«ΕΓΚΑΙΝΙΖΕΣΘΕ ΝΗΣΟΙ»
ΕΣΤΕΜΜΕΝΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΗΣ ΒΡΕΤΤΑΝΙΑΣ Β΄ μέρος
Τ
ὸ ἔτος 787 σημαδεύει ἕνα κρίσιμο σημεῖο στὴν ἱστορία τῆς Μίας, Ἁγίας, Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας. Αὐτὸ τὸ ἔτος στὴ Ζ’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο στὴ Νίκαια ἱεράρχες ἀντιπροσωπεύοντας τὴν Ἐκκλησία σὲ Ἀνατολὴ καὶ Δύση καταδίκασαν τὴν αἵρεση τῆς εἰκονοκλασίας, ὑποστήριξαν τὴν πανάρχαια παράδοση προσκυνήσεως τῶν εἰκόνων καὶ στὸ Συνοδικό της, ποὺ ἀκόμη διαβάζεται τὴν πρώτη Κυριακὴ τῆς Σαρακοστῆς σὲ ὅλη τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἀναθεμάτισε κάθε αἵρεση καὶ νεωτερισμὸ μὲ γενικοὺς ὅρους: «Σὲ ὅτι νεωτερισμὸ ἔχει γίνει καὶ θεσπιστεῖ ἢ θὰ θεσπιστεῖ στὸ μέλλον ἔξω ἀπὸ τὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὴ διδασκαλία καὶ τοὺς θεσμοὺς τῶν ἁγίων καὶ ἀειμνήστων Πατέρων, Ἀνάθεμα (τρεῖς)». Τὸ ἴδιο ἔτος δυὸ Σύνοδοι ἔλαβαν χώρα στὴν Ἀγγλία, μία στὸ βορρᾶ στὴν Πινκανάλη καὶ ἡ ἄλλη στὰ νότια στὴν Τσέλση κατὰ τὴν ὁποία οἱ λεγάτοι τοῦ Πάπα -Ἀνδριανοῦ τοῦ Α΄ Καρδινάλιος - Ἐπίσκοπος Γεώργιος τῆς Ὀστίας καὶ Καρδινάλιος -Ἐπίσκοπος Θεοφύλακτος τοῦ Τοδίου, ἦταν παρόντες. Αὐτὴ ἦταν ἡ πρώτη φορά ποὺ παπικοὶ λεγάτοι ἦταν παρόντες σὲ Σύνοδο τῆς Ἀγγλικῆς Ἐκκλησίας καὶ αὐτὸ τὸ γεγονὸς μαζὶ μὲ τὸ ὅτι οἱ λεγάτοι εἶχαν ἔρθει σύμφωνα μὲ τὸ Ἀγγλοσαξονικὸ Χρονικὸ γιά νὰ ἀνανεώσουν τὴν πίστη καὶ τὴν εἰρήνη ποὺ ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Α΄εἶχε στείλει μὲ τὸν Ἐπίσκοπο Αὐγουστίνο σημαδεύει τὴν ἀρχὴ στενότερων σχέσεων μεταξὺ τῆς Ἐκκλησίας σ’ αὐτὰ τὰ νησιὰ τοῦ Πατριαρχείου τῆς Δύσης. Ἂν τουλάχιστον ἡ πίστη τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου Α΄ καὶ οἱ ἀποφάσεις τῆς Συνόδου τῆς Νίκαιας εἶχαν τηρηθεῖ τόσο προσεκτικὰ στὴ Ρώμη καὶ τὴ Δύση ὅπως στὴν Ἀνατολή, τότε δὲν θὰ ὑπῆρχε ἀνάγκη νὰ γραφτεῖ ἡ ἱστορία τοῦ τραγικοῦ λάθους ποὺ ἄρχισε ἀμέσως μετὰ καὶ σέ λιγότερο ἀπὸ 300 χρόνια ἀργότερα βύθισε ὁλόκληρη τὴ Δύση στὴ μέλανα ἐποχὴ τῆς αἵρεσης καὶ τῆς ἀποστασίας ἀπὸ τὴν
24
Παύλειος Λόγος
Μετάφραση ἐκ τοῦ Ἀγγλικοῦ: Εὐθ. Μαυρογεωργιάδης Ἐπιμέλεια: Ἀρχιμ. Χρυσοστόμος Ξενιτόπουλος
ὁποία δὲν ἔχει ἀκόμη ἀναρρώσει... Οἱ βασιλεῖς καὶ ἱεράρχες ποὺ μετεῖχαν στὶς Ἀγγλικὲς Συνόδους τοῦ 787 μᾶς δίνουν μία ἰδέα τῆς γεωγραφικῆς ἔκτασης τῆς Ἀγγλικῆς Ἐκκλησίας ἐκείνης τῆς ἐποχῆς. Περιλαμβάνονταν οἱ βασιλεῖς Ἀλφρέδος τῆς Νορθουμβρίας καὶ Ὄφφας τῆς Μερκίας καθὼς καὶ ἐπίσκοποι ἀπὸ ὅλα τὰ μέρη τῆς Ἀγγλίας ἐκτὸς τοῦ νοτιοδυτικοῦ (ποὺ περιελήφθη στὴν Ἀγγλικὴ ἐπικράτεια μόνο ἀπὸ τὸ βασιλιὰ Ἀθελστάνο στὸν 10° αἰώνα), ὁ ἐπίσκοπος Ἐθελβέρτος τῆς Οὐιθέρνης στὴ Σκοτία, ὁ ἐπίσκοπος Ἀδοῦλφος τοῦ Μάνο στὴν Ἰρλανδία καὶ πιθανὸν ὁ ἐπίσκοπος Ἐλβόδατης- Βαγγόρης στὴν Οὐαλλία (στὸν ὁποῖο ἀνήκει ἡ τιμὴ τῆς ἀποκαταστάσεως τοῦ Ρωμαϊκοῦ - Βυζαντινοῦ ἡμερολογίου στὴν Οὐαλλικὴ Ἐκκλησία). Μὲ ἄλλα λόγια ἡ Ἀγγλικὴ Ἐκκλησία περιέκλειε τὸ νότιο, κεντρικὸ καὶ ἀνατολικὸ μέρος τῆς νήσου τῆς Μεγάλης Βρεττανίας μὲ προφυλακὲς στὸ νότιο μέρος τῆς Σκωτίας καὶ στὸ δυτικὸ μέρος τῆς Ἰρλανδίας καὶ μὲ δεσμοὺς μὲ τὴν Ἐκκλησία τῆς Οὐαλλίας. Οἱ παρουσία τῶν παπικῶν λεγάτων ἐπανέδειξε, ἂν ποτὲ αὐτὸ ἀμφισβητήθηκε, ὅτι αὐτὸ τὸ σῶμα τῶν ἐπισκόπων ὑπέκειτο κανονικὰ στὸν Πάπα τῆς Ρώμης καὶ ὁμολογοῦσε τὴν πίστη τῶν ἕξι πρώτων Οἰκουμενικῶν Συνόδων (οἱ ἀποφάσεις τῆς Ἑβδόμης δὲν εἶχαν ἀκόμη γίνει γνωστές). Ἡ Σύνοδος ἐπίσης ὅρισε νὰ ὑπάρχουν τρεῖς μητροπολιτικὲς ἐπισκοπές, αὐτὲς τῆς Καντερβουρίας, τῆς Ὑόρκης καὶ τῆς Λιτσφήλδης. Καταργήθηκε καὶ τὸ πρότυπο τῶν δυὸ μητροπολιτικῶν ἀρχιεπισκόπων, ποὺ εἶχε νωρίτερα κυριαρχήσει καί ἀποκαταστάθηκε ἡ τάξη. Τὸ 792 ὁ Φράγκος Βασιλιὰς Καρλομάγνος ἔστειλε μία Λατινικὴ μετάφραση τῶν πρακτικῶν τῆς Ζ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου στοὺς βασιλεῖς καὶ ἐπισκόπους της Βρεττανίας. Δυστυχῶς ἡ μετάφραση φαίνεται νὰ εἶχε μπερδέψει τὴ διαφορὰ μεταξὺ τῶν Ἑλληνικῶν λέξεων λατρεία (ἡ προσκύνηση καὶ λατρεία ποὺ ἀνήκει στὸ Θεὸ μόνο) καὶ προσκύνησις (ἡ σχετικὴ λατρεία ἢ σεβασμὸς ποὺ
ἀποδίδεται στοὺς ἁγίους καὶ τὶς ἱερὲς εἰκόνες). Συνεπῶς ὑποτέθηκε ὅτι οἱ Πατέρες τῆς Ζ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου εἶχαν ἰσχυριστεῖ, ὅπως ὁ Συμεὼν τῆς Δουράμης λέει: «ότι οἱ εἰκόνες πρέπει νὰ λατρεύονται, τὸ ὁποῖο καταδικάζεται τελείως ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία τοῦ Θεού». Καὶ ὁ ἀναγνώστης Ἀλκουΐνος μετέφερε τὴν ἀρνητικὴ γνῶμη τῆς Βρεττανικῆς Ἐκκλησίας. Τὸ 794 ὁ Καρλομάγνος συγκάλεσε μία σύνοδο στὴν Φραγκφούρτη, στὴ Μένη, στὴν ὁποία συμμετεῖχαν κληρικοὶ ἀπὸ τὴ Βρεττανία καὶ οἱ ἀπεσταλμένοι τοῦ Πάπα Ἀδριανοῦ, γιὰ νὰ συζητήσουν αὐτὸ καὶ ἄλλα θέματα. Πρῶτα, ἐξαιτίας τῆς προαναφερθείσας λαθεμένης μεταφράσεως, οἱ ἀποφάσεις τῆς Ζ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου ἀπερρίφθησαν, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Πάπας Ἀδριανὸς εἶχε ἤδη ἀναθεματίσει ὅποιον ἀπέρριπτε τὴν Ζ’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο. Στὴν πραγματικότητα, ἴσως ἐξαιτίας τοῦ ἀναθέματος τοῦ Ἀδριανοῦ, αὐτὴ ἡ Φραγκικὴ ἀπόφαση εἶχε λίγη ἐπίδραση εἴτε στὴ Φραγκία εἴτε στὴν Ἀγγλία ὅπου ἡ εἰκονογράφηση συνέχισε νὰ ἐφαρμόζεται. Πολὺ μεγαλύτερο μακροπρόθεσμο ἀποτέλεσμα εἶχε ἡ εἰσαγωγὴ ἀπὸ μία σύνοδο τοῦ Φιλιόκβε στὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως. Ἡ λέξη Φιλιόκβε, ποὺ σημαίνει ‘καὶ ἐκ τοῦ Υἱοῦ’, εἰσήχθη πρῶτα στὸ Πιστεύω ἀπὸ μία σύνοδο στὸ Τολέδο τῆς Ἱσπανίας τὸ 596. Ἀφοροῦσε μία ἀλλαγὴ στὸ δόγμα περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, μὲ τὴν ὁποία διακηρυσσόταν ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπορεύεται ὄχι μόνο ἀπὸ τὸν Πατέρα, ὅπως τὸ Εὐαγγέλιο καὶ τὸ Πιστεύω τῶν ἑπτὰ Οἰκουμενικῶν Συνόδων βεβαιώνει, ἀλλὰ ἐκ τοῦ Πατρὸς καὶ ἐκ τοῦ Υἱοῦ’. Εἶναι σημαντικὸ νὰ κατανοήσουμε ὅτι αὐτὸν τὸν καιρὸ ἡ καινοτομία τοῦ Φιλιόκβε δὲν γινόταν δεκτὴ οὔτε ἀπὸ τὴ Ρώμη οὔτε ἀπὸ τὴν Ἀγγλικὴ Ἐκκλησία. Ἔτσι μετὰ τὴ σύνοδο τοῦ Καρλομάγνου στὸ Ἀαχεν τὸ 809, ποὺ διακήρυξε ὅτι τὸ Φιλιόκβε εἶναι ἀναγκαῖο γιὰ τὴν σωτηρία καὶ τῆς ὁποίας ἀπεσταλμένοι πίεσαν τὸν Πάπα Λέοντα τὸν Γ’ νὰ τὸ δεχτεῖ, ὁ Πάπας διέταξε τὸ ἀρχικὸ Πιστεύω