,

eerdichtgezetvenste. Hii datecrtuit ró2o

3 Veenstn, 'Het keÁgcborN dd N.d. lIeN Cemeent€ te Ter

9 ll]nsmr, 'Obligat nóilitar', p zo

E ZÍJÀLT^REN

Too de kerk in gebtuik was voor dc katholieke ere dicní wds.r ntur .l( p,.ro^r nol nog crn \,(a,i. werkzm. Gegevens hicrovcr zijn te vinden in dc Benefrimlboetzen, lijsten uit rt42 van dc k€tkeliike bezittinsen, vxdonder dc jaarlijkse opbÍengsren uit landeriie. cn huizcn voor het ondeÍhoud van geestelijken.'' BijTer Idzdd vindcn w€ mast een lijst qn dc laodbezittingen van de pastoor en die var de kerk ook dic vrn Let Onzc Licve Vrouweleen wamm ccr vicris veÍbonden was." E. zal d!! ongetwij rcl.l ook een áLItàd voor Mdia als Onzc I-ieve Vrorwe in de kerk hebben gestaan. Dat z,l ook want het geval geweett zijn met Siat ^ntodus, voor hemwas er cvc.ccDs ecn vicÀis. Hierbij I€zen we een interessante aanteke nirg: 'ende doet daer tvee missen ter wee.ke vocri wmt meo nu gheen priesrer op dese nyeuwe \4.die .Íygen km cnde zyn leen oyck cleyn ;s.' Dit houdt in dat het deuvc lceo van Sint mad klcin van onvdg ^ntodus wàs, d.wz. weinig i.ïomsten had.

Dat vas wuschiinlijk ook red€n, dat nen €r nog g€en priesteÍ op had krnncn ::nstcllcn. Hct werd be diend door de vicàris vm het

Oue Licvc VÍouwclccr ïidens de Íertàuatie vond men tcgcn dc noordmuur op

twee meter aístdd vd het koor ccn íclkmte lirndering, bestàmde Íit lloostemoppen, rode bakstenen en grote esÍilren.'' Gezien de plaars ber.cft dit

uÍ

tunderins vao een zij4ltàd. De belargrijksre reden on

zeker de

nccr dan één al

taar op tc richtm wis de wens om misseo op tc drugen ter bewerking vd het zieleheil vm een overle dcnc. In dc I-atc Mitldeleeuwen w,ren €r ve€l pricstcrs die enk€l tot tadr haddo dc mis te lezen. Ze waren dlranoe ààngesteld dooÍ ímilies die op dczc viize zorg droegctr voor hcr ccuwig heil van gestorven veman ten ter bekoning vd d€ tijd in het vagcnur ln 'lè. Idzdd zulen beide ziialtdcn vaa.scbijnlijk door de vd ldzaerdls gesticht zijn. Narst d€ pàsrorie vs er een rpÍr hu6 vM de \xd,.. \og L,ngna d. Relomatr rn rjso wo.deó er uitgrven gedam voor het ondcrhoud vo het ïicariehds'. Her laatst

irr79r.',

Épitààf

enige gràliteren lit de r7i' cn r8d' eeuw De wapens zijn in 1796 vetrlekapt mjiÍ dê meeJr op'.ir,Á, n u 1n nog gu.,l l(eJ'tu. Hp, /Íjn

In het niddcnpad liggen

meest stenen voor leden

baeket

Frierlt r', mer ges.hie{lhídigc irnciding

dooÍJ.an Leelwn, Le€nv d€n,n5ó.

ti trei?f.iidt ba.Ée"un ti6/n4 Zdenvóud.4

p. ó6 ó7

r2 Vricndcliikc ncd.dcling H. dcJong (Árgeologr'sk \íurhferl,àn

fd t3

dc lryskc Àkàdenr) tc

V Í;s.,

,1rhittuleÍÉb

Tialtcbcd. "ddr

le Iit

ldz&l, RaWoÍ

het geslacht Tetrisscha

Scheltinga. D€ zcrken lagcn cc6t in het koor boven de graÍkclder mn rle fanilie. Deze kelder bestet ni€t mccr Op de steen voor Bemddxs Fmdrena uit róro stain tÍs sen hct randschrift op de vier ho€ken leeftijdskoppen, die jeugd,

t.B .f.ittl

vooÍ MeinàÍdusvànrdzreÍda(ï,6'3)

volwase.ncid, oudcrdon

en dood

sldboliseÍ€n.

Regrtru Steu! a (Poeltuit 24, t28ó t.F B&4!o:\ tuÁna@htnlltuetnt) tuht rnalio uk atu1e hrÍa", in het

liz@tur

di. i" Fn6{nd e" Cnni"gen

rbtots: Regretu! Steetuba:

tx ,: I8tiírrt uot Cbirtelib C'{tutul

In de late midd€leeuwen deden dákp:lmen en leiên hun intede. M€t Mme de ktoosters legdcn zich toe op d€ productie vm dakpm€Í.

imiddels ror de ons€bÍÍikelijke bouwmatedalen. De

buiten onze provincie àftrek. Frieslmd heeft hccl larg een vrij belangrijk€ dakpan nenindcÍie gehad. In de 19' en bcgin 20. ees werkten

dakbedekling keÍde nen mlank€zijn de vhkke daktesels, zoals die ondeÍ edere ooa voorkomen in westeliik Ncdcrlmd. Dit is eo goedkopeÍe uitvoering vd de natruleien. Ze hingen net €en aangebalken nok ,rn lart€n €fl werdeo ovcr elkm gelegd of gemetsetd. De weede vorm b€Íeft de holle cn bole pmen, de zogenadde 'nornikeo cn nomen. De hou€ onder?amen hinger ook net e€n neuje of nokje an de p,ilàtten, teryijl de gleÍf tussen dc pamen werd afged€kr dooÍ de bole bovenpmen, die op een Dokj€ vd de ondeÍliggeíde bovenpannen s.cunen. Deze dakbedekling is nog te deze gebakken

l;jk twc€ sooften.

/rn

IÍ

@ BornsÍdên Oo{rum kwm de bckcnde gorpd op, net een s rcmigFd.^^ndr Zr ov.rLppeÍ"[,!',.lken.ucjn zijd€. Ad d€ rchtcrkdt zijn de pmocn woÍzio vd een nokje rilrmd z klmen rcrdcn opgehangen. De leien kll/md in de Ron€inr tijd al vooÍ in Middetr-Ncdcrland. Leien rcr mdcn een dure d:lb. d, kl,rg. Írld d gingFn láisd me e. rcrhoosdeD de stltus @ dc LerL. In F.icsldd ziin, in de 19' eew en daarna, andere dakpenen geruatt, plat en gegolfd, die vooral ia ryart gegl@ud€ vdn een bijzonder eigen kàràkre. aan d€ Ine\e Le,l.n gcrrn Len rJn di. b,jzondcre p.men is de Lucas IJsbrmí.pn net een geschubrl vLl dakvlal. De nem is ontlecnd am de vernoedelijk cente fabri kdt, Lucas IJsbrands tsritzcl tc Malklm. De pàrnen wrdcn rord rgoo gemaakt. Een identiek g?c drkpm reÍd v€Íva1.digd door de firna Draisma en De VÍies te Achlun. Deze pmnen wrcn iets kleineÍ en dunoer dm op dc ke,(daten

Onstrccks

r,15o

die vm Lucas tJsbrands. Ze kmmen zovel in

ryrt

glazuurdc als in grijs otrgcglazuÍÍde vorm voor Al dcze genoende pmnen zijn ,eldzen gcworden. Ze behoren

onldgs gerestauree.de kerk te Korremàag is net geglaaurde pamen van Draisna en De Yries gedeLt, troeal Íniek in Fri€sland. Overigcns vond€n deze panne. ook

deze

bedijren s€dccltcliiL mer stoommachioes en voor net padden en handLmcht. De tubÍi€ken

cen de€l

lagen in h€t kustgebied, in de omgeving van Harlingen,

FÍd€kea Bolswdd en Makkum. en ia her nooÍden Dokkuft €n odgeving. Itr 1860 t€lde F.ieslad nog,4 tichclverken, zoals de fabrieken werden geooemd, met 48t medewe.k€rs. In r9ío varen deze aantallen terugg€loper tor I fabrieken net 78 medwerkers. Monetrte€l is €r nog één fabrick, melijk Dijkstra Kleimren vor te Sn€ek, di€ op bestellins van roodbakkende (ijzerhoudcndc) klei d€ platte

Iriese en de golípàn

dr.kt.

De tlaaooor geschikte lmderijen wrd€n 'ítcichele' GÍBcBtuveÍ'. w má seiL,nJ wfld &ngelegd. Dc/e $el landen werden sons 'fordo án' genoedd, een woord dat duidt op ïergÍàven. In Frieslmd woÍdt nÍ geen roodbakkende kl€i neer gewonnen. Eén vm de lurste virylutsen lag in Hichtun, mar in verbdd net v€.sche.pt€ nacuur cn miÍeumutÍegelen is de viming hier niet me€Í mtr€kkelijk. H€t Strcker bedrijívoen de klei

D^ II

rL LetuahdNr, alsla29r@pb"at em d. S&btingÁlde Fryík'tljet d.

T AtsÍa (Het 7tu1 tt, 89J9

nl) íi lid

J BentêNeld

hat be!tu"/

A.Á.

l<.t,

iart

,"onMhblè dzl,ÁnsteÍÁ^6 Í948.

R.C. HelL€r, 'Oudc daLbedcklingen

KJ.

en dcí Alkeí.

de Moatl

1n:

tulhtk I.N.OB. 949,

dtt Oud. M;&lelze, Leellm len

Van het bestuur E T!UER(EN

De Srichting FÍyskc Tsjcrken staat dit jàd lit voeÍig stil bij ^lde haar veenigjrig bestáan. Hct jubileum vordt gcvicrd mct ccn Íeeks van activiteiten. Zo woÍdt op vÍijdàg r8 juni in MÍseum Martena in Fr.neke. een dubbeltcntoonstelling geopend met schilderijen vm kerkinteÍieurs van Douw€ Elias etr Ilcnk Hclmantel. Vcrde.vindt e. op,8 augustus eenbijzondeÍe org€lex clrsie phars onder leiding van Thco Jcllena langs vijí kerken van de StichtiDg in Noordwest Fryslán. Dc na

jaàEexcusie op 2 okrobeÍ voert vanvcgc het iubileud laogs drie kerken van de Stichting in het noordoost€n

Frlslàn in het mjM een vierdelig€ do.um€nrairc uit oveÍ her ritk€ .eligicuzc crfgocd in Fryshn €n de pÍo blcmati€k vad de leegkomen.le keÍkgebouwcn. D. sc.ie rnrdr gcprodu.e.rd door Ca'tcl Mctlrr in Croning"n cD is dogelijk genàaLt dooÍ substantiêle bijdrigcn van rliverse cultuurÍontlscn.

rNvENïaRrsÁrrEpRoJncr "rrNn oM Op

'E TsJERKEN"

de.enber 2oo9 heeít Íice voorzittc. H.T. Alg.a

dc Stichting Alde F.]skc Tje.ten het eeÍste eren plad vad het npport ''Iinl on 'e tsieÍken' overhmdigd aan

gedeputeerdeJmevietsk€ dc Vrics. Uit hct rappon

dc oprichtinasdatum, donde.dag 9 september is er een besloten feest vooÍ alle vÍiiwiltigers die b;i het verk an de Sdchting bet.okke. zijn. Op rr september

blijkt dat 74 tot , 17 F.iese k€rkgebouwen de kom€nde tien jad hm kerkelijke tun tie zulcn vcrliezcn. Uit het onderzoêk blijkt ddt de boÍwkundige sraat

vindt ccn cxcursic plaats voor dc 'donateurs vàn het eente uu"- Dit is tevens het weekend van dc Opcn

Monuncntcndig. Darin zullcn

zo vccl

mogelijk kerken

vnó de Stichtinggeopend zijn.

De Plaarselijke Conmissies oÍgadscrcn zelf ook nog iut'ihum,crirrdr(n Kijk vuu, Éeê' inlomaíF op de wbsite waldefrlskersjerkcn.rl ondcr de Lnop

Hct jubileum is bovcndien aanacgrcpen om dir blad in een nieuw jasje te steken en vd een nieuwe ritel re voozicn. -Icgclijkc.tijd is c. ccn nieuwe hoofdÍeda.

r.ur benoemd in de p.r.oon vu dr R.5'ccn.na u,, Buitenpost, een van de oprichten vd.le Stichting. Ook d. wr b!t. vrn de \í' hr rng,. vernrwd om 'Íc,niu'matievoorziening te verbet€ren. Tèr g€legenheid vm het jubileun zcntlt Omrop

..edelijk' is. VooÍ het onderhord vm de j5o lriese kerkgebouwer die nog in kerkeljk gcbnik zijn, is ir totel € 5t,4 oiljoe. no d,S. C',(, dc herti du,,n i. no,lie \onr rc{JuratÉ': de Friesc Lcrkcn gcmiddcld

r9r kerkgebouwen hebben een totale restauraricachtec stand

wn €,6,6 diljoen.

Nààst ontkerkelijking speler 6ndciëlc problcmen bimcn de kerkelijke gemeenschappen een belàngrijke roÍ in de pÍoblemtiek van vÍiikoncndc kcrkgcbowenBijm de h€Ift van de kerkbesturen die àd de enq!ête hebben mecgcwc.*t, zcgt voor naxinel tien jaar vol doeó.le inhonster te hebben vooÍ de instandhouding

hct kerkgebouw Een op de vijf h€eÊr zelfs nog

voor vijf jàd voldoende

nad

i.kotrt€r.

ongevccr de hclfc van de 168 dorpen waar on is nààr bestuurlijk oredisatoÍisch

dcEoek gedarn

HeÍopening

ke* ÍeÍ rdzrrd

op 2r

frei

2o1o

lÍato Fnns AtdÍingo l

potenti€el, blijkt die bestruskràcht klein te zijn en de continuiteii wijfelachtig. De kans dat dczc doÍpcD ccn herbestenming vioden voor een vrijkomend kerkge bou$. ,. UFd. Bovendier h(pd k( n Llc rr lc dorp.hu,/cn in Fryslán de kans dat dczc kerQebouwen voor geneen schapsactiviteiren gebtuikt kunnen wordeo.

De Stlchting Aldc Fryske Tsjerken heefr vooÍ hct ondcrzoek smengewerkt met hct Stcunpunt Monumentenzorg friesldd, de Stichti.g Behoud

In h€t plan staàt een groot aantal aanbcvcliqen ge ri.hr op het bchoud cn onwikteling vàn kerkgebou wen. De diverse voorstellen zij! gcgrocpccÍd rond

. lmenwê,(ing,L\en

b.r'ul'k,npalrj.n

Jlre

vijf

\rd on

dcr mccr ccn Dcltaplatform;

Kerk€liike Gebouwen Friesland, de Monunenterwacht

selectie van de fteest wddoo[c kcrkgebouwen de grootsrc iMet vordt geconcentree<l; . hct stimulcren en ondcrsrcunen vd draagvlal, dooÍ het instellen van een Deltàteam, een Kcmispunr eD het

ln hct rapport is een bijlàgc opgenomcn nct allc 77o kerkgebolwen in Fryslán dic voo. kerkelijl gebruik

verterkcn vm de mngnctturcrie van de Srichting Alde FÍ]ske Tijerkeni . het stinuleren vàn het legge! vm een 6nd.iêle basis

gêhou$d /,in. Dra.m."

h F,\.ld d. (c'{L p'o n((

die echt iille kerkgebouwctr gcinvcntdiseerd heefr. I.ler

vadop

voor hct behoud van de kerkgeboÍwen; . het stiÉuleren vaó hergebruikvan de kerkgebouwen.

.àppo.t is cen pure inventarisatie en bcvat gccn aatr bevelingen. Het is te doMloaden via de website www aldef ryskctsjerkenil.

L^N rRYs(. rsJnRnrN De pÍoblematiek van dc hstddhouding en her ge 6nik van kcrkgcbouwen staat in Fryslán hoog op dc polirickc agenda. De provincie hccft in de loop van

,oo9 een groepje dcskundigen ing€sch,teld on een advies t€ schriircn. IIet reslltaat, €en rapport gctitcld 'Halffabricààt Deltaplo Fryske GjeÍken , is op 28 febÍu ,ri ,oio gcprcscnreeÍd an gedeputecnlc JanncmctsLc

Het Deltatcam is

een grocp

deskundigen die zoekt

nur

nieuw dJaagvlal, ideeên en oplossingc( Bij hct Kennispuot kunneo kerkcigcnren reÍecht vooÍ vÍaeen,

Het 'Halffab.ikaat' is te doÍÍloaden via de sebsite van dc provincie:

ll/\Mfryslm.nl. nGÀaEN 20o9

De Srichting Alde FÍyske Tsjerken ontvangt rcgclnatig t iJlun,Í(re g,Í(n. Hicrondcr treÍt,r oIrMmmingun ""n van d€ schenkingen vàn neeÍ dan íoo cuo di€ in zoog scdan ziin. Voor dc voledisheid woÍden ook de tvec

legaten vermeld, wadover in het

decenbernumcr van

dc IGppelstok .€eds is bericht. Bovcndien wordt ver meld hoeveel de oprocp heefi opgeleverd om ter gele genheid vd het veertigiarige bcst@n een eítra gift ovcr r( malen r\rand ror en m"r apnl roro) H(r be{uu i\ alle s€v€6 biizonder crkcntclijk. donatieJ. BUG€r, HooÍn donàtie srichting wieÍsmá Reitsmà

gift Debàtingclub Leeuwarden gift M. vêningà, Leeuwarden gift

S.C.

WàssenàarFaÍ, CÍoningên

gift o. spa. gifr N.N. gift HrM. Lambooij,schag€i gjÍtN.N. gift N.N.

legàar

Eppinga

(eppelstok decenbet 2ao9)

legàat K. weber í2i€ Keppelíok decenbeÍ ,oo9)

1É6.557,ao

,ubileumgiften (oprcep Keppelstok december 2009) vooÍ jubileumactivit€it€i vooÍ rêsràurarie croate Kerk, sint lacobipaÍochie

De 6Íoatê kerk in sintJàcobipàÍochie

bijhet begin vàn dè rêíàuÍàtie

ï2.t0 t-457,54

Van de Emmakade Op vrij.làs ,r mei 2oro is de kerk ro Tèr ldzàrd feesre tijk hcropcnd. Dc rcstauntie is voorspoedig vcrlopen. l,e olli(iê{e hJndcting warm"e dc k,rl opn'eu" ir gebruik genomen werd, bcstond uit het strten va een kone 6lm over het ges.hiedenis van h€t kerkj€. De filn is gematt doo.lohan vín deÍ Zee (beLend vàn het vooÍnàlige televisiepÍogÍanna 'Van gewest tot gcwest). Elders in dit blad is meerte lezen ovcr de kerk

monunentenbehoud. In afrachting van de delinitiev€ beslÍitvorming hieroÍer wordt de heÍopedng van het kerLje vaó Kortezwug rog even uitgcstcld.

STNT

JÀCOBIP^ROCgIE

De Íesrauratic vm de Groate K€.k te SintJacobipdochie

miàn,oro vdstdt gegam. Dc of6ciëleh.ndeling veÍicht door gedcputeerde Janóewietsk€ de Vries, die vatruit een wiebelend balrje op 33 netcr hoogte de vindvàd veNiid€Íde . De ,..rau,Jre rJn dJ, ,oren en \loer ko r ,,,(u 5oo.ooo euro. De helft daaran vo.dt vergoed dooÍ de Rrlk'drcn uor hê, CuJru,êel Erlgoed. Dr Provin(,( is 19

NU NoG DD DAKRUITERI Nr-àst de kerk vd Tèr Idzdd is

iDoo9 ook de kerk vd staureerd. Hier zijn aucr eerst het dàk €n de wesrgevel ondcÍ handed genonen. Daarnableek ervoltloende seld oveÍ om de vcrzakkins rd eer deel vd h€t inre.ieuÍ am tc pÀLken met b€hdp Korrc,mag bij C+or€dijk

\.n

gere

n,euse tun,14ing.tJen. Voor dF

..{du"a(\ \r

de datnitcr warcn onvoldocnde niddelen beschik

bàd on die weÍlzaamheder metcen m€e te nemen. Mogelijk komt hieroor dit ju. nog extn subsidic bc schikbeuit eenpotje dàt beschiLbaa is gesteld aan de l7 orsanisatics dic doo. het Rijk zijn ajngewezer voor

F.).slán stelt 60.000 curo bcschikbaar DiveÍse cdttrur fondsen hebben biina roo.ooo euo opgcb.acht. Medio mei vas cÍ rog ccfl tekort van cir.à to.ooo euo.

De hÍÍÍdeÍ van het gebous! Stichting Kultureel Sinrrum De Groate Kerk, heeft het moment vm dc rcÍ tauratie adgegrepen om diverse vcnscn op taÊel te leg gen voor dc moderniseringmn het interielr Ilieroor is nog eens ,to.ooo euro nodig. De Stichting Bildts€

beschikbMvd

de benodigd€ Soo.ooo curo. De fond

senwening voor dc ontbrekende subsidiabeie kosten plus de niet subsidiabclc kostetr wordt na de opgesrarr. IIet doel is om de rcs.auratie in hct vooriad vd 2or van strrt te laten sàd. Met de platseliik€ Comnissie, die al vele

ocfl om hun le.ksereí,u,ee'd,( l,ijs<n wordt overlegd ove. de uitvocÍing vm de pldnen. Het

id,

bcsruxr van de Srichtiag is bijzonder verheugd dat er Du eindelijk zicht is op de restau.atic wn de kerk vd \lier

MtrERJARIN ONDIIRHOU

De sri.h,'nB qld. lÍ)'lr Ljcrk.n htrri cen mcedJ rcn onderhoudsplan genaatt voor all€ 38 kerkg€bou sen. Di, plln grr u,r ran ,.n rveseturg \m ruim , n Èo orc in zeven jad tijd. Hie.van wordt 65 procent door het Rijk ve.goed, via de regeling Besluit

Rtksubsidiêrin8 InstddhoudingMonumenten (BRrM). De eerste auvrrrg voor €cn groep vu ,, kerkgebodwen is ingediend. De oveÍige zestien ke.kcnvm dc Stichtirg stromen

in,orr

bs.triH<ing

h. De Sti.hting wacht nu op de Rij|sdienst voor het Culturcel

in dc RRrM

EÍígoed- Als het Rijk akkoord gair met her ondeÍhoÍds p1an, noct dc Stichthg de ontbrekende 3j procent zelf opbrengen. Dd gaat het oh circaToo.ooo euo die in zcvcn iad moct vordetr

vergÈd-

HÊr L<.ru1, /oelr ,le oplo\ rng in Jne ri.h,in€cn Állcreerst sil d€ Sti.hting net de provincic FÍ)stán én met de gemeenten wau de k€rken vd de Stichting

MolenáàràamlnschuÍ€ns.lÍotocerhàrdBàkkeil

staan, overleggen over een

Bclangcn Bildtse Bdk/Frie slmd Ba.t he€ft imiddels een bijdJàge van 5o.ooo euro roegezegd, hetvsR Fonds no8 eens 25-ooo euro. Een eflv€loppena.tie onder de rToo iawoners v.n SintJacobipdochie heeftTooo eu.o

plamen wo.dt uitgegam

de vestiging vrn een

bezoekercccntnn over het J.bikspaad in het voorpor

net de stichtingJ.bikspand hieroor her Ifrdelijk Gerootschap SinrJacob bena derd. Deze ve.enigiog ner gooo leden he€ft in Ut.cchr een info.matiecenttum over de pelgÍimsrorte nm taal Goo.ooo euro). Sanen

adwlling

van dic zijdc op de

Rijkssubsidie. Dit Daa. het voorbeeld van d€ Sti.hting Dc Fryskc Molc, die voor haÍ bezit ook adnleode subsidies krijgt vd de provitrcic cn gemeenten. Hct bcstuu hoopt ten tweede án de oftuurfo sen dÍideiijk te kmnen makcn, dat ook een bijdrage van hun krt noodzakeliik is on te voorkooen dat tle kerken in veral rrken. De Stich.ing heefr onvoldoende middclcn on het onderho!.l volledig uit cigen zal te

Santiago de Compostella,

vad jaartijks 4oo belugstel-

lend€n konen. Hct cenootschàp h€efr g.otc interesse om ook cen stelnpunt in SintJacobipdochie te openen.

Dat noet dm dó stdrplaàts worden vm icder€en die van Sinr Jabik d de waddeMee tot Sint Jd,ik aan de Atl,ntischc Occam wil pelgrim€ren. Hct is

Een d€Íde bron vd inkonsten vormen de donàrefts. die net hun schenhngcn cr legaten heel.oncreet kun

nc. biidragen aar de i8tddhoudinglm dc Lerkgebo! ven. Dàdbij wil d€ Stichting nog meer dm vooÍheen de moselijklrcid bicdcn on bedragen voor de hstardhou dine \ dn \p(ciÍiêlê l<,kgrbouw.n re h",rcmmeq.

de b€doeling

dat de weÍIzàdhedm medio november worden argcrond, zodat dc opening vm het info.matiecenfum nog gcucrd kd worden in hct jad dar het Friese gedeelte vrn

hetJabikspudprccies tien jMbestaat.

De provincic FrysLàn heeft de k€rk van mer jar€nldg hct'laarste zorgenkindjc'\a de Stichting Alde Fryske fijerken, opgenomen in €en specialc subsidieÍeeeling voo. dc stimulering vao rcstaxÍati€s inde jàren 20ro en 2orr. De provincic stelt sd€n met hct Rijk 7j procent

vd Schurega is 2r madt 2oro een gebrdd ram onthuld mcr eer albeelding vao e€n mo

In de kerk schilderd

vd de kindcrenvan de ia2006 o\crleden Joh"n Mulenu, ltir wtu rdm iw,nriB j.'ar secrctaft van de Plaatselijke Cotuoissic h Schurega. Het Íam is vervaddigd dooÍ glasÍDheÍ Kdel vd .le. len. Her is €en ges.h€nk

Joha Molendr wàs àll<onstig uit de ZaanstÍeek. Op lxtere lêeftijd is hij verhund md Fryslán. Hie. vilde hii zijn vcÍbondenheid met de omgoing vergroten door àctiefteworden itr dc Pletseliike Commissic die verd

lnte

êur mèt rouwboÍden inde

keÍkv.n rriens

opger;cht toen de kerk in r98l aàr d€ Stichting Alde rryske ]ÈieÍhen werd ove.8edrasen. De weN om een gebÍddschilderd ram in de kerk aan re brensen, werd na ziin overlijdcr h vemllins gebracht door dochter Hameke. Die had vm hem een map gekÍegen met een eigeo ontw€rp. Glsmaler Kdel vrn der líal hcefr zijn ontwerp prachtig litgevoerd. T T roer,{ rr êÍ p vJn Jcr ucrrhcbb.n dc famftc \oor hun gestc bedarkt nmer de comnissieDe molen op het rem is niet dc edge in de keÍk. Op het rugschot van de preeksto€l is óok een molen àfge bccld. Die herimeÍt d een predikmt met de nam Van der Molen die ooit in Schurega heefr gestad.

Dc domreutrervingscanpagne "\ntaminc K(crk)*", onder het motto "Houdt !v dorp en kerk gezond", vcrloopt veelbelovend. De actie bcgon op 3r oktober :ooo en heci or .n m( r dpril :oro in rórrdl rxr Íicu$. donatcurs opseleveÍd. Het bestuu. is c. biizondcÍ over te spreken dat het domteurbesrdd in deze tijd vd

ter plekke besluit oft donatcur tc vorden, ontvangt een

\4tdine

K+

eeqld n€t pepermunt-

jes) plus een geschentboek. De

cmpasne loopt nos tot

qmbolisch potje

DONÁTDURBIJNIjNlroMST

De domteubijeenkomst vindt dit jaar plaats op zater das 23 oktobc. in de keÍk t€ Frienr. Deze bijeenkomst zal in het teken staan ve rouÍóorde! er vm d€ àd€l lijke familie Vd Sytzma. Na J< mcdedctingcn overde'rrd \m zalên binÍen d€

Sri.htingAld€ Frlske'*ierken, zd ccn i^lcidiryvor vetorgd dod d. RcgleÍG Steesma over de voÍn

d€n en

functie var rouwboÍden. De rouwborden zijn mtr belms om drie r€denen. In

economische nalaise tochsioeit. ,,Steeds mee. menscn ondeÍkem€n hoe belangÍijk hct vcrk is dat de Sricïting Alde Fryske Tsjcrken doet vooÍ al die kerkgebouwen

de eerstc plaats leveren ze heràldische en genealogische gesev€N: ve€l boÍden hebbm ccn Íijkdom an lileuÍ .iike familievapcN. In de rweede plaàts tonen de bo.

dic huo keÍkelijke tunctie verloren hcbbcn", rcageert vooÍzitte. J Kcrsbergen. ,,IIet is e€n dÍi.letijke bliik

den een gÍote vdiatie ,nn doodssymbolcn. In de derde

vm vaa.derine voor onze inspminaen dit het aantal r5

De don.teuNervingscmpagnc woÍdr vooral uit gevocrd door de Plaatsetijke Conmissier, die de l8 kerkgebouwen van de Stichtiog behercn. Zij pÍoberer de dorpsbcwonere te ov€Ítuigen on 'vriend' vrn de Stichting te woÍden. Ze benadclctr ook allc toeristen en bclangstellcndcn dic 'hun kerkgebouw bezoeken- \Í4e

donateu.s nu zo sterk toeneemt."

plets bezittetr vcNcheidene borden herinneringen

hcr kijg\bedriil he,/'jSe\nrd.n n hour. h",i il voor verpen iD natura. De rouwbord€n in de Fricse kerken

't{-u,

vomen

een bclmsrijLe bron voor oMe k€mis

sociale verhordingen en voor het deDken over de dood

Na de pauze is er een tweede inleidiDg door dr Kees

IGiken, ov€r h€t g€sleht Van Sltzana. Dc familie Vd Sytzma woonde i. het dorp op

Be'Íing.'rrre. JlBrt',"(cn ,n r84o. D. kr.k tot op heden sterk v€rbonden met

r fn.n.,.

de Van Sl,tzana's.

trr

kunnen vetellcn. Sons zijn cr ooL er?osiries of andeÍe

àctiviteiten. De kerken ziin dit jd geoperd vd I juli tot cn mct rr september op zaterdagniddag va r3.3o tot rToo uur De deelnemende kerken ziin herkerbinr am dc cjcrkcp.advlas. Bij de wv's en de deehenende kerken zijn gidsen verkrijgbM net daÀin een korte bcschrijving wn de kerkeo.

Ook kurt u infoÍnatie vinden op de website

\l'se

.ourtordcn van dit geslacht. Bovendicn z,rn burrên dê terk tuee grrAcldch ungclrg'Í. Jr. nog

hàngen deÍtien

NÁJÀÁRsExcuRsr! 2oro Dc bijccnkonÍ begin on r4.oo uu., einde 16.()0 uuVdwege h€t beperkte aotal zitplatscn (hondcrd) wordt u verzocht on zich bij het secÍetdiat vd het bGáu aá tc nelden voor 14 oktobe. ,oro. Dat ku via e-majl (info@

De tocht voêrt nàd .lrie kerken van de Stichtiflg ten noordcn van Dok*um: zatc.dag 2 okt- 2oro.

aldef t sketsjerkcrDl), schÍift elijk (Antwoordft

De kerk van Foudgm ligt op een radiale terp. Dc oude LeÍk uit rt4j is in r8o8 dooÍ de hdidige kerk ne nu,l" roren i. t'lijren bc\rdan cn rn rq-'en,ngen. gerestaure€rd. ln de toren staat een hddgesneed rwerk uit 1640. De pÍeekstoelkuip is 17' ccws cr lu.c raar h.r oudrc labnnorgelvd oM proLin.iF.

nner 76, der nodig)

89oo wc Leeuwrden - eetr postzcgcl is dan ofteleÍoaisó (mn madag tot en met donderdg tussen

o9.oo en rl.lo uu. op c58-2119666). DecLune wordt toegekend op vokorde vm amelding. TSJERKEPAAD 2OIO

Hct Friese landschap wordt gekennerkt door de vele vd de Rad vm Ke.ken is Tt€rkepaid ontstm, de openstelling vin kerkge bouwen in de zonermmdcn op dc zaterdagniddag. Var de ongoccr 7oo kerken in Friesland doen neer dd r4o hieÈd mee. I'jdch dc op(ní.lling /rjn r. vrijwiuigcrs advezig die over de histo.ie van de kerk

Havcrschmidt), voo.rl bekend vdvege zijn'Sdkïen

'tro

rnr

'86,

preekre hip' Piê,

PuÍjrn\ íl,an!oi. er

kerken. Mede op initiatief

De ke.k van Jouswi€r wordt in dc omgcving ook wl 'Barsehok' (varkensholo, genoemd. Tijdens het bezoek ao de kerk zal u duideliik worden waarom. DÍi€ alrar stenen bleven hier bevadd. Bijzonder zijn de d.ie grotc rowkasscn nm ooL hct klcine huisoreel.

De kerk van

Hàntumhrizên

D€ tor€n in Hmtufhuizen is rond r2oo geborwd en het schip yan dc kc.k in dc ccstc helft En d€ i3& eeuw Kemerk€nd voor de Íommo gotiek zijn het sieÍ

mer.elwok rn de krrdlp,oÉ.lcn. H.r loor datrert u,t eeuu. Dc rwêp onr\nr^nlelijkê gewelvpn /Un '8 vermoedelijk rcnd 1335 verugcn door de huidige drie. Bcn epitaaf dateeÍt Íit rt7r.

Drs.-WimA. Bangma neemt na 22 jaaÍ afscheid van redactie Keppelstok !N WDTDNSCIiÁPPDLIJI(HXID Hoe vernaaLt

ót

huis de v.ome zielen. D€ze spreuk

in de eenwno de keÍL vd Vesthen zou volger drs. lre bu*en rcrrrcklcn omr:.oouurbrr h, r r. qar ron Le€umden, en zijn ra. rTr j uur terug. De kosten b€dragen € rr.oo perpereoon. Inschrirving bij onwdgst vd genoemd bedng op posirekeni4 ló 90 oó9 r.n.v ,'r ê\(u\ie,^mmn si€ Alde F.)skc Tsje.ken t€ keuwrden ondcr vcrmcl ding

naiaffsexcursie. Gr.ag h€t aantal personen

\]ítm A. llangma zo boven dc Keppelstok etrhct w€rk vd de Stichting Alde Fryske Tsj€rken kumen st:m.

Bdsna neent ru ,, jad

afscheid van de Keppclstok.

De Dokkumer oud docent ad het middelbad onder wijs was eÍ vooÍzitter en eindredactelr van. Dc spreuk in het Y,'csthemer bedehuis een var dc 38 eigendonnen vrn de Stichting Á.lde Fryskc Ibjerken st€mt Bangma tot nadenlen. Hoe kunnen.le verhalen

U ontvangt geen bfl€stigingsbericht, uw betalingsbe-

wiF is ook uv bewiF vd inschrijvins. U kdnt inschrij v€n tot ró september. Daa.na loopt u h€t risico dat u niet mecr met de bus mee kur. Dat laatsre geldt ook vooÍ dies€nen .lie zich zonder t€ reserveren bij de bus

Hct is ooL nogelijk on een envelop met beschriivingen to€gestuÍrd te krijgên. Deze onwmgt Í na ovêhal,ng ran c J.1 \oor dc bczo.lcn mcr e,g n sen melden.

venocr geldt dat men in de k€Ík een beschritvirg

de donatcurs cr andcrc lczers zo 'vcrmaken dat ze her blàd m€t plezieÍ lezen? En tegetijker tij* hoe kan h€t blad wtcnschappclijk veratwoorde

in de Keppelstok

inlormrrr \e.s.eklen?

drr inrêresMrê .f mning'

v€ld opeÍeert de Íedactie mn de Keppehtok: gedegen artikclcn aanbicder en tegelijkerrijd de geinrcÍesseeÍde

De redactie heeft trooit ve.legen gezcter om on deNerpen. Kerken in FrFlán onvatten onnoenelijk vccl cpecten: de boumtijl, de soorten preekstoelen, gebÍdds.hnd€Íd€ Ímen, o€els, liturgische indelingen, rouwbordcn. cnzovoorts.

wlm Bangna in BoÍnwnd [ Íoto

FÍàns AndÍinsa

]

\vat Bangm als historicÍs vooral boeir, ziF de ver halen achter de gebouwen va. stee. en hout. Soms stuitte dc rcdactic tijde$ har wrk op e€n iDtercssmt vtugstuL: wàdom ziin zoveel middeleme kerken in dc Zuidwesthoek in de r7€ tot d€ r9e e€rw veÍdgen door nieuwbouiÍ teruiil in het ooorden vao de pro vincie de meesre middeleeÍwse bedehuizer tot d€ dig vd vmdàag bleven stran? Wa! het Noorden in de tijd tussen de middeleeumn cn de zoc eeuw uncr da de

ln de periode dat Bangru rn dc

reda,

,4tr dc ande.e kànt hêbben de mioder'wome zielen toch nog een behoorÍjke band mer de kerketr in hun onsevins. Bangna: ,,De tsjeÍken 'vermJ<en ek o,re minsken às de kome' sielen as werkemiDgsput )n it lánsLip cn as sintrunplak p it dorp." En daunee behouden de oude FÍiese kerlen een tuncti€ in het gcmeenschapsleven.

zrrting

hdd. h.eir h"r blrd een bchooÍliike gêJáJÍ,"vêr-s seling onde.gaao. Tocn hij in norcnber 1987 via de ro€matige srichtingsvoorzitter ir B.H-H. Mdler in de redactie kwan, droeg hct blad sinds dde jaar dc nam Keppelsrok. De nam veÍwees oorspronkeliik nr,r eer Iaoge stok, rumcc twee of neeÍ stuLs vee bij elkaar werden gehoÍden. Zo is het blad, uomnkelijk 'publicà tiebdd'geheten, d€ koppcÍng tussen Íichting en lczcÍs cn de koppelins \d alle iníomtie vd de Alde FÍyske 'IÈierken in één nàgzine. Begin jaren '9o kwam er voor het eeÍsr kleur in de Keppelstok, nmelijk op de onslag. Bmgna, die bemdrukt dat het smenstelen vd de Keppelstok tem werL is,ijverd€ voor een gchccl iD kleur uitgoocrd blad. Dat sebeu.de edse jden later'fot eind i,ren '9o werden de nmners En d€ Keppelstok in ccn blauwe ringband gebundeld. T€genwooÍdig verschijnt de iníor mtie in een ínai vomgegeven blad, dat in eeo specia-al

Mct dcze aÍscheidsgroet, vm oorsprong vol religicuze /in. necmr ondcí9",êlende J\.heid ,2

ie.

Rêdi., ie. n,

dicnst aan "Keppelstok".

Harteliik bedanLt, ledetr van de Redactie, voor jdlie freonskip, betrokkenlleid en inzetl llartelijL bedanlt, fllbc Zwagi, zo vertrouwd mer de sacrale sfeer rond en in onze Fryske tsicrked Hrt€lijk bedanlt, Rikst de BoeÍ, voor de tÍouwe hnp

Hfteiijk bedankt, auteuq vooÍ uw bijdJag€n, al ging het ni€t altijd En een lei€n (ke.k)dakjc! I tárreliik beddJ*r, w.lsdendê lêzpí\, dr u de moei,e

gemaakte doos kan worden boaard. De voorder Ae wone zielen' uit de spreuk vrn de

Tènslotte vordt onze Stiótiq een vam open oog toegewenst vooÍ ors kostbaar en

Y/ê\$emm., l(, k njn {ccd. mnd.r tr rtrpas'n8 rn dc',c.(w.hp.rr Bmgm gêmprl,. \4êÍ.en /ijn nin

crfgoed!

der soed op de hoogte

bijbelvcrhalcn en daarom

moet er over de e€uwenode b€eldtaal in de kerken meeÍ uitgelegd worden.

Dokkum, Dn. lVA. Bdngtu r8

SYTS E

TEN

FI O

EVE

Twee kerkpoorties en een bijzondere

slotplaat in Bitgum

slotplari met bloênvàas en bazuinblàzende êngekjes op d€ dêuÍ in Birgum

Ií

de van de kcrk ifl BitgM wcÍdcn in ^idgevel 1669 twee poorties gepláatst. Het ene was voor de

gewone dorpelingeÍ, het mdere voor baoa Thoe

Schmtzeaberg en ziin familie. Op het eerste poortje is een f.aie brcEeÍ slotplat bevestigd. Deze

plat ws

terug

iÍ

sinds 1979 zoek

kêêrde in 2oo7

Bitgum.

gemaakte kosten i€ts bckcnd is-

GEEL(;IET.R G^BRÍËL JANS In dc jdcn 1669 1672 ondeBing d€ kerk vd Bitgun nà irênlJec rn^ 'c ridin8en ,1r ,ng.rjp.ndr v..bousrnB

onlangs eer bijzonde.e zeveflrictrdc-ccumc slotplat un êen ke.kdeur tcrug in Bitgum. llei is een ftdi en zeLl

ofbetcÍ gczcgd vernieuwing. Dàt gebeurde onder 1€iding vrn de kerkvoogd en grietmm van Mcnaldumadeel GeoÍg Iredcrik bdon rhoc SchwÍzenbeÍg en Hohenlnnsbe.g G6o7 1679), {le bewone. vu dc imposantc state Groor

zad, in brons

Terhornc of Marrenastxte ,àn de weg v1n Bitgunr naa.

Door tuscrhomÍ

de heer

WienJ Berghlis

heerde

gegoten stuk uit 1669. Rond hcr slcu.clgat zien wc cctr cdtouche met kwàbormment- Daàrboven

berindt zich een decoratisc bloemvaas. Bazuin blazende rngcl' 1c' llanJrer"n de, rrnuche. b.rghu*.,1.,',,"r z1n pensionering als bouwhistoricus vcrbotulcn ms aan dó toennJige R ijksdicnst vooÍ de MonÍmentenzorg (thds Rijksdicnst vooÍ Cultureel E.fgoed) heeft in Fr;esland zeer veel kerken en andcrc monmentale Cebouven op Scmcten en h tekening gebracht, ondcr andcrc voor de vier delen orr noordelijk rx/estergo uit de serie N../r.lanl:e Monrmatzn om Gescbiedeni e KaNL Lan diehoe ken werktc hij smen net HeÍna vd den Berg.' Berghuis kwd de slotplaat, dic bij dc BitgumcÍ keÍk restàratie io 1979 zoek laal{te op het spooa zocht eÍove. mct mijcontact enop 19 septemberzooT hcbbcn wc hct bijzondere stuk ovcrgedragen xd veneg€nwooÍdigers van de Hcsormde geneente vàn Bitgum, de he.en S. dc

er] Nidam. zij hebbcn cr zors voor sedlasen dat .le slotplaa.meÍ is àmgebracht op rlewestelijke dor in Groot

t r9

va dc kerk. In di€ deu wÀs het oonpron kelijke slot net sleutelgat rcg aanvczig. Bijzonder is dat over de vetrtudiging vin de slotpliat en de eroor dc aidgcvcl

De Net/erlatu/e

no"u

tntdu lÍhiele

&urt

Nln/elik

Oatteryo Feruodrnle|De Dogerndele , Dt"t'oat/el Kal lu'"dnd tn N;tro Kd'knd I l)en Haag, respccticveliik r98r,

rn de bewdd sebleven kolroogdij.ekeningcn Bitgum zit ccn

hiut

oveÍ de jtren 1660 ró9t,

naÍ to.h

keÍkboÍw wel iets te ncht€rhalen. In hct omlangrijke Schwau eobcryuchicf op fiesod bevindt zi.h cr n bocl rcuaarn bronThóe \, l-$J,/rnLe,B lqran,,r. schÍee{ van Íevennties voor dc kcÍkbow' IIii liet die door de leverd.iers onderteken€n. Soms lict ziin echt scnotc, Asatha Tiaerdr vd StdkenboÍgh, dat ook wel voor hen doen. wdt rls koloncl cn bcvelhcbberrur esr rcsjmcnt rui.crs lnd hij, juist ook in het'rmphr' r67,, zijn niliraiJe verplichtingen ml eldcrs. Hct boekje geeft bijzondere info.matic over inhoop !d boÍwnatêrialen, bouwers ad de keÍk en verv.rardig€rs van het bclanawcL kende kerkneubilair Frn van de kwitdties luidt: "Ick ond.rgeschr€\ene bekenne ontvangen te hcbbcr uit hdden van devrouwe Schvdzenbergh de so]]mà van scscnwintigh Cdolus guldens ter causa vm tvce is eÍ oveÍ de

2 Gcsoxr, Lccuwrdcn. fmilie aÍchiei lhoe Schs?rzcnbcrg cr ll.Àc.ldslJcrg (toegangsn. rzO, m r99ó. Lwiràfics .n dtek ning.nvoor leveranries voor dc niclec kcrk te Beetsum,

opschrift€n wàpen boven het pooÍtjê voorde

mauoleuft vd de familie Thoe SchwàrenbeÍg en hm vooÍad€Íen uit het geslacht Mtrtcna.

1l al tf

HET WDSTITLIJKE POORTJD

Dit korfl'ogige poonie, g€maJrt ten gebtuike vd de ter kerke gamdc dorpclingcn, wordt afgedeLt door een Êonton, dlt een bekroning heeli in de vom lan een doodshoofd. ln het flonton zicn

w mncn

cn aÍgchaktc

wàpenschild€n dsmede een opscnrift betÍetrende de drichoofdigc bouwcommissie voor dc kerk. Opmllefld

Bitgum: de toren dateen uit de 16& e€uw, de kerk uit1669. Lin*s dê ingàngvooÍ hêt gêwonê volk, Íe.hts die voorde b.Íon

smeckscoppen, de Íingen en plaeten vnó de slott€n vm

beijde kerckdeuÍen toc Bcctgum, oirconde heden den 19 Argusti

dno

niF hmd

1669 Gabriel Jdns 26

GabÍiël Jnós".

moet worden d1t Gab.iëljans de

is in de shiting vm de poortboog een uit zddsteen gebeeldhowdc, opengcslageo bijbel net als opschift d€ woo.den die Jacob te Bethel uit.iep na ziin droom (Genesis,8r7): Dlr rs Nr!r / DÁN lEN EUrs/ c.,Dtrs eND / D'r rs D'E / pooRrB Dls FrMEr-s. Dit is hct poo.tje vaanan dc slotplaat aÍkomstig is en wàdop hij veeÍ is aáryebracht, vlal bii de pràchtige. zccr cxprcssieve, in broos gegotcn lecuwcdcop nct in de nÍil de handgÍ€ep vd d€ deurklink. Zo'n leeu wcnlcop is ook aangcbracht am dc deur in het tvcede

óó

nrleÍ

^ágeromen !"n de slotplat. Dcze geelgeter duikt in de dchieven Im de Star€n vd lrieslaód op wanneer hij io 1687 een bedrag en ,4o ctrolusgr de.s betaald kriigt voor het is

makcn van de coperen schnden, wàema de netten sxllen

moe,d $^Íhnseb,djdr' \oorde \.harct cn /( nr,\\er,,

gET OOSTELIJ(E POORTJE

mÍÉast identiek aa het eerste. De deu dra.it ev€nwe: de andere kànt uit om d€ fanilic Thoc Schwdze$erg eer o$elemerde dooÍgang te bieden IÈ hd herenbánL- Her ops.kift in het fronton betreft Cicorg Fredrick, baron áoc Schvarzenb€Íg €n D1r poortie is

Ilohenldsberg en zijn wapen is geschilderd. Onder het fronton ook hier een opengeslagcn bijbel mct de tcksr 8:r8 : DEwyL Flr / rN u HIrlrE / crWIIS,T IS / MYNIN NÀAM / ElN HUIS T! / 3oUwL

uit I Koningen In de zÍidg€vel van dc Bitgumd Lerk werden in ró69 twcc classicistische poonjes geplrrtst. Het westelijke was hestêmd om gebÍuikt te voÍder dooÍ de dorpe lingen. Hc. oostdiike, dàt toegdg g.f tot het in de zeventi€nde eeuw nog afgeschcidcD koor \m dc kc.k, gaf baron Thoc Schwarzenberg er zijn fmilie de mo

gelijkheid hh heÍenbank te bereiken. Hct koor met de íàniliegraÍkeldeÍ, epitaaÍ en rouvborden was een sooÍr

Trcso4 l€avarden. ÀrchieÍ Statcn vd Fncslmd Gdgdgsr. t), m 216o. Resollties Ged€putccrdc Stàtcn vd ft.sLnd,20

n.ropJ, L.'-Lrlèo'd.mdr. dc ontungeran dc cosomptii! ró8jj692, cxtà-rdindn,

rudu.h. 687en1' 68, op

RrA

sERr

/ v!rc!DÀÀN.

Ove. de beidc tekstm op dc

poortjes werd op r5 oktober ró7, (Oude Stiil) gepre€kt bij de ingebtuiidme vàn de kerk. Dc tusscn dc poo.tics geplaatsre gevelsteen ver meldt, dat de de kerk op 7 april 1669 wcrd gclegd door kabella Susma, bdonesse thoe SchwdanbeÍg en HohedNbeÍg. Zij ligt in de go1]<el der in de kerk begraven nut hM mm cusraffCrrlson, gÍàafvd Boringen e. heeÍ tot Lintholm, een onechte zoon van kooing Karel x Gusta€fvd Zweden.

ops.hdrt en wàpên bov€n hêt pootjê vooÍ hêt gêwonè volk

\íe kenne. in Fiiesland heer

zeventi€ndÈeeuwse keÍk

poortjcs, wadin de ooBpro.telijke, genag€ldc dcur zich

nogbevindt- Fraai dcurbeslag van gcgoten brons, onder

ddere in

de voÍm

vm leeuwenhoppen, putti cn \me

ckskoppenr is zeldzau. Ecn rcrgelijking met een poort ner bcslager deuÍ in het nàbij Bitgum eel€gón DÍotufp

Hct wc.k hicr is cvcnwcl oudcr dan dat in Bitgum. Dc zoon vm de plaatseiijke predikdt 'l.heodoÍls Petri, de Franeker stccnhoumr Johamcs Thcodori, leverde cr

in de jden 1610 r6jr vooi 486 crolusg dens het steen houwcmcrk voor De erpresieve bÍouen lccuwd.op met de hd.lgreep voor de dorLlink werd gemarkt door dc kopcNlagd/+etd rhndrickjdsen, die cr ,ó cdo hsguldens voor bdrde.'Ander werk vin zijn hmd, md het lijkr uit ,6je, vjndcn w vaamchijdijk (in seschooden

tot de vooma-tige Vesterke.k (thaflsThcatcr Romcin) aan dc Bagijnestret

Het pooÍtje voor hetsewone volk

sraao tcrug am de toegdgs.leuren

Beeldhouwerk

gietvcrk in Bitgun wijl€n echte.

dar in Dro.Íp en keuwarden. On velgelijkin gen te kunnen makcn noctcovc in Lccumrdcn kijkcfl af

naar een

ddeÍ keÍkgebouq ndelijk

JAN SIOf,RDTS E^EC(M^ Tn her hi.,vu,r nl ge, rtccrdc

\laalse Kerk.

Leetrwrdcr Mcrsclaa6 en SteennoNe6gilde. ongctwijíeld de

v€ra.digcr

IIij

van dc zmdstcncn bckro-

ningen vm de poortjes in Bitgun- Opvallende elenenten

daarm zijn dc sebccldhouvdc openscslasen bijbels net teksten. In LeeuwÍden vinden we in de boogslui bund,lq. ls,r.'n',('.n

aantekcningc. bctreffend€ de keÍkbolw in Bitgum srm behalve de betaling àd Gàbriël J.rnsz. voo. zijn gietwerk

ook op ,6 novcmber 1669 drie uitgavenposren voor hddsteen en steenhouweNcrk, nmcliik voor totaal 235 cdolussuldcns adJmSjoeÍds Hacknàvoor'Bentemer steeí en a.beidsloon. Hijms dc zoon vm Sjood Aga Haackna (SuífÍidus Atonis Hae.na), die sinds róu 'landschapssteenhoure.' cn sinds r6t5 gcadmittecrd

landfteter was e. medew€rkcr aan dc venaadiging van de Schotanusatlas vd r664.iJm SjoeÍds I laa.kmà verd in 1670, eve.als zii. vader daaroor ir 164o,lid mn het

Mer lnaeckskoppcr'vordcn hánckiituLoppd of

fÀtdickóp'

tins van een een tekst,

poo.rjc ook zo'n bijbel

'e.selijkbu. mndiik in de gerel vd

nct

\íaàlse kerk. Dad

st.at , uiterMd in het F.aos, VINEZ rlroNroNs / r.À ^ Á LÀ MÁrsoN / D! ,,!! Dr J^coR / Es^'E rr: rrr 0rtcnwe optrckken naar dc

uoulotl or r / ruuEr

beÍsvdde HEER, ndde tempelvanJacobs God.Jesaja ,:l). Hct korfbogigc pooÍrie is onlijst dooi pilasteÍs mer eè.voudige lijstkàpitelen, een daarop rustendc dckplaat cn ccn frics, en dmborcn €en dÍiehoekig fionton.

Het poortje in LeeÍwàrdên zàl ziin seniakt door vader SjoeÍl Ages Huckma. Dc stccnhouver zal zijn clxssicistische pooÍtontwerp hebben ontleend ààn voorbeelden van de beroemdc Iraliaansc bouwkundigc

. t:,, r tre,w',lr' {J.hirt H, \onrd.u,'n.r", Drotu,., (toegrnSsn. 24419), tu 82. Kcrkvoogdijrckcninebo.k ovÍ dc jaren 1610 r6tr.

rtgi

r9ó9

6 He* Holsbri.L,'Dc gcv.lstcnen v Sixtus cnvius en S) oed H.ndlrt nr -arylr, xv I (LeeuMrden, ax,9), blz ró r

\tnccnzo Scamozzi (rj48 ró16) wiens ar.hite.tuÍr t.nctàt in Nederland voor hct eerst wcrd uitgcgcvcn te

nr 1640 als Cro dÍegelek

de^mstcrdam ytketuentbEt wel

ta.r .ahn,

oJle

itn .le rrí onlels det architectutu. Lndcts àn De L\f Calon Ofl1a, hd lrnebt I)euler en

Met êen ctaat uit het oude ïestamënt

3r3)

Ílst

Koninsen

Leeuwenkop op de

ceorg FÍêdÍick b.Íon toe schwàrtzen-

bêrs en HohenlandsbeÍg

P,,/ta van

ziji

Scamozzi\ Nederlandse navolgeÍ S)mon

kloosrcrkapet ror Frmse oí\X/àalse ke.k en naden d voor de kosten voor hun rckcnng. rn dF

BÍonzen l€euwênkop met handgÍêêp in dê

nuil

op de

oortelikê de!Í in Bitgum

eieen werk

Bo$ooft (,6r4-,662). Hicckma vocsdc ccn cisen €le mcnt toc in de vorm vm de bijbel met opschJili. De voomJige kerk van hct witte Nonnenklooster in Leeuwa.defl v6 na de RefoflDarie van r58o ccrl tijdlaDg schoolgeboulq mar kre€g in de loop vd de zev€ntieDde eeuw dc bcstcming van Waalsc of Fransc keÍk ondat eÍ zich veel l'.anssp.ekenden in treuwfden v€stigden, vcrbo cn als zij ondeÍ ddere wren m her Sra{finuderliil Holcr ran hc' m,lr'auc garnruoen 'n de stad. Er ms blijkbaar reeds eerder een FÍNe keÍk in Leetrvdden, wdt in 1618 schonken GedeputeeÍde Staten van F.iesland dmoor r;o carohsguldcns voor ccn scbrandschilderd glàs dooÍ GeÍyt Ariens.i De Staten besloten in ,6t9 .ot dc i ichtina vá dc oudc sotu {iar

deurv.n de wesrêÍkeÍk in dê

Bagjjnestíaat in Le€uwàÍden

Reg,{e^

Ber"l,n$o,,

Íornrri"'

ungegeven, dat de betalingcn door de Staten specifck roor hrt k.rkg"Lou- sr,êÍ. onde, !ntlc'( up ,7 mei 16ór ann geelgieter Ticcrd Tierx ,2j cdolusgddens er

vijf stuivers voor de kroonhchters ofop ,8 mei r66r aan UoLgjercrJurien Brkha.ar r:,arolu.grld, n' en rrcn stuive.s voor de luidkloll. Op ddere plààtsen z llen dc kosten opg€nonen zijn in totale rcLcningcn, zoals die van de lmtlschapskisterDter GeÍryt Ipes Nijhoi die op r8 aÍ$ltus 1659 ccn bctlrag van 9u4 carohs guldeN cn 9 stuiveÍs ontving, ongetwiifekl mede voor de pr€ekstoel en de banlcn in de Waals€ KeÍk. De

lmds.hapsrec ouvcr oMc

SjoeÍd Aeges llaeckma, Ègustus r6t9 een bedragmn 462 carolus guldens en 14 stuivcrs, op 9 oktobeÍ 16órverdeÍ 7, cdo lusg ldens ên 9 stÍivers en op 9 februfi ró6r ten slotte 495 crolusguldens en 9 stuivers, otrgctwijfcld mcdc voor ziin werk an de \vàalse keÍk.! Hct lijkt niet onvaarschijnlijk, dat dc stccohouwcr Sjoerd Ages Hàà.lma, .lie 1678 overlced, zich in de loop vm zijn lcvcn stecds meer con entreerde op het

ontvingop

landmeterswerk en dat zijn zoon Jao (Johanne, siodds Ilaa.km het wcÍk h de stcciiotrwerij voorzeite. Toen hijin ró69 in Bitsm voor de ke.kpoo.tjesweÍlbetald, had hij dc gildeproef nog niet ccns afgclcgd cr mochr

nie,

mêêíFr op,Íeden Hij

n^d

poo.,je

sarncnwcrking o{ in navolsitr8 van zijn vader hebbetr vervddigd net di€ns onwerp van het poo.tje mn de

uit 1659 als voorbccld. .inden ón/e gêclgip,pr íàb,i;lJ!n. n,er r(ru9,n de betalingsorclonnatics bctreffende d€ Vaalse KeÍk. !íel Íle slotnaker Idlen Roelofs, dic op 9 fcbruui 166r van GedeptrreeÍde Staten lo7 càrolusguldens en 0 stdye.s b@rde en ool rcopcrslagcr' Dirck Mctz, die op 18 auguÍu' ,o''r s4 a.olu.grldên' cn ,,ên 'rui\e^ ' ontving, op 9 febrÍari 166r verder z3o carolusguldcns cn 3 stuivcrs cn op 9 oktobc( 166r rog eens rr7 cdoluseul dens €n 14 strivers. IJíellicht njakte hij d€ leeuwenkop op de deur vm dc \íaalse kerk. Die is ook uit een ddere vorm gegoteD dan de kop in ltitgum. Waalsc KcrL

\íê

slLa tun ltoêrè (nbuu@Í4d11 l) va' tat.ao6 Ftie' S.lreplrdn

An d

tut

B0 n u nente

Mwxn;"

Sneeb.

Híj

lide$

het

póhuft a tr Fri.le Ío?

o dtru.rltn a! bd Sebièd dn Fri6' Lunns4.hie./ni', 604 e n G {k) s6. h ieln 6.

Fataï ksleru!

7 ïiesoaa Lccuvàrdcn.,\Jcbieastfenvan

t, r

Friesland

(oegaBsr.

2ó72. R.eister van betalinSso.donn.nries op de onNan

ger€.ftrad và d.

kloosreÍgoederen rór7 1642,,1nci 1618.

SteeM

8 ïiesoar, Lccuwarden. Ánhicf Statcn rán

n t, tu

ortvd*c

1677.

RcgiÍd

fieslrd

(toegrgs

op dc betàlingsrdonnanties van de

A.ncráal Ían dc cósumptién

,6tí

166 r

weidum, intêÍle!Í naar h€t oosten met een inÍichtinguit hdbêginván dè r3i" êêuw. Íegênovdd€ pÍêêkstoel met dooDhetuit1712staàt dê Bumàniábànk uit1703-

onze otde kerken is de p.e€kstoel omgeven door een hekwerk, doophek gcnaamd. In dc totale opbouw vm de itrichting heefi dit hek een belaqrijke fucti€, terwijl hct ook dikwiils sie.lijk sniiwê.k bczit. Itr de vorise eeuw zijn veschi[ende hcHren opg€ruimd hij een nieuwr inrichting váÍ de kerk. De latste ia.en is cr sprake \a heMrderhg rn ziií cr /elf\ nieuw hekten geplaát\r. Er &eigen €cht€. nieuwe gcvarcn.

,lben

in de rTdc eeuw in veel keÍken een inri.hting tot stand kwm voor de prctcstmtsc eredienst, vomd€ het hek rond de preeksto€l bijtu een vast gegeven. De reden voor plààtsing

liik vond dit

w6 vooral dat

men het niet

wese

kerkgangen dichtbij oí soms pd ondeÍ de kansel gingen zitten, mt in een tijd mct vccl losse stoelen nogàl eens gcbcuÍd€. Vaaï vond de doop plàats bijde voct var de pÍeekstoel binnen de ruimte van hct l,ek.sard^o, d< ndm doophek onnrond. De/e Íuimre we.d ooL gebruikt voor de plaatsing vm dc banLen voor de k€rkenra.d. Ook nu is het nog wel gebtuikelijk on te zcggcndar iemdd'in het hck'zit om am te duiden dat hij oízij ouderling ofdiaken is. Dit gold niet voor ke.kde

voogdcD die als r€gel elders in de kcrk

onderstut m€t pdeelwerk en een opcn borcnsruk mct

STOEL AÁN DE ZUIDZIJDN

In de neeste oudc kerken staat de preeksto€l ajn de zlidzijde op ongse€Í twe€derde uit het westcn, vaak op de plajts wr.r hii in dc katholieke tijd ook,l stond. Al, reg€l staar een dooph€k aan de zijkmtcn cn voorzijde mn de preekstocl cn samen dns€n zij àdzienliik bij ad de geleding vd de ruimt€. 'Iègcnovcr de pÍeektoel

stut in veel k€.km cen foÍse her€nbanl. Deze bank en de treek.,"cl geren d,eprcs."lu8 adn h.r inrpnêur Dc mccstc hcrenbanken h€bben àan de vooEijd€ cen zelfde soort afsluiting als het doophek een schot mer

pan.cl"crk bcnpden en bJu{er bov(n. Op

d,c wJ/r N er een optische veÍbinding tusscn de neubels ad beide

kanten

het middenpad. Pre€lLstoel met doophek

de etre zijde en de herenbaDken

am dc ddere zijde

vormeó lnak eetr nonunentaal en evenwichtig geheel. Tegetijk is het àfspiegeling van het wereldlijk tegenover her gccstcÍjL gezag, ofwel de del en voorme boeren tegenover de dohinee en de kerk€mud.

Dc hicr beschreven situatie vindt men tcng in veel monÍnentale interieurs uit de r/. en r8& eeuw war

m is cD die als €en vd de keDm€rken vd de keÍkbouw in Frierlmd beschowd mogenmÍdm. Om de top tien te noemcn: Àchlum, Aldtsierk, Befs, RuÍgrerd, Fricslènd riik

Na.st dc gebruiksfinctie heeft her doophek een bc langrijke tun.tie als onderdeel wr de moDmenrale in ri.hting. Het vormt de oveÍgdg vàn de hoge p.eeksrocl

b,nlen €n b.engt dlÍferenriarie aa bim€n vm het merbilaiÍ. 'lèrwijl de preekstoel ecn

naar de lage

het geheel

gcslotcn kuip heeft en de banlcn srÍahke lange rugbal

ken of àchterschotteq is het dooph€k open met ccr tintclcnd litnenspel. Het hccÍt biina ovenl €€n gesloten

Iluiztrm, KimseÍd, Mrssum, Tcrmdd, Weidm en

'Woftmeh.' Inter€ssmt in dit rijtie is Huid. Hier stet een preekstoel uit het midden r@ dc r6e ceu\{ dus nog uit de katholi€ke tijd, net e€n doophek uit de r/r" cew

\\om1'el ho, \oo'/'t,1, Bnhe,.loophr{ \c,ud.rd.

T.nrardi inteíieuÍ naarhet w6ten met

een inÍichtrng dl€ gÍot€ndêek dàteeft uit cà.1660. resenoveÍ de preeksto€ih€t doophek de Áylva

bank- Bij dê pÍêêkstoêl ên de bank zijn dê pan€len vêuièÍd metebbenhout

vooÍ In l''Í-rLkm Bii dewbouw in de r8d' en r9d' eeuw reÍd in veel kcrkcn dc prcckstocl nict meer aan dc zijkant maa. en het €ind€ vd de tuimr€ geplààtst. De beldgÍijkste reden

was dat predikmten aan dczc opsreling de voo.k€lr gaven omdat ze dan hun gehoor Íecht regenover zich hadden en niet neer naar v€Échiilend€ karten hoefden tc kijkcn. Dc Ninrc voor de preekstoel mrd afgcsloten net een doophek tuss€n de beide ziirnuren. MeeÍa-t bctckende dir een vemmingvar de irichtina in vcrgelijking net de plaatsing &1o de zijknnt. Degeledingmet d,cpt.wrlJng grng \Frloren Fn ko.r. vdn ..n rurm'c net ivee lange rij€n b.nken. Ook heeli dit re.hte doopheL niet de kracht van hei hek aa de zijkmt itr De plaarsingvmde pleekstoel àdhet einde gebeurde /o(el hij niêu$houk. l,ij'uu,be,l,l in \le.rhem in r7o8 en 7-weins in r78j, als bijvcrbouq In 1873 plaatste m, n rn Hdk h de preek{^elpJ vo^r her de oostftuu., wat ook in Hichtun is gcbcurd. In Raard werd de opstelling in r9o9 vernnderd en preekstoel veÍplaatst nad de oostmuua I Iet fraai bewerkte Íococodoophpl d, Jê r8 eeus l@T rucn dw,\,n J( ruimrc tc s.m.' In Wolvega gebeuÍde dir nog ir r9l8 r9J9 en

G7d' eeuw) hebben ze

eer tulpvom,

G8à ceuw) een vesrcrn en h de tiid vab de rococo (derde kwaft r8d" eeuw) is er een voorkeur vooÍ

Irlrner

S{omige baluÍeÍs, birvoorbeeld in Dmtumawoxdc cn Hohvcrd. Soms vindt men in het boveDdeel vd het hek gcen hiu\reA. md opt ng.uerkt blad!orm4 .ruj wrk, biivoorbeeld in Bitsm €n Mdtsm. In d€ r9& eew heefl ncn in een @ntal keÍkcn cen eenvoudige rulling van gietijkÍ aagebracht, bijvoorbeeld il Ee er Engwierun. In somigc ke rkcn is hct hck gchccl ge sloteo, biivoorbeeld in Easterein.

In IIoIdd vindt ncn in vcncheidenc kcrkcr tur fruie kopercn boos boven het toegangsdeurtie, doop boog genàamd. Deze boog geeft een extra accent aan hct bctreden lnn de ruimte en vo.mt een eleftent van stevigheid tussen de wee delen die gescheiden voÍdetr doorhct dcurtje.ln Frieslod komt een dergelijke boog

màd Íeinig voor Soms is hij van koper biÍoorbccld in Kouduó (nidden 17ó" eeuw), sons vd iÈea bij voorbeeld in Hutum G86z), soms va hout. Op vccl doophekken stàat een lezend wàdbijvoorheen de bij bellezing plaatvond tijdens de kerkdierst, vaal door de

schoolÍnccste. Meestal is deze lezenaavm hout. surrs koper, bijvoorbeeld in Dokklm.

werd het 17& eeuwse doophek àfg€broken. Tussen r94o en r97o is

tre.^mg.eng €n

h(L doophct

rn.l, lcrc'c [,

l,cn

s,n

h Fricslad

een aantal

monumen

tal€ doophekken .fgebroken. Dit was het g€volg vd de invloed vd dc Liturgische Bscghg in dc Hcnorndc kerk. In Íeactie op een keÍkdienst die sterk gedonineerd

r98j bcscbrcven door S)tse ten lloeve.r D€ hoofdrijren rd /iin hefhrijv,ng /,Jn de rorsende. Dc bdru{e,, /iin meestal gcdraid, nd er komen ook ddere vomer

werd door dc preck strcefdc dczc bewegng

R. Steensm, Dc

bjcrlc ad

idt,in:DeUnjtFit

Ràerd

ta (197ó), t.

(R?dd*hin)

nou en

crti

Z 82.lnR dwó ênlijd.

huidiee reÍalratic preckstoel èn hêL vcer

nar

de onde plaàts

S. tcn llocvc, Doophckken en R. Steeísnà (rcd.), K,rL, ,n

gebtuih,BM t98t, p 1oj-rc9.

Ilocvc, G.P

h{had.

Gebn"tuè,,

nar

ccn

Kstlml hrbt;igd

evenwi.htige verhoudiog tuss€n voo.dve.kondiging en sacrmcntsbediedng. Zii vond dat de avondnaalstaí€l cen duideliiLe

êÍ pdmrên'r

doest kdjgen als synbool

pl€r

n h(r kc,Iinre, iru,

het sacÍdenr. Dc taÍel

moest bij vooÍkeÍr in het kooÍ

ad het

het schip staao op ectr iets vcrhoogde plaars, zodat ilc kerk sanseÍs hem goed konden zien- De preekstoel zou drn moetcn stad op de gren vd koor en vhip als rynbool

dê veaolling

eind€

hcr .ac,amcnr nar tle geÍo"igcn. Van der Irew: 'De kdscl is de opcning vd de altaddmte nd de gemeente to€'.l Bij veÍschi[ende restdraties van kerken in het nidden van de vorigc ccw stord ieÍ plaatse eetr predikmt die rympathiseerde net de denkbeelden ran de Litu{gische Bewegjry en deze gÍag in de eigen kerk in pÍaktiik wild€ bÍengen. Dit gebeu.de bij de restauratie in \íorkum (r939{9jt door ds. A. deJonger, in Bolswdd (1948 rgtt) door ds. H. K.€b6 en in Àugustinusga G9tí{ 9j7) door ds. L. HÊ.ides?. InJistrm G947 1949) gebeÍÍde het vooral op instigatie van architect A. B&rtjr die toen ook bij de herin.ichting in Bolsward berÍokÏer vas, en in BuÍ$m Í95: rrJT) door hu,gêmêê{e, .n liJ vJn de ,ê{,uJ, ie

of io de woordcn

workun, bijde Íestauratie in 19t9rt weÍd de pÍeekstoel uit het schip veÍplaatst naaÍ de kooÍgrens- Het doophëk wërd toen

wijderd maar welbewàard eí

iÍ

1994 hëÍplàatst.

ver

HetvoÍmt nu een

íraàie omlrstingvan de pÍ€ekstoel(1713), op de aótersÍond ëen deelvan het toorhek un r!6e

wM. oppcdijk \d Veen. oppediil \m Veen ua danoor bug"m"xteÍ in \rorlum cn h,d d,r /ijÍ comnissi€

ideeën opsed@ bij ds. DeJonse.

h deze kerken verschoof de p.eekstoel vnn d€ zuidzijde in hct schip naar de moÍdzijde bij de koorgÍens. MeÍ Loíd di, h.r , uophel op

dre

pl!r.

e.n

rrrn-

vom€n en het weÍd derhalve opgeruimd. Flierbij mo€t wel opgenerkt woÍden dat de pr€dikdten steun krcgcn vm de uchitcct cn de directie van de Rijkdi€rst voor de Monmenr€nzorg. Deze vonden dat in dc oude Lerkcn dc gcrichthcid van tlc middeleeume dchitectuur lld het koor h€Ísteld noest wordeo. Zij wd€n daaron voorstanden nn de nicuwc itrichiine, op de koop toenemend dàt die ten de-weg naar hct koor zou

ko''e ginB \Jn iru lx.ronrh prot^ranr' meubJrr Dc cerste grote kerk in l'riesl;nd waaÍ de preekstoel uit het schip ner dc LoorgÍens verschool vas FÍdekeÍ tijdcN de restauàtie vd r94? tot r94t. D€ drijvende

kncht

hier wacchijnlijk ds. L.H. Ruitenbcrg, die I Iaag verÍok als peÍspredikant vd de Herormde keÍk. lraneker vornt echter in zoverc tcr uitzonderiag dat hier het doophek bewàed bleet Het 'ràar nu deeh op Jc loo,Srcn' mct ren brede opcnng m het midde4 deels linls vd depreekstoelnls afscheiding wÀs

in 1946 @r dcn

Dàntumàwoudê, in 1715 kêêg de keÍk een nieuw koouluning, Daar in plààtstê mên to€n èên nieuwe pieêkstoelen eên doophektussen dê zijmuÍen, beidê

mètrc.o.o oínafrenten

Rtrimte voor een avondmaalsvierirg bij een vasre tafel,

ruint€ voor opstelli.g vm cco zmgkoor, ruinte voor eer grocp kindcren Íond het doopvont bii de doop, ruidte voor e€n lekenspel c.d.. Vrij algenen wm de gedachte dat de kerkdienst ninder eeD onenmshow mocst ziin en de gcmeenteleder a.tiever bij .le dienst

beÍok-ken moe{en so'J(n.

Naa.r de/e viil in her o69 .t';rr.16. doophcloprur ningen we.d ook h vcrschilend€ ddere kerken het doophck afgebroken zonder dat er sprake w6 van een v€rplàatsing ve de pÍccksroel. De reden was bijm ov€Í al dat mcn Deer litugische werkruimte wilde hebben.

4G 25

vatr dcr Lccuw,

a'rAtÉ, Nijterk

k. Stèensna. Op/.t

r94o, p. 17

tunnt., hètuiêM. Lè, ttudi óur lè rtdn

h6n littcgie nMMMtMarg b, le hennrnkiry en bd "kg btuiÈ ran mtuuettuh hefrontu k&tu. B^tn Í9a2.P t6 61.

D6oor

D€ze rens wd besÍijpeliik, ftaa. bij de pÍaktische realisàtie wi.l e. niet altijd voldoc e respecr vooÍ her tustorischc ncubila4 net nde niet vooÍ het doophek. Men moet hierbij de situatic kcrk voor kerk beoordelen. Dar u !íaay( h (D) her hêl \c'd(een hijde ,r{ Ju,áriê

vd roo: i\ rê h.gri,pcn g, /,cn d. b.perkre rurme 'o^r in dc kleinc kcrk. Dat begrip is niet op te bre.gen vooÍ 6 Srccnsm, Opdttd.tui tnnq|iery\p.B t8. 7 R Sreensma, 'Ds. L. HyLridcs cn dc rcÍàunsÈ f de tsjerLe I'n Sttnsget, in: Ph.H.BreuLcr .n M.Z.emi Gel.), t @n,n on e J J K,lna biiv Síta/zjet nest oÈF4t,i4fa6qnfíd'N, d.bne jínlei, LjwtÍ 98r, p. 1tB tó4.

BuÍgun, intêíeuÍ naaÍ het koor met de inri.hting sinds r957. De pÍeêkstoêl is v.rplaarst naaÍ de kooÍsren5, teÍwijl het doophek h vèdwenen. DàárdooÍhàngtde pÍeelstoelnu kaalin de Íuimtê

de h€k

$raah in grote ke.ken als die in Joru€n Ggtr Blijc (r9í9I HieÍ was voldoende ruimt€ in hct

1956) cn

brede mid.lenpàd ofin het koor dat ookontroimdwerd.

L beidc kcrko mÍd Eij Íuig omgespÍoryen met her historische neubilni. Injoryert vering dchitectjJ.M Vcgtcr ccn groot deel vd de banten dooÍ stoelen en in Blije dee.l dchitêct PL. dc Vriezc hctzelfde. Ileide kcrlcn hcbben nu.Fn rmFlijk L,J en lil drerieur Ook vd een dntal .ndc.e kerkcn moct gczcgd worden dat ',mrd.mg van hcr doophel om dc wcrkJuimre niet dire.t noodzakelijk wir, bijvoorbeeld llalluft er

Bli,ê, situatiê sindr1919. DooÍ d€ vêMijdêring van hêt doophêk

hàngÍ de pFêkíoel oprk.h rê hoog ên

dczcifde reden afgebroken. Sons was het e€n íraài geheel, sons tanclijk eenvoudig. Bij deze opÍe ing is

a,6raat

'om' hegrijpêlijkd. wJnr in dc/e.iruaric sr\

de liturgischc vcrknimte vaak zeer beperkt. Kerk€n vaar dit gebeurde zijn o.à. Aàlsum, Deinun, Exnodà en

Mdm.

In Deinum (r97r) m Emoffa c966) wc.d

de preckstocl vcrplaatst

de oostmuur

ndr

noord

zijde bijde koorgrens. In Marrum wcrd dcprcckstoclin 2ooo veer .cruggczet op oude plaàts :m de zÍidzijde, e.hreÍ zond€Í doophek.

l)€ laatste tvio.ig iad is eÍ een herwaddering voor hct doophel gekomen. Dit begon bij a.chitcc.cn v.n

oÍÊn rn dê ruimre

MonÍmenteMorg die in veÍschnbnde plaarsen hÍn vaa.dcring voor het h€k als onderdecl van de totale irÍichting op de keÍkelijke gemeente wisten over te bren gen. In stccds meergcmcento wordt mcn zich bcmst dat bij de waàrdering vooÍ een kerktuinte en dààrmee

bij

een velbcvitrdcn tiidcN dc Lcrkdienst, nict allcctr het technisch gebÍriksàspect vàn belang is, d..r ook her geheel vd dc sfccÍ in dc Íuimre. Sfeer en kdakter word€n in n;etgeringe ftate meebepaltl door dc vorm en pld'. vdn hrr h,.ro.F,h. meub'laií Celu Jg /,jn

verschilledde kerk€tuàden

ncn ornmllc van In vcrschilende kerken wad een doophek stond vóór de pÍeekstoel àan het eindc vm dc ruimtc, is dat om

vê

eÍvd ovenuigd

geraakt dat

de gocdc sfccr soms cnigc praktischc

belenmeÍingen op de koop In Grou wo de preckstoel h r9o8 veÍ?laatst vd de zijkant mjr de oostzijde en het doophek deels opgeÍuimd. Bij de Íestaumtie vatr 1992 zette men een preek stoel van elde.! (GoÍ€dijk) op de oudc plats, dar dic van Grou te vecl verrimcÍd was. De preellstoel weÍd

oms.'eF do^r cen dn^r'hcl, '1e-Í. uuJ, Jr.l. ni.uw in oudc stijl. Hctzelfdc gcbcurdc in Oudemirdtrm. De preek{ael"a. hier in r9ró d her koo, gcplDr.r "n iÍ

zooo wcrd hij teroggezet natr dc zijkant van Let schip en rrn e"n dooph.k ,oor/ien. R^nd ,oro hrd mêÍ in Workum het doophek rel vcmijdcld, mar gclukLig niet opg€rdmd doch belmrd. In 1994 nm men hier iflitiaticfhct te restauÍcrcn cn tc hcrplaatsen, wat heel goe.l moselijk bleek te zijn bij de preekstoel op d€ koorgrcns. Hct doophck vormt h d€ze gÍote ruimt€ e€n

organischc omliistinS vatr dc prcckstoel wat eer hijzon der nonÍm€ntaal geheel opg€leveÍd heefr.r

Ook ten auzicn vm de hcklen dwars voor t{e preek sroel aan her einde is mer de laatste jden voo.zichtiger geworden. Bij <le restauratie vm de kerk in BaIk in r99ó 1997 weÍd het middensrut losgekoppeld van d€ zijstukkeo, tegen de voorkant lan d€ àvondnaalstafel geplxatst en verijdbad g€nàakt. I Iek met taÍel kunDen v.ij eenvoud;g rcrschoÍen mrden in de .ichting vd d€ preek ro.l /oddr voor hFr hêk Feo flrnl. sL'lruimrc ontstaàt- Het is een oplossing vd dchite.t Jene de Jong, die ook vermtwoordelijk ms voor de heÍinri.h ing in L rou ên oudemi.dM. H it nm ve.de. d. mo.rr, z1n bo.cgrdcn op rc.L( lÍ(n. D.l,r{.iren '.hrrÍr is er in somige kerk€n een nieÍw doophek gekomen nadat hct oudc in hct vcrlcdcn ms afgebroken. Zo kwm in NierwehoÍr€ een nieuw hek in 2ooo .a af

b'rdl, ,n ,.'sD.,.My' surhu,{r hek kÍeeg m àÍhnal in r98,.

Rond r99r

ws io

^..n in oo

surhuisteryeen, inrichting sinds 2oo7

dat jaar werden de banken

van1932veMijderd en veMn8€n doorbanken ln olde vomen mêt zwàrte bolknoppen en enrge Írjen s.oelên- rlssen dêzijmuÍên plaáBte men een nieuwdoophel ln de voÍmgevlng van he!oude. De bêid€ dêlen kunnen naardemuurdEaren als êrmeeÍ

Íulntê g€wêní is

rennieu$

IJlst me€r ruiftte genaJrt door de

zijkanten van het doophek iets in de kortcn cn de voorkànt op te schuiveD in de richting vàn de preekstoel.

Dir bleek in

pnttiik det

goed te werkcl omdat de

rvon,Ímal'taLl brmcn hcr hck .rut cn e, re seiÍig Íuimte rond de tàfel is. In ,oo8 lNd de wens op on het hek in zij. geheel tc vemijdcrcn, naar de kerken Íaad kon ervm ovenaigd worden dàt dit ten mdclc van het interieur zou ziin. Men vond een goède tussenoplos sing door dc beide delen van de voorkant dÍaa;bu. te

m"len m de hoel/uil"n êÍ vd siêlrje\ re \oor/ien. Dczc bcide delen ziF nn neesral naar dc ziikant sc-

,Ldi,l m.r Je,rftlcrulan l r D zo rurmr" 'r'ÍLlc'ende rond dc rafel di€ goed zichtbad is en het hckblecfbcwaàrd. In Noordwolde heeft men in 1966 de zijkaten icrs iogekort tetrijl hier voldoende ruimtc is in hct brede niddenpad en in het koo., war de tafel stat. In somnige kerk€n heeft nen meer Íuimre gcmaakt door een brede opening in devoou ijd€ vin het doophek te naken. Dit gebeurde o.a. in 1968 il HolweÍd en in Het systeen om hct hck druibaa tc maken is ook toeeepast bij somnige hei.ken die dwd vooÍ de pÍeek stoel atr hct cinde staan. Dit is al lange tijd hct goal ir Twijzel, sind! 1999 ia Sandlird€n en sede.t,ooT bij het nicuvc hek in SurhuisteÍveen. Deze oplossing is juist sên hilr \oo' ,li, rypc heLken omdaL u. m(r Jê uir(in d€n aao dc muuÍ bevestigd zijn. FIet systeem mct ecn dÍaaibad hek is te verkiezen boven eer volledig demon tàbel hek, daar dit

ir pÍaktijk

vaak

Ícrdwijnt.

Hol@rd,ln 1963 schlep men hler neêr tuimtê Íond de avondmaals taÍêldooÍ het re.hteÍdeêlvan hetdoophek êen aàntalnetê6te vets plartsen. De inÍichting dat€ert hieÍ uit de bouwtijd van d€ kerk w6

un alb.uk, zoals die het verle heeir plrr\geLanden. nu wel \nnrhrl /ou zijn. Helaas is dar nict hct goal In vcrschillcndc kerkelijke gemeenten wordt momenteel gediscussie€Íd over ccn herinrichtingvan de kerk. DevooÍnaamste óijfteer is het verlangen nad neer liturgische w€rkJuimre en daarbijwordt het doophek neer dan eens als een lastig obstatel beschouvd. Deze problematiek spcclr mct nmc i! gcmccntctr !1.1Í in het kà.ler vd de p(N vortuing de gerefoÍmeer den en hcromden zijn getuseerd. In een mral dorpen heeft nen besloten de oude herormde kerk in st1nd te dcnken dat h€t gev...

,lên

dikqjl\

houdn

als zijnd€ em moDument, en dc

gcrcfomccdc

dad nu ter kerke guninde'h.normdt tc,l Ger heralgem.enuarcnr1 niet gell@d m een motumentaal historisch interieu en af te stoten. De gereíoÍmeerden

daanan hetrben ze soms moeite om eeo goede afq€gina te maken russen de vooÍdelen vd d€ chmte sièe. en de nadelen vrn praktische beperkiDgen. als gevolg

Bij dc hetraa.deÍing voor het doophek als vaddevol onderdeel van het monuncntale neubilair zou ",c,,

8 J.DTh. \ría$enar (red), rgrr 27

(inldirÉer& lV'alkM .oui,

9 J. de Jong,

'Iunction.liteit, nonumentdncit €n ÍcLitectuuÍ

J { K,ocrr.nR c',,n'mJ 4,,J.\. NM, uhàe, ordr out/e dikd. De Vn i,g rah /ir'/g;è n natuhntózot& in:

Groni.geÍ.IilbuÍg

2oo,1, p.

74-8t

Huizum, interieuÍ nààÍ hêt wêsten. regêÍoverde preekstoeleen drietal herenb.nken waaÍvàn de rechtse

wà schijnlijkuitdê16i"e€uwdàteêr.

Den voo.b€eld mn eetr deÍgetijke dis.ussie die mo metrrccl spcelt is het plàn voor de heriffichting van de

kerk in

Huian.

In hcr voorgadde is reeds opgemerkt

dat de preekstoel met een litijns opschnÍt hier nog dateert uit dc Latholieke tij.l. Hij is í'ftgeven door een doophek uit de r7e ccuw Tcgetr de noordnuur stao dric hcrcnba*en. De herenbànl tesenover de p.eckstoel heeft gotische briefpanelefl en ecn LatiÈs

ops.lrift

en dat€ert

vauschij.liik net

de pÍ€€Lstoel

tit

het middcnvan de 16& eeÍw'. De rndere twee dareren Íit de r7{' eeu{ Een antal vd de gewoft banten heeft renaissancc vdsstÍlten- Bij de restauÍatie van i96ol'6 r zijn enlele wijzigiDgcn in de opsrelline adgebÍa.ht €n zijr coise banken vdangen door stoclcn, mau hct totaalbeeld bleefitrtact. Tot op heden vormt de inrich rins van dr/e kerk eên /êc, gruicn.cmbh. (cn u[(..r

nonÍnentol

gehecl.

Ook hier speelt de vÍààg

nar

mecr liturgische wcr

kruimre en in het kadcr daaran zijn veBchlllende plDnen genarkt voor een herinrichting. Het meest vergaard is het pld om het doophck re vetrijdeÍe. en àchte.in dc kcrk tepláarsen, de he.enbanken tever plaatsen en de gewone ba*cn metenaissance pàn€len op te ruimen. In de kerk zoudeo dm vcel modene stoe len noeten konen. D€ preekstoel blijíi staan ma. zou

bii vcNijderins van het doophek als ecn vogelmsrje dd dê muu, lumcn r( hdng.n. hdÍen di, flJn ui,gê voerd zou vorder zo! zich een ramp voltrekkcn. Het bctckent de adtàsti.g mtr em uitcrsr wadd€vol Fries tultxu,monumcnr Her h,c h^npn llJr m<n in Hu'am

tot ccn compÍomis kan komcn maÍbii her deel vàn het

Huizxm,de kuip van de preêtstoeldateërt uit hêt midden vàn dêr6ft êêuw h dê rl" êèrw w.rd hlj ohsevën met een doophek, versiêrd n€t bàlusteu ên bolknoppên. 9anen €en hàÍmonieus

groorsre

neubilat vordt gehrdhaafd.

róZie, R. Steensna, LckcnhnL€n in lriese kerLen vóó. de RefoÍnatie' i^ Kcppalstak,1z Aóoat, p. 4 14, nier p.r1.

Reg"tu St nea (laabL,t Fatol: Reg"aM

Sttc"r,u

24,

t,8t L Britqton, nbe"'na@ 2a

2B 08

'10

rge lexc

De Sti.htirg Áld€ F.tntkc Tsje.kcn heeft in de arsebpen vcc.rig jaa.

kerken e. oÍgeh ván:

.18

Bears

kerkeebouwen ovcÍscnomc.. DaaÍdoor is de Sticbring rcvc.s cigcraa. den

L. En

gsoÈ

vm eenbijzondcÍc collecric kerk

anonieme houwe., r6t9

orgeh. met namc un deproresrantse

ke.kt.adi tic.

.\var

voor de kerkgebor

wcn gcldt, gcldt ook

looÍ

de orgels:

l'riese orgelandschàp behoort

Dm & Zo, r88o

Blessum

Joh. FÍ \Venthin, r78t

het

nÍ een vu

BikkcÍ & Timncnga, r88o Hêgêbeintum L.GnDm & Zn, r8ó2

var de rijkste oÍgelddrchappen

Ook ditbezit wordt door de Sti.htins 'l\ide lrÍyske lijerken gekdesterd

loor € lt.oo voor rloDateurs

De excursie vindt plats onderleiding

vdTheoJellemt, de Grotc

vsrc

orSanist

Kcrk in Lccuwdden.

lnformatie ên opgavê: m.aklcfifske tsie.kcn.nl oio614óo ,íj

Museum Mdtefla in FÍane

kcÍ hceft dezc zomer eên bijzoDdeíc rcrroonsrclling

TcÍ gelcgcnhejd mn het vecÍtigjdig bcste! va. Íle

06 Um

OJ 09

,10

Hêhk

Van binnenuit: kerkinterieurs van Loppersum tot Wier

ken worden in de RiddeÍzàal sdrndeÍijen vm kerhinreÍieus getoond

Hêt

ftrk vd Henl HelÍdtel

is niet eerdeÍ in FÍyslàn te zien

geschnderde stiÍevens en kerLintêriêuB hebben

Ook Douwe Elid heeít een grote l-iefde voor kerken

nMkre bij ed hele serie !d de ke.k vm Vier, vm de Stichdns lrysle fsje.kcn. ^lde

N Zondvloed

door theatergroep Theamus

A J

gfleest. Zijn realstÀch

grote beke.dheid gebrrcht in heêl

het LeÍLinterieÍr. Recent nog

de "laatste

Theat€Ígezelschap'memus uit Pingium tocrt dit jad met de voorsteling "Zondvloed" langs tien kerken van de

Stichting Alde Fryske TsieÍ

xijh voor tret speelschema op:

lÁ/1w.thcdus.nl lÁ'lm.aidelryskersjerken.nl

ftinê vd Priesldd", eigendon

Wanneer in een lilein dorp aan de rand van de zeedijL zware Íormen oveÍ het vateÍ gieren, trekt een boerin zich in de herk terug om bcscherming tc zoeken bij haár boeÍ, die daáÍ onvcÍstoord met zijn orkcst een

A R ..10

hfl

vd Heit Heimtel

Ncdc.la.d er vc. daa.buitcn. EcÍleÍ dn i@ trok ccn tent@nstelling in Slor Zent mct schild6ij..@ zijo hand nu.liefst rj.ooo bczockc.s.

Meêr informatiê:

w.nuseÍmm,Íênà

Hèrhantër sticndng Àlde lrlskc Tsjer_

conccrt geeft. Als dc lokale weeÍmán opíoept tc vluchten. ÍeJisccÍt de mm zich dat de boerin had bocrdcrij cn dorp trooit zal veÍlaten. Pa gaandeweg het stuL ofltdetlen we dat zij

hienoor een redeo heeftGerdaHolzhaus (theaternarer/Íegiss€ur) en Bob Driessen saxofonist/componist; bekendvan o.a. \Villem Breuker Kollektief en De Volharding) vormen de anistieke kern van St;chting Theamus. De voorstelling maakt onderdeel uit van het jubileumpÍogÍamrná van dc Stichtnrg Álde Iryske Tsjerken.

:l ll