hoofdstuk 7. Conclusies en reflectie Ik wil hier een aantal leerpunten noemen die ik afleid van de hoofdstukken hiervoor. Omdat ik meen dat ik het verhaal systematisch heb opgebouwd, kan ik de conclusies – ik spreek liever van leerpunten, want ik wil verder komen met wat ik bestudeerde – per hoofdstuk weergeven.
Conclusies
ook na Belvedere geldt is om te ‘bricoleren’; interpretaties, veelvormigheid, betrokkenheid, maatschappelijke verbinding toestaan en zelfs verplichten. Dat moet het ontwerpproces mogelijk maken. Bij selectie is de selecteur, het object, het doel, de systematiek, de (abstracte) omgeving van belang. De accenten zijn bij afpellen, boetseren en verzamelen telkens anders. De bijdragen disciplines maken daarin ook telkens andere afwegingen.
hoofdstuk 2. en 3. Vraagstelling en centrale begrippen hoofdstuk 4. Biografie van het landschap Alles wat uit het verleden tot ons komt, wat we geschiedenis noemen is eindeloos. Wat we uiteindelijk als erfgoed benoemen en als zodanig waardevol vinden en willen behouden en doorgeven is ook daarom een fractie van wat als waardevol kan worden aangemerkt. Er heeft dus selectie plaats. Bovendien zijn bij de selectie van erfgoed veel en verschillende disciplines en vakgebieden betrokken. Alle hebben ze een eigen wetenschappelijke traditie en een eigen heuristiek. De een gedraagt zich als een antiquair, de ander als een documentalist, en weer een ander als een planner. Belvedere, het programma gericht op ‘behoud (van erfgoed) door ontwikkeling’, liet de erfgoeddisciplines elkaar ontmoeten en tot gezamenlijke selectie komen, maar misschien nog te weinig vanuit een verbindend maatschappelijk perspectief. Bij die gezamenlijkheid hoorde ook een eigen taal, een nieuwe heuristiek. Een van de talen was de biografie van het landschap INTERMEZZO 1. Het selectiediner en het kunstwerk Selectie in het algemeen, heeft kenmerken van drie onderscheiden processen. Afpellen: overhouden wat de essentie is. Vergelijk het met ‘beeldhouwen’; telkens een stukje minder om tot een mooier, enzovoorts, eindresultaat te komen. Opbouwen: ‘boetseren’; telkens iets toevoegen om tot een perfectie te komen: een nieuwe kwaliteit toevoegen aan iets wat al bestaat; de veredelaar van aardappels.
De biografie van het landschap laat disciplines gezamenlijk kijken naar het landschap als een resultante van de wisselwerking tussen mens en (fysieke) omgeving. Ze is bedoeld om disciplines met elkaar te laten communiceren en om het verleden te kunnen onderzoeken en analyseren, gericht op het maken van wat nieuws: ‘boetseren’ of ontwerpen Maar de biografie heeft meer kenmerken, impliciet of expliciet: Ze blijkt op zoek te zijn naar het gewone, de onderdrukte mens, het akelige landschap, de verdrongen geschiedenis. De biografie gebruikt daarbij meerdere, onverwachte ingangen en bronnen. De biografie van het landschap is in twee richtingen als het ware uitgewerkt: • Tot een methodiek om nog meer informatie, bruikbaar voor ontwerp, boven tafel te halen; wel over de grenzen van de vakgebieden. Zandstad is een voorbeeld in deze. De vraag is waartoe en waarom? Waar is de begrenzing? • Van de andere kant heeft de biografie van het landschap en vooral de culturele biografie haar vervolg gekregen in de aandacht voor het gewone, het verhaal van mensen en het verslaan van gewone gebeurtenissen. Oral history dus. De websites en apps met het verhaal van …, de blik op …. de spiegel van ….. zijn ontelbaar. Maar ze zijn ongecontroleerd en zeker niet altijd ‘verantwoord’. In beide richtingen is een verankering nodig. hoofdstuk 5. Rapid Rural Appraisal
Bij Belvedere was de uitdaging om tot iets nieuws te komen, uit de sfeer van verlies en vroeger naar de sfeer van iets nieuws voor straks. Belvedere pelt af maar bouwt vooral op. Beeldhouwen en boetseren leiden echter tot ‘affe’ producten. De uitdaging die 69
Twee manco’s van de biografie van het landschap zijn het vergaren van nog meer informatie en “hoe weten we nou wat waar is en of dit de hele waarheid is?” Rapid Rural Appraisal en alle varianten die daarop later zijn gekomen en die zich in de derde wereld ontwikkelden, bieden inspiratie voor de biografie van het land-