ქართული პოლიტიკა #4

#4

2015

W W W. G E O R G I A N P O L I T I C S . C O M

gamomcemeli: Jiuri Sartavas saxelobis saxelmwifo politikis

E ISSN 1987-8605

2

da marTvis sadoqtoro skola

qarTuli politika samecniero Jurnali

saqarTvelosagraruli janmrTelobis da saqarTvelos politikis socialuri dacvis politika aqtualuri problemebi

თბილისი თბილისი 2015 წელი 2015 წელი

mTavari saredaqcio sabWo roin metreveli – politikis mecnierebaTa akademiis prezidenti, saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis vice-prezidenti, akademikosi, Tavmjdomare guram aleqsiZe - saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis prezidenti levan aleqsiZe – saqarTvelos politikis mecnierebaTa erovnuli akademiis vice-prezidenti, akademikosi daviT baqraZe – saqarTvelos parlamentis saparlamento umciresobis lideri nino burjanaZe – politikuri partiis „demokratiuli moZraoba – erTiani saqarTvelo“ Tavmjdomare fridon Todua - politikis mecnierebaTa akademiis vice-prezidenti, saqarTvelos mecnerebaTa erovnuli akademiis akademikos - mdivani giorgi TofaZe - politikis mecnierebaTa akademiis vice-prezidenti, saqarTvelos parlamentis fraqciis Tavmjdomare. vladimer papava – saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis akademikosi, Tbilisis saxelmwifo universitetis reqtori gubaz sanikiZe – saqarTvelos parlamentis Tavmjdomaris moadgile arCil frangiSvili –saqarTvelos teqnikuri universitetis reqtori Tedo jafariZe – saqarTvelos parlamentis sagareo urTierTobaTa komitetis Tavmjdomare zurab jiblaZe – Jurnalis mTavari redaqtori, mTavari saredaqcio sabWos aRmasrulebeli mdivani saredaqcio kolegia roin metreveli – politikis mecnierebaTa akademiis prezidenti, saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis vice-prezidenti, akademikosi, Tavmjdomare isa abdulaevi – saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis ucxoeli wevri (ruseTis federacia, daRestani) zaza aleqsiZe – saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis akademikosi revaz arvelaZe – saqarTvelos energetikis mecnierebaTa akademiis prezidenti fridrix glazli – zalcburgis universitetis profesori, doqtori, Tsu-s sapatio doqtori (avstriis respublika) icxak davidi – saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis ucxoeli wevri, saqarTvelos sapatio moqalaqe (amerikis SeerTebuli Statebi) stefen vorSeli – havais universitetis profesori (amerikis SeerTebuli Statebi) guram TevzaZe – saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis akademikosi qevin TuiTi – monrealis da jenas universitetis profesori (kanada, germaniis federaciuli respublika) kanta ibragimovi – CeCneTis respublikis mweralTa kavSiris Tavmjdomare, akademikosi (ruseTis federacia, CeCneTi) eldar ismailovi – saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis ucxoeli wevri (azerbaijanis respublika) avTandil koraxaSvili – saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis akademikosi nil makfarleini – oqsfordis universitetis profesori, Tbilisis saxelmwifo universitetis sapatio doqtori (didi britaneTi) hirotake maeda – saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis ucxoeli wevri (iaponia) liana meliqiSvili – saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis wevr-korespondenti elguja meZmariaSvili – saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis akademikosi said muliani – fereidunSahris universitetis profesori (iranis islamuri respublika) joana ragulska – raTgersis universitetis profesori, Tbilisis saxelmwifo universitetis sapatio doqtori (poloneTis respublika) jeri simpsoni – melburnis universitetis profesori (avstraliis Tanamegobroba) avTandil silagaZe – saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis akademikosi bernar utie – saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis ucxoeli wevri, akademikosi (safrangeTis respublika) david yolbaia – varSavis universitetis doqtori, profesori, Tbilisis saxelmwifo universitetis sapatio doqtori (poloneTis respublika) vaJa SublaZe – mecnierebaTa doqtori leo Ciqava – saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis wevr-korespondenti joni xecuriani – saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis akademikosi ramaz xuroZe – saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis wevr-korespondenti meufe anania (jafariZe) – manglisisa da walkis mitropoliti, istoriis mecnierebaTa doqtori stiven jonsi – maunt holiokis kolejis profesori, saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis ucxoeli wevri (amerikis SeerTebuli Statebi)

4

Sinaarsi OoTar naTiSvili

Tengiz yuraSvili

misalmeba Jurnals `qarTuli politika~...........6

maia kereseliZe farTod gamoviyenoT cxovelTa infeqciuri

oTar danelia

daavadebebis epizootologiuri kvleva............62

soflis meurneoba - saxelmwifo prioriteti.................................................................8

napoleon qarqaSaZe socializacia da ekonomika - qveynis

gela samxarauli

ganviTarebis mniSvne­lovani faqtorebi.............70

saqarTvelos agraruli politika: tradicia, realoba, perspeqtivebi......................17

jemal guguSvili giorgi maZRaraSvili

guram aleqsiZe

liza baliaSvili

esma orjonikiZe

mefutkreobis mdgo­mareoba da misi

pesticidebis usafr­Txo da racionaluri

samomavlo ganviTa­reba qveyanaSi..........................74

gamoyenebis ZiriTadi aspeqtebi saqarTveloSi.............................................................26

nugzar baRaTuria kvebisa da gadamamuSa­vebeli mrewvelobis

bakur gulua

inovaciuri ganviTarebis ZiriTadi

agraruli politikis Sesaxeb.................................34

mimarTulebebi saqarTveloSi...............................80

givi jafariZe

giorgi nikoleiSvili

revaz CageliSvili

elguja SafaqiZe

giorgi gagoSiZe

meabreSumeoba da misi maprofilebel

satyeo meurneobis dargis mdgradi

dargebTan SeTa­nwyoba,

ganvi­Tarebis principebi.........................................45

roli da mniSvneloba...............................................87

omar qeSelaSvili

guram tyemalaZe

soflis meurneobis istoriuli gza

giorgi qvarcxava

da axali Tvalsawieri...............................................51

sabunebismetyvelo mecni­erebaTa roli saqarTvelos agrarul politikaSi.....................98

jemal guguSvili sanaSene saqmis organizacia mebocvreobaSi............................................................58

5

ძვირფასო მეგობრებო!

უპირველეს

ყოვლისა,

ჟურნალის

„ქართული

მივესალმები

სამეცნიერო

პოლიტიკა“

დაარსებას.

სასიამოვნოა იმ ფაქტის აღნიშვნა, რომ ქვეყნისათვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი და სახელმწიფო პოლიტიკის რანგში აყვანილი აგრარული მიმართულება ჟურნალის ინტერესთა თვალსაწიერში მოექცა. ეს არცაა გასაკვირი, რადგან სამიწათმოქმედო საქმიანობის კულტურა და წესი ოდითგანვე გენეტიკურად იყო შერწყმული ჩვენი ხალხის ყოველდღიურ ყოფასთან. ცნობილი ფაქტია, რომ სოფლის მეურნეობის განვითარება უძველესი დროიდან უმთავრესი საზრუნავი იყო როგორც საქართველოს მოსახლეობისათვის, ისე ქვეყნის უპირველეს მესვეურთათვის, რადგან სახელმწიფოს ძლიერება ყოველთვის ძლიერ სოფელზე იყო დაფუძნებული. ქართველი გლეხი ზედმიწევნით კარგად ფლობდა სამეურნეო საქმიანობის ყველა ნიუანსს და სწორედ ამის შედეგია ის, რომ კულტურული ვაზის, ხორბლის, ხეხილოვანი და ბოსტნეულ-ბაღჩეული მრავალი კულტურის სამშობლოდ საქართველო ითვლება, საუკუნეების მანძილზე შექმნილ-გამოყვანილი შინაურ ცხოველთა თუ ფრინველთა მთელი რიგი საუკეთესო ჯიშებიც ქართულია და სხვა. ცალკე თემაა ლითონის მოპოვებისა და დამუშავების მრავალსაუკუნოვანი ტრადიცია, რამაც ხელი შეუწყო ხალიბთა ქვეყნის მოწინავე სამიწათმოქმედო ქვეყნების რიგში ჩაყენებას და უბრწყინვალესი თიკუნიც – „გეორგია“, სწორედ ჩვენთვის

სისხლხორცეულად

დამახასიათებელი

საქმიანობის

გამო

გვიბოძა

მთელმა ცივილიზებულმა სამყარომ. დღევანდელ დღესაც, როგორც უწინ, როდესაც „თებერვალი დადგება და ხეში წყალი ჩადგება“, მინდვრად გასული ქართველი გლეხი მიწაზე პირველი ხნულის გავლებისას ზეცას ახედავს და არსთა განმრიგეს ხვავრიელ მოსავალსა და ოჯახის სიმრთელესთან ერთად ქვეყნის სიკეთესაც შეავედრებს.

6

ამიტომაცაა ქართული მიწა-წყალი უფლის მიერ ნაკურთხი და იმ მზის სხივებით გაცისკროვნებული, რომელიც დილის ცვარნამნაპკურები ვაზის მტევნებზე კიაფობს და ამიტომაცაა ქართველთა უპირველესი საქმიანობა და თვით ქართველთა მოდგმა უფლისა და ღვთისმშობლის მადლით გაბრწყინებული. მინდა, გზა დავულოცო და წარმატება ვუსურვო სამეცნიერო ჟურნალს „ქართული პოლიტიკა“ ქართველი ხალხისა და ქართული სახელმწიფოს საკეთილდღეოდ.

პატივისცემით, ოთარ ნათიშვილი საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის აკადემიკოსი, სოფლის მეურნეობის განყოფილების აკადემიკოს-მდივანი

7

soflis meurneoba saxelmwifo prioriteti oTar danelia saqarTvelos soflis meurneobis ministri

ქართველი ხალხის სოფლის მეურნეობაში

ხელს შეუწყობს კონკურენტუნარიანი

ჩართულობა მრავალ ათეულ საუკუნეს

სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის

ითვლის, ამიტომ საქართველო ოდითგანვე

წარმოების სტაბილურ ზრდას, სურსათის

აგრარული ქვეყანა იყო და ასეა დღესაც.

უვნებლობას, ქვეყნის სასურსათო

დროის მიხედვით განსხვავებულია

უსაფრთხოების უზრუნველყოფას და

დარგის წინაშე მდგომი ამოცანები და

სოფლად სიღარიბის დაძლევას. რაც

მათი გადაწყვეტის გზები. თანამედროვე

მთავარია, სწორი სახელმწიფო პოლიტიკის

ეტაპზე აგროსასურსათო სექტორის

განხორციელებით, ჩვენს მეწარმეებს,

წინაშე მდგომ უმნიშვნელოვანეს ამოცანას

ფერმერებსა და გლეხებს საშუალება ექნებათ

სოფლისა და სოფლის მეურნეობის მაღალი

უპასუხონ იმ ახალ გამოწვევებს, რომლის

ტექნოლოგიების საფუძველზე განვითარება

წინაშეც ევროკავშირთან ასოცირების

წარმოადგენს.

შეთანხმებაზე ხელმოწერის შემდეგ დადგა

2013 წლიდან ახალმა ხელისუფლებამ სოფლის მეურნეობა ერთ-ერთ პრიორიტეტულ მიმართულებად გამოაცხადა, რომლის მიზანია, მდგრადი განვითარების პრინციპებზე დაყრდნობით, სოფლად ისეთი სოციალურეკონომიკური გარემოს შექმნა, რომელიც

8

ჩვენი ქვეყანა. ისინი შეძლებენ აწარმოონ ევროპული სტანდარტის, ეკოლოგიურად სუფთა, კონკურენტუნარიანი პროდუქცია და საერთაშორისო ბაზრებზე დაიმკვიდრონ ღირსეული ადგილი. მუდმივად უნდა გვახსოვდეს, რომ ევროპას ჩვენთან შედარებით პროდუქციის წარმოების, შენახვისა და ტრანსპორტირების

გაცილებით მაღალი სტანდარტები აქვთ და

ტიპის ნიადაგის არსებობით, ბოლო

მათი თანდათანობით ათვისების გარეშე,

ათწლეულების განმავლობაში დარგის

საბოლოო შედეგის მიღწევა შეუძლებელი

განვითარების ტემპი საგრძნობლად

იქნება.

ჩამორჩებოდა ეკონომიკის სხვა სექტორების

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ გაეროსა და მსოფლიო ბანკის პროგნოზით, მიმდინარე საუკუნის 40-50-იან წლებში მსოფლიოში მოსახლეობის მკვეთრი ზრდის და კლიმატის გლობალური დათბობის პირობებში მოსალოდნელია სურსათის მწვავე დეფიციტი, რაც განვითარებულ ქვეყნებს აიძულებთ

განვითარების ტემპებს. ეს ძირითადად განპირობებული იყო იმით, რომ 2012 წლამდე სოფლის მეურნეობის სექტორი, მსოფლიო პრაქტიკის საწინააღმდეგოდ, არ განიხილებოდა პრიორიტეტად და შესაბამისად, მისთვის გამოყოფილი საბიუჯეტო ხარჯები წლების მიხედვით მცირე და ცვალებადი იყო.

სერიოზულად გადახედონ თავიანთ

ახალმა ხელისუფლებამ რადიკალურად

აგრარულ პოლიტიკას, ხოლო

შეცვალა დამოკიდებულება სოფლის

იმპორტდამოკიდებული ქვეყნები, თუ

მეურნეობისადმი. რამდენიმეჯერ

სწორ ქმედებებს არ განახორციელებენ,

გაიზარდა სამინისტროს ბიუჯეტი,

სერიოზული პრობლემის წინაშე

განსაკუთრებული ყურადღება მიექცა

აღმოჩნდებიან.

სამელიორაციო სამუშაოების შესრულებას,

აქედან გამომდინარე, ჩვენი ქვეყნისთვის უახლოესი წლების უმნიშვნელოვანესი ამოცანაა ქვეყნის აგროსასურსათო სექტორის განვითარების იმგვარი მოდელის შემუშავება, რომელიც ხელს შუწყობს მოსახლეობის ხელმისაწვდომი და ხარისხიანი სურსათით უზრუნველყოფას. ასევე, კონკურენტული უპირატესობის მქონე პროდუქტების საექსპორტო პოტენციალის მაქსიმალურად გამოყენებას. საქართველოში სოფლის მეურნეობის განვითარები­სთვის ხელსაყრელი ბუნებ­ რივ-კლიმატური პირობების არსებობის მიუხედავად, რაც განპირობებულია საწარმოო სპეციალიზაციის 11 განსხვავებული ზონისა და 49

სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკის შეძენასა და მის გამოყენებას,

პირუტყვის

დაავადებებთან ბრძოლის პრევენციული ღონისძიებების ჩატარებას, საერთაშორისო აკრედიტაციის მქონე ლაბორატორიების შექმნას და საერთაშორისო ბაზრების დივერსიფიკაციას. მცირემიწიანი ფერმერების დახმარების პროგრამის განხორციელების შედეგად მნიშვნელოვნად გაიზარდა ქვეყანაში დამუშავებული მიწების ფართობი, მოიხნა მიწის ისეთი ფართობები, რომლებიც წლების განმავლობაში მიტოვებული და დაუმუშავებელი იყო. გაიზარდა ინტერესი თანამედროვე სასოფლო-სამეურნეო ტექნოლოგიებზე, კერძოდ ტექნიკის გამოყენებაზე, მაღალინტენსიურ სათესლე

9

მასალაზე, ხარისხიან პესტიციდებსა

376 ტონა არასტანდარტული ვაშლი, 10 358

და აგროქიმიკატებზე. სასოფლო-

ტონა არასტანდარტული მანდარინი.

სამეურნეო საქონლის სახით სარგებლის მიღების შესაძლებლობამ სტიმული მისცა აგრარული საცალო ქსელების განვითარებას, როგორც გეოგრაფიული, ასევე რაოდენობრივი თვალსაზრისით.

2014 წელს ქვეყანაში სოფლის მეურნეობის პროდუქციის გამოშვების ღირებულებამ 3.4 მლრდ ლარი შეადგინა, ხოლო სოფლის მეურნეობის პროდუქტების გადამუშავების შედეგად შეიქმნა 4.5 მლრდ ლარის

2014 წელს სერიოზული ღონისძიებები

ღირებულების პროდუქცია. აგრობიზნესის

განხორციელდა კახეთში ყურძნის

სექტორში პროდუქციის მთლიანი

წარმოების ხელშეწყობისა და რთველის

გამოშვება 10 %-ით აღემატება 2013 წლის

ორგანიზებულად ჩატარების მიზნით,

ანალოგიურ მონაცემს, რაც ძირითადად

შეიქმნა საკოორდინაციო შტაბი, რომელიც

გამოწვეულია გადამამუშავებელი სექტორის

24 საათის განმავლობაში მუშაობდა.

ზრდით, სადაც ზრდის მაჩვენებელი 13.8

ჩაბარებული ყურძენი სპეციალური

%-ს შეადგენს, პირველადი პროდუქციის

კომპიუტერული პროგრამის მეშვეობით

გამოშვების მაჩვენებელი კი წინა წელთან

ერთიან ელექტრონულ ბაზაში აღირიცხა.

შედარებით 5.2 %-ით მაღალია.

შედეგად, რთველი წარმატებით განხორციელდა მთელი ქვეყნის მასშტაბით. საერთო ჯამში გადამუშავდა 124 ათას ტონაზე მეტი ყურძენი, ყურძნის რეალიზაციით მიღებულმა შემოსავალმა 175 მლნ ლარს გადააჭარბა. რთველის პერიოდში ყურძნის ფასი უპრეცედენტოდ მაღალი იყო და ისტორიული მაქსიმუმი შეადგინა. სამრეწველო გადამუშავებისთვის განკუთვნილი მანდარინის რეალიზაციის ხელშეწყობის და საწარმოებში მანდარინის ორგანიზებულად ჩაბარების, ასევე, არასტანდარტული ვაშლის ორგანიზებულად ჩაბარების მიზნით, ამოქმედდა საკოორდინაციო შტაბები. 2014 წლის სეზონზე სულ გადამუშავებულია 43

10

2014 წელს აგროსასურსათო სექტორში შექმნილი დამატებითი ღირებულება 4.1 მლრდ ლარს აჭარბებს, რაც წინა წლის მაჩვენებელს 9.7 %-ით აღამატება. აგროსასურსათო სექტორის წილი ქვეყანაში შექმნილ მთლიან შიდა პროდუქტში 2014 წლის წინასწარი მონაცემებით 16.5 %-ია. წყარო: საქტატი.

ქვეყნის მთლიანი ექსპორტის 29%-ია.

2014 წელს საქართველოს აგროსასურსათო პროდუქტების ექსპორტის მიხედვით, სავაჭრო ურთიერთობები ჰქონდა 80 ქვეყანასთან. მნიშვნელოვნად გაიზარდა თხილის, სპირტიანი სასმელების, ღვინის, მინერალური წყლების, ციტრუსისა და ხილ-ბოსტნეულის ექსპორტი. შესაბამისი ღონისძიებების თანმიმდევრულად წყარო: საქტატი.

გატარების კვალობაზე, ქვეყნის

წინასწარი მონაცემებით ზრდის

პოტენციალი კიდევ უფრო გაიზრდება.

ტენდენციით ხასია­თ­დება სოფლის

აგროსასურსათო სექტორის საექსპორტო

მეურნეობის სექტორში განხორციელე­ბული პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების რაოდენობა, რომელმაც 2014 წელს 19.1 მლნ აშშ დოლარს მიაღწია, რაც წინა წლის ანალოგიური პერიოდის მაჩვენებელს 61

აგროსასურსათო პროდუქციის ექსპორტიმპორტი (მლნ აშშ დოლარი)

%-ით აღემატება. ქვეყანაში დადებითი ძვრები შეინიშნება აგროსასურსათო პროდუქციის ექსპორტიმპორტის მიმართულებით, 2013 წელს დაწყებული სისტემური ღონისძიებების შედეგად, რაც არსებული საგარეო ბაზრების დივერსიფიკაციას და ახალი ბაზრების მოძიების ღონისძიებებს გულისხმობს, მნიშვნელოვნად გაიზარდა ექსპორტირებული აგროსასურსათო პროდუქციის რაოდენობა და ასორტიმენტი. 2014 წელს აგროსასურსათო პროდუქციის ექსპორტის ღირებულება 6.7%-ით აღემატებოდა წინა წლის ანალოგიურ მაჩვენებელს. საქართველოდან ექსპორტირებული იყო 825.9 მლნ აშშ დოლარის ღირებულების

წყარო: საქსტატი რაც შეეხება ქვეყანაში აგროსასურსათო პროდუქციის იმპორტს, 2013 წელთან შედარებით, 2014 წელს იმპორტი გაზრდილია 1.1 %-ით. 2014 წლის მონაცემებით, საქართველოში

აგროსასურსათო პროდუქცია, რაც

11

იმპორტირებული იყო 1.3 მლრდ აშშ

თავისუფალი სავაჭრო სივრცის

დოლარის ღირებულების აგროსასურსათო

ფარგლებში აღებული ვალდებულებების

პროდუქცია. ქვეყნის მთლიან იმპორტში

შესრულება (დაახლოების შეთანხმებული

აგროსასურსათო პროდუქციის ხვედრითი

ვადების შესაბამისად), რომელიც

წონა 15.2% -ს შეადგენს. ძირითადად

მოიცავს საერთაშორისოდ აღიარებულ

იმპორტირებულია: ხორბალი (12%),

სტანდარტებთან და ნორმებთან

თამბაქო (9%), შინაური ფრინველის

მაქსიმალურ მიახლოებას.

ხორცი (6%), შაქარი (5%), სპირტიანი სასმელები (5%), ღორის ხორცი (3%), ფქვილოვანი საკონდიტრო ნაწარმი (3%), საკვები დანამატები (3%), მცენარეული ზეთი (3%), თევზი (2%) და სხვ. 2014 წელს, საქართველოს აგროსასურსათო პროდუქტების იმპორტის მიხედვით სავაჭრო ურთიერთობები ჰქონდა 110 ქვეყანასთან.

2012 წლიდან დაიწყო და გრძელდება სურსათის უვნებლობის მარეგულირებელი საკანონმდებლო ბაზის სრულყოფა, კერძოდ, საქართველოს სოფლის მეურნეობის სამინისტროს მიერ შემუშავდა სურსათის უვნებლობის განვითარების სტრატეგია და საკანონმდებლო მიახლოების პროგრამა, სადაც თანმიმდევრულად არის გაწერილი უახლოეს წლებში

ასევე მნიშვნელოვანია, რომ 2014 წელს,

შესამუშავებელი კანონმდებლობა,

2013 წელთან შედარებით, აგროსასურსათო

რომელიც გააზრებულია ევროკავშირის

პროდუქციის საგარეო ვაჭრობის

კანონმდებლობასთან დაახლოების

მონაცემების მიხედვით, უარყოფითი

კონტექსტში და უზრუნველყოფს როგორც

სავაჭრო სალდო შემცირდა 7.3 %-ით, ხოლო

საკანონმდებლო, ისე ინსტიტუციურ

2012 წელთან შედარებით - 37 %-ით.

სრულყოფას.

აღსანიშნავია, რომ DCFTA-ის

მნიშვნელოვანი ფაქტორია ის,

მოლაპარაკებების პროცესში ქართულმა

რომ საქართველოს, საუკეთესო

მხარემ მიაღწია უპრეცედენტო

გეოპოლიტიკური მდებარეობიდან

შეთანხმებას ევროკავშირთან სატარიფო

გამომდინარე, აქვს რესურსი გახდეს

ლიბერალიზაციის კუთხით. შესაძლებელი

რეგიონალური ჰაბი, რც გულისხმობს

გახდა საბაჟო გადასახადების გარეშე

ჩვენი ქვეყნის რეგიონალურ, სავაჭრო,

პროდუქციის შეტანა მსოფლიოს

სატრანზიტო ცენტრად ჩამოყალიბებას და

უმსხვილესი ბაზარზე, რომელიც

ქვეყნის ეკონომიკის სწრაფ განვითარებას.

500 მილიონზე მეტ მომხმარებელს აერთიანებს. სწორედ ამიტომ, სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ერთ-ერთ ძირითად პრიორიტეტს წარმოადგენს ევროკავშირთან ღრმა და ყოვლისმომცველი

12

მიუხედავად ქვეყანაში მიმდინარე დადებითი ტენდენციებისა სოფლის მეურნეობაში დასაქმებულად ითვლება ქვეყნის დასაქმებული სამუშაო ძალის

52%, საიდანაც 98% თვითდასაქმებულია.

ხილის მოსავლიანობის გაზრდის

აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია

ხელშეწყობისთვის აუცილებელია

სოფლად როგორც სასოფლო-სამეურნეო,

თანამედროვე ტექნოლოგიების დანერგვა,

ასევე არასასოფლო-სამეურნეო პროფილის

რაც ფერმერების დიდი ნაწილისათვის

ახალი სამუშაო ადგილების შექმნის

ხელმიუწვდომელია. აქედან გამომდინარე,

სტიმულირება, საოჯახო ფერმერული

სამინისტრომ დაიწყო ახალი პროექტი

მეურნეობების განვითარება, ეკონომიკური

„დანერგე მომავალი“ რომლის მიზანი

დივერსიფიკაცია და აგროტურიზმის

თანამედროვე ტიპის მაღალეფექტური

ხელშეწყობა.

ბაღების გაშენება, ხეხილის ტიპის

აღსანიშნავია, რომ პროდუქციის წარმოების ზრდა უნდა მოხდეს ახალი

სანერგეების და წვეთოვანი სარწყავის სისტემის მოწყობაა.

ტექნოლოგიების დანერგვის, საკრედიტო

საქართველოში სასოფლო-სამეურნეო

და სალიზინგო სისტემების განვითარების,

წარმოების ეფექტიანობის ამაღლებას

პირველადი წარმოების, გადამუშავებისა

სერიოზულად აფერხებს წვრილი

და შენახვა-რეალიზაციის საწარმოო

მეურნეობების არსებობა. 1 ჰექტრამდე მიწა

პროცესების გაუმჯობესების ფონზე.

საკუთრებაში აქვთ მეურნეობათა 68%-

ამ მიზნით, 2013 წლიდან დაიწყო

ზე მეტს, რაც განაპირობებს წარმოების

იაფი აგროკრედიტის პროგრამის

ნატურალურ ხასიათს. აღსანიშნავია, რომ

განხორციელება, რომლის ფარგლებში

საკუთრებაში არსებული მცირე ფართობები

დღემდე დაახლოებით 28 500 ბენეფიციარზე

3-4 ნაკვეთად არის წარმოდგენილი.

გაცემულია 861 მლნ. ლარის ღირეულების

ამდენად მიწების კონსოლიდაცია

სესხი.

ქვეყანაში შეიქმნა 119 ახალი

უპირველეს ამოცანას წარმოადგენს.

გადამამუშავებელი საწარმო. საქართველოს

ამ პრობლემის მოგვარების მიზნით

სოფლის მეურნეობის სამინისტრო კვლავ

სამინისტროში იგეგმება კონკრეტული

გააგრძელებს იაფი და ხელმისაწვდომი

პოლიტიკის შემუშავება და გატარება.

ფულადი სახსრებით უზრუნველყოფას, რაც გრძელვადიან პერიოდში მნიშვნელოვნად შეუწყობს ხელს სოფლის მეურნეობის წინსვლას და განვითარებას.

აღნიშნული საკითხის მოგვარების კუთხით მნიშვნელოვანია ძლიერი და მდგრადი სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების შექმნისა და ფუნქციონირების ხელშეწყობა,

როგორც ცნობილია საქართველოს

მათი ტექნიკით და ტექნოლოგიებით

კლიმატურ-ეკოლოგიური ფაქტორები

უზრუნველყოფა, კოოპერატორთა

უნიკალურია უხვი მოსავლისა და

ცოდნის დონის ამაღლება და დარგში

მაღალი საგემოვნე თვისებების მქონე

არსებული თანამედროვე ტექნოლოგიების

ხილის, კენკრის და კაკალნაყოფიანი

შესახებ ინფორმირებულობა. დღემდე

კულტურების წარმოებისათვის. ქვეყანაში

შექნილია სულ 887 სასოფლო-სამეურნეო

13

კოოპერატივი, რომელთა დახმარების

მაქსიმალურად გაითვალისწინებენ

მიზნით ეტაპობრივად ხორციელდება

ფერმერებისა და სხვა დაინტერესებული

ინსტიტუციური განვითარებისა და

პირების საჭიროებებს.

ფინანსური მხარდაჭერის ღონისძიებები.

ქართველ მეწარმეებს, წარმოების

აგროსასურსათო სექტორში მნიშვნელოვანი

მასშტაბებიდან და რესურსებიდან

როლი ენიჭება ფერმერებისათვის

გამომდინარე, არაკონკურენტუნარიან

შემოსავლების შენარჩუნებისა და

პირობებში უხდებათ საკუთარი

რისკების შემცირების მიზნით

პროდუქციის საერთაშორისო ბაზრებზე

სადაზღვევო ბაზრის განვითარებას.

რეალიზება. შესაბამისად, აუცილებელია

სწორედ ამიტომ 2014 წლიდან ამოქმედდა

ხელი შეეწყოს ქართული აგროსასურსათო

აგროდაზღვევის პროექტი, რომელიც

პროდუქციის პოპულარიზაციას,

წარმოადგენს საპილოტე პროგრამას

რათა გაიზარდოს მისი საექსპორტო

და გულისხმობს მთავრობის მიერ

არეალი, გაიმყარონ პოზიციები მათ მიერ

სუბსიდირებას (გარკვეული პირობების

ოპერირებად ბაზრებზე და შეძლონ ახალი

გათვალისწინებით). პროექტის ფარგლებში

ბაზრების ათვისება.

2014 წელს გაიცა 21,194 პოლისი, დაზღვეულია 18,646 ჰა მიწის ნაკვეთი და 152,140,160 ლარის ღირებულების მოსავალი. სამინისტრო კვლავ გააგრძელებს უკვე დაწყებულ აგროდაზღვევის პროგრამის განხორციელებას და ხელს შეუწყობს აგროსადაზღვევო ბაზრის განვითარების პროცესს.

აღსანიშნავია, რომ სურსათის უვნებლობის სახელმწიფო კონტროლი მოიცავს სრული კვებითი ჯაჭვის, პირველადი წარმოებიდან საბოლოო მომხმარებლამდე, ე.წ. „ფერმიდან-სუფრამდე“ კონტროლს და ვრცელდება წარმოების, მათ შორის პირველადი წარმოების, გადამუშავებისა და დისტრიბუციის ეტაპებზე. აქედან

დიდი მნიშნელობა აქვს ფერმერებისა

გამომდინარე სახელმწიფო მომავალშიც

და სოფლად დასაქმებულთა

გააგრძელებს ამ მიმართულებით მუშაობას

უნარებისა და შესაძლებლობების

რათა დაცული იყოს მოსახლეობის

ამაღლებას, რათა გაიზარდოს სოფლის

ჯანმრთელობა და ეკონომიკური

მეურნეობის პროდუქციის წარმოება

ინტერესები.

და კონკურენტუნარიანობა. ამ მიზნით საქართველოს ყველა მუნიციპალიტეტში შეიქმნა საინფორმაციო-საკონსულტაციო და რეგიონული სამსახურები, რომლებიც უზრუნველყოფენ ფერმერებთან კომუნიკაციის გაუმჯობესებას, განსაზღვრავენ პრიორიტეტებს და

14

უვნებელი და ხარისხიანი სურსათის წარმოებისათვის მნიშვნელოვანია ცხოველთა ჯანმრთელობის დაცვის, ზედამხედველობისა და მონიტორინგის სრულყოფილი და ეფექტიანი სისტემის ფუნქციონირება, რათა გაკონტროლდეს და

თავიდან იქნას აცილებული ცხოველების,

შესაბამისად, აუცილებელია საკარანტინო

ასევე, ადამიანისთვის გადამდები და

და განსაკუთრებით საშიში მავნე

პოტენციურად საშიში დაავადებების

ორგანიზმების რიცხოვნობის კონტროლისა

გავრცელება. 2014 წელს, წინა წლებთან

და დიაგნოსტიკური მიმართულების

შედარებით, საქართველოში ეპიზოოტიური

გაძლიერება, ქვეყნის ტერიტორიის

მდგომარეობა საგრძნობლად შეიცვალა,

ფიტოსანიტარიული მონიტორინგის

რაც განპირობებულია ცხოველთა

განხორციელება, საკარანტინო მავნე

განსაკუთრებით საშიშ დაავადებათა

ორგანიზმებით დასნებოვნების ზონების

საწინააღმდეგო პროფილაქტიკური

დადგენა და მიღებული მონაცემების

ვაქცინაციის მასშტაბურობის ზრდით.

საფუძველზე ბრძოლის ღონისძიებების

ქვეყანაში ეტაპობრივად დაინერგება მსხვილფეხა და წვრილფეხა პირუტყვის იდენტიფიკაციისა და რეგისტრაციის სისტემები, რაც

სწორი დაგეგმვა, რაც ხელს შეუწყობს ადგილობრივი სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის ევროკავშირის ბაზარზე ექსპორტს.

ხელს შეუწყობს ცხოველებისა და

საქართველოს სოფლის მეურნეობის

მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვას,

სამინისტრო აქტიურად გააგრძელებს

ეპიდემიოლოგიური მდგომარეობის

სამეცნიერო წრეებთან (საქართველოს

მართვას, ექსპორტ-იმპორტზე

მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია,

ვეტერინარული კონტროლის

საქართველოს სოფლის მეურნეობის

განხორციელებას, საქონლის

მეცნიერებათა აკადემია) თანამშრომლობას,

ხორცით ვაჭრობისას ეტიკეტირების,

რათა მოხდეს მათი ცოდნისა და

გამჭვირვალობისა და მიკვლევადობის

გამოცდილების საფუძველზე ქვეყნისთვის

უზრუნველყოფას და სანაშენე საქმიანობის

მაქსიმალურად წარმატებული პროექტების

გაუმჯობესება-სრულყოფას.

შემუშავება და განხორციელება.

ფიტოსანიტარიული მოთხოვნების დაცვა ქვეყანის ფიტოსანიტარიული კეთილსაიმედოობის მიღწევისა და სასურსათო უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მნიშვნელოვან მექანიზმია, რაც ხელს უწყობს სასოფლოსამეურნეო კულტურების მავნებელდაავადებებისაგან დაზიანების მინიმუმამდე შემცირებას და მოსავლის შესანარჩუნებას. ფიტოსანიტარიული ზომების საერთაშორისო სტანდარტების

განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმობა რეგიონებისა და მუნიციპალიტეტების ეკონომიკური განვითარების ღონისძიებებს, ინსტიტუციური მოწყობის სრულყოფას, ფერმერთა გადამზადებას საბაზრო ურთიერთობების მოთხოვნების შესაბამისად, სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების ინტეგრირებულ განვითარებას, სასოფლო-სამეურნეო ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაციას, საბაზრო საინფორმაციო სისტემის შექმნას, სასურსათო უსაფრთხოების

15

ანალიზისა და მონიტორინგის ხარისხის

თანამედროვე მიდგომები, ინოვაციები და

გაუმჯობესებას, შესაბამისი მოქნილი

ტექნოლოგიები განაპირობებს წარმოების

საკანომდებლო ინიციატივების შემუშავებას

ოპტიმიზაციასა და ეკონომიკური

და განხორციელებას. ასევე, შეგროვდება

საქმიანობის წარმატებით განვითარებას.

ინფორმაცია გენდერულ ჭრილში

ამ პროცესში მნიშვნელოვანი იქნება

შემდგომში დეტალური ანალიზის

ევროკავშირთან ღრმა და ყოვლისმომცველი

ჩასატარებლად, რაც საჭირო იქნება ისეთი

თავისუფალი სავაჭრო სივრცის ფარგლებში

პოლიტიკის შესამუშავებლად, რომელიც

აღებული ვალდებულებების შესრულება

ხელს შეუწყობს ქალების ჩართულობას

(დაახლოების შეთანხმებული ვადების

სოფლის მეურნეობასა და აგრობიზნესში.

შესაბამისად), რომელიც უზრუნველყოფს

შემუშავდება სპეციალური პროგრამები,

საერთაშორისოდ აღიარებულ

რომელთა მეშვეობითაც განისაზღვრება

სტანდარტებსა და ნორმებთან მაქსიმალურ

გენდერული თანასწორობის,

მიახლოებას და წარმოებული პროდუქციის

უმცირესობების, ხანდაზმულების,

ხარისხის გაუმჯობესებას, მდგრადი

სოფლად მცხოვრები ახალგაზრდობის,

განვითარების პრინციპებზე დაყრდნობით

ნაკლებად განვითარებული რეგიონების და

სასოფლო-სამეურნეო წარმოების ზრდასა

მოწყვლადი ჯგუფების საჭიროებები.

და კომერციალიზაციას.

16

saqarTvelos agraruli politika: tradicia, realoba, perspeqtivebi gela samxarauli saqarTvelos parlamentis agrarul sakiTxTa komitetis Tavmjdomare

საქართველოს სახელმწიფოს განვითარების

განვითარებისათვის. თუმცა 90-იანი

ისტორიის მანძილზე სოფლის მეურნეობა

წლებიდან ქვეყანაში შექმნილმა მძიმე

ყოველთვის იყო ეკონომიკის ტრადიციული

პოლიტიკურმა, სოციალურ-ეკონომიკურმა

და მნიშვნელოვანი დარგი. სოფლის

პირობებმა სერიოზული ზიანი მიაყენა

მეურნეობაში შემონახულია ქართველი

სექტორის სამრეწველო-ეკონომიკურ

ერის კულტურული მემკვიდრეობა:

პოტენციალს. საბჭოთა კავშირის დაშლის

ქართული ხორბლის ენდემური ჯიშები,

შემდეგ საქართველოს აგრარული სექტორი

ცხოველთა აბორიგენული ჯიშები; ვაზის

ხან სრულ სტაგნაციაში იმყოფებოდა და

კულტურის ისტორია ხომ მჭიდროდაა

ხანაც უმნიშვნელოდ ვითარდებოდა.

დაკავშირებული ქართველი ერის

სამწუხაროდ, წინა ხელისუფლებისათვის

ისტორიასთან. დღესაც საქართველოს

აგრარული სექტორის განვითარება

სოფლის მეურნეობის ერთ-ერთ ყველაზე

არ წარმოადგენდა პრიორიტეტს,

მნიშვნელოვან დარგს სწორედ მეღვინეობა

შესაბამისად, არც სახსრები და არც

წარმოადგენს. ქართული ღვინის წარმოება,

ყურადღება ეთმობოდა აღნიშნული

მისი დაყენების უძველესი ქართული

დარგის განვითარებას. აგრარული

ტრადიციები აღიარებულია მთელს

სექტორის განვითარების სტრატეგიის

მსოფლიოში. სოფლის მეურნეობის

არარსებობამ, სახელმწიფო პოლიტიკის

მდიდარი ტრადიციები და ნაყოფიერი

ფსევდოლიბერალურ საწყისებზე აგებამ,

მიწა არაჩვეულებრივი წინაპირობაა

დარეგულირების ბერკეტების სრულმა

სოფლის მეურნეობის სექტორის

იგნორირებამ სექტორში პროცესების

17

პრაქტიკულად თვითდინებაზე მიშვება

განსაზღვრა და მისი იმპლემენტაცია.

განაპირობა. შედეგად მივიღეთ სასოფლო-

2013 წლიდან საქართველოს სოფლის

სამეურნეო დანიშნულების მიწების

მეურნეობის სამინისტრომ არაერთი

დამუშავებული ფართობებისა და სოფლის

მასშტაბური პროექტი განახორციელა,

მეურნეობის პროდუქციის წარმოების

რომლის შედეგადაც გლეხებმა, ფერმერებმა,

შემცირება, რომელიც დაიწყო გასული

აგრარულ სექტორში დასაქმებულმა

საუკუნის 90-იანი წლებიდან და 2004-

მეწარმეებმა მიიღეს დახმარება როგორც

2011 წლებში მკვეთრად გამოხატული

ფინანსურ-ტექნიკური, ისე განათლების

დაღმავალი ტენდენცია შეიძინა.

კუთხით.

საქართველოს სოფლის მეურნეობაში ბოლო ათწლეულის განმავლობაში დაგროვდა რიგი მნიშვლელოვანი პრობლემებისა, კერძოდ: სოფლის მეურნეობის მნიშვნელობის პოლიტიკური იგნორირება, საერთაშორისო დახმარებების არაეფექტურობა, დაუხვეწავი კანონმდებლობა, დაბალტექნოლოგიური მიწათმოქმედება.

ბოლო წლებში მნიშვნელოვნად გაიზარდა აგრარული სექტორის საბიუჯეტო დაფინანსება, რათა დარგის ხელახალი აღორძინების შესაძლებლობები გაჩენილიყო. მაგალითად, 2015 წელს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან გამოიყო 267 მლნ. 450 ათასი ლარი, იმდენი, რაც 2008-2011 წლებში ერთად აღებული (შესაბამისად, 70 მლნ 870 ათასი ლარი, 75

2012 წლიდან საქართველოს

მლნ 160 ათასი ლარი, 30 მლნ 640 ათასი

ხელისუფლებისთვის აგრარული

ლარი, 85 მლნ 112 ათასი ლარი).

სექტორის ხელშეწყობა ერთ-ერთ ძირითად პრიორიტეტს წარმოადგენს. ჩვენი მიზანია, შეიქმნას ისეთი გარემო, რომელიც ხელს შეუწყობს მაღალხარისხიანი სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის წარმოების სტაბილურ ზრდას, კონკურენტუნარიანობის ამაღლებას, სურსათის უვნებლობის და სასურსათო უსაფრთხოების უზრუნველყოფას და სოფლად სიღარიბის დაძლევას. აღნიშნული პრობლემატიკის მოგვარებისთვის აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლება ცდილობს ერთობლივი ძალებით მოახდინოს ქვეყნის გრძელვადიანი აგრარული პოლიტიკის

18

კომიტეტში მუშაობა დაიწყო აგრარულ სექტორში დაგროვილი პრობლემატიკის განსაზღვრითა და მისი მოგვარების საშუალებების ძიებით. მნიშვნელოვანია აღნიშნულ სექტორში საკანონმდებლო ბაზის სრულყოფა, რეფორმების გატარების, აგრარულ-სამრეწველო და სასურსათო კომპლექსის პოტენციალის სრულად გამოყენების, მისი დარგების აღორძინებისა და დინამიური განვითარების ხელშეწყობა. აგრარულ სექტორში საკანონმდებლო ბაზის სრულყოფის კუთხით აგრარულ საკითხთა კომიტეტი მუშაობს შემდეგ მიმართულებებზე: სასურსათო უზრუნველყოფის,

სურსათის უვნებლობის, მიწის

საქართველოში 1992 წელს

რესურსების, აგრარული განათლებისა

განხორციელებულმა მიწის რეფორმამ

და მეცნიერების, აგრომომსახურებისა და

ქვეყანაში შექმნა დაახლოებით 700 ათასზე

ფერმერთა საკითხებთან დაკავშირებულ

მეტი მცირე ფერმერული (საოჯახო)

კანონმდებლობის შემუშავება.

მეურნეობა, რომელთა კერძო საკუთრებაში

დღევანდელ ეტაპზე აგრარული სექტორის

მოქცეულია ქვეყნის 80%-ზე მეტი მიწის

განვითარების უმნიშვნელოვანეს

ინტენსიური სავარგული. აღნიშნული

მიმართულებას წარმოადგენს სოფლის

მეურნეობების საკუთრებაში არსებული

მეურნეობაში პირველადი წარმოების

მიწის ფართობები საშუალოდ 1 ჰექტარს

პროდუქტიულობისა და არსებული

ოდნავ აღემატება. 2004 წლის სასოფლო-

სასოფლო-სამეურნეო ტექნოლოგიების

სამეურნეო აღწერის მიხედვით ნახევარ

დაბალი დონის ამაღლება, სასურსათო

ჰექტრამდე სასოფლო-სამეურნეო

უსაფრთხოებისა და ხარისხის უვნებლობის

დანიშნულების მიწის ფართობს ფლობს

უზრუნველყოფა, ქვეყანაში არსებული

დაახლოებით 220 ათასი მეურნეობა,

სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკის განახლება,

0,5 ჰექტრიდან 1 ჰექტრამდე სასოფლო-

გლეხებისა და ფერმერებისთვის

სამეურნეო მიწის ფართობს საკუთრებაში

ახალი ტექნოლოგიური სიახლეებისა

ფლობს დაახლოებით 217 000 მეურნეობა,

და მეცნიერული მიღწევების შესახებ

5-10 ჰექტრამდე მიწის ფართობის

ინფორმაციის მიწოდება. სწორედ ამ

მფლობელია დაახლოებით 65 ათასი

მიმართულებით კომიტეტი შეიმუშავებს

მეურნეობა, 10-დან 20 ჰექტრამდე მიწის

საკანონმდებლო ინიციატივებს,

ფართობი აქვთ 2600 მეურნეობას, 50-

ზედამხედველობს პარლამენტის

დან 100 ჰექტრამდე 500 მეურნეობას, და

გადაწყვეტილებათა შესრულებას,

ა.შ საქსტატის მონაცემების თანახმად,

აკონტროლებს პარლამენტის წინაშე

მეურნეობათა დაახლოებით 80%

ანგარიშვალდებული ორგანოებისა და

სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციას

საქართველოს მთავრობის საქმიანობას.

აწარმოებს ძირითადად საკუთარი

მინდა, ზოგადად შევეხო იმ პრობლემებს, რომლის მოგვარებაც სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია: მიწის ნაკვეთების მცირე ფრაგმენტაცია, რაც ძალიან ამცირებს რენტაბელობას, განუვითარებელი ინფრასტრუქტურა, იაფი კრედიტების შეზღუდული ხელმისაწვდომობა, საკანონმდებლო ბაზის სრულყოფა, განათლების დაბალი დონე.

მოხმარებისთვის, ხოლო 20% - გასაყიდად. საშუალოდ თვიურ შემოსავლებში სოფლის მეურნეობის პროდუქტების რეალიზაციიდან მიღებული შემოსავალი საერთო შემოსავლების მხოლოდ 2030%-ია. ყოველივე ზემოთ მოტანილი მიუთითებს, რომ ქვეყანაში ჩატარებული მიწის რეფორმას წვრილი ნატურალური და ნახევრად ნატურალური გლეხური მეურნეობების შექმნა მოჰყვა. ცხადია,

19

მიწის ასეთი დანაწევრება დამოუკიდებელ,

აგრარული სექტორი. ყოველივე აქედან

მცირე, კერძო მესაკუთრე ფერმერულ

გამომდინარე, შინამეურნეობებისა და

მეურნეობათა შორის ქვეყნის აგრარული

დაქუცმაცებული მიწების პირობებში,

სექტორის შემდგომი განვითარებისა და

საქართველოს სოფლის მეურნეობის

ქართული სოფლის სოციალური პირობების

განვითარების ერთ-ერთ აუცილილებელ

გაუმჯობესებისათვის არ ქმნის ხელშემწყობ

პირობას სასოფლო-სამეურნეო

პირობებს, რადგან ცალკე აღებული

კოოპერაცია წარმოადგენს. სწორედ ამგვარ

მცირეფერმერული მეურნეობისათვის

გაერთიანებებს შეუძლია ქართველი

თანამედროვე აგრარული ტექნოლოგიების

ფერმერების კონკურეტუნარიანობის

დანერგვა და საერთაშორისო ბაზარზე

ამაღლება, შემოსავლების გაზრდა და

საკუთარი წარმოების პროდუქციის

მათი ცხოვრების დონის გაუმჯობესება.

დამოუკიდებლად გატანა თითქმის

კოოპერირება საშუალებას აძლევს

შეუძლებელია, რაც უარყოფითად აისახება

საოჯახო მეურნეობას, გადაწყვიტოს

ფერმერის ოჯახის შემოსავალზე და

მის წინაშე არსებული პრობლემები

სოციალური პირობების გაუმჯობესებაზე.

არა ინდივიდუალურად, არამედ

ამასთან, ამ მეურნეობებს არა აქვთ

კოლექტიურად; კოოპერატივებში

სრულყოფილი მატერიალურ-ტექნიკური

გაერთიანებით მიაღწიონ მასშტაბის

ბაზა, მაღალმოსავლიანი ჯიშის, სათესლე

ეფექტს, სადაც ამის შესაძლებლობა

მასალისა და შხამკიმიკატების შეძენის

იქნება (მხედველობაში გვაქვს წარმოების

საშუალებები, ასევე მოკლებულნი არიან

რესურსების შეძენა საბითუმო ფასებში,

სრულყოფილ სერვისულ მომსახურებას

საჭირო კრედიტების მოძიების გაზრდა

და ა.შ. ამ და სხვას პრობლემებს ეს

პროდუქციის რეალიზაცია და ა.შ.).

მეურნეობები ერთპიროვნულად და

ამ პრობლემის გადაჭრის ერთ-ერთ

დამოუკიდებლად წყვეტენ, რის გამოც

გზად აგრარულ საკითხთა კომიტეტმა

ვერ აწარმოებენ საჭირო რაოდენობისა და

საკანონმდებლო ბაზის შექმნა დასახა და

ხარისხის პროდუქციას. დღეს თითოეული

დაიწყო კანონპროექტზე მუშაობა. 2013

აგრომწარმოებელი ერთპიროვნულად

წელს კომიტეტმა ინიცირება გაუკეთა

ცდილობს მის წინაშე არსებული ყველა

„სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის

პრობლემის მოგვარებას, იქნება ეს

შესახებ“ კანონპროექტს, ხოლო

მატერიალურ-ტექნიკური რესურსებით

საქართველოს პარლამენტმა კანონად

მომარაგება, წარმოებული პროდუქციის

აქცია კომიტეტის საკანონმდებლო

რეალიზაცია, ბაზრის მარკეტინგული

ინიციატივა. სწორედ მცირემიწიანობის

შესწავლა თუ სხვა. განვლილმა პერიოდმა

პრობლემის დაძლევა, ნატურალური

დაადასტურა, რომ ასეთი მიდგომით

მეურნეობიდან საბაზრო მეურნეობაზე

ზარალდება როგორც ინდივიდუალური

გადასვლის ხელშეწყობა იყო აღნიშნული

საქონელმწარმოებელი, ასევე მთლიანად

კანონის მიღების მთავარი მიზანი.

20

„სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების

არამედ უმნიშვნელოვანეს ფასეულობაზე

შესახებ“ საქართველოს კანონის

- ადამიანის ჯანმრთელობაზე. აღნიშნულ

საფუძველზე შეიქმნა საჯარო სამართლის

საკითხზე ჩვენი პოლიტიკა უკომპრომისოა.

იურიდიული პირი - სასოფლო-სამეურნეო

საქართველოსა და ევროკავშირს შორის

კოოპერატივების განვითარების

გაფორმებული „ღრმა და ყოვლისმომცველი

სააგენტო, რომელიც ახორციელებს

თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებით“

კოოპერატივების განვითარების

საქართველოს მთავრობამ უამრავი

ხელშეწყობას, მათ აღრიცხვას, სხვადასხვა

მნიშვნელოვანი ვალდებულება იკისრა,

ტიპის კოოპერატივების განათლების

რაც უკავშირდება საქართველოში

დონის ამაღლებას და გარკვეული

პროდუქტის საერთაშორისო მოთხოვნების

გამოცდილების გაზიარებას სხვადასხვა

შესაბამისად წარმოებას. აღნიშნული

ქვეყნების მაგალითზე. კანონის მიღებიდან

ვალდებულებების შესრულება ფართო

მეორე წლისთავზე 1040 კოოპერატივია

გზას გაგვიხსნის ევროკავშირის ბაზარზე,

დარეგისტრირებული. დაიწყო მეორე

რაც პირდაპირპროპორციულად აისახება

დონის კოოპერატივების ფორმირება და ამ

ქვეყნის ეკონომიკასა და ფერმერების

პროცესს იმედის თვალით ვუყურებთ.

ცხოვრების დონეზე. ამ კუთხით შეტანილ

2012 წლიდან დაიწყო და გრძელდება სურსათის უვნებლობის მარეგულირებელი საკანონმდებლო ბაზის სრულყოფა, რაც გააზრებულია ევროკავშირის კანონმდებლობასთან დაახლოების

იქნა მნიშვნელოვანი ცვლილებები „სურსათის/ცხოველის საკვების უვნებლობის, ვეტერინარიისა და მცენარეთა დაცვის კოდექსში“ და მთავრობის ნორმატიულ აქტებში.

კონტექსტში და უზრუნველყოფს როგორც

პრობლემა, რომელიც გადაულახავ

საკანონმდებლო, ისე ინსტიტუციურ

ბარიერად იქცა აგრარულ სექტორში

სრულყოფას. წინა წლებში არსებულმა

დასაქმებული პირებისათვის, ფინანსური

არასრულყოფილმა საკანონმდებლო

რესურსების „შიმშილია“. სწორედ

ბაზამ, ადამიანური და ტექნიკური

ამიტომ საქართველოს მთავრობამ

რესურსების ნაკლებობამ, სახელმწიფო

შეიმუშავა სხვადასხვა პროგრამები,

კონტროლის არასაკმარისმა საბიუჯეტო

რომელიც ხელს შეუწყობს ფერმერებს,

პროგრამულმა დაფინანსებამ განაპირობა

ისარგებლონ საკრედიტო მომსახურებით,

სურსათის უვნებლობის სახელმწიფო

ხოლო მთავრობა გვერდში დაუდგება

კონტროლის არაეფექტიანობა. სასურსათო

მათ და დაეხმარება აღებული სესხის

უვნებლობა სასურსათო უსაფრთხოების

უზრუნველყოფასა თუ დაფარვაში. ასე

ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ელემენტს

შემუშავდა პროექტები: დანერგე მომავალი,

წარმოადგენს. ეს საკითხი არა მხოლოდ

აწარმოე საქართველოში, შეღავათიანი

ქვეყნის ეკონომიკაზე ახდენს გავლენას,

აგროკრედიტი, გადამამუშავებელი

21

საწარმოების თანადაფინანსების

განვითარების პირდაპირპროპორციულია

პროექტი და სხვა, სადაც სახელმწიფო

და ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს,

მზადაა, დახარჯოს ბიუჯეტიდან

ფუნდამენტური მნიშვნელობის მქონე

გამოყოფილი თანხა მიზნობრივად

საკითხს წარმოადგენს ფერმერებისათვის

ისე, რომ დაეხმაროს ფერმერს არა

და, ზოგადად, დარგისთვის. შევეცდები,

ერთჯერადი მოსავალის მიღებაში, არამედ

აღნიშნული პრობლემის სიმწვავე

გრძელვადიან პერსპექტივში ფეხზე

სამელიორაციო და სადრენაჟე სისტემების

დადგომაში, რათა მათ, საბოლოოდ,

მაგალითზე დავანახო მკითხველს, რაც,

თავისი წვლილი შეიტანონ ქვეყნის

საქართველოს კლიმატური პირობებიდან

ეკონომიკის ფორმირებაში. აგრარული

გამომდინარე, ყოველთვის აქტუალურია.

მიმართულებით ქვეყნის პოლიტიკის

აღმოსავლეთ საქართველოს შედარებით

ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მიზანია,

მშრალი კლიმატი მოითხოვს ირიგაციის

სოფლის მეურნეობა გახდეს მომგებიანი

ფართო გამოყენებას, ხოლო დასავლეთ

და შემოსავლიანი დარგი როგორც

საქართველოს მთელ რიგ რეგიონებში

მოსახლეობისათვის, ასევე ქვეყნისათვის.

საჭიროა ჭარბი წყლის მოცილება

სწორედ ამიტომ ვცდილობთ, აღნიშნული

სადრენაჟო სისტემების მეშვეობით.

დარგი არ იყოს დამოკიდებული ქვეყნის ბიუჯეტიდან გამოყოფილ თანხებზე, არამედ მოხდეს ამა თუ იმ ახალი წარმოების კერძო სახსრებით დაფინანსება, კერძოდ, ამ დარგის დაფინანსებით დაინტერესებულ სხვადასხვა საფინანსო და საბანკო სექტორში იქნეს მოძიებული საჭირო სახსრები. აღსანიშნავია ტენდენცია, რომ ბოლო წლების განმავლობაში სექტორის დამოკიდებულება ბიუჯეტზე თანდათან მცირდება და ნაცვლდება კერძო სექტორის დაფინანსებით, თუმცა არის პრობლემები, რაც უშუალოდ ბიუჯეტის სახსრებს და სახელმწიფოს ქმედით ნაბიჯებს მოითხოვს. აღნიშნული თვალნათლივ ჩანს, როდესაც ვსაუბრობთ სოფლებში არსებულ ინფრასტრუქტურაზე, რაც, თავის მხრივ, იმ არსებით პრობლემას წარმოადგენს, რისი მოგვარებაც სოფლის მეურნეობის, როგორც დარგის,

22

სწორედ აქ იკვეთება სახელმწიფოს განსაკუთრებული როლი, რადგან აღნიშნულ პრობლემას მოსახლეობა თავისი სახსრებით ვერ გაუმკლავდება. სწორედ ამიტომ ბიუჯეტში სპეციალურად გამოიყო შესაბამისი თანხები, რათა აღნიშნული პრობლემის მოგვარება დაიწყოს. თუმცა გამართული ინფრასტრუქტურის მშენებლობა საკმაოდ ხანგრძლივ პროცესს წარმოადგენს, რისი მომსწრენიც ჩვენ თავად ვართ. 2012 წელს წყალუზრუნველყოფილი იყო 45 000 ჰექტარი, ხოლო ჭარბი წყლის მოცილება ხორციელდებოდა 14 ათას ჰექტარზე. დღევანდელი მდგომარეობით, სამინისტროს მიერ გატარებული ღონისძიებების შედეგად წყალუზრუნველყოფილი ფართობი გაიზარდა 88 ათასამდე, ხოლო დაშრობილი - 25 ათას ჰექტრამდე. სტრატეგიით

გათვალისწინებულია, რომ აღნიშნული

როგორც უკვე აღვნიშნე, ქართველი

მაჩვენებელი უნდა გასამმაგდეს 2020

გლეხი ოდითგანვე ამუშავებს მიწას, აქვს

წლისათვის.

დროთა განმავლობაში ჩამოყალიბებული

ასევე მინდა, ყურადღება გავამახვილო ქარსაფარ ზოლებზე, რომელსაც განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ნიადაგების ეროზიისაგან დაცვის თვალსაზრისით. კლიმატის გლობალური ცვლილების ფონზე განვითარებული გაუდაბნოების პროცესის პრევენციის მიზნით ქვეყნის სასოფლო–სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთებზე და დასახლებული პუნქტების მიმდებარედ პრაქტიკულად განადგურებული ქარსაფარი ზოლების აღდგენა–შენარჩუნებას განსაკუთრებული როლი ენიჭება როგორც სასოფლო–სამეურნეო მიწების დეგრადაციის პროცესის შესაჩერებლად, ისე სასოფლო–სამეურნეო კულტურების მოსავლიანობის ასამაღლებლად

ტრადიციები და მიდგომა, რასაც დღესაც იყენებენ სოფლებში, რაც ნამდვილად მისასალმებელია და პატივსაცემი, თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ 21-ე საუკუნე თანამედროვე ტექნოლოგიების საუკუნეა. ჩვენი საზოგადოების განვითარების უდიდესი ნახტომი და მიღწევაა უახლესი ტექნოლოგიები, რასაც ძალიან ბევრი დადებითი თვისება გააჩნია. არც სოფლის მეურნეობაშია ახალი ტექნოლოგიების ნაკლებობა, რაც დაეხმარება გლეხს ნებისმიერ ეტაპზე საქმის უფრო სწრაფად განხორციელებაში, ძალისხმევისა და ფინანსების უფრო რაციონალურ გამოყენებაში, მოსავლიანობის მაჩვენებლის ამაღლებასა და მოსავლის აღების შემდგომი პროცესების წარმართვაში.

და მოსახლეობის არსებობისათვის

ამ ყველაფერს თან უნდა ახლდეს შესაბამისი

ხელსაყრელი გარემოს უზრუნველსაყოფად.

განათლება და ინფორმირებულობა,

ამავე დროს ბუნებრივმა ქარსაცავმა

რის ნაკლებობასაც დღეს საქართველო

ზოლებმა შეიძლება, ხელი შეუწყოს

ნამდვილად განიცდის. აგრარული

ეკონომიკის ცალკეული დარგის

სექტორისთვის დამახასითებელი იყო

განვითარებას. მაგალითისათვის შეიძლება

მრავალსაფეხურიანი განათლების სისტემა

მოვიყვანოთ თუთის პლანტაციები,

აგრარული სასწავლებლების, უმაღლესი

რომლის ქარსაცავად გამოყენებაც ხელს

და სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტების

შეუწყობს მეაბრეშუმეობის განვითარებას.

სახით, სადაც მზადდებოდა საშუალო

აღნიშნული საკითხის აქტუალობიდან

და უმაღლესი კვალიფიკაციის სოფლის

გამომდინარე, აგრარულ საკითხთა

მეურნეობისა და გადამამუშავებელი

კომიტეტში მიმდინარეობს მუშაობა

მრეწველობის სპეციალისტები. დღეისათვის

კანონპროექტზე „ქარსაფარი ზოლების

აღნიშნული სისტემა მოშლილია, რის გამოც

შესახებ“.

მწვავედ დადგა აგრარული პროფილის სპეციალისტების ნაკლებობისა და

23

სოფლის მეურნეობით ახალგაზრდების

მთელ დარგს. სწორედ ამიტომ

დაინტერესების პრობლემები. აქედან

ყველანაირად ვცდილობთ ცნობიერების

გამომდინარე, აუცილებელია, ჩატარდეს

ამაღლებას. აგრარულ საკითხთა

საქართველოს აგრარულ სექტორში

კომიტეტი ინტენსიურ მოლაპარაკებას

უმაღლესი, პროფესიული განათლებისა

აწარმოებდა თურქეთის მთავრობის

და გადამზადების პროგრამების

წარმომადგენლობასთან საქართველოში

საფუძვლიანი მიმოხილვა. განისაზღვროს

და თურქეთის სოფლის მეურნეობის

პრიორიტეტული მიმართულებები და

სამინისტროსთან, რომლის მიზანი იყო

შემუშავდეს სპეციალური პროგრამები,

აგრარულ სექტორში ტექნოლოგიურ

რაც გულისხმობს როგორც პრაქტიკული,

სიახლეებთან დაკავშირებით სასწავლო

ასევე თეორიული გადამზადების

ფილმების გადმოცემა. აღნიშნული

სისტემის ჩამოყალიბებას. გვესაჭიროება

ფილმების დემონსტრირება თურქეთში

სპეციალისტები, რომლებსაც ექნებათ

ძალიან პოპულარულია ადგილობრივ

არა მარტო თეორიული ცოდნა, არამედ

ფერმერებს შორის, რამაც დიდი

პრაქტიკული გამოცდილებაც, რათა

როლი ითამაშა თურქეთის სოფლის

დაანახონ ამა თუ იმ ახალი ტექნოლოგიების

მეურნეობის აღორძინების საქმეში.

გამოყენების უპირატესობა ქართველ

ამიტომ საქართველოს სოფლის

ფერმერებს, რომელთაც, თავის მხრივ,

მეურნეობის პრიორიტეტული

წინაპრებისგან მიღებული ცოდნა

მიმართულების დარგობრივი მდგრადი

და გამოცდილება უმაგრებთ ზურგს.

განვითარებისათვის ქვეყნის რეგიონების

მაგალითისათვის შეიძლება მოვიყვანოთ

მიხედვით ფერმერთათვის ადგილებზე

წვეთოვანი მორწყვის სისტემის

საინფორმაციო, სასტიმულაციო,

უპირატესობა მიგდებით მორწყვასთან

სადემონსტრაციო, სამოტივაციო,

შედარებით. წვეთოვანი მორწყვისას

საინოვაციო სწავლებების ჩატარებისთვის

იზოგება მატერიალური და ადამიანური

თურქეთის გამოცდილება ჩვენთვის

რესურსი, ამავე დროს იგი უკეთესია

მეტად მნიშვნელოვანია. საქართველოს

ნიადაგისთვისაც და მცენარისთვისაც.

პარლამენტის აგრარულ საკითხთა

თუმცა ქართველი გლეხისთვის ეს ან არ

კომიტეტი დიდ მადლიერებას გამოხატავს

არის ჯერ ცნობილი, ან მაინც ნაცად ხერხს

თურქეთის სოფლის მეურნეობის

ამჯობინებს.

სამინისტროს მიმართ გაწეული

ინფორმაციის ნაკლებობას ფერმერები არა მარტო ახალი ტექნოლოგიების მხრივ განიცდიან, არამედ ზოგადად აგრარული სექტორის ნებისმიერი მიმართულებით. ეს საკითხი წითელ ზოლად გასდევს

24

დახმარებისთვის, რათა შესაბამისი ნებართვის საფუძველზე გამოყენებულ იქნას სასწავლო ფილმები, როგორც მასალა გლეხებისა და ფერმერების სწავლების განხორციელებისთვის. კომიტეტი ასევე

გეგმავს თემატურ შეხვედრებს ქვეყნის

საბოლოოდ შევაჯამებ და ვიტყვი,

სასწავლო ინსტიტუტების აგრარული

რომ სოფლის მეურნეობის პოლიტიკას

ფაკულტეტის სტუდენტებთან, ვცდილობთ

განსაზღვრავს საკანონმდებლო და

მათ დაინტერესებას და ჩართულობის

აღმასრულებელი ხელისუფლება, მაგრამ

ამაღლებას ამა თუ იმ აქტუალურ

იგი უნდა გამომდინარეობდეს გლეხების,

საკითხთან დაკავშირებით. მნიშვნელოვანია

ფერმერების, სრულიად ქართველი ხალხის

კომიტეტის გასვლითი სხდომები, სადაც

ინტერესებიდან, რომლებმაც დღემდე

კომიტეტის წევრები უშუალოდ ხვდებიან

შემოინახეს ის ძვირფასი კულტურა,

ფერმერებს და ერთად სამუშაო გარემოში

რასაც ქართული სოფლის მეურნეობა

ხდება ახალი ინფორმაციის მიწოდება

ჰქვია. შესაბამისად, მუშაობაც უნდა

და არსებული პრობლემების გამოკვეთა.

გაგრძელდეს იმ მიმართულებით, რომ

კომიტეტის წევრების მიერ სოფლის

აღნიშნული პოლიტიკის განხორციელების

მოსახლეობასთან, ფერმერებთან, აგრარულ

შედეგად გაიზარდოს აგრარულ სექტორში

სექტორში დასაქმებულ პირებთან

წარმოების მასშტაბები, რენტაბელობა,

შეხვედრების დროს წამოჭრილი საკითხები

კონკურენტუნარიანობა, სასოფლო-

კომიტეტის სხდომებზე შემდგომი

სამეურნეო წარმოებიდან მიღებული

განხილვის თემებია.

შემოსავლები და გაუმჯობესდეს რეგიონებში მოსახლეობის ცხოვრების პირობები.

25

pesticidebis usafr­ Txo da racionaluri gamoyenebis ZiriTadi aspeqtebi saqarTveloSi guram aleqsiZe saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis prezidenti, akademiis namdvili wevri, biologiis mecnierebaTa doqtori, profesori

esma orjonikiZe soflis meurneobis mecnierebaTa doqtori, saqarTvelos agraruli universiteti

სასოფლო-სამეურნეო მცენარეებს დიდ

ჩათვლით კი – 40-50%-ს. ამიტომ მავნე

ზიანს აყენებს მავნე ორგანიზმები: მწერები,

ორგანიზმებთან ბრძოლა სურსათის

ტკიპები, ლოკოკინები, ნემატოდები,

წარმოების ზრდის ერთ-ერთი მთავარი

სოკოები, ბაქტერიები, ვირუსები,

რეზერვია და მას ფართოდ მიმართავენ

მიკროპლაზმები, სარეველები და სხვა.

მსოფლიოს განვითარებული და

მათ მიერ გამოწვეული დანაკარგები

განვითარებადი ქვეყნები.

მინდვრის პირობებში აღწევს პოტენციური მოსავლიანობის 30-35%-ს, სასოფლოსამეურნეო პროდუქციის შენახვისა და პირველადი გადამუშავების პერიოდის

26

სასოფლო-სამეურნეო კულტურების მავნე ორგანიზმებისაგან დაცვა ამჟამად წარმოადგენს ღონისძიებათა კომპლექსს, რომელშიც შედის საკარანტინო,

ფიზიკური, მექანიკური, აგროტექნიკური,

ძლიერ მოქმედ და მაღალტოქსიკური

სანიტარულ-ჰიგიენური, ბიოლოგიური

საშუალებების შეცვლას ნაკლებად

მეთოდები, მცენარეთა ქიმიური და

ტოქსიკური, მაგრამ მავნე ორგანიზმების

მიკრობიოლოგიური დაცვის საშუალებები.

წინააღმდეგ მაღალეფექტური

მცენარეთა დაცვის თანამედროვე სტრატეგია ითვალისწინებს ბრძოლის ინტეგრირებული სისტემების განხორციელებას, რომელიც მიმართულია მავნე პოპულაციების რიცხოვნობის შეკავებისაკენ მავნეობის ზღვარს ქვემოთ აგროცენოზის წონასწორობისა და გარემოს უსაფრთხოების ფონზე. ინტეგრირებულ სისტემებში წამყვანია ქიმიური საშუალებების – პესტიციდების გამოყენება. უკანასკნელ ხანებში, ეკოლოგიური მოთხოვნების გამკაცრების შესაბამისად, საჭირო გახდა თანამედროვე ტექნოლოგიების დახვეწა გარემოზე პესტიციდების უარყოფითი ზემოქმედების შემცირების მიზნით. თუ გადავხედავთ გასული საუკუნის ორმოცდაათიან წლებში გამოცემულ მცენარეთა ქიმიური დაცვის სახელმძღვანელოებს, გარდა სპილენძის შენაერთებისა და გოგირდისა, მათში თითქმის ვერ ვნახავთ ამჟამად გამოყენებულ პრეპარატებს. პესტიციდების ასორტიმენტის თითქმის მთლიანი განახლება გამოიწვია მცენარეთა ქიმიური დაცვის მეთოდის უარყოფითი მოვლენების გამოვლინებამ. პესტიციდების ასორტიმენტის სრულყოფა გულისხმობს ადამიანისა და სხვა თბილსისხლიანებისათვის

პრეპარატებით. ხმარებიდან გამოდის მდგრადი პესტიციდები, რომელთაც ახასიათებთ ბიოსფეროში დაგროვება, ადამიანის ორგანიზმში კუმულირება, აგრეთვე ალერგიული, ბლასტომოგენური, ტერატოგენური, ემბრიოტროპული და სხვა არასასურველი თვისებები. ჯერ კიდევ 1970 წელს სსრ კავშირში შეწყდა დდტ-ს გამოყენება სასოფლოსამეურნეო კულტურების მავნებლების წინააღმდეგ. ამის მიზეზი იყო დდტ-ს პრეპარატების სისტემატური გამოყენების გამო მათი მნიშვნელოვანი დაგროვება ბიოსფეროში, კუმულაცია ადამიანებისა და სხვა თბილსისხლიანების ცხიმოვან სხეულში, მცენარეთა მავნე ორგანიზმების ბიოცენოლოგიური კავშირების დარღვევა და მწერების ზოგიერთი სახეობის სპეციფიკურად გამძლე რასების ჩამოყალიბება.

70-იანი წლებიდან დაიწყო ფოსფორორგანული ინსექტიციდების ფართო გამოყენება. სხვა ჯგუფის ინსექტიციდებთან შედარებით მათ დიდი უპირატესობა აქვთ: გარდა მწერებისა, მოქმედებენ მავნე ტკიპებზეც, ნაკლებად მდგრადები არიან და არ გროვდებიან გარემოში, არ კუმულირდებიან თბილსისხლიანების ორგანიზმში. ფოსფორორგანული ინსექტიციდები თუმცა მაღალტოქსიკურნი არიან ენტომოფაგებისა

27

და აკარიფაგების მიმართ, მაგრამ

წარმატებული წარმომადგენელია. იგი

ტოქსიკური მოქმედების ხანგრძლივობა

მიჩნეულია უნივერსალური თვისებების

მოკლე აქვთ, რის გამოც ამ სასარგებლო

პრეპარატად. დეცისის საშუალებით

ორგანიზმთა რიცხოვნობა მალე უბრუნდება

შესაძლებელია 300-ზე მეტი კულტურის

საწყის რაოდენობას, არსებითად არ

დაცვა. იგი დარეგისტრირებულია 100-ზე

ირღვევა ბიოცენოლოგიური კავშირები.

მეტ ქვეყანაში. ყოველწლიურად დეცისით

Mამ ჯგუფის პრეპარატების ასორტიმენტის

მუშავდება საშუალოდ 30 მილიონი ჰექტარი

სრულყოფის მიზნით ხმარებიდან იქნა

ფართობი. იგი ყველაზე პოპულარულ

ამოღებული თბილისისხლიანებისათვის

პრეპარატთა რიცხვს მიეკუთვნება მთელ

ისეთი მაღალტოქსიკური პრეპარატები,

მსოფლიოში.

როგორიცაა: თიოფოსი, მეთილეთილ თიოფოსი, მერკაპტოფოსი, ინტრათიონი. მათ ნაცვლად ხმარებაშია ნაკლებად ტოქსიკური – აქტელიკი, მალაფოსი, დინგო და სხვა. კარბამინმჟავას წარმოებულებიდან აიკრძალა პრეპარატი სევინის გამოყენება, სამაგიეროდ ფართოდ გამოიყენება ინსექტიციდი მარშალი, რომელიც აკონტროლებს მრავალი სახეობის მავნე მწერს.

პირეტროიდული პრეპარატების გამოჩენა, ისეთის, როგორიც არის დელტამეტრინი (დეცისი), წარმოადგენდა ერთგვარ რევოლუციას მავნე მწერებთან ბრძოლაში. მისი გამოყენებით ინსექტიციდების ხარჯვის ნორმა 1 ჰა-ზე გახდა 100 გრამის ფარგლებში, რაც მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა იმ დროს ფართოდ გამოყენებული ფოსფორორგანული პრეპარატების ნორმისაგან (0,5-1 კგ/ჰა).

პრაქტიკაში ფართოდ შემოვიდა

დეცისის სპეციფიკური თვისებების ერთ-

ინსექტიციდების ახალი ჯგუფი –

ერთ ფაქტორს წარმოადგენს მისი ქიმიური

სინთეზური პირეტროიდები. ისინი

სისუფთავის მაღალი ხარისხი. იგი შეიცავს

გვირილას (პირეტრუმი) მოქმედი საწყისი

ერთადერთ იზომერს, რომელიც არის

– პირეტრინების ანალოგებია და ბუნებრივი

მაღალეფექტური.

პირეტრინებისაგან განსხვავდებიან უფრო მაღალი ინსექტიციდური აქტივობით და გარემო ფაქტორებისადმი, პირველ რიგში, მზის ულტრაიისფერი სხივების სპექტრისადმი გამძლეობით. ამ ჯგუფს მიეკუთვნებიან: დეცისი, კარატე, რივომეტრინი, ფასტაკი, ფიური და სხვა. განსაკუთრებით აღსანიშნავია დეცისის უნიკალური თვისებები. იგი მცენარეთა დაცვის პროდუქტების ყველაზე

28

დეცისის კიდევ ერთი უპირატესობა მდგომარეობს იმაში, რომ იგი სწრაფად მოქმედებს მავნე მწერების ნერვულ სისტემაზე. პირეტროიდების გამოყენების დაწყება წარმოადგენდა მნიშვნელოვან მოვლენას ინსექტიციდების ისტორიაში. მცენარეთა დაცვის საშუალებების ბაზარზე პირეტროიდების წილი 15%-ია. 30 წელზე

მეტია, დეცისი სოფლის მეურნეობაში

რომელთა მიხედვით მნიშვნელოვნად არის

გამოიყენება. მიუხედავად ამისა, მისი

შემცირებული ერთ ჰექტარზე შეტანილი

მწარმოებელი ფირმა `Bაყერ ჩროპსციენცე~

პესტიციდების რაოდენობა. პესტიციდების

არ წყვეტს კვლევებს მისი ახალი,

გამოყენებისას განსაკუთრებული

გაუმჯობესებული ფორმულაციების შექმნის

სიფრთხილე და ვალდებულებების

მიზნით; ასეთებია: დეცის ექსპერტი, დეცის

დაცვაა საჭირო. ჩვენს ქვეყანაში მათ სწორ

ულტრა, დეცის პროფი, დეცის ფლუქსი.

გამოყენებას სპეციალური კანონები და

დელტამეტრინი გამოიყენება არა მარტო

კანონმდებარე აქტები განსაზღვრავენ.

დეცისის შემადგენლობაში, არამედ იგი

საერთაშორისო მასშტაბით პესტიციდების

წარმატებით იხმარება კომბინაციაში სხვა

სწორ გამოყენებას განსაზღვრავს სხვადასხვა

აქტიურ ნივთიერებებთან, როგორიც არის

ხელშეკრულებები, რომელთაგან

ნეონიკოტინოიდები, თიამეთოქსამები,

მნიშვნელოვანია `ფაო~-ს პესტიციდების

თიოკლოპრიდები და სხვა. მათი

გამოყენების საერთაშორისო კოდექსი,

უპირატესობა ის არის, რომ გამოყენების

რომელსაც მრავალ ქვეყანაში იყენებენ,

ხარჯვის ნორმები ბევრად ნაკლებია სხვა

როგორც სახელმძღვანელოს შიდა

ჯგუფის პრეპარატებთან შედარებით.

კანონმდებლობის შესაქმნელად. ქვეყნის

ისინი სწრაფად იშლება არატოქსიკურ

შიგნითY მოქმედებს კანონი პესტიციდების

კომპონენტებად და სწრაფადვე

და აგროქიმიკატების შესახებ. ამ სფეროში

გამოიდევნება ორგანიზმიდან. შეიზღუდა

განსაკუთრებული როლი ენიჭება

სისტემური ფუნგიციდების ზოგიერთი

პესტიციდების სახელმწიფო რეგისტრაციას

ჯგუფის, სახელდობრ, ბენზიმიდაზოლის

(კატალოგი), რაც წარმოადგენს ქვეყნის

წარმოებულების გამოყენება, გაუმჯობესდა

სასურსათო უსაფრთხოების მნიშვნელოვან

ჰერბიციდების ასორტიმენტი.

ფაქტორს.

შემუშავებულია სასოფლო-სამეურნეო

მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა

კულტურებში პესტიციდების

პესტიციდების გამოყენების სტრატეგია

უსაფრთხო და რაციონალური

და ტაქტიკა. მავნე ორგანიზმების

გამოყენების ტოქსიკოლოგიურ-

რიცხობრიობის მიუხედავად, ქიმიური

ეკოლოგიური საფუძვლები, რომლებშიც

დაცვის საშუალებების სისტემატური

გათვალისწინებულია პესტიციდების

გამოყენების ნაცვლად რეკომენდებულია

გამოყენების რეგლამენტები

მოსპობითი ღონისძიებების გატარება

კონკრეტული აგრობიოცენოზებისათვის

ზუსტად განსაზღვრულ პირობებში

და ითვალისწინებს პესტიციდების

მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა

მიგრაციის და მეტაბოლიზმის პროცესებს.

მავნებლის რიცხოვნობა აჭარბებს

დამუშავებული და აპრობირებულია

მავნეობის კრიტერიუმს, ანუ მავნეობის

კულტურების დაცვის ღონისძიებები,

ეკონომიურ ზღვარს, ე.ი. იმ დონეს,

29

როდესაც ქიმიური დაცვის საშუალებების

პროგნოზის საბოლოო მიზანია სასოფლო-

გამოყენებაზე გაწეული ხარჯები არ

სამეურნეო კულტურების იმ სახეობრივი

აღემატება შენარჩუნებული, უფრო ზუსტად

შედგენილობის განსაზღვრა, რომელთა

– მავნებლის მიერ განადგურებისაგან

წინააღმდეგაც მოცემულ მომენტში

გადარჩენილი მოსავლის ღირებულებას.

ან მომავლის ზუსტად განსაზღვრულ

ამასთან, აუცილებელია პესტიციდების

კალენდარულ ვადაში საჭიროა ბრძოლის

გამოყენების შეთანაწყობა ბიოლოგიურ,

ღონისძიებების ჩატარების ზუსტი ვადის

ბიოტექნიკურ, აგროტექნიკურ და

სიგნალიზაცია.

სხვა ხერხებთან და საშუალებებთან შექმნილი ეკოლოგიური მდგომარეობის გათვალისწინებით. ამით დამკვიდრდა მცენარეთა ქიმიური დაცვის საშუალებების გამოყენებისადმი ბიოცენოლოგიური მიდგომა – პესტიციდებთან ერთად მავნე ორგანიზმების ბიოლოგიური მტრებისა და სხვა ფაქტორების უფრო ინტენსიური გამოყენებით მიაღწიონ მავნე ორგანიზმების მასობრივი გამოჩენის, გამრავლებაგანვითარებისა და გავრცელების მაქსიმალურ შეზღუდვას. მცენარეთა ქიმიური დაცვის საშუალებების გეგმიურად და მიზანშეწონილად გამოყენების საფუძვლად, მავნეობის კრიტერიუმთან ერთად, მიღებულია მავნებლების, მცენარეთა დაავადებებისა და სარეველების გამოჩენისა და გავრცელების პროგნოზი. იგი საშუალებას იძლევა განისაზღვროს იმ სასოფლო-სამეურნეო კულტურების ნათესების და ნარგავების სახეობები და ფართობები, რომლებზეც საჭიროა ქიმიური ღონისძიებების ჩატარება, აგრეთვე სწორად შეირჩეს პესტიციდები და მათი გამოყენების ოპტიმალური რაოდენობა. აქედან გამომდინარე, გრძელვადიანი და მოკლევადიანი

30

მნიშვნელოვანია მავნე ორგანიზმების წინააღმდეგ პესტიციდების გამოყენების ვადების ისეთნაირად შერჩევა, რომ გათვალისწინებული იქნას მავნე ორგანიზმების მიმღებიანი, ხოლო მისი ბუნებრივი მტრების გამძლე ფაზებში ყოფნის პერიოდი. უპირატესობა ენიჭება პესტიციდების შერჩევით გამოყენებას. ამის მაგალითია სხვადასხვა კულტურის ნათესების დიდი მასივების ნაპირების დამუშავება. მაგალითად, ცნობილია, რომ გაზაფხულის ბუზი მავნეობს მარცვლეულის ნათესების ნაპირებში, ხოლო მასივების შიგნით მავნებლის რაოდენობა უმნიშვნელოა. ამიტომ მიმართავენ ნაპირების ვიწრო ზოლის შეწამვლას ინსექტიციდებით, ძირითადი ფართობი რჩება შეუწამლავი. იქ მრავლდებიან ენტომოფაგები, რომლებიც შემდგომ ვრცელდებიან მთელ ნაკვეთზე. რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მკვეთრად მცირდება გამოსაყენებული პესტიციდების ხარჯვის ნორმები და, შესაბამისად, გარემოს დანაგვიანების საშიშროება, მცირდება დანახარჯები.

მეცნიერულად დასაბუთებული ბრძოლის

ბოსტნეულ და ბაღჩეულ კულტურებში

სქემების მიხედვით ქიმიური პრეპარატები

მავნე ორგანიზმების წინააღმდეგ ბრძოლის

მხოლოდ იმ შემთხვევაში გამოიყენება, როცა

კომპლექსურ ღონისძიებათა სისტემაში

ბრძოლის სხვა მეთოდებს შედეგი არ მოაქვს.

გაუმჯობესებულია პესტიციდების

კერძოდ, ხეხილის მავნე ორგანიზმების

გამოყენების ტექნოლოგია. ნიადაგის

მიმართ შემუშავებულია ბრძოლის ტაქტიკა,

და ვეგეტირებულ მასაზე მოქმედი

რომელიც ემყარება მათი განვითარების

ჰერბიციდების გამოყენების შედეგად

დინამიკას, მავნეობის ეკონომიურ ზღვრებს,

გამორიცხულია სარეველების მავნეობა.

რაც წამლობათა რიცხვის ერთიორად შემცირების და ბუნებრივი მტრების შენარჩუნების საშუალებას იძლევა.

მარცვლეული კულტურების ნათესების ფიტოსანიტარული მდგომარეობის გაუარესების ერთ-ერთი მიზეზია სათესლე

ციტრუსოვან კულტურებზე

მასალაზე კონტროლის შესუსტება,

გავრცელებული მავნებელ-დაავადებების

თესლის შეწამვლის ღონისძიებების

მიმართ ქიმიური, ბიოლოგიური,

ჩაუტარებლობა, კულტურათა მორიგეობის

აგროტექნიკური მეთოდების შერწყმის

დარღვევა, აგროტექნიკის ხარვეზებით

საფუძველზე შემუშავებულია წამლობათა

გამოყენება. თანამედროვე თესლის

სქემა, რომელიც აგრეთვე ითვალისწინებს

შესაწამლი პრეპარატები – დივიდენდი,

წამლობათა რიცხვის შემცირებას.

ინდაზოლი, პრესტიჟი, როდოლიტი

ვაზის მავნე ორგანიზმების კომპლექსის წინააღმდეგ ამჟამად მოქმედი ღონისძიებათა სისტემა ემყარება

ამჟღავნებენ ბევრად მაღალ ეფექტურობას და თბილსისხლიანების მიმართ ნაკლებ ტოქსიკურობას.

აგროეკოლოგიური ზონებისა და

იმასთან დაკავშირებით, რომ პესტიციდები

ქვეზონების ფარგლებში მავნე

ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებებია

და სასარგებლო ორგანიზმების

გამოხატული ტოქსიკურობით,

განვითარების ურთიერთბალანსის

დადასტურებულია, რომ ისინი დროთა

მიღწევას. თანამედროვე, ლაბილური

განმავლობაში კონცენტრირდებიან

პესტიციდების გამოყენების საფუძველზე

ცოცხალი ორგანიზმების კვებით

წამლობათა რიცხვი 5-მდეა დაყვანილი

ჯაჭვში, მათ შორის მცენარეებში, რძეში,

(ნაცვლად ადრე გამოყენებული 7-8-ისა).

თბილსისხლიანებისა და თევზების

პესტიციდების რეგლამენტირებული და

სხვადასხვა ორგანოებში, რაც საშიშია

დიფერენცირებული გამოყენებით გარემოს

მოსახლეობის ჯანმრთელობისათვის.

დანაგვიანება მნიშვნელოვნად არის

აქედან გამომდინარე, იმისათვის, რომ ესა

შემცირებული.

თუ ის ქიმიური ნაერთი დაშვებულ იქნას როგორც მცენარეთა ქიმიური დაცვის საშუალება, იგი უნდა აკმაყოფილებდეს

31

გარკვეულ მოთხოვნებს, რომელთაგან

ქლორორგანული პრეპარატებისათვის

მთავარია: მავნე ორგანიზმისათვის

(რომლებიც აღარ არის ხმარებაში) –

მაღალი ტოქსიკურობა და დასაცავი

შეიძლება, რამდენიმე წელიწადიც

მცენარისათვის უვნებლობა, ადამიანის

შეადგინოს.

და თბილსისხლიანებისათვის უმნიშვნელო ტოქსიკურობა, ბუნების გაჭუჭყიანების ნაკლები საშიშროება, მავნე ორგანიზმების ბუნებრივი მტრების მიმართ ტოქსიკურობის სწრაფი დაკარგვა. პესტიციდებს გარკვეული ხარისხით უნდა ახასიათებდეს უნივერსალობა, ტრანსპორტაბელობა, ხელმისაწვდომობა, არ იწვევდეს მეტალების კოროზიას, არ იყოს ხანძარსაშიში, არ უნდა ახასიათებდეს ცოცხალ ორგანიზმში დაგროვების უნარი, არ უნდა ჰქონდეს კანცეროგენული, მუტაგენური, ემრბიოტოქსიკური და ალერგენული თვისებები. პესტიციდების გამოყენებისას ზუსტად უნდა იქნას დაცული გამოყენების ხარჯვის ნორმები, ჯერადობა და გამოყენების ვადები. დიდი მნიშვნელობა აქვს შესხურების უკანასკნელ ვადებს ანუ `ლოდინის პერიოდს~. ეს არის ის დრო, რომელიც უნდა გავიდეს უკანასკნელი წამლობიდან მოსავლის აღებამდე. იგი განისაზღვრება იმისდა მიხედვით, თუ რამდენ ხანს რჩება პრეპარატი არატოქსიკურ კომპონენტად კონკრეტულ ნიადაგურ-კლიმატურ პირობებში. სწრაფად დეტოქსირებადი დაბალტოქსიკური ნაერთებისათვის `ლოდინის პერიოდი~ 2-20 დღეა, ხოლო უფრო მდგრადი და ტოქსიკური პრეპარატებისათვის – 1-2 თვე. ზოგიერთი პერსისტენტული პრეპარატის დაშლის ხანგრძლივობა რამდენიმე თვეა,

32

პესტიციდების გამოყენების წესების დაუცველობისას მოსალოდნელია ადამიანისა და სხვა თბილსისხლიანების, მათ შორის სასოფლო-სამეურნეო ცხოველების მწვავე და ქრონიკული მოწამვლა. მწვავე მოწამვლა უპირატესად შეუძლია გამოიწვიოს ძლიერმა და მაღალტოქსიკურმა, აგრეთვე რეზორბციულად ტოქსიკურმა და ადვილად აქროლადმა პესტიციდებმა, ხოლო ქრონიკული მოწამვლა – მდგრადმა და მაღალკუმულაციური თვისებების მქონე პრეპარატებმა. პესტიციდებით დამუშავებული ფართობები, აგრეთვე მისი მოსაზღვრე 30 მეტრ ზონაში მდებარე ნაკვეთები საშიშია ადამიანისათვის. ასეთ ფართობებზე სამუშაოების ჩატარება უმრავლესი პესტიციდებისათვის დასაშვებია 4-6 დღის, ხოლო ზოგიერთ მდგრადი პესტიციდების გამოყენებისას 2-3 კვირის შემდეგ. პესტიციდების შემცველობა ლიმიტირებულია საკვებ პროდუქტებში, ატმოსფეროში, წყალსაცავებში. წყალსაცავების დაცვის მიზნით მათ ირგვლივ იქმნება 300 მეტრის რადიუსის სანიტარულ-დაცვითი ზონა, რომელიც პესტიციდებით არ მუშავდება. ნიადაგიდან ატმოსფერული ჰაერის, წყალსაცავებისა და პროდუქტების გაჭუჭყიანების თავიდან

ასაცილებლად მდგრადი პესტიციდებით ნიადაგის ფუმიგაცია აკრძალულია.

გამოყენებული ლიტერატურა: 1. გ. ალექსიძე, ო. ქუფარაშვილი –

პესტიციდების გამოყენების ჰიგიენური

„მცენარეთა მავნებელ-დაავადებები და

რეგლამენტაციით გასათვალისწინებელია

მათთან ბრძოლა“, თბილისი, 2001.

მომუშავე პერსონალის ინდივიდუალური დაცვის საშუალებები, პესტიციდებთან მომუშავეების პირადი ჰიგიენა, ტრანსპორტის, შესასხურებელი, შესაფრქვევი და სხვა ტიპის აპარატების პესტიციდებისაგან გაუვნებლობის წესები, შენახვის ვადის გასვლის შედეგად უვარგისი პესტიციდების,

2. გ. გეგენავა – „მცენარეთა ინტეგრირებული დაცვა“, თბილისი, 1994.

3, გ. გეგენავა – „მცენარეთა ქიმიური დაცვის საშუალებები“, თბილისი, 1991.

4. „საქართველოში გამოსაყენებლად ნებადართული პრეპარატების სახელმწიფო

განთავისუფლებული ტარის მოსპობა.

კატალოგი“, თბილისი, 2010.

მცენარეთა დაცვის ზემოთ აღნიშნული

5. „საერთაშორისო სახელმძღვანელო

ტაქტიკა უზრუნველყოფს სასოფლოსამეურნეო კულტურების მავნებლების, მცენარეთა დაავადებებისა და სარეველების მიერ გამოწვეული ზარალის მინიმუმამდე დაყვანას ისე, რომ მნიშვნელოვანი

კოდექსი პესტიციდების დისტრუბუციისა და გამოყენების შესახებ“, თბილისი, 2004.

6. ლ. მიქაძე – „პესტიციდები და ეკოლოგიური უსაფრთხოება“, თბილისი, 2010.

ზარალი არ მიადგეს დასაცავი მცენარის

7. Карл Хюбнер – „Классический препарат с

აგრობიოცენოზს, პესტიციდებით არ

иновационным потенциалом“, Ж. „Защита и

დანაგვიანდეს ბიოსფერო, მიღებულ

карантин растений“, №6, М, 2010.

იქნას სასოფლო-სამეურნეო კულტურების სტაბილური, ხარისხიანი და მაღალი მოსავალი.

33

agraruli politikis Sesaxeb

bakur gulua saqarTvelos sapatriarqos soflis meurneobis ganviTarebis centris xelmZRvaneli

XX საუკუნის საქართველოს ეროვნულ

მრეწველობა, მეცნიერებატევადი

მეურნეობაში სოფლის მეურნეობას, კვებისა

კომპლექსები, აგრარულ–სამრეწველო

და გადამამუშავებელ მრეწველობას, ამ

სფერო ქმნიდა ჩვენი ქვეყნის ეროვნული

სფეროებთან დაკავშირებულ მომსახურე

შემოსავლის 47 – 49%–ს და მთლიანი შიდა

დარგებს – სოფლტექნიკას, სოფლქიმიას,

საზოგადოებრივი პროდუქტის 52 – 55%–ს.

მელიორაციას და წყალთა მეურნეობას,

აქ იყო თავმოყრილი ძირითადი ფონდების

პურპროდუქტების სამინისტროს, რძისა

48% და მატერიალური წარმოების სფეროში

და ხორცის მრეწველობის სამინისტროს

დასაქმებულ მუშაკთა – 42%.

სასოფლო მშენებლობის სამინისტროს, ხილბოსტნეულის სამინისტროს, დამზადების სამინისტროს, სასოფლო ტრანსპორტს და ა.შ. - სულ 12–მდე ქვედარგს, რომელიც 80–იან წლებში აგრარულ–სამრეწველო კომპლექსის ტერმინით დამკვიდრდა, უმნიშნველოვანესი ადგილი ეკავა. მიუხედავად იმისა, რომ განვითარებულად ითვლებოდა მრეწველობის მრავალი დარგი, ასევე ენერგეტიკა, მშენებლობა, კომუნალური მეურნეობა, ტრანსპორტი, კავშირგაბმულობა, თავდაცვითი

34

ასე იყო გასული საუკუნის ბოლო ოცწლეულის I ნახევარში, მაგრამ შემდგომ განვითარებულმა მოვლენებმა, რომელთა შორის უმთავრესი სსრკ–ის დაშლა იყო, ძირფესვიანად შეცვალა ქვეყნის სოციალურ–ეკონომიკური მდგომარეობა. ისტორიის ჟამტეხილის ამ უაღრესად საპასუხისმგებლო დროს საქართველოს ხელისუფლების სათავეში ვერ აღმოჩნდნენ ძალები, რომლებიც საჭირო სიღრმით გაიაზრებდნენ საზოგადოებრივ–

ეკონომიკური სისტემის თანმიმდევრული

მდგომარეობიდან გამოყვანისთვის

ტრანსფორმაციის და ახალ საბაზრო

აუცილებლად გასატარებელი კომპლექსური

ურთიერთობებზე გადასვლის

ღონისძიებები.

აუცილებლობას. სსრკ დაშლას ბუნებრივად მოჰყვა გეგმიური, ცენტრალიზებულად მართვადი ეკონომიკის მყისიერად ნგრევა, ამ პრინციპზე დაყრდნობილ მოქალაქეთა სოციალური გარანტიების სისტემის გაუქმება, ათასობით საწარმოთა მომარაგებისა და პროდუქციის გასაღების ბაზრების მოშლა; ეროვნული ვალუტისა და საკუთარი მონეტარული პოლიტიკის უქონლობის გამო სწრაფად განვითარდა ჰიპერინფლაცია. ეს ყველაფერი მიმდინარეობდა თავსმოხვეული შიდა ომებისა და შეიარაღებული დაპირისპირების პირობებში. ჯერარშემდგარი სახელმწიფოსთვის ამ უმძიმეს პერიოდში საქართველოს მაშინდელმა ხელისუფლებამ, ერთი შეხედვით, ერთადერთ სწორ გზას მიმართა – მოეწვია საერთაშორისო სავალუტო ფონდი, რომელმაც მკაცრი მონეტარული პოლიტიკის გამოყენებით ინფლაციის შებოჭვის დოკუმენტი შექმნა.

ამ თვისობრივმა ნაკლმა წლების განმავლობაში ძალზე მწვავედ იჩინა თავი და საქართველო სოციალურ–ეკონომიკური განვითარების პარამეტრების მიხედვით ყოფილ რესპუბლიკებს შორის ერთ– ერთ უკანასკნელ ადგილზე აღმოჩნდა. ბუნებრივია, ამ ნანგრევებში მოყვა აგრარულ–სამრეწველო კომპლექსიც, სადაც წარმოების ვარდნამ რეკორდულ, ისტორიაში არნახულ მასშტაბებს მიაღწია. მას შემდეგ კვებისა და გადამამუშავებელი მრეწველობა თითქმის 10 – 12 პროცენტამდე დაეცა. მსოფლიოს სხვადასხვა ფორუმებზე, სოფლის მეურნეობის მინისტერიალებზე და სასურსათო უზრუნველყოფის პრობლემატიკისადმი მიძღვნილ საერთაშორისო კონფერენციებზე, როდესაც მიხდებოდა ჩვენთან მიმდინარე პროცესების აღწერა, მოხსენებას ან მაწყვეტინებდნენ, ან შემდეგ მაძლევდნენ შეკითხვებს და მაიძულებდნენ გამემეორებინა ციფრები, რადგან მათთვის

ამ დოკუმენტის მიხედვით საქართველოს

დაუჯერებელი იყო ასეთი მასშტაბური

მთავრობის ყოველი მოქმედება,

დაცემის არსებობა (ქვემოთ იხ. ცხრილები).

მიმართული ეროვნული ეკონომიკის გადარჩენისაკენ, დაექვემდებარა სავალუტო ფონდის წარმომადგენლობის ყოველდღიურ კონტროლს. პროფესიონალებისთვის გასაგები გახდა, რომ ერთი, თუმც ძალზე მნიშვნელოვანი

სოფლის მეურნეობის მთლიანი შიდა პროდუქტის ღირებულება ყველა კატეგორიის მეურნეობის მიხედვით (სახელმწიფო, კოოპერატიული, პირადი, კერძო).

ამოცანის შესრულებას შეეწირა სხვა დანარჩენი – ქვეყნის კრიზისული

35

მეშვეობით) და გამოცხადებულ ნდობაზე დაყრდნობით, წლების მანძილზე ფართო საზოგადოებრივი კონტროლის ქვეშ ხორციელდება კიდეც. არის მაგალითები სერიოზული წინააღმდეგობებისა მტკივნეული რეფორმების გატარების მიმართ, მაგრამ არის კიდევ უფრო კვებისა და გადამამუშავებელი მრეწველობა

საინტერესო გამოცდილება ისტორიულად მოკლე დროში ნახტომისებური განვითარებისა. ჩვენს სინამდვილეში ქვეყნის კრიზისიდან გამოყვანის მთავარი ქვაკუთხედი იყო, არის და უახლოეს მომავალში კვლავ იქნება აგრარულსამრეწველო კომპლექსი, რადგან სწორედ ამ სფეროში წყდება უმთავრესი ამოცანები – ტრადიციული, კარგად ათვისებული ეკონომიკური პოტენციალის აღდგენა,

* ეს ტემპები 1994–1995 წლებში შესაბამისად

მოსახლეობის დასაქმება და საექსპორტო

შეადგენდა 20,4 და 10,7–%–ს.

პოტენციალის გამოყენება. ამდენად ხელისუფლების სოციალურ-ეკონომიკური

საყოველთაო გამოცდილებიდან ცნობილია,

პოლიტიკის მთავარი მამოძრავებელი

რომ გაჭირვებაში ჩავარდნილი ქვეყნის

ბერკეტი აგრარული პოლიტიკაა, რადგან

კრიზისიდან გამოსვლა მხოლოდ

ჩვენს პირობებში მას სხვა ალტერნატივა

ძლიერ ხელისუფლებას შეუძლია,

არ გააჩნია. ასე იყო მსოფლიოს უმეტეს

რომელსაც პირველ ეტაპზე აუცილებლად

სახელმწიფოებშიც, სადაც სოფლის

მოუწევს ძალზე არაპოპულარული,

მეურნეობის და მასთან დაკავშირებული

ვითარების კიდევ უფრო გამამწვავებელი

მრეწველობის განვითარებით დაიწყო ამ

რეფორმების შემუშავება და გატარება.

ქვეყნების აღორძინება.

დემოკრატიული ტრადიციების მქონე ქვეყნებში ეს რეფორმები, მათი მიზნები და მოსალოდნელი შედეგები საჯაროდ ცხადდება, შეძლებისდაგვარად თანხმდება მოსახლეობასთან (იქ დამკვიდრებული ტრადიციული ინსტიტუტების

36

ხელისუფლების აგრარული პოლიტიკის მიზანი უცვლელია – სოფლის მეურნეობაში არსებული პოტენციალის მაქსიმალურად დასაშვებ ფარგლებში (ეკოლოგიური მდგრადობის პრინციპების დაურღვევლად)

ათვისება და ამა თუ იმ ეტაპზე ქვეყნის

რომელიც პრაქტიკულად უწყვეტად უნდა

წინაშე მდგომი სოციალურ-ეკონომიკური

მიმდინარეობდეს მდგრადი და უვნებელი

პრობლემების დაძლევის სამსახურში

გარემოს შენარჩუნების პირობებში. ამ

ჩაყენება.

ორ ამოცანას ჩვენს პირობებში ემატება

მართალია, ხელისუფლების აგრარული პოლიტიკის მიზანი უცვლელია, მაგრამ მუდმივად ცვალებადია ის ხერხები და საშუალებები, რომლითაც ეს მიზნები მიიღწევა. ამდენად აგრარული პოლიტიკის შემუშავება ყოველთვის უკავშირდება დროის სპეციფიკას და გათვლილია გარკვეულ პერიოდებზე. ჩვენს სინამდვილეში მთავრობამ შეიმუშავა საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარების სტრატეგია 2015 – 2020 წლებისათვის, რომელიც, ფაქტობრივად, ეტაპობრივი აგრარული პოლიტიკის დოკუმენტს წარმოადგენს (საქართველოს

მესამე – მზარდი კონკურენტუნარიანობა საერთაშორისო ბაზარზე. ეს ყველაფერი უნდა ემყარებოდეს ერთ ძირითად პრინციპს – სურსათი უვნებელი და ფასების მხრივ ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ადგილობრივი მოსახლეობის ყველა ფენისთვის. ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ რენტაბელური წარმოებისათვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს პროდუქციის ტირაჟს. შეზღუდული, მცირე მოცულობის ბაზრის პირობებში დიდ საქმეს ვერ გამართავ და კონკურენტუნარიან პროდუქციას ვერ გამოუშვებ. უკანასკნელი საუკუნეების განმავლობაში

სოფლის მეურნეობის განვითარების

საქართველო გეოგრაფიულად მიბმული

სტრატეგია 2015-2020 წწ. თბილისი,

იყო ჩრდილოეთით არსებულ ბაზართან,

სოფლის მეურნეობის სამინისტრო).

რომლისთვისაც ჩვენ უკიდურესი სამხრეთი

სანამ შემუშავებული დოკუმენტის ავკარგიანობაზე საუბარს შევუდგებით, აუცილებელია რამდენიმე ასპექტის წინასწარ გააზრება. დასახული მიზნიდან გამომდინარე, პირველ რიგში უნდა ჩამოყალიბდეს ნათელი, ყველასათვის გასაგები ამოცანები, რომლის განხორციელებას მთავრობა დროის ამა თუ იმ მონაკვეთში გეგმავს. უწინარეს ყოვლისა საქმე გვაქვს მაღალხარისხოვანი აგრარული პროდუქციის წარმოების ზრდის უზრუნველყოფის ამოცანებთან,

და კლიმატურად ძალზე განსხვავებული სივრცე ვიყავით. აქ მოწეული ხილბოსტნეული ფართო მოთხოვნით სარგებლობდა სამას მილიონიან მოსახლეობაში. სსრკ–ს პირობებში, როცა პრაქტიკულად დახურული იყო მსოფლიო ბაზარი, ეს ქმნიდა უაღრესად ხელსაყრელ პირობებს ჩვენთან წარმოებული პროდუქციის რეალიზაციისათვის. ასე მაგ: ბოთლში ჩამოსხმული ერთი 0,75 ლ ტევადობის ღვინო „წინანდალი“–ს ფასი 15 – 20 ლ ბენზინის ფასს უტოლდებოდა. ასე

37

იყო ხილი, ჩაი, ციტრუსები, ეთერზეთები

აქედან გამომდინარეობს ძალზე

და ა.შ. კიდევ უფრო შთამბეჭდავი იყო

სერიოზული დასკვნა იმის თაობაზე,

ფასების პარიტეტი ტექნოლოგიურ

რომ აუცილებელია მაქსიმალურად

მანქანა-დანადგარებზე და წარმოების სხვა

შევუწყოთ ხელი ადგილობრივი წარმოების

საშუალებებზე. ყოველივე ამან ჩვენთან

ზრდას (იდეა „აწარმოე საქართველოში“),

წლების განმავლობაში ჩამოაყალიბა

შემჭიდროებულ ვადებში ვაზიაროთ იგი

სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების

თანამედროვე ტექნოლოგიურ მიღწევებს.

მაღალი ტემპები და ცხოვრების

არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ დღეს ქვეყნის

აღმატებული დონე სხვა რესპუბლიკებთან

წინაშე დგას დასაქმების უმწვავესი

შედარებით. ზემოთქმულს თან სდევდა

ამოცანა, ამდენად არ უნდა დავუშვათ

ნეგატიური ფაქტორებიც. გაზრდილი

მცირე და საშუალო ბიზნესის „ჩაყლაპვის“

მოთხოვნა სასოფლო-სამეურნეო

გზით მსხვილი საწარმოების ქსელის

პროდუქციის რაოდენობაზე, რომლის

გაფართოება. ეს პროცესი თანდათანობით,

დაკმაყოფილება მუდმივი დეფიციტის

გეგმაზომიერად უნდა მიმდინარეობდეს

პირობებში ხდებოდა, ადუნებდა

და სახელმწიფო ამ ბალანსის დაცვას

ყურადღებას მის ხარისხზე და ნოყიერ

შეძლებისდაგვარად აკონტროლებდეს.

ნიადაგს ქმნიდა ე.წ. „მიწერებისთვის“,

ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ

ანუ არშექმნილი პროდუქციის ქაღალდზე

ქართული ეკონომიკა „განწირულია“,

გაფორმებისა და დიდძალი თანხების

ძირითადად აწარმოებდეს საერთაშორისო

მითვისებისათვის. ასეთი, შედარებით

ბაზარზე კონკურენტუნარიან პროდუქციას,

ლაღი, უკონკურენტო ცხოვრებისადმი

რადგან მხოლოდ შიდა ბაზრის

მიდრეკილება ინერციით კარგა ხანს

მოთხოვნაზე ორიენტირებული წარმოებები

გაგრძელდა და სამეწარმეო აზროვნებაში

ვერ იქნება მაღალრენტაბელური.

ცვლილება მხოლოდ ბოლო წლებში მოხდა,

ამდენად კონკურენტუნარიანი სასოფლო

როცა ამოიწურა ჯართადქცეული წარმოების

– სამეურნეო პროდუქტების წარმოება

საშუალებების, შენობების, ტეროტორიების

საქართველოში ორიენტირებული უნდა

ყიდვა-გაყიდვით არსებობისა და დროის

იყოს ეკოლოგიურად და ბიოლოგიურად

გატანის ყველა საშუალება. როგორც

სუფთა პროდუქციის წარმოებაზე,

ხალხური ანდაზა ამბობს, ყველა გაჭირვებას

რომელსაც დიდი უპირატესობა ენიჭება

თავისი დადებითი შედეგები მოაქვს და

დასავლურ ბაზარზე, როგორც ფასების,

ამჟამად, გარკვეული დროის გასვლის

ისე ნიშის ტევადობის მოცულობის

შემდეგ, მწვავე ამოცანების გადაწყვეტა ჩვენ

მხრივ. უნდა ითქვას, რომ საქართველოს

გვიწევს შედარებით გამოფხიზლებული

ბუნებრივი ლანდშაფტი დღეისთვის

სამეწარმეო აქტივობის პირობებში.

38

ქიმიურად ნაკლებად დაბინძურებულია

საკუთარი წარმოების გაფართოებაში

და განვითარებულ სამყაროში ასეთი

დახმარების პოლიტიკაზე გადასვლა. ამ

ანალოგები ცოტა მოიძებნება.

ქმედებებს მალევე მოჰყვა სერიოზული

მაშასადამე, დროის მთხოვნაა, ხელაღებით არ შევამციროთ ხელის შრომა (მას ფასების მხრივ ზოგჯერ უპირატესობაც აქვს), მაქსიმალურად შევინარჩუნოთ მცირე და საშუალო საწარმოები და გეგმაზომიერად დავსახოთ ტექნოლოგიური რეკონსტრუქციისა და გადაიარაღების ამოცანები. ეს, რა თქმა უნდა, არ ნიშნავს, არ ავაშენოთ ულტრათანამედროვე საწარმოები .წარმოების მაღალი დონითა და ტექნიკური ნოვაციებით.

შედეგები და ეს ტენდენციები დღემდეა შენარჩუნებული, რაც კეთილსასურველ გავლენას ახდენს დარგის განვითარების დინამიკაზე. აქედან გამომდინარე, აგრარული პოლიტიკის მუდმივი ყურადღების საგანია, ვაწარმოოთ რაც შეიძლება მეტი საექსპორტო პროდუქცია და საკუთარი მოსახლეობის სურსათით უზრუნველყოფისას ვეცადოთ, რომ პროდუქტების უმეტესი წილი იყოს ჩვენს მიწა-წყალზე ჩვენი ხალხის მიერ მოწეული იმ მოცულობით, რაც პოტენციურად

საჭიროა, გავერკვეთ – დგას თუ არა

ქართულ მიწას შეუძლია, მოგვცეს.

დღის წესრიგში, სიღარიბის მაღალ

ამოცანის ასე დასმისას ყველასთვის

დონესთან ერთად, მოსახლეობის

ნათელი ხდება აგრარული პოლიტიკის

სურსათით უზრუნველყოფის პრობლემა.

პირდაპირი კავშირი სტრატეგიულ

ყველანი ვხედავთ, რომ პრობლემურია

მიზანთან – მოსახლეობის დასაქმებასთან.

ფულადი შემოსავლების საკითხი, თორემ

მხოლოდ მოქნილი აგრარული პოლიტიკის

არ არსებობს სურსათის დეფიციტის

გატარების შემთხვევაშია შესაძლებელი,

პრობლემა, რადგან ჩვენი ბაზარი მსოფლიო

დასაქმდეს საქართველოს მოსახლეობა –

ბაზრის ნაწილია და უკანასკნელ წლებში

ერთ მილიონზე მეტი შრომისუნარიანი

საქართველო ამ ბაზრის მექანიკურ

ადამიანი, რაც ვერცერთ სხვა დარგში ვერ

დანამატად იქცა.

მოხერხდება უახლოესი ათწლეულების

წინა საუკუნის 90-იანი წლების შუა

განმავლობაში.

რიცხვებიდან ჩვენი სერიოზული

ხელისუფლების გონივრულ აგრარულ

ძალისხმევით მოხდა საქართველოსადმი

პოლიტიკას შეუძლია, რადიკალურად

საერთაშორისო დახმარებების შინაარსის

შეცვალოს ქვეყნის დაძაბული სოციალურ-

რადიკალური შეცვლა – ქვეყნის

ეკონომიკური და პოლიტიკური სურათი,

მშიერი მოსახლეობის სურსათით

გააჩინოს ხალხში მომავლის იმედი.

უზრუნველყოფაში დახმარებიდან

39

განვიხილოთ კიდევ ერთი მტკივნეული

არ უნდა გადავუხვიოთ მოთმინების

საკითხი – ჩვენი ბაზრის ორიენტაცია

კურსს, რაც არ უნდა ძალმომრეობითი

ყოფილ სსრკ–ს რესპუბლიკებზე,

გამოვლინებები ვიხილოთ ჩრდილოელი

პირველ რიგში რუსეთსა და უკრაინაზე,

მეზობლის მხრიდან.

ბელორუსიაზე და ა.შ. ამ თემას ძალიან მოკლედ შევეხები. ამ ბაზრებში ჩვენი ყოფნის აუცილებლობა სასიცოცხლო ინტერესებით არის ნაკარნახევი და, როგორც ჩანს, უახლოეს პერიოდში ეს ამოცანა აქტუალობას არ დაკარგავს. აქედან გამოდის და მომავალშიც აქტუალური იქნება უმთავრესი ამოცანა – ერთმანეთს შევუთავსოთ ბრძოლა

ყველას კარგად გვახსოვს წინა ხელისუფლების მიერ განხორციელებული მასშტაბური პროექტები, რომელიც მოსახლეობის მხრიდან მასობრივი მხარდაჭერის საფუძველი მაინც ვერ გახდა ზემოაღნიშნული ფაქტორის უგულებელყოფის გამო. ბუნებრივია, ისეთი მნიშვნელოვანი

ტერიტორიული მთლიანობისთვის,

პრობლემის განსახილვევალად,

დამოუკიდებლობისთვის და გავაღრმავოთ

როგორიც აგრარული პოლიტიკა

სავაჭრო-ეკონომიკური კავშირები

გახლავთ, ერთი სამეცნიერო სტატიის

დსთ–ს სივრცეში. ერთი შეხედვით ეს

ფორმატი საკმარისი არ არის. შევეცდები,

ურთიერთგამომრიცხავი მოვლენებია,

მკითხველს მივცე საშუალება, ძალიან

განსაკუთრებით რუსეთთან მიმართებაში,

მოკლედ გაეცნოს სადღეისო პოლიტიკის

მაგრამ ქვეყნის საგარეო პოლიტიკისა და

ძირითად მიმართულებებს, რომელმაც

აგრარული პოლიტიკის ინტერესების

ოფიციალურ დოკუმენტში და გატარებულ

შეთავსება სწორედ ამ წინააღმდეგობრივ

ღონისძიებებში პოვა ასახვა.

საფუძვლეზე უნდა მოხდეს. მოკლედ, ქვეყნის საგარეო პილიტიკა ყოველთვის უნდა ითვალისწინებდეს (ისე, როგორც ხდება ამჟამად) საქართველოს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი დარგის – აგრარულ-სამრეწველო კომპლექსის საჭიროებებს. სხვაგვარად მუდმივ სიდუხჭირეს ქვეყანა ვერასოდეს დააღწევს თავს; ყველა სხვა შემთხვევაში ქვეყანა მუდმივად იქნება დაძაბული და წარუმატებელი. საგარეო პოლიტიკაში

40

ზემოხსენებული განვითარების სტრატეგიის სამთავრობო დოკუმენტი ძირითადად შვიდი თავისგან შედგება. მათი მნიშვნელობიდან გამომდინარე მიზანშეწონილია, ჩამოვთვალოთ დასახული პროგრამის ძირითადი მახასიათებლები: აგრარულ-სამრეწველო კომპლექსში დასაქმებულთა კონკურენტუნარიანობის ამაღლება (რაც იმავდროულად შიდა

ბაზარზე საკუთარი წარმოების პროდუქ­

მიხედვით ნაკისრი ვალდებულებების

ციის ხვედრითი წილის ზრდას ნიშნავს);

გეგმაზომიერი შესრულების ორგანიზაცია

ინსტიტუციური განვითარება (გულისხმობს სახელმწიფო მმართველობის ორგანოების შესაძლებლობების მაქსიმალურად გამოყენებას, საერთაშორისო ორგანიზაციების დახმარებების რაციონალიზაციას, მათი კოორდინაციის ორგანიზაციულ უზრუნველყოფას);

და ა.შ. ვეტერინარიისა და მცენარეთა დაცვის პრობლემატიკის დაძლევა, შესაბამისი ლაბორატორიულ- კვლევითი საშუალებებით აღჭურვა; სასოფლო სამეურნეო პროდუქტების იმპორტისა და ექსპორტის კონტროლის მექანიზმების დახვეწა, უვნებლობის კომპონენტების მონიტორინგის გაძლიერება, საფირმო

მელიორაცია და ნიადაგის ნაყოფიერების

ნიშნის - „წარმოებულია საქართველოში“

ამაღლება (პრობლემათა ფართო სპექტრი

იმიჯის განუხრელი ამაღლება,

მიწათმოქმედებასა და მეცხოველეობაში,

გეოგრაფიული ადგილწარმოშობის

სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკისა და ინვეს­

პროდუქციის წრის გაფართოება და

ტიციების ხელმისაწვდომობის მიღწევა);

მისი დადასტურების მექანიზმის დაცვა

სასურსათო უსაფრთხოების უზრუნ­

ფალსიფიცირებისაგან;

ველყოფა (საყოველთაოდ აღიარებული

კლიმატის ცვლილებები,

პრინციპებიდან გამომდინარე,

შეცვლილ კლიმატურ პირობებში

მონიტორინგის თანამედროვე

ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნება,

საშუალებების დანერგვა და კრიზისების

მუდმივი ზრუნვა მდგრადი

პრევენცია);

გარემოსდაცვითი პროგრამების

სურსათის უვნებლობა, ვეტერინარია და მცენარეთა დაცვა (წინა წლებში მოშლილი სახელმწიფო საკონტროლო სისტემების

შემუშავებაზე, ენდემური ჯიშების გაფრთხილება, გენეტიკური ბანკის შექმნა. განვითარების სტრატეგია 2015-2020

აღდგენა სრულ კვებით ჯაჭვში პირველადი

წლებში პრიორიტეტულად მიიჩნევს

წარმოებიდან სუფრამდე („ფერმიდან

სფეროს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან

სუფრამდე“), შესაბამისი საკანონმდებლო

მხარდაჭერას, დონორი და საერთაშორისო

ბაზის სრულყოფა, ამ პროცესში არსებული

ორგანიზაციების მიერ გამოყოფილ

სუსტი რგოლების გამოვლენა და

სესხებს, გრანტებს, დახმარებებს,

შეფასება სამეცნიერო და სახელმწიფო

ადგილობრივ და საერთაშორისო

მარეგულირებელი ორგანოების დონეზე.

ინვესტიციებს. საწყის ეტაპზე აქცენტი

FAO-ს, ევროპასთან თავისუფალი

სწორედ ზემოჩამოთვლილ საშუალებებზე

ვაჭრობის შეთანხმების (DCFTA)

გამახვილდება, ხოლო შემდგომ, შესაბამისი

41

გარემოს ჩამოყალიბების კვალობაზე, კერძო

მატარებლები (როგორ გავს ეს ყველაფერი

ადგილობრივი და უცხოელი ინვესტორები

ჩვენს ყოფას), რომლებიც მიწების თავი­

მეტ როლს ითამაშებენ დარგში

სუფალ ყიდვა-გაყიდვას უჭერდნენ მხარს.

ინვესტიციების ჩადების საქმეში.

თავს მოვარიდებ უფრო ღრმა წიაღსვლებს,

ამ სტატიაში მე შევეცდები მხოლოდ

მხოლოდ 1921 წლის 25 თებერვალს

ერთ, აგრარულ პოლიტიკისათვის

გავიხსენებ, როცა საქართველო

და სტრატეგიისთვის განმსაზღვრელ,

ძალადობრივი, ჩვენს საშინაო საქმეებში

ფუძემდებლურ სფეროს შევეხო – მიწისა და

საბჭოთა რუსეთის სამხედრო ჩარევის

სამიწათმოქმედო პოლიტიკის საკითხს.

გზით დაექვემდებარა გასაბჭოებას და

საქართველოში კარგად არის ცნობილი ილია ჭავჭავაძის ზრუნვა საადგილმამულო ურთიერთობების მოსაწესრიგებლად. საინტერესოა, აღინიშნოს, რომ იგი ამის კეთებას ახერხებდა სახელმწიფოს მხრიდან ყოველგვარი მხარდაჭერის გარეშე, ძირითადად ქართულ პატრიოტულ და ეროვნულ ძალებზე დაყრდნობით. ცხადია, ილია ჭავჭავაძე ფეოდალური საადგილმამულო ურთიერთობების თავგამოდებული დამცველი იყო და წინააღმდეგობას უწევდა ბურჟუაზიული ელემენტების ხელში ქართული მიწების გადასვლას. ცნობილია, რომ მათ შორის ჭარბობდნენ არაქართული წარმოშობის მოქალაქეები, რომლებიც თითქმის ჩალის ფასად დაეპატრონენ მთელ ქართულ მიწებს, ტყეებსა და ბაღ-ვენახებს.

დაემხო ახალგაზრდა ბურჟუაზიულდემოკრატიული რესპუბლიკა. ამ საქმესაც ახლდა გარკვეული სიკეთე. საბჭოთა ხელისუფლებამ გამოაცხადა მიწის (და არა მხოლოდ მიწის) ნაციონალიზაცია და ქართველი თავად-აზნაურების გულარხეინობის შედეგად გაფლანგული ქართული მიწები საქართველოს რესპუბლიკის სახელმწიფო საკუთრებად გამოცხადდა. შემდეგ იყო კოლექტივიზაცია და საბჭოთა მეურნეობების სისტემის შექმნა, რომელთაც უვადო სარგებლობაში გადაეცათ სასოფლო-სამეურნეო სავარგულები, ძირითადად, სახნავსათესი მიწები. მსგავს იურიდიულ საფუძველზე მიეცათ მიწები სოფლად მაცხოვრებლებს პირადი საკარმიდამო მეურნეობების მოსაწყობად. მთავარი აქ ის იყო, რომ ძირითადი სასოფლო-სამეურნეო

დიდ ილიას – ჭავჭავაძეთა გვარის

სავარგულები არ დაქუცმაცებულა და არ

ბრწყინვალე წარმომადგენელს, რომლის

დაუკარგავს სასაქონლო პროდუქციის

ეროვნული გრძნობები ეჭვს არ იწვევდა,

შედარებით მსხვილ პარტიებად წარმოების

თვით ქართულ საზოგადოებაში ჰყავდა

საშუალება. შემდეგ იყო ე. წ. „ხრუშჩოვის

ოპონენტები, ე. წ. მოწინავე იდეების

აგრარული რეფორმების“ ეპოქა, XX

42

საუკუნის 50-იანი წლების ბოლოს,

უნიჭოდ გადაწერას დაარქვეს „მიწის

როცა სოფლის მოსახლეობას პირადი

რეფორმა“, რომლითაც გაუცნობიერებელი

სარგებლობის მიწების ნაწილი ჩამოართვეს.

აუდიტორიის წინაშე დღესაც იწონებენ

ეს „ჩამონაჭრები“ მიწის მასივებს უნდა

თავს. თითქოს ზვიად გამსახურდიას

მიერთებოდა, მაგრამ საქართველოში ამან

ხელისუფლება იმიტომ ჩამოვაგდეთ,

ვერაფერი შედეგი გამოიღო. მოსახლეობას

რომ რეფორმებს აჭიანურებდაო და ჩვენ

ამ მიწებით სარგებლობა აეკრძალა, მაგრამ

კი რეფორმები სწრაფად გავატარეთო.

სახელმწიფო და საკოლმეურნეო მიწის

დაძაბული კრიმინალური ვითარებისა და

მასივებსაც არაფერი შეჰმატებია, როგორც

შეიარაღებული დაპირისპერების დროს

ხალხური ანდაზა ამბობს – „ავი ძაღლი არც

მიწების განაწილებას, ერთის მხრივ,

თვითნ ჭამს, არც სხვას აჭმევსო“.

შედეგად მოჰყვა მიწების დაქუცმაცება – ე.წ.

1992 წლის იანვარში, როდესაც ჩამოაგდეს საქართველოს კანონიერი ხელისუფლება, მინისტრთა კაბინეტში

“პარცელაცია“ და, მეორე მხრივ, ქვეყნის მთავარი სიმდიდრის ყოვლად უსამართლო განაწილება.

შემოჭრილ „პუტჩისტებს“ ჩემი, როგორც

ამ უთავბოლო ნაბიჯმა სოფლის

აგრარულ-სამრწეველო კომპლექსის

მეურნეობას ისეთი დარტყმა მიაყენა,

კურატორი ვიცე-პრემიერის მაგიდაზე

მდგომარეობიდან დღესაც ვერ გამოვ­

დახვდათ საქართველოს უზენაესი

სულვართ და მეეჭვება, ამ შეცდომის

საბჭოსა და მინისტრთა კაბინეტის

გამოსწორებას ერთი საუკუნე ეყოს.

ერთობლივი გადაწყვეტილების პროექ­

90-იანი წლების შუა რიცხვებში ჩვენ

ტი ე.წ. „ჩამონაჭრების“ ძველი მოსარ­

დავდექით მძიმე არჩევანის წინაშე - ან

გებლეებისთვის დაბრუნების შესახებ. ამ

გაგვეუქმებინა სამხედრო მმართველობის

პროექტზე 1991 წლის აგვისტო-დეკემბერში

მიერ გატარებული „რეფორმა“ და დაგვეწყო

მუშაობდა წარმომადგენლობითი კომისია

მიწის ხელახალი გადანაწილება (რაც

ჩემი თავმჯდომარეობით. ამდენად თავიდან

იქნებოდა სამართლიანი), ან გვეღიარებინა

ბოლომდე ვარ საქმის კურსში, თუ რა

მიღებული შედეგები და დაგვეკანონებინა

მოცულობის სამუშაო შესრულდა. კომისიამ

მიწაზე კერძო საკუთრების უფლება.

სტატისტიკური და ცოცხალი ინფორმაციის

მრავალი თვის განმავლობაში ურთულესი

ანალიზის საფუძველზე ხელისუფლების

პოლემიკის საფუძველზე გადაწყდა მეორე

განსახილველად შეიმუშავა კანონპროექტი

ვარიანტის მხარდაჭერა. საქართველოს

– „სოფლად მაცხოვრებელთათვის

პრეზიდენტი მხოლოდ 1999 წლის

საკარმიდამო მიწის ნაკვეთების შევსების

აპრილში აღიარებს, რომ ჩვენთან მიწის

შესახებ“. სწორედ ამ დოკუმენტის

რეფორმა „უკუღმა“ დაიწყოო, თუმცა

43

გასაგები მიზეზების გამო პოლიტიკურ

ამის მიზეზებს ვერ იგებს თანამედროვე

პასუხისმგებლობას ამისათვის ეროვნულ

მსოფლიო.

ხელისუფლებას დააკისრებს, და არა პუტჩისტებს. როგორც მოგახსენეთ, ზვიად გამსახურდია ამ თემას არც შეხებია და, სხვათა შორის, არც კოლმეურნეობები და საბჭოთა მეურნეობები გაუუქმებია (მხოლოდ მათი სახელწოდებები შეიცვალა, ძირეული რეფორმები კი შემდეგ უნდა დაწყებულიყო). ეს ექსკურსი იმისათვის დამჭირდა, რომ

ისმის კითხვა, მაინც რაშია გამოსავალი?

– მთავრობის მიერ შემუშავებული და მოწონებული სტრატეგია სწორ მეცნიერულ პრინციპებზეა დაფუძნებული და მას თანმიმდევრული განხორციელება ესაჭიროება. მომავალში ცხოვრება მიღებულ აგრარულ პოლიტიკაში მთელი რიგი კორექტივების შეტანის აუცილებლობას გვიკარნახებს, რაც

ერთხელ მაინც გაშუქდეს ობიექტურად

დროულ რეაგირებას საჭიროებს. არც

ჩვენს თავს დატეხილი უბედურების

ესაა პრობლემა. დროის მოთხოვნა

ძირითადი მიზეზი (ანუ მიზეზთა

აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ და

ერთობლიობა), რომელმაც ჩვენს ისტორიაში

დაჯერებულად ვიაროთ წინ. ამ სვლაში თუ

არნახული ტემპებით შეაჩერა სოფლად

თანმიმდევრულები და მიზანდასახულები

კვლავწარმოების პროცესი და სწორედ

ვიქნებით, შედეგებიც არ დაიგვიანებს.

44

satyeo meurneobis dargis mdgradi ganvi足 Tarebis principebi givi jafariZe saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis vice-prezidenti, akademiis namdvili wevri, profesori

revaz CageliSvili saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis satyeo mimarTulebis erovnuli koordinatori, akademiis namdvili wevri, profesori

giorgi gagoSiZe soflis meurneobis mecnierebaTa doqtori, saqarTvelos teqnikuri universitetis profesori, saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis satyeo mimarTulebis erovnuli koordinatori

45

სატყეო მეურნეობის მდგრადი განვითარება

და გაჯანსაღების, თოვლის ზვავებთან და

მიზნად ისახავს დღევანდელი და მომავალი

ღვარცოფებთან ბრძოლის, ნახშირორჟანგის

თაობებისათვის ქვეყნის ეროვნული

შთანთქმისა და ჟანგბადის პროცედურების

სიმდიდრის რაციონალურ გამოყენებას ანუ

საშუალებაა, არამედ ტყე ამ ყველაფრის

ტყე უნდა შევუნახოთ შვილებს.

ერთობლიობაა. უტყეოდ საქართველო

ის, რაც დღეს ხდება საქართველოს ტყეებში და მთლიანად სატყეო სექტორში, გვაფიქრებინებს, რომ ჩვენი დღევანდელი

საქართველო აღარ იქნება, ამიტომ დღეს ტყის დაცვა მამულის დაცვის ტოლფასია და თუ რატომ, ამას ქვემოთ მოგახსენებთ.

საზოგადოება ვერ აცნობიერებს ან

სამწუხაროდ, ვერც მამული დავიცავით და

მიავიწყდა ტყის როლი და მნიშვნელობა

ვერც ტყეს მოვუარეთ !

პლანეტარული მასშტაბით.

საქართველოს მთის ტყეები,

გვმართებს, საზოგადოებას კიდევ ერთხელ

განსაკუთრებით, ტენიანი

და ათას მეერთედ შევახსენოთ, რომ

მაღალმთიანეთისა და ზღვისპირეთის,

დღევანდელ მეტად სწრაფცვალებად

უაღრესედ მყიფე და ადვილად მსხვრევადი

დროს ეკოლოგიური განათლება

(მოწყვლადი) ეკოსისტემებია და, ცხადია,

საფუძვლიანად მოიკოჭლებს, და არა

უაღრესად ძნელად აღსადგენიც.

მარტო მოსახლეობაში.

კარგად მოგეხსენებათ, რომ როდესაც

მოგეხსენებათ, ჯერ კიდევ საბჭოთა

ქვეყნის სახელმწიფოებრივი მოწყობის

დროინდელი სახელმწიფო სტანდარტის

ფორმაცია იცვლება, უპირველესად

მიხედვით - „ტყე გეოგრაფიული

უძლიერესი პრესის ქვეშ ექცევა ბუნებრივი

ლანდშაფტის ნაწილია, რომელიც

რესურსები. აქედან გამომდინარე გასაკვირი

შედგება ხეების, ბუჩქების, ბალახეული

არ არის, რომ საქართველოს მთის ტყეებს

მცენარეულობის, ცხოველებისა და

ისტორიის ამ მონაკვეთზე დაეკისრა

მიკროორგანიზმებისაგან, რომლებიც

გაღატაკებული მოსახლეობის გადარჩენის

ცხოველმყოფელობის პროცესში მოქმედებენ

მაგიური მისია.

ერთმანეთზე და აყალიბებენ გარემოს“. ეს არის ტყის ზოგადი განმარტება სახელმწიფო სტანდარტის მიხედვით. ბევრად მეტი და განსაკუთრებული დატვირთვა აქვს მთის ტყეს. მთის ტყე არც მარტო შეშაა ან მისგან დამზადებული სამშენებლო მასალა, არც მხოლოდ ნიადაგის დაცვის, წყლის რეგულირების, გზების და კომუნიკაციების, კლიმატის რეგულირებისა

46

გაიჩეხა ტყე, გაიჩეხა მთასა და ბარში სხვადასხვა დანიშნულებით, მათ შორის საზღვარგარეთ გასაყიდად. ამჯერად მინდა, მოკლე ინფორმაცია მოგაწოდოთ საქართველოს ტყეებში დღეს არსებული ვითარების შესახებ სამ განზომილებაში: რა იყო, რა გვაქვს დღეს და რა გვინდა რომ გვქონდეს ხვალ.

რა იყო წარსულში: საბჭოთა პერიოდში საქართველოს სატყეო

50,0 მილიონი თესლნერგითა და ნერგით ყოველწლიურად და სხვა.

სექტორში მოქმედებდა მეცნიერულად დასაბუთებული და კარგად აპრობირებული მეურნეობის გაძღოლის მწყობრი სისტემა, რომელიც ემყარებოდა მეურნეობის მართვის უწყვეტი სარგებლობის პრინციპს და ხორციელდებოდა ტყეების მართვის ტერიტორიული ორგანოების ბაზაზე (სატყეო მეურნეობა, სატყეო უბანი, საოსტატო, სამცველო). ტყის ჭრა ეფუძნებოდა ნებით ამორჩევითი ჭრების სისტემას, რომლის დროსაც მერქნით წლიური სარგებლობა განისაზღვრება წლიური შემატების ფარგლებში და რაც სრულად პასუხობს უწყვეტი სარგებლობის პრინციპს. საქართველოში ყოველწლიურად შენდებოდა ახალი ტყეები, დამცავი ტყის ზოლები; ხორციელდებოდა დეგრადირებული ტყე-ბუჩქნარების სარეკონსტრუქციო საუშაოები 8,0-10.0 ათას ჰექტარზე; ტყის ბუნებრივი განახლების ხელშეწყობის ღონისძიებები 20.0-25.0 ათას ჰექტარზე; ნაგავსაყრელზე 350 ჰექტარზე გაშენდა „კრწანისის ტყეპარკი; ტყეპარკები: ფოთთან „მალთაყვის“, გურიაში „ექუდიის“, კილომეტრიანი სიგანის მწვანე ზოლი შავი ზღვის სანაპიროზე; თბილისის ზღვასთან 300 ჰექტარ ფართობზე დენდროლოგიური პარკი და სხვა. ცხადია, ყველაფერ ამას ესაჭიროებოდა უამრავი სარგავი მასალა,

რა გვაქვს დღეს: 1998 წლის შემდეგ ტყის აღდგენის მხრივ არაფერი გაკეთებულა ტყეების მოჭრაგანადგურების გარდა. უკანასკნელი 15-20 წლის განმავლობაში დარგში შექმნილია საგანგაშო სიტუაცია. ფაქტია, რომ დარგმა დაკარგა მართვის ძირითადი ბერკეტები, მეურნეობის გაძღოლის ტრადიციული ფუნქციები. ტყეში ვეღარ ხორციელდება გადაუდებელი სატყეო-სამეურნეო თუ სხვა ღონისძიებები. ფაქტიურად აღარ წარმოებს ტყის ხელოვნურად გაშენება, ტყის ბუნებრივი განახლების ხელშეწყობა, ტყის ხანძრების წინააღმდეგ ბრძოლის პროფილაქტიკური ღონისძიებები. არ არსებობს ერთიანი სატყეო პოლიტიკა, ტყეები დანაწევრებულია; გარკვეული ნაწილი დაცული ტერიტორიების სისტემაშია მოქცეული, ნაწილი ეკლესიის საკუთრებაშია, ნაწილი აქვს სატყეო სააგენტოს, საიდანაც 177 ათასი ჰექტარი გაცემულია გრძელვადიან სარგებლობაში (სვანეთის, თიანეთის, კახეთის, წალენჯიხის ტყეები). გრძელვადიანი იჯარით ლიცენზიით გაცემულ ტყეებში არ არის კონტროლის მექანიზმი. მეპატრონე მძლავრობს.

რასაც უზრუნველყოფდა მუდმივი და დროებითი სანერგეები წარმადობით 45,0-

47

რა გვინდა, რომ სამომავლოდ გაკეთდეს: 1. ჩვენი აზრით, დარგის აღორძინების მიზნით პირველ რიგში საჭიროა, პროფესიული, მეცნიერულად დასაბუთებული შეფასება მიეცეს გარდამავალ 2007 წლის შემდგომ დარგში გატარებულ რეფორმებს, სატყეო მეურნეობების გაუქმების მიზანშეწონილობას, რამაც არა მარტო ტყეების განადგურება, არამად ქვეყნის ეკონომიკაზეც მოახდინა გავლენა.

2. უპირველესად სატყეო მეურნეობას უნდა აღუდგეს სამეურნეო ფუნქცია. ტყეში ყველა სახის სამუშაოებს უნდა ატარებდნენ კვალიფიციური მეტყევე სპეციალისტები არსებული წესისა და ინსტრუქციების შესაბამისად, და არა კერძო ფირმები, რომელთა ინტერესებშიც შედის მხოლოდ საუკეთესო სამასალე მერქნის მოპოვება, როგორც მთავარი სარგებლობის, ისე სანიტარული ჭრის დროს.

3. ტყის ინვენტარიზაცია და

სპეციალურ სახელმწიფო ბირჟებზე, სერვის ცენტრებში ან ქვედა საწყობში. ზემოაღნიშნულის შესასრულებლად აუცილებელი პირობაა სათანადო დაფინანსება. დაფინანსების წყაროდ უნდა განისაზღვროს სახელმწიფო ბიუჯეტი და საკუთარი შემოსავლები. საჭიროა, გაიზარდოს ძირზე გასაცემი ხეტყის ღირებულება.

4. სამასალე ხე-ტყის სარეალიზაციო ფასი უნდა შეესაბამებოდეს საერთაშორისო საბაზრო ფასებს. რეალიზაციის შედეგად შემოსული თანხის მნიშვნელოვანი ნაწილი (80%-ის ფარგლებში) უნდა დარჩეს სატყეო მეურნეობის ანგარიშზე, რაც უნდა მოხმარდეს ტყის დაცვააღდგენის სამუშაოებს. ამასთან, საგრძნობლად უნდა გაიზარდოს ტყის დაცვის მუშაკთა ანაზღაურება, შესაბამისად უნდა გამკაცრდეს საჯარიმო თანხა ტყეში აღმოჩენილ დარღვევებზე. ამ მოსაზრების გათვალისწინებით უნდა შეიცვალოს საკანონმდებლო ბაზა

ტყესაკაფის გამოყოფა სახელმწიფოს

და შემუშავდეს ახალი ტყის კოდექსი,

პრეროგატივად რჩევა. სატყეო

რომელიც ორიენტირებული იქნება

მეურნეობა საინვენტარიზაციო

ძირითადად ტყის დაცვა-აღდგენაზე.

სამუშაოებს უნდა აწარმოებდეს ყოველწლიურად; ტყეთმოწყობის სამუშაოებს უნდა აწარმოებდეს ყოველწლიურად ტყეთმოწყობის მასალებზე დაყრდნობით. ასეთი სახით დამზადებული ხე-ტყე ყოველგვარი

48

ლიცენზიის გარეშე უნდა იყიდებოდეს

5. კატეგორიულად უნდა აიკრძალოს ტყის ფონდის მიწების გაცემა კერძო სამოსახლო და სააგარაკო დანიშნულებისათვის, რაც თავიდან აგვაცილებს ტყის ფონდის მიწების განიავებას.

6. მდგრადი განვითარების

ტყე სტრატეგიული ობიექტია და უნდა

უზრუნველსაყოფად საჭიროა,

დარჩეს სახელმწიფო საკუთრებაში, უნდა

მდინარეთა წყალშემკრებ აუზებში

კატეგორიულად აიკრძალოს მრავალწლიან

შენარჩუნებულ იქნას მაღალი სიხშირე

იჯარაში მისი გაცემა. შესაბამისი

და შესაბამისი ტყიანობის პროცენტი

კანონმდებლობის შემუშავების შემდეგ

(70%). ამ დროს ნიადაგის დაცვა, წყლის

არ გამოირიცხება შეზღუდული ფორმით

რეგულირება, ბრძოლა ღვარცოფებისა

მუნიციპალურ, სათემო, საეკლესიო და

და თოვლის ზვავების წინააღმდეგ

კერძო საკუთრებაში გაცემა.

გარანტირებულია.

7. ტერიტორიის აღნიშნული ოდენობის (3 მილ. ჰე) და პროცენტის მართვას სჭირდება კარგად გააზრებული მენეჯმენტი. სატყეო სექტორის მართვის ფორმად უნდა განისაზღვროს სამინისტრო, ხოლო მეურნეობის გაძღოლის ფორმად - მეცნიერულად დასაბუთებული და პრაქტიკით დადასტურებული ტყის ჭრის ნებით ამორჩევითი სისტემა (პრინციპი), როდესაც იჭრება წლიური შემატება და გარანტირებულია ტყით უწყვეტი სარგებლობა.

8. ყოველწლიურად სულ უფრო მზარდი, მილიონობით ზარალი და ადამიანთა მსხვერპლი (წაბლანა), რაც თან სდევს ტყის გაჩანაგებას, უნებართვო და უსისტემო ჭრების წარმოებას, მაქსიმალურად შეიზღუდება მეურნეობის სწორად წარმართვის, ტყის ჭრის წესების გარანტირებულად დაცვის პირობებში; თავიდან აგვაცილებს ეკომიგრანტების წარმოშობას.

უპირველესად საჭიროა: 1. შეიქმნას მოკლევადიანი და გრძელვადიანი პროგრამები; 2. დასახვეწია საკანონმდებლო ბაზა, სტრატეგია და პოლიტიკა; 3. დასაწყებია როგორც სახელმწიფო, ისე ლიცენზირებული ტყეების ინვენტარიზაცია. ხელმისაწვდომი უნდა გახდეს გასხვისებული ტყეების დოკუმენტაცია, უფლებები, მოვალეობები.

4. გასაუქმებელია კანონი ტყეში დარღვევების დაკანონების შესახებ; 5. შესასაწავლია დამზადებული მერქნის მდგრადი გამოყენების საკითხი; 6. დასაზუსტებელია როგორც სამასალე, ისე საშეშე ზეზე მდგომი ხე-ტყის ფასები; 7. ყველა შემთხვევაში ძირითადი და განმსაზღვრელია დაცვითი (ეკოლოგიური) ფუნქციები,

49

ეკონომიკური ფუნქცია მასზეა

ქარს მილიონობით დოლარის

დამოკიდებული.

შემოსავალი.

8. საქართველოს მთის ტყეების

50

დღეს საჭიროა, ერთი მხრივ,

თვითდაფინანსებაზე გადაყვანა

არსებული მდგომარეობის ობიექტური,

ხანგრძლივი პერსპექტივით

მიუკერძოებელი შეფასება, გააზრებული

დამღუპველია ქვეყნისთვის. ამასთან,

ანალიზი და, მეორე მხრივ, ჩვენი

გასარკვევია, შეუძლია თუ არა

სატყეო მეურნეობის ისტორიისა და

საქართველოს მთის ტყეებს იმუშაოს

უცხოეთის ქვეყნების ტყის მეურნეობის

ექსპორტზე ან ლიცენზიანტებზე

გამოცდილების გათვალისწინება და ამის

ისე, რომ ქვეყანაში ეკოლოგიური

საფუძველზე საქართველოს ბუნებისა და

წონასწორობა არ დაირღვეს?! თუ ეს

ხალხისათვის მისაღები სატყეო პოლიტიკის

შეუძლია, მაშინ ცხადია, ექსპორტიც არ

შემუშავება და სატყეო კოდექსში სათანადო

უნდა გაუშვას ხელიდან, არ გავატანოთ

ცვლილებების შეტანა.

soflis meurneobis istoriuli gza da axali Tvalsawieri omar qeSelaSvili saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis namdvili wevri, ekonomikis mecnierebaTa doqtori, profesori

ქართველი ხალხისთვის სოფლის

კაცის დამოკიდებულებამ გავლენა იქონია

მეურნეობა, რომელიც უხსოვარი

ხელოვნების განვითარებაზე. ასე შეიქმნა

დროიდან ვითარდება, ისტორიული

ფენომენად ქცეული ქართული სიმღერები:

მემკვიდრეობაა, რასაც იგი საუკუნეების

`ურმული~, `ოროველა~, `მრავალჟამიერი~,

მანძილზე რუდუნებით ეპყრობოდა

`ჩაკრულო~, `ვაზო შვილივით ნაზარდო~

და უფრთხილდებოდა. ქართველ კაცს

და სხვა; აგრეთვე პოეტური შედევრები,

განსაკუთრებული დამოკიდებულება

ფერწერული და ჭედური ხელოვნების

ჰქონდა და აქვს მიწის მიმართ და

ნიმუშები, უნიკალური, მხოლოდ

შეთხვევითი არაა, რომ მას დედამიწა

ქართველებისთვის დამახასიათებელი

უწოდა.

სარეწაო საქმე.

შეიძლება ითქვას, რომ, ერთი მხრივ,

განსაკუთრებული მორალურ-

სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობიდან

ფსიქოლოგიური დატვირთვა ჰქონდა

აღმოცენდა და, მეორე მხრივ, თვით

გამორჩეულ რიტუალებსა და წესებს,

ამ საქმიანობამ ასახვა პოვა ქვეყნის

რომელიც სრულდებოდა ხვნის (გუთნის

ცალკეული კუთხისათვის დამახასიათებელ

დედის მიერ), თესვის, მოსავლის აღებისა

და სპეციფიკურ ადათ-წესებსა და

და დაბინავების, ყურძნის წურვის, ღვინის

რიტუალებში. სასოფლო-სამეურნეო

დაჭაშნიკების, არყის გამოხდის დროს,

საქმიანობამ და მის მიმართ ქართველი

კალოზე ხორბლის ლეწვისას და სხვა შემთხვევებში.

51

საქართველო სოფლის მეურნეობის

სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა

სპეციფიკის თვალსაზრისით მსოფლიო

ახალი ჯიშები და ჰიბრიდები, შეიქმნა

მნიშვნელობის რეგიონია. საქვეყნოდაა

მათი მოვლა-მოყვანის პროგრესული

ცნობილი და აღიარებული, რომ

ტექნოლოგიები, სოფლის მეურნეობის

საქართველო წარმოადგენს ხორბლისა

გაძღოლის მეცნიერული სისტემა, რაც

და ვაზის ერთ-ერთ სამშობლოსა და

დიფერენცირებულია საქართველოს

აკვანს. აქ მრავალსაუკუნოვანი ისტორიის

ცალკეული კუთხის მიხედვით.

მანძილზე გამოყვანილია ამ კულტურათა აბორიგენული ჯიშები, რომელთა ბადალი მსოფლიოში არ მოიპოვება.

ბუნებრივი და ეკონომიკური პირობების მრავალფეროვნებამ და მოთხოვნებმა დიდი ხნის ისტორიის მანძილზე ერთხელ და

მიჩნეულია, რომ ვაზი ქართული

ორჯერ როდი მოახდინა კორექტირება

ფენომენის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი

სოფლის მეურნეობის დარგობრივ

ნაწილია. მისი ძალა გამოვლინდა ქართულ

სტრუქტურასა და განვითარების

ქრისტიანობაშიც, რასაც ადასტურებს

მიმართულებებში.

და განამტკიცებს ის, რომ ქართველი ხალხი ჯვარს ვაზისგან ამზადებდა და მას აღიარებდა რწმენის სიმბოლოდ.

გასული საუკუნის დასაწყისისთვის საქართველოში მიწათმოქმედების დარგებიდან ფართოდ იყო

აღნიშნულის გარდა, უაღრესად

განვითარებული: მარცვლეული მეურნეობა,

საყურადღებოა და ფრიად ანგარიშგასაწევი,

მევენახეობა, მეხილეობა, საკვებწარმოება,

რომ საქართველოში ხალხური სელექციის

მეცხოველეობის დარგებიდან _ მთისა

მიღწევად ითვლება: ხევსურული ძროხა,

და ბარის მესაქონლეობა, მათ შორის

თუშური ცხვარი, მეგრული თხა, კახური

მეკამეჩეობა, მეცხვარეობა, მეღორეობა,

სამთო-სატყეო სამომთაბარეო ღორი,

ლოკალურად - მეფრინველეობა.

ქართული რუხი გრძელხორთუმიანი ფუტკარი, რომელთა მსგავსი მსოფლიოს არცერთ ქვეყანაში არ მოიძებნება.

შემდგომ პერიოდში სხვა ქვეყნებთან კავშირურთირთობის განვითარების შედეგად და ქართველ ნიადაგმცოდნეთა

სოფლის მეურნეობის გაძღოლის მდიდარი

გამოკვლევების საფუძველზე რამდენადმე

ტრადიციები საუკუნეების მანილზე

იცვალა სახე სოფლის მეურნეობამ.

თანდათან იხვეწებოდა, ვითარდებოდა და

დასავლეთ საქართველოს უნიკალურ

სრულყოფილ ფორმას იძენდა.

ნიადაგურ-კლიმატურ პირობებს კარგად

ქართველ მეცნიერთა მიერ გამოყვანილია

52

მოერგო სუბტროპიკული მიწათმოქმედება და წარმატებით განვითარდა მანამდე

ქართული სოფლის მეურნეობისათვის

შეთანაწყობილია ტექნიკური და საკვები

უცხო კულტურები: ჩაი, ციტრუსები,

კულტურების პროდუქციის წარმოება.

სუბტროპიკული ხილი. შედარებით ადრე ასევე სხვა ქვეყნებიდან მოხვდა საქართველოში სიმინდი, კარტოფილი, პომიდორი, თამბაქო, სხვადასხვა ჯიშის პირუტყვი და ფრინველი.

ამ პრიორიტეტული და სტრატეგიული მნიშვნელობის დარგების განვითარება შესაძლებლობას იძლევა მაქსიმალური ეფექტიანობითა და უკუგებით იქნას გამოყენებული საქართველოს უნიკალური

ახალი სასოფლო-სამეურნეო კულტურების

ბიოკლიმატური პოტენციალი, ამასთან

შემოტანა თავის გავლენას ახდენდა

მაქსიმალურად იქნას ათვისებული

წარმოების სპეციალიზაციაზე, ქვეყნის

მხოლოდ ის მიკროზონალური სივრცე,

მთელ ეკონომიკაზე.

სადაც მათთვის ყველაზე ხელსაყრელი

ამ ცვლილებებმა უდავოდ დადებითი გავლენა მოახდინა სტრუქტურული თვალსაზრისით. სოფლის მეურნეობის

ბუნებრივი და ეკონომიკური პირობები არსებობს. ახლა საქართველოს სოფლის მეურნეობას

განვითარებამ ძირითადად ორი

განვითარებას ახალი თვალსაწიერი გააჩნია.

სტრატეგიული მიმართულება მიიღო. ჯერ

ეს მისი განვითარების ინტენსიური გზაა.

ერთი, გამოიკვეთა ის პრიორიტეტული დარგები, რომლებიც განსაზღვრავს როგორც სოფლის მეურნეობის, ისე მთელი ქვეყნის ეკონომიკურ პოტენციალს და მნიშვნელოვან როლს ასრუებს ეროვნული შემოსავლის ფორმირებაში. ეს დარგებია: მევენახეობა და ღვინის მრეწველობა, მეხილეობა და საკონსერვო მრეწველობა, მეჩაიეობა და ჩაის მრეწველობა, მეციტრუსეობა და ციტრუსების პროდუქციის გადამმუშავებელი მრეწველობა. მეორეს მხრივ_ცალკე დაჯგუფდა ე.წ. ~სასურსათო მნიშვნელობის” დარგები: მემარცვლეობა, მებოსტნეობა, მეკარტოფილეობა, მეცხოველეობა, რომელთანაც

მთელი გასული ოცი საუკუნის განმავლობაში სოფლის მეურნეობის ინტენსიური განვითარების საკითხი ისე მწვავედ და აქტუალურად არ დამდგარა, როგორც ახლა, XXI საუკუნის დასაწყისში. ეს გამოწვეულია იმ გარემოებით, რომ ევოლუციური (თანდათანობითი) ცვლილებები უკვე ვეღარ ესატყვისება და ვერ ეთავსება ამჟამინდელ და აქამდე უცხო ეკონომიკური ზრდის (განვითარების) წარმოუდგენლად სწრაფ ტემპებს; ამას გარდა, რესურსული პოტენციალის ათვისებისა და გამოყენების ტერიტორიულსივრცობრივმა ფაქტორებმა დაკარგა თავისი ძალა და შესაძლებლობები და გზა დაუთმო რევოლუციურ ანუ ინტენსიურ ფაქტორებს.

53

ეს იმას ნიშნავს, რომ საჭიროა თითოეული

თვისებები, მომავლის მოდელი და

ჰექტარი მიწა და რესურსი რაც შეიძლება

ქვეყნის წონადი სახე, სრულად იქნას

მეტად `გამოიწველოს” და მისგან,

რეალიზებული პრიორიტეტულ-

რეალურად მეტის გამოტანა მოხერხდეს.

სტრატეგიული, მაგისტრალური

ასეთი, მიმართულება ინტენსიურ, უფრო

მიმართულებები.

სწორად, ინტენსიფიკაციის ფაქტორებით ზემოქმედებასა და რეგულირებას თხოულობს. სწორედ აქ იჩენს თავს წარმოების ინტენსიფიკაციის ისეთი მძლავრი, ქმედითი და თანამედროვეობაზე მორგებული ფაქტორები, როგორიცაა: მექანიზაცია და ელექტრიფიკაცია, ქიმიზაცია, მცენარეთა ინტეგრირებული

სოფლის მეურნეობის ინტენსიური განვითარება დღის წესრიგში აყენებს არანაკლებ აქტუალურ და საჭირო პრობლემას - ეს არის ადგილობრივი ჯიშისა და მაღალპროდუქტიულ ჰიბრიდულ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოვლამოყვანის აუცილებლობა.

დაცვა, მელიორაცია (წყლის ძალის

ამჟამად მსოფლიოში სოფლის მეურნეობის

გამოყენება და ზედმეტ (ჭარბ) ტენთან

გენეტიკისა და სელექციის მიღწევები

ბრძოლა), მოსავლის პროგრამირება,

იმდენად დიდი და შთამბეჭდავია,

ხარისხის მართვა, რისკის ფაქტორების

რომ ზოგჯერ თვით მეცნიერთა

გავლენის შემცირება, მარკეტინგის მართვის

განცვიფრებასაც კი იწვევს. სწორედ

ავტომატიზებული სისტემების გამოყენება,

ამის შედეგი იყო ჰეტეროზისის ძალის

მომავლის საწარმოთა მოდელირება და სხვა.

გამოვლენა და ამ გზით სამხრეთ ამერიკაში

ეს ჩამონათვალი უფრო გაფართოვდება,

ე.წ. მწვანე რევოლუციის დაწყება. ეს

თუ მხედველობაში მივიღებთ

დიდი ხნის წინათ იყო. მას შემდეგ ამ

ნანოტექნოლოგიისა და მეცნიერულ-

სფეროში უდიდესი მიღწევები მოხდა.

ტექნიკური პროგრესის სხვა მიღწევებს.

მიუხედავად ამისა, ჰიბრიდიზაციის

წარმოების ინტენსიური განვითარების აუცილებლობა გაპირობებულია მსოფლიო გლობალიზაციის შეუქცევადი პროცესით, როდესაც მაქსიმალურად უნდა გამოვლინდეს თითოეული რეგიონის (სახელმწიფოს, მხარის, ზონის და ა.შ.) პოტენციალი, როლი და ადგილი შრომის საერთაშორისო დანაწილებაში, სპეციფიკური გეოპოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური ნიშან-

54

პროცესი მთლად სტაბილურ სისტემას ვერ ქმნის და დროდადრო მეცნიერებს საჭირო კორექტივების შეტანა უწევთ ტექნოლოგიურ კომპლექსში, თანაც ჰიბრიდული უნარი ყოველთვის და ყველა პირობებში თანაბარი ძალით ვერც ვლინდება. იგი შეიძლება, კარგად მოერგოს ამა თუ იმ მიკროკლიმატურ პირობებს და, საერთოდ, არც ივარგოს სხვა გეოგრაფიულ სარტყელში.

მხედველობაში უნდა მივიღოთ ის, რომ

მსოფლიოში ხორბლის ცნობილი 27

თესლი რაც უფრო კულტურულია (ანუ

სახეობიდან საქართველოში აღნუსხულია

ჯიშობრივია) იმდენად უფრო მაღალ

14 სახეობა, აქედან 5 ენდემური ჟიშია (მახა,

მოსავალს იძლევა. ნებისმიერი თესლიდან

ზანდური, დიკა და სხვ).

მაღალ მოსავალს მივიღებთ მხოლოდ მაღალი და ინტენსიურ-ინდუსტრიული ტექნოლოგიებისა და გაძღოლის სწორი სისტემების გამოყენებით.

საქართველოში სიმინდის სელექციის ხაზითაც დიდი გამოცდილება არსებობს. ქართველი სელექციონერების მიერ გამოყვანილია სიმინდის 15 ჯიში

ყველა სახელმწიფოში სოფლის

(„ქართული კრუგი“, „გეგუთის ყვითელი“,

მეურნეობის ძირითადი საყრდენი

„აბაშის ყვითელი“, „აჯამეთის თეთრი“ და

ძალა ადგილობრივი, აბორიგენული,

სხვ.). გამოყვანილია აგრეთვე განთქმული

ასეულ საუკუნეებში გამოვლილ-

ჰიბრიდები: „წეროვანი 1“, „წეროვანი 2“ და

გამობრძმედილი, ნიადაგურ-კლიმატურ

სხვ, რომლებიც ნორმალური აგროტექნიკის

პირობებს არა მარტო შეგუებული, არამედ

პირობებში 1 ჰა-ზე 12-14 ტონას იძლევა

მასთან „შესისლხორცებული“” ჯიშებია.

და არ ჩამოუვარდება უცხო ქვეყნებიდან

საუკუნეების მანძილზე შექმნილი

შემოტანილ ჰიბრიდებს.

გენეტიკური ძალის ერთი ხელის დაკვრით მოსპობა კი წარმოუდგენელია, მის შეცვლასა და სრულყოფას, როგორც ნიადაგის წარმოქმნას, ასევე ხანგრძლივი, ევოლუციური პროცესის გავლა სჭირდება.

ამასთან ხაზი უნდა გაესვას, რომ ამერიკული ჰიბიდული სიმინდი (თითქმის მოდადაც რომ უნდოდათ გაეხადათ მისი თესვა) მაღალმოსავლიანია, მაგრამ მისი თესლად გამოყენება არ შეიძლება, ამიტომ

ქართულ ხორბლის, ვაზის, ხეხილის

ფერმერმა ეს თესლი, თუ მის დათესვას

უნიკალურ ჯიშებს, რომელთა მსგავსიც

გადაწყვეტს, ისევ იმპორტიორისგან უნდა

სხვაგან არ მოიპოვება, ვერცერთი

შეიძინოს. ეს დიდ სიძნელეებს შექმნის.

მსოფლიოს ნებისმიერ ქვეყანაში გამოყვანილი სხვა ჯიშები ვერ შეცვლის და ასე კარგად ვერც მოერგება ჩვენს მთიან და უნიკალურ, მიკროზონალურ სივრცეშიც კი მკვეთრად განსხვავებულ და ცვალებად ბუნებრივ პირობებსა და, რაც არანაკლებ საყურადღებოა, მოსახლეობის ეთნოლოგიურ სპეციფიკებს, ადათ-წესებს,

ქართველ სელექციონერთა გამოცდილება ახალი მიღწევებით უნდა შეივსოს და არსებული პოტენციალი მარკეტინგული მოთხოვნების გათვალისწინებითა და პროგრესული ტექნოლოგიების გამოყენებით უნდა განვამტკიცოთ და მდგრადი ხასიათი მივცეთ.

სოციალურ კულტურას.

55

სტრატეგიულ პოზიციად კვალიფიცირდება

სამინისტროს როლი და ფუნქცია.

ის, რომ ადგილობრივი მდიდარი

უკანასკნელ ხანს ეს სამინისტრო დიდ

ჯიშობრივი პოტენციური უნარი და

და ნაყოფიერ მუშაობას ეწევა. მისი

აგრეთვე ჰიბრიდული ძალა მაღალ და

მოწადინებითა და ძალისხმევით შექმნილია

ინტენსიურ ტექნოლოგიებზე დაყრდნობით

კარგად ორგანიზებული სასოფლო-

უნდა გავაძლიეროთ და მაქსიმალური

სამეურნეო კოოპერატივების ფართო

უკუგებით გამოვიყენოთ.

ქსელი, უმჯობესდება სოფლის მეურნეობის

ადგილობრივი ჯიშების განვითარება და კულტივირება არა თუ კრძალავს, არამედ

მატერიალურ-ტექნიკური ბაზა, მტკიცდება საგარეო-ეკონომიკური კავშირები.

მეცნიერულად გამართლებულია, რომ მას

დადებითი მოვლენაა, რომ სამინისტროს

დასაბუთებულად შეეთანაწყოს ახალი,

სისტემაში შეიქმნა რეგიონული

გინდაც უცხოეთიდან შემოტანილი ისეთი

საკონსულტაციო ცენტრები (სულ - 59,

ჯიშები და ჰიბრიდებიც, რომლებიც

თითოეულში 4-5 სპეციალისტით), მაგრამ

ივარგებს ჩვენს პირობებში. ასე უნდა

ირკვევა, რომ ამ სპეციალისტთა ცოდნისა

შეიქმნას მრავალფეროვანი ჯიშობრივი

და კვალიფიკაციის დონე მნიშვნელოვან

და ჰიბრიდული სივრცე და წარმოების

ამაღლებას მოითხოვს. ამიტომაც

ინტენსიური განვითარების ახალი

სამინისტრო აპირებს, სოფლის მეურნეობის

შესაძლებლობები. ეს, განსაკუთრებით,

მეცნიერებათა აკადემიასთან ერთობლივად

ითქმის სიმინდზე.

შექმნას ფერმერთა და სოფლის მეურნეობის

აქვე გარკვევითა და დაბეჯითებით უნდა ითქვას, რომ საქართველოში მარცვლეულით თვითდაკმაყოფილების დონის ამაღლებაში ძირითადი აქცენტის სიმინდზე გადატანა არ შეიძლება. ამ ტვირთის აწევა, ისიც ნაწილობრივ,

სპეციალისტთა კვალიფიკაციის ამაღლების სასწავლო ცენტრი და მისი ფუნქციონირება ააგოს უწყვეტი სწავლების პრინციპებზე დაყრდნობით. ამით დიდ და საშვილიშვილო საქმეს ჩაეყრება საფუძველი.

აღმოსავლეთ საქართველოში, ძირითადად,

ეს საშუალებას მოგვცემს, გაძლიერდეს

ხორბალს შეუძლია (მასთან შეთანაწყობილი

წარმოებისა და მეცნიერების ინტეგრაცია,

უნდა იყოს სიმინდი), დასავლეთ

რამეთუ სოფლის მეურნეობის

საქართველოში კი – ერთმნიშვნელოვნად

აღმავლობა გამორიცხულია მისი

სიმინდს. ამ სპეციფიკას ნიადაგურ-

სპეციფიკის მეცნიერების ხელშეწყობისა

კლიმატური პირობები განსაზღვრავს.

და განვითარების გარეშე. სწორედ

სოფლის მეურნეობის განვითარებაში მნიშვნელოვანია სოფლის მეურნეობის

56

მეცნიერებამ უნდა შექმნას ახალი ჯიშები და ჰიბრიდები, თანამედროვე, ინტენსიურ-

ინდუსტრიული ტექნოლოგიები,

დღესდღეობით კი მეცნიერება თითქოსდა

მცენარეთა ინტეგრირებული დაცვის

უყურადღებოდაა და მისთვის ვერ

საშუალებები, ნიადაგის დაცვისა და მისი

მოგვიცლია. მას ფართო სახელმწიფოებრივი

ნაყოფიერების შენარჩუნება-ამაღლების

მხარდაჭერა სჭირდება.

რეკომენდაციები, წყლის რესურსების მართვის სისტემა, მაღალ ტექნოლოგიებზე მორგებული სამექანიზაციო საშუალებები, კოოპერირებული და ინტეგრირებული საწარმოების ფუნქციონირებისა და განვითაარების ეკონომიკური, ტექნოლოგიური და ინფრასტრუქტურული მექანიზმი, პერსპექტიული მენეჯმენტის

მაქსიმალური ეფექტიანობით უნდა გამოვიყენოთ სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა აკადემიის გამოჩენილ და ავტორიტეტულ მეცნიერთა ინტელექტუალური პოტენციალი და მათი უნარი ახალგაზრდა კადრების აღზრდის საქმეში.

მოდელი, სასურსათო უსაფრთხოების

რაც შეეხება მეცნიერთა მიერ

უზრუნველმყოფი ეკონომიკური მექანიზმი

დამუშავებული სამეცნიერო პროექტების

და მარკეტინგული სამსახური. საგარეო-

რეალიზაციას და ცხოვრებაში გატარებას,

ეკონომიკურ ურთიერთობათა მართვის

ეს მისია, როგორც მოწინავე ქვეყნებშია

პროგრამები და სხვა.

(განსაკუთრებით, ჩინეთში), ხელში უნდა აიღოს ხელისუფლებამ.

57

sanaSene saqmis organizacia mebocvreobaSi jemal guguSvili saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis namdvili wevri, profesori

მებოცვრეობას ჩვენი ქვეყნის

სანაშენე საქმის სწორად ორგანიზება

მრავალდარგოვან სოფლის მეურნეობაში

ფერმებში და მოყვარულთა პირად

საპატიო და მნიშვნელობანი ადგილი

საკარმიდამო ნაკვეთებში თავის მხრივ

უჭირავს, როგორც დიეტური ხორცის

უზრუნველყოფს ამ დარგის განვითარებასა

წარმოების რეზერვს. ბოცვრის

და პოპულარიზაციას.

პროდუქტიულობის გაზრდა ფერმერული მეურნეობების პირობებში შესაძლებელია სანაშენე საქმის ეფექტურად წარმართვის შემთხვევაში. ბოცვერთა ხალასჯიშიანი მოშენება, სამრეწველო შეჯვარებების დანერგვა ხელს უწყობს ხორცის, ტყავ-ბეწვეულის და სათივთიკე პროდუქტიულობის ამაღლებას.

პროდუქტიული მიმართულების მიხედვით საქართველოში გავრცელებულია მეხორცულ-ტყავ-ბეწვეული მიმართულების ბოცვრები: რუხ გოლიათი, საბჭოურ შინშილა, თეთრ გოლიათი პეპელა, ვერცხლისებრი და სხვა; მეხორცული ჯიშებიდან - კალიფორნიული და ახალზელანდიური თეთრი, სათივთიკე

სანაშენე საქმე მებოცვრეობაში

ჯიშებიდან კი - ანგორულ სათივთიკე და

მოიცავს შიგაფერმერული მეურნეობის

თეთრი სათივთიკე.

ღონისძიებათა კომპლექსს, რომელიც მიმართულია არსებული ბოცვრის ჯიშების გასაუმჯობესებლად, აგრეთვე ახალი ჯიშების, ხაზების და ოჯახების ჩამოსაყალიბებლად.

58

ჩამოთვლილი ბოცვრების ჯიშები საქართველოს პირობებისათვის აპრობირებულ ჯიშებად გვევლინება, რომლებიც თავის დროზე წარმატებით

იქნა მოშენებული საქართველოს ყველა

საშუალოზე დაბალი შეხორცების ბოცვრებს

კლიმატურ ზონებში. სანაშენე ფერმებში

უნდა გაუძლიერდეს კვების ფონი მათი

აწარმოებენ ბოცვრების ხალასად მოშენებას,

საშუალო კონდიციამდე მიყვანის მიზნით.

სადაც გამოცდილი სელექციონების ხელმძღვანელობით მიმდინარეობს სასელექციო სამუშაოები, რომელიც ითვალისწინებს: კვების, შენახვის, ინდივიდუალური აღრიცხვიანობის ჩატარებას, აგრეთვე სასელექციო გეგმის შედგენას. გადარჩევა და შერჩევა მებოცვრეობაში მკაცრად მიმდინარეობს. ამ დროს ახდენენ საუკეთესო ხაზებისა და ოჯახების გამოყოფას. ყოველივე ეს მიმართულია მაღალი სანაშენე ღირსებების მქონე ცხოველთა მასივის შესაქმნელად, რომელიც, თავის მხრივ, რეალიზების შედეგად ანაზღაურებს მასზე გაწეულ ყველა დანახარჯს. მეხორცულ-ტყავ-ბეწვეული ჯიშების

გამოწუნებულ უნდა იქნეს სუსტი და ავადმყოფი ბოცვრები.

45 დღეზე ასხლეტილი მოზარდი, რომელიც ფერმაში რჩება დანომრილ უნდა იქნეს. (მარჯვენა ყურზე - რიგითი ნომერი, ხოლო მარცხენაზე - პირველი ციფრი აღნიშნავს თვეს, მეორე - წელს და მესამე - ფარდულის ან ბრიგადის ნომერს). დანომრილი მოზარდი დაფიქსირებული უნდა იქნეს ჟურნალში. შემუშავდეს ღონისძიებები კვების, მოვლაშენახვის პირობების შესახებ. მომზადდეს ბონიტირებისათვის საჭირო ინვენტარი: საზომი ბაფთა, დასანომრი ინვენტარი, ხალათები, საკანცელარიო

მოშენებისას ყურადღება გამახვილებული

ნივთები.

უნდა იქნას ცოცხალი მასის ამაღლებაზე,

ბონიტირების კომპანია ტარდება კომისიური წესით, რომელსაც ესწრება სელექციონერი, ფერმერი, გამგე, ვეტექიმი.

ბეწვის სიხშირესა და ჯიშისათვის დამახასიათებელ შეფერილობაზე. მეხორცული მიმართულების ბოცვ­რის ჯიშების შემთხვევაში კი - მალმწიფა­ დობაზე, მეხორცულ თვისებებზე, სიცოც­ხლისუნარიანობასა და საკვების ანაზღაურებაზე. ბონიტირებამდე სანაშენე ფერმებში უნდა ჩატარდეს შემდეგი სახის სამუშაოები: შესწავლილ უნდა იქნეს არსებული სულა­დობა ინდივიდუალური წესით და

ბოცვრის, სადედე და ძირითად ფარაში გადასაყვანი სარემონტო სულადობა ბონიტირდება ნოემბერ-დეკემბერში ბონიტირების ინსტრუქციის საფუძველზე, რომელიც წლის ბოლოსათვის გვაძლევს ნათელ სურათს, თუ რა სულადობასთან გვაქვს საქმე. აქ იგულისხმება „ელიტა“, I, II და III კლასზე მიკუთვნებული ბოცვერთა რაოდენობა. წარმატებული სასელექციოსანაშენე სამუშაოების ჩატარება შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, როცა ფარა

59

დაკომპლექტებულია „ელიტა“ და I კლასის ბოცვერებით. მაშინ, როცა ფერმაში აღირიცხება „ელიტა“ და I კლასის ბოცვერები, უნდა განისაზღვროს სანაშენე ჯგუფის რაოდენობა, რომელიც ფერმის მოცულობიდან გამომდინარეობს. სანაშენე ჯგუფებში მიმდინარეობს დედლებისა და მამლების შემოწმება შთამომავლობის ხარისხის მიხედვით. საუკეთესო ხაზების გამოვლენა და ხაზობრივი მოშენების დანერგვა. საუკეთესო ოჯახების გამოყოფა და მათი მოშენება. სანაშენოდ გადარჩეულ ბოცვრებს უტარდება მიზანმიმართული შერჩევა. მებორცვეობის პრაქტიკაში დამკვიდრებულია შერჩევის ორი ფორმა ინდივიდუალური და ჯგუფური. ჯგუფური შერჩევა რეკომენდირებულია არასანიშნე დანიშნულების ფარაში, ინდი­ ვიდუალური კი - სანაშენე ფერმებში და სანაშენე ბირთვში. ინდივიდუალური შერჩევის დროს დედლებს ურჩევენ განსაზღვრულ მამლებს, რადგან მებოცვრეობაში ცნობილია, რომ ერთი და იგივე დედალი, რომელიც შეწყვილებულ იქნება სხვადასხვა მამლებით, იძლევა განსხვავებული ხარისხის მქონე შთამომავლობას, ხოლო ერთი და იგივე შეხამების შემთხვევაში - გამოთანარებულ, სიცოცხლისუნარიან ბაჭიებს. არის შემთხვევებიც, როცა მაღალი

60

ღირსების მქონე დედლებისა და მამლების შეწყვილებით მიიღება შუალედური თვისებების მატარებელი შთამომავლობა, ხშირად არადამაკმაყოფილებელიც. ამიტომ ბოცვრების მოშენებისას ყურადღებით უნდა იქნას შესწავლილი ცალკეული შეხამებები. მებოცვრეობაში ფართოდ არის გამოყენებული აგრეთვე ერთგვაროვანი (ჰომოგენური) და არაერთგვაროვანი (ჰეტეროგენური) შერჩევა. ერთგვაროვანი ანუ ჰომოგენური შერჩევის დროს სელექციონერი შესაწყვილებლად შეარჩევს მსგავსი წარმოშობისა და ტანაგებულების მქონე წყვილებს, რომლის დროსაც მიიღება მშობლების მსგავსი ერთგვაროვანი შთამომვალობა. არაერთგვაროვანი შეწყვილებისას ხდება წარმოშობისა და ტანაგებულების მიხედვით განსხვავებული ინდივიდების შერჩევა. მიზანი ამ შეწყვილებისა ფარაში ცვალებადობის ხარისხის გაზრდა და სასარგებლო ნიშან-თვისებების მქონე ინდივიდების ფორმირებაა, რომელიც მიმართულია პროდუქტიულობის ამაღლებისკენ. მიღებული შედეგები გაანალიზებულ უნდა იქნეს სელექციონერის მიერ სამუშაოს შემდგომი ეტაპის ჩატარების მიზნით. სამომხმარებლო ანუ სასაქონლო ფერმებში მოშენების მეთოდებს შორის ფართო გავრცელება პოვა ჯიშთა შორის სამრეწველო შეჯვარებამ. დადგენილია, რომ შეჯვარების შედეგად მიღებული ნაჯვარი სულადობა ხასიათდება მაღალი სიცოცხლისუნარიანობით, ზრდის სწრაფი ტემპით, საკვების კარგი ანაზღაურებით,

გამძლეობით, საუკეთესო ვარიანტების ნაჯვარები საშუალოდ 1 კგ წონამატზე ხარჯავენ 0,5-0,6 საკვები ერთეულით ნაკლებს, ნაკლავის გამოსავლიანობა 2-2,5%ით მეტია, ცოცხალი მასა 300-400 გრამით აჭარბებს ხალასჯიშიან ანალოგებს. მებოცვრეობის ფერმებში რეკომენდი­რე­ ბუ­ლია ჩატარდეს სამრეწველო შეჯვარება შემ­დეგი კომბინაციით: ორჯიშიანი დედალი 1. საბჭოური შინშილა 2. ვერცხლისფერი 3. რუხი გოლიათი 4. კალიფორნიული 5. ახალზელანდიური

x x x x x

მამალი ახალზელანდიური ახალზელანდიური თეთრი კალიფორნიული საბჭოური შინშილა რუხი გოლიათი

ფერმებში, სადაც სანაშენე ბირთვი დაკომპლექტებულია მხოლოდ ერთი ჯიშით, შესაჯვარებელი მამლები გადმოყვანილი უნდა იქნეს სხვა ფერმიდან. ორჯიშიანი ნაჯვარის სულადობის პროდუქტიული მაჩვენებლის შედარება უნდა წარმოებდეს შეჯვარებაში მონაწილე ხალასჯიშიან ბოცვრებთან. სამრეწველო შეჯვარების გამოყენების მიზნით რეკომენდირებულია, შემუშავდეს სანაშენე მუშაობის სქემები არსებული ჯიშების გათვალისწინებით მათი ადგილობრივ პირობებთან შემგუებლობით, შესაჯვარებელი ჯიშების ისეთი შეხამებით, რომლებიც მიღებულ შთამომავლობაში გამოავლენენ ჰეტეროზისის მაღალ ეფექტს.

61

farTod gamoviyenoT cxovelTa infeqciuri daavadebebis epizootologiuri kvleva Tengiz yuraSvili saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis namdvili wevri, profesori

maia kereseliZe veterinariis mecnierebaTa doqtori, profesori

ცხოველთა ინფექციურ დაავადებათა

ინფექციურ დაავადებათა პროფილაქტიკას

შესწავლას დიდი ეკონომიკური და

თუ მკურნალობას ატარებს, ამით ის,

სოციალური მნიშვნელობა აქვს, რადგან

პირველ რიგში, ადამიანის ჯანმრთელობასა

აღნიშნული დაავადებები სახალხო

და მის კეთილდღეობაზე ზრუნავს.

მეურნეობას მეტად საგრძნობ ზარალს აყენებს. ამასთანავე, ბევრი მათგანი ადამიანზე გადადის და მათში მეტად მძიმე დაავადებებს იწვევს. ამიტომ როდესაც ვეტერინარი – სპეციალისტი ცხოველთა

62

ეპიზოოტიები, ისევე როგორც ეპიდემიები (ადამიანთა მასობრივი გავრცელების დაავადებანი), უძველესი დროიდან არის ცნობილი.

ინფექციური დაავადებანი ცხოველთა

ამა თუ იმ დაავადების ლიკვიდაციის

შორის არსებობდა ჯერ კიდევ ადამიანის

პროგნოზი და სხვა.

წარმოშობამდე. პალეონტოლოგია გვაწვდის იმის მასალებს, რომ ადამიანის წარმოშობამდე მკვდარ ცხოველებში ადგილი ჰქონდა ტუბერკულოზს, აქტინომიკოზსა და სხვა დაავადებებს. გადამდები დაავადება მოშინაურებული ცხოველებიდან ადამიანზე გადადიოდა მათი ორგანიზმისადმი აღმძვრელთა შეგუების გამო. ევოლუციის ხანგრძლივ პერიოდში ზოგი მათგანი ადამიანთა დაავადების სპეციფიკურ აღმძვრელებად იქცა. იმ დაავადებებიდან, რომლებიც ამჟამად არსებობს, უძველესია: ტუბერკულოზი, ჯილეხი, ცოფი, აქტინომიკოზი და სხვა.

შედარებით­ისტორიული მეთოდი შეისწავლის ეპიზოოტიებს სხვადასხვა ქვეყნებში ერთსა და იმავე ისტორიულ პერიოდში, რაც საშუალებას გვაძლევს, გავაკეთოთ ზოგადი დასკვნები და გამოვარკვიოთ ეპიზოოტიათა განვითარების კანონზომიერების ერთიანობა, რომ შესაძლებელი შეიქნეს ერთიანი პროფილაქტი­კურ თუ სალიკვიდაციო ღონისძიებათა შემუშავება და განხორციელება. ეპიზოოტოლოგიური გამოკვლევა ტარდება როგორც ერთეულ, ისე დაავადების მასობრივი გავრცელების შემთხვევაში მეურნეობის თუ რაიონის, ოლქისა და ქვეყნის მასშტაბით. ამ მეთოდს

ეპიზოოტოლოგიას, როგორც

საფუძვლად უდევს ისეთი მონაცემების

დამოუკიდებელ მეცნიერებას, აქვს კვლევის

შეგროვება, რომელიც მოგვცემს საშუალებას,

თავისი მეთოდები და ასევე ფართოდ

გავერკვეთ დაავადების წარმოშობა­

იყენებს სხვა მეცნიერებათა მეთოდებს.

გავრცელების მიზეზებში და დავსახოთ მის

ყველაზე ადრე ეპიზოოტოლოგიაში

სალიკვიდაციოდ სწორი ღონისძიება.

გამოიყენეს ისტორიულ­აღწერითი და შედარებით­ისტორიული მეთოდები. მათ საფუძველზე ჩვენ ვსწავლობთ ისეთ საკითხებს, როგორიცაა: ინფექციურ დაავადებათა ევოლუცია, სხვადასხვა ისტორიულ ეპოქაში დაავადებათა ეპიზოოტიური თავისებურებანი, ეპიზოოტიათა გამოვლენაზე ქვეყნის

ეპიზოოტოლოგიური გამოკვლევის დროს შესაძლებელია, დაგვჭირდეს დიაგნოსტიკის სხვადასხვა მეთოდის (ბაქტერიოლოგიური, კლინიკური, სეროლოგიური, ალერგიული და სხვ.) გამოყენება. დიდი მნიშვნელობა აქვს ეპიზოოტოლოგიური ექსპერიმენტისა და დაკვირვების მეთოდს.

სოციალურ­ეკონომიკური, ბუნებრივი

ეპიზოოტოლოგიის მიერ გამოყენებულ

პირობების ზეგავლენა. ამ მეთოდის

მეთოდთა შორის განსაკუთრებული

საფუძველზე შეიძლება განისაზღვროს

ადგილი სტატისტიკურ მეთოდს უჭირავს.

63

ეს მეთოდი, თუ ის ასახავს რამდენიმე წლის

მიკოლოგიური, ენტომოლოგიური და

და საკმაოდ ფართო ტერიტორიის (მრავალი

სხვ.). ბევრი მათგანი შეიძლება, გამოიყენოს

არაკეთილსაიმედო პუნქტის) მონაცემებს,

სხვადასხვა მეცნიერებებმა, მაგრამ

გვაძლევს საშუალებას დავადგინოთ ამა თუ

თითოეულისათვის დამახასიათებელია

იმ დაავადებისათვის დამახასიათებელი

გამოკვლევის მეთოდთა შერჩევა და

სეზონურობა, ამთვისებელ ცხოველთა სახე

ურთიერთშეთავსება გასაანალიზებელი

და ასაკი, ეპიზოოტიათა პერიოდულობა;

მოვლენის ბუნების შესაბამისად.

ასევე დაავადების გავრცელებაზე სხვადასხვა ფაქტორთა (კლიმატური, ტოპოგრაფიული, მეცხოველეობის მომთაბარე და სხვა) მოქმედება და დაავადების საწინააღმდეგოდ გამოყენებულ სამკურნალო თუ პროფილაქტიკურ საშუალებათა ეფექტურობა. ეპიზოოტოლოგია ფართოდ იყენებს ბაქტერიოლოგიურ მეთოდს, რათა გამოავ­ლინოს დაავადების აღმძვრელი, შეისწავლოს მისი ბიოლოგიური თავისებურება და შექმნას საწინააღმდეგო სამკურნალო­პროფილაქტიკური საშუალებანი.

უნდა გვახსოვდეს, რომ ინფექციური და ეპიზოოტიური პროცესი იმდენად რთულია, რომ მათ გასაგებად აუცილებელია ხსენებულ მეთოდთა კომპლექსური გამოყენება. ეპიზოოტიური კერა ინფექციის აღმძვრელის წყაროს ადგილსამყოფელია იმ ტერიტორიულ საზღვრებში, სადაც კონკრეტული სიტუაციის დროს არსებობს აღმძვრელის გადაცემის საშიშროება ჯანმრთელ ამთვისებელ ცხოველებზე. ეპიზოოტიური კერა ეპიზოოტიური პროცესის პირველი რგოლია. ეპიზოოტიურ კერად ჩაითვლება ცხოველთა სადგომი,

ინფექციურ დაავადებათა გამოცნობის

მისი ტერიტორია, საძოვრის მონაკვეთი და

საქმეში ეპიზოოტოლოგია იყენებს

სხვა, სადაც იმყოფება ცხოველი, ამა თუ

კლინიკური დიაგნოსტიკის მეთოდს და

იმ ინფექციური დაავადების აღმძვრელის

პათოლოგიურ-ანატომიური გაკვეთის

წყარო.

მონაცემებს.

ეპიზოოტიური კერა ითვლება მოქმედად,

ეპიზოოტოლოგიური მეთოდი მიზნად

სადაც შენარჩუნებულია ავადმყო­ფობის

ისახავს ეპიზოოტიური პროცესის

შემდგომი გავრცელების საშიშროება.

შესწავლას, რისთვისაც იყენებს ეპიზოოტოლოგიური გამოკვლევის მეთოდს, რომელიც წარმოადგენს მეთოდთა სისტემას (ბაქტერიოლოგიური, ქიმიური,

64

წარმოშობის ხანდაზმულობის და აქტიურობის ხარისხის მიხედვით არჩევენ: ახალ და ქრობად ეპიზოოტიურ კერებს.

გამოყოფენ სტაციონარული და ბუნებრივი

კუთვნილი მიწის ნაკვეთით (ადგილებით),

კერების კატეგორიებსაც.

სადაც იყო დაავადების შემთხვევები და

ახალი ეპიზოოტიური კერა ახლად

შენარჩუნდა ინფექციის აღმძვრელის წყარო.

წარმოშობილი კერაა, სადაც, როგორც წესი,

საშიშროების ქვეშ მყოფ ზონად (მეურნეობა)

იზრდება ავადმყოფ ცხოველთა გამოყოფის

ჩაითვლება არაკეთილსაიმედო

ახალი შემთხვევები.

პუნქტის გარშემო მდებარე მეურნეობა

ქრობადი ეპიზოოტიური კერა ხასიათდება

(დასახლებული პუნქტი).

იმით, რომ მასში ავადმყოფ ცხოველთა

ბუნებრივ კერას უწოდებენ ტერიტორიას,

(ან მიკრობმტარებელთა) გამოვლინების

რომელზეც ამა თუ იმ ინფექციური

შემთხვევები სულ უფრო და უფრო იშვიათი

დაავადების აღმძვრელი ცირკულირებს აქ

ხდება.

მუდმივად მცხოვრებ გარეულ ცხოველებს

სტაციონარული ეპიზოოტიური კერა ეწოდება ისეთ კერას, სადაც სნეულების აფეთქება მეორდება ან შეიძლება განმეორდეს, რადგან მუდმივად არსებობს პირობა მათი წარმოშობისათვის (მიკრობმტარებელთა არსებობა, გარემო არეში აღმძვრელის ხანგრძლივი შენარჩუნება და სხვა). ინფექციური დაავადების მრავალი შემთხვევა, აფეთქება წარმოიშობა ცხოველთა დაავადებასთან კავშირში იმ უბნებზე, სადაც უკვე აღარ არის ინფექციის აღმძვრელის წყარო, მაგრამ შენარჩუნდნენ

შორის. მრავალი ინფექციური დაავადების თვისებას, წარმოქმნას ბუნებრივი კერები განსაზღვრულ გეოგრაფიულ ლანდშაფტში, უწოდებენ ბუნებრივ კერობრიობას. ბუნებრივ კეროვან დაავადებებს მიეკუთვნება ძირითადად ტრანსმისიული ინფექციები (ტულარემია, რიკეტსიოზები). დაავადებათა ბუნებრივ კერებს, რომლებიც ევოლუციურად ჩამოყალიბდნენ და არსებობენ ადამიანის ჩარევის გარეშე, ეწოდებათ აუტოქტონები. ასეთ კერებში ეპიზოოტიურ პროცესს აკავებენ მხოლოდ ველური ფაუნის წარმომადგენლები.

არაცოცხალი ბუნების დაინფიცირებული

ინტენსიური ათვისების ტერიტორიებზე

ობიექტები (გადაცემის ფაქტორები).

აუტოქტონური ბუნებრივი კერების

ასეთ უბნებს ეპიზოოტიური კერისაგან

რაოდენობა შემცირდა. დღეისათვის

განსხვავებით უწოდებენ დაინფიცირებულ

ასეთ ტერიტორიებზე სჭარბობს ანთრო­

ტერიტორიას.

პოურგიული კერები, სადაც ადამიანის

არაკეთილსაიმედო პუნქტი (ლათ. Punctum – წერტილი) – დასახლებული პუნქტია მისი

სამეურნეო თუ სხვა საქმიანობის შედეგია ასახული. ანთროპოურგიულ კერებში

65

ადრე მოქმედ ეპიზოოტიურ ჯაჭვში

შეწყვილებულს (შეუღლებულს). ასე

ჩაერთო შინაური ცხოველი. შეეგუენ რა

კარგი ტენიანობის შემცველ ნიადაგს

მასპინძელი ცხოველების უფრო ფართო

უხვი მცენარეული საფარით, რომელიც

წრეს, ზოგიერთი დაავადების აღმძვრელმა

ხასიათდება თაგვისებრთა მღრღნელების

მნიშვნელოვნად გააფართოვა თავისი

მუდმივი მჭიდრო ბინადრობით, შეუძლია

მოქმედების არეალი. ზოგ შემთხვევაში

ერთდროულად შეაკავოს უწყვეტი

შინაური ცხოველი თვითონ ხდება

ცირკულაცია ისეთი დაავადებების

ინფექციის აღმძვრელის წყარო გარეული

აღმძვრელებისა, როგორიცაა ტულარემია,

ცხოველისათვის ისეთი დაავადებების

ლეპტოსპიროზი, ქუ­ცხელება.

დროს, როგორიცაა ხორცისმჭამელთა ჭირი, აუესკის ავადმყოფობა, ტრიქინელოზი და სხვა, რასაც მივყავართ ახალი ბუნებრივი კერების წარმოქმნამდე. სასოფლო­ სამეურნეო ცხოველთა მიერ გარეული ცხოველების დასნებოვნება წარმოშობს ახალ დროებით ბუნებრივ რეზერვუარებს; მაგალითად, თურქულის ვირუსით გარეული წვრილჩლი­ქიანი ცხოველების

ზოგიერთი ბუნებრივ­კერობრივი ინფექციის აღმძვრელის პათოგენობის დიაპაზონი საგანგებოდ ფართოა. მსგავს შემთხვევებში აღმძვრელები ცირკულირებენ მრავალი სახის ამთვისებელ ცხოველში ძალიან დიდ ტერიტორიაზე და ქმნიან დიფუზურ ბუნებრივ კერებს. ასეთი ხასიათი აქვს ლისტერიოზის ბუნებრივ კერებს.

დასნებოვნება როგორც საზაფხულო, ისე

ცნობილია აგრეთვე დაავადების მოძრავი

საზამთრო საძოვრებზე.

ბუნებრივი კერა. ასეთ კერაზე შეიძლება

წვრილი ძუძუმწოვრები, ფრინველები, მრავალი სახეობის ფეხსახსრიანები ინტენსიურად ათვისებად ტერიტორიებზე შეეგუენ ადამიანის ახლოს ბინადრობას, გადაიქცნენ სინანტროპებად. ამ პროცესმა განაპირობა დაავადებათა ბუნებრივი კერების წარმოშობის შესაძლებლობა დასახლებული პუნქტების საზღვრებში. ასეთ ბუნებრივ კერებს უწოდებენ სინანტროპულს. ზოგიერთ მონაკვეთზე შეიძლება ერთდროულად რამდენიმე დაავადების კერის ლოკალიზაცია. ასეთ ბუნებრივ კერებს უწოდებენ

66

ვილაპარაკოთ მაშინ, როდესაც ცხოველის დაავადების შესაბამისი აღმძვრელის წარმოდგენილი ბუნებრივი რეზერვუარები დამახასიათებელია სეზონური ან პერიოდული მიგრაციისათვის, მაგ: ორნითოზის მოძრავი კერები, რადგან მტაცებლები და გამავრცელებლები ორნითოზის აღმძვრელისა არიან გარეული ფრინველები, მათ შორის გადამფრენი. შერეული ბუნებრივი კერის მაგალითად შეგვიძლია მოვიყვანოთ ლისტერიოზის აღმძვრელთა რეზერვუარების გარეული მღრღნელ­ლისტერიამტარებლების მიგრაცია. წლის ცივ პერიოდში

ისინი ბუნებრივი საცხოვრებელი

ინფექციის გადაცემის მექანიზმი მოიცავს

ადგილებიდან მიგრირებენ სასოფლო­

სამ სტადიას:

სამეურნეო ცხოველთა ფერმებში და სადგომებში, საფურაჟე საწყობებში, საკვების შემამზადებელ საამქროებში, სადაც შარდთან, ფეკალთან და სხვა გამონაყოფებთან ერთად გამოყოფენ პათოგენურ ლისტერიებს. სწორედ ამ პერიოდში ხდება აღმძვრელის ბუნებრივი ცირკულაციის ჯაჭვში შინაური ცხოველების ჩართვა. შესაბამისად იცვლება კერის ხასიათიც – ის ხდება ანთროპოურგიული.

დაავადების აღმძვრელის გამოსვლა დასნებოვნებული ორგანიზმიდან. ეს შეიძლება მოხდეს ფიზიოლოგიური რეაქციების პროცესში (დეფეკაცია, მოშარდვა, სუნთქვა და სხვა), ასევე ინფექციისათვის დამახასიათებელი ზოგიერთი პათოლოგიური რეაქციების დროს: ხველება, ცხვირცემინება, პირღებინება და სხვა. ის შეიძლება გამოვიდეს სხეულის ზედაპირზე არსებული წყლულებისა და ეროზიების

ზოგიერთი მკვლევარი გამოყოფს აგრეთვე

საშუალებით. სისხლის მიმოქცვის

დაავადების ე. წ. წყლის და ნიადაგის

სისტემიდან მათი გამოსვლა ხორციელდება

ბუნებრივი კერების არსებობას, სადაც

სისხლმწოვი ფეხსახსრიანების მეშვეობით;

ცალკეული ინფექციის აღმძვრელი უწყვეტად განიცდის ცირკულაციას ძირითადად ჰიდრობიოცენოზში და ნიადაგურ ბიოცე­ნოზში. დაავადების წარმოშობისათვის აუცილებელია, რომ ინფექციის აღმძვრელი კონტაქტში იყოს

ინფექციის აღმძვრელის გარემო არეში ყოფნის სტადია. ეს სტადია გრძელდება მანამ, ვიდრე აღმძვრელები არ მოხვდებიან ახალ ორგანიზმში და იქ არ იპოვნიან ხელსაყრელ პირობებს.

ამთვისებელ ცხოველთან და შესაბამისი

ამთვისებელ ორგანიზმში დაავადების

ჭიშკრით მოხვდეს მის ორგანიზმში.

აღმძვრელის შეჭრა.

ამის გარეშე ინფექციური დაავადება არც წარმოიშობა და ვერც გავრცელდება, მაშინაც კი, თუ არსებობს ინფექციის აღმძვრელის წყარო და ამთვისებელი ცხოველები. ინფექციის გადაცემის შესაბამისი მექანიზმი აუცილებელი პირობაა დაავადებათა წარმოშობა­გავრცელებისათვის. საშიში ინფექციის წყარო შესაძლებელია, უვნებელი იყოს, თუ არ არის გადაცემის ფაქტორი.

თუ მხედველობაში მივიღებთ ამ სტადიებს, შეიძლება, გამოვყოთ დაავადების აღმძვრელის გადაცემის შემდეგი გზები: პირდაპირი (უშუალო) კონტაქტით, გარემო არის ფაქტორთა მონაწილეობის გარეშე. ასეთ დაავადებას კონტაქტურს უწოდებენ. უშუალო კონტაქტური დაავადების

67

მაგალითს წარმოადგენს ცოფი, რომელიც

საკვების საჭმლის მომნელებელ სისტემაში

გადადის ავადმყოფი ცხოველის ნაკბენით;

მოხვედრის შემთხვევაში. ეს ხდება

პირდაპირი კონტაქტური დაავადება

უმთავრესად ავადმყოფსა და ჯანსაღი

ხორციელდება ავადმყოფსა და ჯანმრთელ

პირუტყვის ერთად შენახვის პირობებში,

ამთვისებელ ცხოველებს შორის, ასევე

როდესაც ისინი სარგებლობენ საერთო

დაგრილების პროცესში. ინფექცია ასეთი

საკვებით, დაწყურვებით, საძოვრით. ასეთი

გზით გადაეცემა ბრუცელოზის, ვიბრიოზის

გზით ინფექციის გადაცემა ძირითადად

დაავადებებისა და სხვა შემთხვევებში.

მეურნეობის შიგნით ხორციელდება, მაგრამ

პირდაპირ კონტაქტში შედის დაყნოსვა, მოლოკვა, სხეულის ტანით შეხება, მიხახუნება და სხვა. ასეთი კონტაქტით შეიძლება გავრცელდეს ქოთაო, ეპიზოოტიური ლიმფანგოიტი, მკრეჭავი მუნი, თურქული, ძროხის ჭირი და სხვა. გარემო არის სხვადასხვა ფაქტორთა მეშვეობით. ინფექციური დაავადების გადატანის მოშუალე შეიძლება იყოს: ა) საკვები და წყალი (ალიმენტარული ინფექციები); ბ) ნიადაგი (ნიადაგური ინფექციები); გ) ჰაერი (აეროგენული ინფექციები); დ) ცოცხალი გადამტანები (ასოსახსრიანები, ფრინველები, არაამთვისებელი ცხოველები, ადამიანი); ე) დაინფიცირებული საგნები. ზოგიერთი ინფექციის გადაცემა შეიძლება ერთდროულად სხვადასხვა გზით მოხდეს. აღმძვრელის გადაცემას გარემოს სხვადასხვა ფაქტორთა მეშვეობით ეწოდება მექანიკური.

მომთაბარე მეცხოველეობის პირობებში შეიძლება დაავა­დების უფრო ფართო მასშტაბის გავრცელების მიზეზიც შეიქმნას. ალიმენტარულ ინფექციებს მიეკუთვნება ქოთაო, ტუბერკულოზი, ბრუცელოზი, თურქული, ძროხის ჭირი, პარატუბერკუ­ ლოზი და სხვა. დაინფიცირებული საკვების გატანით შეიძლება ისეთი ალიმენტარული ინფექციების გატანაც საკმაოდ შორ მანძილზე, რომელთა აღმძვრელი გარემოში გამძლეობით ხასიათდება. ასე ხდება ხშირად თურქულის, ჯილეხის, ემფიზემატოზური კარბუნკულის, ღორის ჭირის, ფრინველის ჭირისა და სხვა ინფექციების შეტანა კეთილსაიმედო მეურნეობებშიც. ზოგჯერ წყალი ხდება ლეპტოსპიროზის წარმოშობისა და გავრცელების მიზეზი. ეს განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ლეპტოსპიროზით მკვდარი ცხოველის ლეშს გადააგდებენ წყალში ან ავადმყოფი

ალიმენტარული ინფექციები წარმოიშობა

ცხოველის შარდით აღმძვრელი ხვდება

აღმძვრელით დაინფიცირებული წყლისა და

წყალში, აქედან კი – სხვა ცხოველის ორგანიზმში.

68

დაინფიცირებული ნიადაგით დაავადების

მნიშვნელობა აქვს ინფექციურ დაავადებათა

გადაცემა ხდება, ძირითადად, ე. წ.

წარმოშობა­განვითარებისათვის. საარსებო

ნიადაგური ინფექციების დროს. ასეთ

პირობების შეცვლასთნ ერთად იცვლება

ინფექციებს უწოდებენ ისეთებს, რომელთა

ინფექციურ დაავადებაზე მოქმედი

აღმძვრელი დიდხანს ინარჩუნებს

ფაქტორებიც. ეს ფაქტორები სხვადასხვა

ნიადაგში საწყის თვისებებს და ნიადაგი

ხასიათისაა ცხოველთა შენახვის სხვადასხვა

ხშირად დაავადების ახალი შემთხვევების

სისტემის დროს, ამიტომ გასაგებიც უნდა

მიზეზი ხდება. ასეთი სახის ინფექციების

იყოს ასეთი განსხვავება.

ტიპური წარმომადგენელია ჯილეხი და ემფიზემატოზური კარბუნკული. აღნიშნული ინფექციებით ცხოველთა დაავადება, ძირითადად, საძოვარზე ხდება, რადგანაც ბალახთან ერთად ხვდება ჯილეხის ან ემკარის აღმძვრელის შემცველი მიწაც.

ზონის ბუნებრივ­კლიმატური ფაქტორები, მეცხოველეობის თავისებურება განაპირობებს არა მარტო განსხვავებულ ეპიზოოტიურ სიტუაციას, არამედ ღონისძიებათა დიფერენცირების აუცილებლობასაც. აღნიშნულიდან გამომდინარე, აუცილებელია შესწავლილ

განსხვავებულია ინფექციურ დაავადებათა

იქნეს სამხარეო ეპიზოოტოლოგია,

გავრცელება მომთაბარე, სტაციონარული და

გამოვლინდეს ამა თუ იმ დაავადებაზე

ნახევრად სტაციონარული მეცხოველეობის

ხელსაყრელად თუ მავნედ მოქმედი

პირობებში. ცნობილია, რომ ცხოველთა

ფაქტორები, რომ ყველა ეს თავისებურება

საარსებო პირობებს გადამწყვეტი

გათვალისწინებულ იქნეს ეპიზოოტიის საწინააღმდეგო ღონისძიებათა კომპლექსში.

69

socializacia da ekonomika - qveynis ganviTarebis mniSvne­ lovani faqtorebi napoleon qarqaSaZe saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis namdvili wevri, profesori, akademiis samecniero sabWos Tavmjdomare

სოციალიზაცია მეცნიერების შედარებით

შევისწავლოთ საზოგადოების განვითარება

ახალი მიმართულებაა, რომელიც

განსხვავებულ სოციალურ-ეკონომიკურ

გასული საუკუნის მეორე ნახევარში

პირობებში; გავაანალიზოთ ფორმაციების

შეიქმნა და სწავლობს ადამიანების

მიხედვით ადამიანების ცხოვრების

მსოფლმხედველობის ჩამოყალიბების

წესი, შევისწავლოთ საზოგადოებრივი

პროცესებს, მათი აზროვნების

თანაცხოვრების გენეტიკური განვითარების

ტრანსფორმაციას, საზოგადოების

დინამიკა, რომლებიც ერთმანეთისაგან

ჩართულობას ქვეყნის სოციალურ,

განსხვავდებიან ეთნიკური, კულტურული

ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში.

და სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების

სოციალიზაცია ადამიანების აზროვნების სელექციის შედეგია, მყარი სოციალური გარემო კი მტკიცე ეკონომიკის აშენების ფაქტორია, რაც იმას ნიშნავს, რომ

ხარისხით. ყოველივე ამას განაპირობებს განსხვავებული ცნობიერება, რომლის საფუძველი ინდივიდუალური საცხოვრისი პირობებია.

ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების

ქართველებმა სოციალური განვითარების

დონეს განსაზღვრავს საზოგადოების

ყველა საფეხური გავიარეთ, რაც ჩვენს

სოციალიზაციის ხარისხიც.

გენეტიკურ სრულყოფაზე მეტყველებს.

მეცნიერების განვითარების თანამედროვე დონე საშუალებას გვაძლევს,

70

კულტურით, დამწერლობით, განვითარების საერთო დონით ქართველები

სამართლიანად დგანან მსოფლიოს

რომელმაც სათავე დაუდო ქართული

ცივილიზაციის სათავეებთან.

კონკურენტუნარიანი პროდუქციის

ფეოდალურ ხანაში განვითარებულმა

წარმოებას.

ხელოსნობამ დღის წესრიგში ჩააყენა

ფორმაციის ცვლა ყველა ქვეყანაში

სოციალიზაციის საკითხები, გაჩნდნენ

მტკივნეული პროცესია და ამის

მანუფაქტურული გაერთიანებები, დაიხვეწა

მიზეზი არა მარტო ადამიანებში ძველი

სამეწარმეო ტექნიკა, ადამიანებმა ისწავლეს

მსოფლმხედველობის მსხვრევა და ახლის

წყლის რესურსების საყოფაცხოვრებო და

შექმნაა, არამედ ახალი ეკონომიკური

საწარმოო მნიშვნელობით გამოყენება, რაც

ურთიერთობების ჩამოყალიბებაცაა.

მნიშვნელოვანი პროგრესი იყო. მეათემეთერთმეტე საუკუნეებში საქართველო კავკასიასა და ახლო აღმოსავლეთში უძლიერესი ფეოდალური ქვეყანა იყო შესაბამისი სახელმეწიფო და საწარმოო ინფრასტრუქტურით, საგარეო თუ საშინაო პოლიტიკით. მისი საერთაშორისო ავტორიტეტი თითქმის ბიზანტიის იმპერიის ტოლფასი გახდა. მომდევნო საუკუნეებში საქართველოში გამოჩნდა კაპიტალისტური ფორმაციისათვის დამახასიათებელი ნიშნები, რომლის განვითარებაც საქართველოს რუსეთთან შეერთებამ უფრო დააჩქარა. ქვეყანაში დაიწყო კლასობრივი დაყოფა. ბატონყმობის გაუქმებამ სერიოზული ბიძგი მისცა ახალი ტიპის საწარმოო და ეკონომიკური ურთიერთობების ჩამოყალიბებას. იმ პერიოდიდან საქართველოს განვითარება და საზოგადოების სოციალიზაცია თანდათან მიუახლოვდა ევროპულ დონეს, გაჩნდა ქართული კაპიტალი,

ქვეყნის განვითარების ეფექტურობას გეოგრაფიულ საზღვრებში წარმოებული მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობა განსაზღვრავს. იგი საწარმოო პროცესებში საზოგადოების ჩართულობისა და ქვეყნის მმართველობის ეფექტურობის მაჩვენებელიცაა. წარმატებული ეკონომიკის მქონე ქვეყნის პოლიტიკაც წარმატებულია და ეს კანონზომიერი პროცესია. აქედან გამომდინარე, საქართველოს შიდა და გარე პოლიტიკაც წარუმატებელია. ადამიანების უმუშევრობა პიკს აღწევს და ამიტომ საზოგადოების პოლიტიზირებაც მაქსიმალურია. ქვეყანაში არსებული ქაოსური სიტუაცია არ იძლევა საზოგადოებრივი აზრის ჩამოყალიბების შესაძლებლობას; იგი ბუნდოვანი და კრიმინალიზირებულია, რაც საშიში ტენდენციაა. საქართველოს მოსახლეობის უდიდესი ნაწილის მსოფლმხედველობა ჩამოყალიბდა წარმოების სოციალისტური სისტემის

71

პირობებში, რომლის ძირითადი,

სახალხო საკუთრების იდეოლოგია და

ფუნდამენტური დებულება წარმოების

სხვა, რომელსაც ე.წ. დემოკრატიულმა

საშუალებებზე, მათ შორის, მიწაზეც

ხელისუფლებებმა გარდა დემაგოგიისა,

საერთო-სახალხო საკუთრებაა. ოქტომბრის

ჯერჯერობით სხვა ვერაფერი

რევოლუციის პირველ დღეებში

დაუპირისპირა.

გაჟღერებულმა ლოზუნგმა „მიწა - გლეხებს, ფაბრიკა-ქარხნები - მუშებს“, კარგად „იმუშავა“, თუმცა მომდევნო წლებში მოხდა ეკონომიკური ვარდნა, რამაც საზოგადოებრივი აზრის დეფორმაცია გამოიწვია. ეს უკვე სისტემის კრახის დასაწყისი იყო.

ძველი თაობისგან განსხვავებით, ახალი თაობისთვის სოციალიზაციის პროცესები შედარებით იოლად და უმტკივნეულოდ მიმდინარეობს. ამაში მათ ტექნიკური საშუალებებიც ეხმარება. კომპიუტერი, რომელიც შეიცავს უზარმაზარ ინფორმაციას, თანამედროვე

ადამიანები ძნელად ეგუებიან ცხოვრების

ახალგაზრდების ცხოვრების ნაწილი გახდა.

წესის შეცვლას, მით უმეტეს, თუ

დღევანდელ თაობას დაუბრკოლებლად

არასტაბილურობაც უწყობს ხელს.

შეუძლია, გაერკვეს მსოფლიოში მიმდინარე

საქართველოს მოსახლეობის დიდი

პროცესებში. იგი უმტკივნეულოდ გადის

ნაწილისათვის დღემდე აუხსნელია ქონების

ადაპტაციის პროცესს და მსოფლიოშო

გადანაწილების ის პროცესები, რომლის

მიმდინარე გლობალიზაციის პროცესების

შედეგადაც გაურკვეველი საქმიანობის

თანამონაწილეც კი ხდება, რასაც უკვე

ადამიანებმა უპრობლემოდ ჩაიგდეს

ჩამოთვლილი მიზეზების გამო ვერ

ხელში ის უზარმაზარი სიმდიდრე,

„ახერხებს“ წინა თაობები.

რასაც კომუნისტების დროს „საერთოსახალხო“ საკუთრება ერქვა. ამ პროცესმა ქართული საზოგადოება ორ ნაწილად გაყო: მქონებლად და არაფრისმქონედ, ანუ მდიდრებად და ღარიბებად. პირველი სარგებლობს ყველა ცხოვრებისეული სიკეთით, მეორე ყოველივე ამას მოკლებულია.

ახალგაზრდებმა კარგად აუღეს ალღო იმ ურთიერთობებს, რომლებიც მკვიდრდება ქვეყანაში, კერძოდ, მეწარმესა და დამსაქმებლებს შორის. ისინი სწრაფად გაერკვნენ მიმდინარე საწარმოო პროცესებში, ისწავლეს მენეჯმენტიც, მარკეტინგიც, სხვა ეკონომიკური და პოლიტიკური ტერმინები, ამიტომაც ახალ

ადამიანების აზროვნებაში ჯერ კიდევ

პირობებთან მათი ადაპტაციაც შედარებით

მყარადაა გამჯდარი ცხოვრების

უმტკივნეულოა.

სოციალისტური წესი, საერთო-

72

მიუხედავად ამისა, უშუალოდ საწარმოო

იმედია, დროთა განმავლობაში ქართული

პროცესებში ახალგაზრდობის ჩართულობა

საზოგადოებაც შედგება, წარსული

10-15 პროცენტს არ აღემატება, რაც იმას

ცხოვრებისკენ ყურება დროებითია; ის

ნიშნავს, რომ თანამედროვე საქართველოში

თაობაც წავა, რომელსაც ძველი ცხოვრების

წარმოების ძირითადი ტვირთი ისევ ძველ,

ნოსტალგია დღემდე შემორჩა. მომავალი

კომუნისტებისდროინდელ თაობაზე მოდის,

ევროპულ ღირებულებებს ანიჭებს

თუმცა, როგორც ითქვა, ახალ პირობებთან

უპირატესობას და ეს კანონზომიერიცაა.

მათი სოციალიზაცია ჯერ კიდევ ვერ შედგა,

წარსულისკენ ყურება არაპერსპექტიულია,

ძველი მსოფლმხედველობით მუშაობა

ამიტომ ძველმა თაობამაც უნდა დაძლიოს

კი სასურველ ეკონომიკურ შედეგს ვეღარ

წარსულის ნოსტალგია და ხელი არ

მოიტანს.

შეუშალოს ახალ თაობას. მხოლოდ

ახალი აზროვნების ჩამოყალიბება უნდა მოხდეს მეცნიერების დახმარებით. სამწუხაროდ, ხელისუფლებები ამ მეტად სერიოზულ ბერკეტს ვერ იყენებენ!

შეკავშირებული ერი შეძლებს ახალი ცხოვრების აშენებას და ეს პერიოდიც დადგება - თუ როდის, ამას განსაზღვრავს საზოგადოების სოციალიზაცია, რომელიც აუცილებლად მოხდება.

73

mefutkreobis mdgo足 mareoba da misi samomavlo ganviTa足reba qveyanaSi jemal guguSvili saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis namdvili wevri, profesori

giorgi maZRaraSvili soflis meurneobis mecnierebaTa doqtori, profesori

liza baliaSvili magistri

74

დარგის ინტენსიური განვითარება

წარმოება 1 კგ-ზე ნაკლებია თითოეულ

გასული საუკუნის შუა პერიოდიდან

ოჯახზე, რაც ბუნებრივად ეჭვს ბადებს

დაიწყო, როცა შეიქმნა ქვეყანაში მსხვილი

ამ მონაცემების სისწორეში. მიმდინარე

საჯიშე მეურნეობები (მუხურის,

საუკუნის დასაწყისში ლიკვიდირებულ

ხარაგოულის, სამტრედიის, სოხუმის,

იქნა მეფუტკრეობის ინსტიტუტიც,

წნორის, დუშეთის), სადაც აწარმოებდნენ

მასთან ერთად განადგურდა სამეცნიერო

განაყოფიერებულ დედა ფუტკრებს

კადრები, ექსპერიმენტული ბაზები და

და ნაყრებს. ამავე პერიოდს ეკუთნის

ინსტიტუტის მთელი ქონება განყოფილება-

მეფუტკრეობის საცდელი სადგურის

ლაბორატორიების სახით. ლიკვიდირებულ

შექმნაც თავისი საყრდენი პუნქტებით

იქნა ცალკეული პოპულაციების ბუნებრივი

(ჩოხატაურის, საგარეჯოს, გუდაუთის,

გავრცელების იზოლირებული კერები და

ახალციხის). გათვალისწინებული იყო ამ

ეს ძვირფასი სანაშენე მასალა - მეგრული,

საყრდენ პუნქტებზე ქართული ფუტკრის

ქართლური, გურული და აჭარული

ცალკეული პოპულაციების ძირითადი

პოპულაციები ამჟამად გაქრობის პირზეა

სანაშენე ბირთვების არსებობა, საიდანაც

მისული.

მოხდებოდა საჯიშე მეურნეობებში სადედე სულადობის დაკომპლექტება და მისი შემდგომი რეპროდუქცია. მაგრამ როგორც საცდელი სადგურის, ისე მეფუტკრეობის სამმართველომ ვერ შეძლო ამ ფუნქციის შესრულება, რამაც ძალზე სავალალო შედეგი გამოიღო - საქართველომ დაკარგა სანაშენე პროდუქციის ბაზარი, რასაც ვერ უშველა 1975 წელს შექმნილმა რესპუბლიკურმა სამეცნიერო საწარმოო გაერთიანებამ. 80-იანი წლებიდან, როცა ახლადშექმნილ რესპუბლიკურ სამეცნიეროსაწარმოო გაერთიანებას შემთხვევითი, უღირსი ადამიანები ჩაუდგნენ სათავეში, მათ გააკოტრეს ეს გაერთიანება. XX საუკუნის 80-იანი წლებიდან მთლიანად მოიშალა მთელი სტრუქტურები და მეფუტკრეობა გადავიდა წვრილგლეხურ მეურნეობაზე. „საქსტატის“ მონაცემებით აღინიშნება ფუტკრის ოჯახების

საქართველოში მეფუტკრეობის დარგის აღმავლობისათვის საჭიროა რიგი ღონისძიე­ბების განხორციელება: - უნდა განისაზღვროს ქართული ფუტკრის პროდუქციის რეალიზაციისათვის საგარეო და საშინაო ბაზრის შესაძლებლობები. ამ საკითხის განხორციელებისათვის არ კმარა ცალკეულ პირთა ენთუზიაზმი.

- უნდა აღდგეს ოპტიმალურ საზღვრებში მეფუტკრეობის სამეცნიერო კერა, ამის გარეშე შეუძლებელია სამეცნიეროტექნიკური პროგრესის მიღწევები, ფუ­ ტკრის პროდუქციის სტანდარტიზაცია, თაფლოვანი ფლორის რეზერვების გამოვლენა, სამკურნალო პრეპარატების გამოყენების მეცნიერულად გააზრებული სისტემის შექმნა, სანაშენე - სასელექციო სამუშაოების წარმართვა და სხვ.;

თვალსაჩინო მატება, მაგრამ თაფლის

75

- გააზრებულად წარიმართოს ქართული

- სანაშენე საქმიანობის გააქტიურებისათვის

ფუტკრის სანაშენე პროდუქციის

უნდა შეიქმნას უკვე შემოწმებული და

წარმოების მოცულობა და ამისათვის

საკმაოდ ეფექტური სტრუქტურები

გათვალისწინებულ იქნას უცხოეთის

ცალკეული პოპულაციების მიხედვით:

ბაზრის (პირველ რიგში, თურქეთის)

სანაშენე ბირთვი რეპროდუქტორი

მოთხოვნილება კავკასიურ ფუტკარზე,

საფუტკრეები სასაქონლო მეურნეობები.

რაც საფუძვლად დაედება სანაშენე

სანაშენე ბირთვის ჩამოყალიბება მოხდება

საფუტკრეების ჩამოყალიბებას და

ადგილობრივი დაინტერესებული მხარის

ფუნქციონირებას;

უშუალო ძალისხმევით, რომელსაც

- სხვადასხვა ქვეყნებში თაფლის ექსპორტირებისას სავალდებულო მოთხოვნების შესრულებისათვის წინასწარ უნდა მოხდეს ამ ქვეყნებში თაფლზე არსებული სტანდარტების შესწავლა, პროდუქციის სერტიფიცირება მათ შესაბამისად და სასაქონლო სახის მიცემა;

სათანადო სულადობის შერჩევაში დაეხმარება სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტი. სანაშენე ბირთვში შექმნილი სულადობით დაკომპლექტდება რეპროდუქტორი საფუტკრეები, ხოლო აქ გაფართოებული აღწარმოებით მიღებული პროდუქცია განაწილდება სასაქონლო (არასანაშენე) საფუტკრეებში.

- ფუტკრის სხვა პროდუქტების (ყვავილის

პერსპექტივაში გაღრმავებული სანაშენე

მტვერი, ცვილი, დინდგელი, შხამი,

საქმიანობისათვის გამოყენებულ უნდა

რძე) წარმოებისა და ექსპორტირების

იქნას დედა ფუტკრების ხელოვნური

შესაძლებლობები. ამ პროდუქტების

განაყოფიერების მეთოდი. ამავე სქემაში

დამზადებისა და სასაქონლო სახის

განხორციელდეს სანაშენე საფუტკრეების

მიცემისათვის სხვა ქვეყნებში

სერტიფიცირება სასელექციო მიღწევების

არსებული მოთხოვნების, აგრეთვე

სტიმულირებისათვის;

ჩვენი მომხმარებლის მოთხოვნილების შესწავლა და პროდუქციის წარმატებული რეალიზაციისათვის მის ნაირსახეობათა შექმნის შესაძლებლობების გამოყენება.

- სანაშენე კერების ერთ-ერთი მთავარი მიმართულება იქნება ჰიბრიდული დედა ფუტკრების წარმოება, რომლებიც უზრუნველყოფენ მაღალი სათაფლე

- ქართული ფუტკრის დაცვა და მისი

პროდუქტიულობის მიღწევას. ამ

აღწარმოებისთვის საჭირო ცალკეული

საქმის საფუძვლად გამოდგება

პოპულაციების დაცვის მიზნით

მეფუტკრეობის საცდელ სადგურში

იზოლირებული კერების შექმნა.

ადრე შესრულებული კვლევა

დღეს უფრო ქმედითი საშუალება ამ

პერსპექტიული პოპულაციათაშორისი

პოპულაციების დაცვისთვის არ გაგვაჩნია.

(მეგრული-ქართლური) ნაჯვარი დედა ფუტკრების მისაღებად. შემდგომ კვლევაში დაზუსტდება შეჯვარების

76

ოპტიმალური ვარიანტი - თავდაპირველად

- ფუტკრის პროდუქტებზე სახელმწიფო

პოპულაციათაშორისი, ხოლო შემდგომ

სტანდარტების შემუშავება. საკითხის

- ხაზთაშორისი ჰიბრიდული დედა

უაღრესად დიდი მნიშვნელობის გამო,

ფუტკრების წარმოებით.

რაც საჭიროა როგორც მეწარმის, ისე

- თაფლის შეუფერხებელი რეალიზაციისათვის უპირველესად უნდა გადაწყდეს შესაბამისად მოწყობილი საწარმოების შექმნა, სადაც მოხდება: თაფლის ნატურალობის დადგენა, კონდიცირება, არასასურველი ნივთიერებებისგან გაწმენდა, ჩამოსხმაშეფუთვა და ეტიკეტირება. დღეს ამ მიმართულებით მხოლოდ ერთადერთი საწარმო არსებობს, რომელიც მინიმალურადაც ვერ ახორციელებს მასზე დაკისრებულ ფუნქციებს. მთელი წარმოებული პროდუქციის პირველადი დამუშავებისათვის ასეთი საწარმოები უნდა შეიქმნას რეგიონული პრინციპით. შემდგომში სასურველია მათი შექმნა ყოველ გამართულ საფუტკრე მეურნეობაში.

- თაფლის ხარისხის დაცვის მექანიზმი. იგი ხორციელდება: ა) თაფლის ნატურალობის დადგენის მეთოდების გამოყენებით, ბ) თაფლის გადამუშავების უახლესი ტექნოლოგიების მეშვეობით (ზედმეტი წყლის, წყალში უხსნადი ნაწილაკების, მცენარეული ტოქსინების, არასასურველი სუნის მოცილება, თაფლის სწრაფი დაკრისტალების საწინააღმდეგოდ მისი კუპაჟირება და სხვ.). ხარისხის დაცვა ის საშუალებაა, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს ქართული თაფლის კონკურენტუნარიანობა და უცხო ბაზარზე მისი რეალიზაცია.

მომხმარებლისთვის, საუკუნის დასაწყისში დაიწყო თაფლზე საჭირო გამოკვლევები, ათვისებულ იქნა კვლევის რიგი მეთოდები, მაგრამ ფინანსური სიძნელეების გამო იგი შეჩერდა. თაფლის სტანდარტი გადაწყვეტს ბევრ გაუგებრობას, რაც წარმოიშობა მისი რეალიზაციის პროცესში, დაიცავს პატიოსანი მეწარმის ინტერესებს და ხელს შეუწყობს თაფლის წარმოების დამამთავრებელ ეტაპს (ჩამოსხმა-შეფუთვა, რეალიზაცია). თაფლისთვის ისევე, როგორც ფუტკრის სხვა პროდუქტებისთვის, ამას აქვს პროპაგანდისტული დანიშნულებაც, რადგან ეს პროდუქტები უცხოურ ანალოგიურ პროდუქციას ბიოლოგიური აქტივობით აღემატება, რაც შესაბამის სტანდარტებში ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს.

- ფუტკრის სხვა წარმოება და მათი რეალიზაცია მეფუტკრეობას საკმაოდ მნიშვნელოვან შემოსავალს მოუტანს. დღეს ყველაზე მოწესრიგებულია ფუტკრის შხამისა და რძის წარმოება, შედარებით ჩამორჩება ყვავილის მტვრისა და დინდგელის დამზადება-გამოყენება. აუცილებელია ამ პროდუქტებზე სტანდარტების შემუშავება და გადამმუშავებელი საწარმოების შექმნა, ნედლეულის სანაცვლოდ მზა პროდუქციის წარმოება, მოსახლეობისათვის ახალი სასურსათო, სამკურნალო და

77

მასტიმულირებელი პრეპარატების

გამოყენება აუმჯობესებს საფუტკრე

შემუშავება.

მეურნეობის ეკონომიკურ მაჩვენებლებს.

- მეფუტკრეობის განვითარებისათვის დიდი

- თაფლოვანი ფლორის გამოყენების

მნიშვნელობა აქვს ფუტკრის დაცვასა და

გაუმჯობესებისათვის საჭიროა, ძირითადი

მოსახლეობისთვის ეკოლოგიურად სუფთა

თაფლოვანი მცენარეების გარდა

პროდუქციის წარმოებას, რაც მოითხოვს

გაიზარდოს დამატებითი თაფლოვანების

რიგი საკითხების გადაწყვეტას, კერძოდ:

რეზერვები მათი დარგვის მეშვეობით

საფუტკრე ინვენტარის წარმოება და საჭირო მოწყობილობის (ჭურჭელი, ციბრუტი და სხვ.) შეძენა; ხელოვნური ფიჭის დამზადებისათვის საცვილე ნედლეულის დაცვა

(ხებუერა, ევოდია, დოიცია, მასტაკანთო და სხვ.); ბალახეული მცენარეებიდან - სილფია, რაფსი, ფაცელია და სხვ. სტაციონარული საფუტკრეებისათვის უნდა მოეწყოს მწვანე სანექტრე კონვეიერი. აუცილებელია ამ თაფლოვანმცენარეთა სათესლე და სანერგე

ფალსიფიკაციისაგან;

მეურნეობის მოწყობა.

საფუტკრე ინვენტარის (სკა და სხვ.)

- აქტიურ სეზონზე საკმაოდ ხშირად

დამზადება ნებადართული მასალების

წარმოქმნილი უღალო პერიოდების

გამოყენებით;

უარყოფითი ზემოქმედებისაგან

თაფლის დამზადების პროცესში მხოლოდ

შეეწყოს საფუტკრეების მფლობელებს

ნებადართული მასალისაგან გაკეთებული

ფუტკრის მთაბარობაში და ამ მიზნით

ჭურჭლის გამოყენება;

თაფლოვანი მასივების მფლობელებმა

თაფლის წურვისთვის ეკოლოგიურად სუფთა მოწყობილობის (ციბრუტი და სხვ.) გამოყენება;

ფუტკრის დასაცავად ხელი უნდა

უზრუნველყონ მათთვის საჭირო ადგილების გამოყოფა ფუტკრის განთავსებისათვის. ნიადაგის აქტიური ეროზიის რაიონებში რეკომენდებულ

ფუტკრისათვის იმ სამკურნალო

იქნას მეფუტკრეობის ინსტიტუტის მიერ

პრეპარატების გამოყენება, რაც არ იწვევს

გამოვლენილი მცენარეების (თეთრეკალა,

პროდუქტებში მათი ნარჩენების მოხვედრას

ფუჭფუჭა, ტყისცოცხი) გამოყენება,

და ხარისხის გაუარესებას;

გაიშალოს საკვლევი სამუშაოები ახალი,

- ფუტკრისათვის უფრო სრულყოფილი საკვები საშუალებების წარმოება და გამოყენება, რომელთაგან პროდუქციის

პრაქტიკისათვის დღემდე უცნობი თაფლოვანი მცენარეების გამოვლენისა და გავრცელებისათვის.

დაბინძურების გამომჟღავნება

- მემცენარეობაში ფუტკრის გამოყენება

გაადვილებულია და მათი მართებული

უნდა ჩაითვალოს აგროტექნიკის

78

სავალდებულო ელემენტად.

რომლის კვალიფიკაცია საჭიროებს ძირეულ

განსაკუთრებულ ყურადღებას საჭიროებს

გაუმჯობესებას. ნათქვამი ეხება როგორც

XX საუკუნის 70-იან წლებში შემუშავებული

ფუტკრის მომსახურე რგოლს, ისე ე.წ.

რეკომენდაციები ფუტკრის გამოყენებაზე,

მაღალი დონის სპეციალისტებს, რომელთა

რაც საფუძვლიანად უნდა განახლდეს რიგი

ცოდნის შევსება აღარ ხდება ინფორმირების

მიზეზების გამო:

შეწყვეტის გამო, ხოლო უმაღლესმა

რეკომენდაციები მიეცეს სასოფლოსამეურნეო სავარგულების მფლობელებს და საფუტკრეთა მეპატრონეებს, ფართოდ გამოიყენონ ფუტკრის პოტენციალი ენტომოფილური მცენარეების თესლისა და ნაყოფის რაოდენობრივი და ხარისხობრივი

სასწავლებლებმა საერთოდ შეწყვიტეს მეფუტკრეობის სწავლება. ამრიგად, ეს ერთერთი ყველაზე მოუგვარებელი საკითხია, შეიმჩნევა ორგანიზატორთა სრული ვოლუნტარიზმი, რის დასაძლევადაც საჭიროა:

მაჩვენებლების გაუმჯობესებისათვის,

- აღრიცხულ იქნას ის ორგანიზაციები,

ხოლო დამტვერვის პროცესში ფუტკარი

რომლებიც აცხადებენ პრაქტიკოს

დაცული იქნას პესტიციდებისაგან და

მეფუტკრეთა სწავლებაზე პრეტენზიას;

გარემოს მავნე ფაქტორებისგან;

- შეფასდეს განათლების სამინისტროს

მიზანშეწონილად ჩაითვალოს

მხრიდან, რამდენად მომზადებული არიან

მეფუტკრეობის ინსტიტუტის

ეს ორგანიზაციები პროცესისათვის, რა

მიერ შედგენილი მემცენარეობაში

მატერიალურ-ტექნიკური საშუალებები

ფუტკრისმიერი დამტვერვის ნორმებისა

აქვთ და რამდენად შეესაბამება

და სამუშაოს ანაზღაურების შესახებ

მასწავლებელთა კვალიფიკაცია

მეთოდური მითითების განახლება

მეფუტკრეთა მომზადების მიმართ

და მისი წარდგენა საქართველოს

წაყენებულ მოთხოვნებს, ჩატარდეს ამ

სოფლის მეურნეობის სამინისტროში

სასწავლებლების სერტიფიცირება;

დასამტკიცებლად.

- გაირკვეს, არის თუ არა საშუალება,

რჩევა მიეცეს სასათბურე მეურნეობის

მეფუტკრემ შეიძინოს მაღალ დონეზე

მეპატრონეებს, ზუსტად დაიცვან

შედგენილი სახელმძღვანელო

სათბურებში დასამტვერად შეტანილი

ლიტერატურა, საჭიროების შემთხვევაში

ფუტკრის ოჯახების მოვლა-შენახვისა და

მოგვარდეს ეს საკითხი და აღიკვეთოს იმ

გამოყენების ტექნოლოგიური ხერხები.

სახელმძღვანელოების გამოყენება, რაც

- მეფუტკრეთა კვალიფიკაციის ამაღლება. დარგის მომსახურება ამჟამად მინდობილია ისეთ კონტინგენტზე,

გაუმართავად, არაპროფესიულად არის დაწერილი და არ შეესაბამება თანამედროვე მოთხოვნებს.

79

kvebisa da gadamamuSa­vebeli mrewvelobis inovaciuri ganviTarebis ZiriTadi mimarTulebebi saqarTveloSi nugzar baRaTuria saqarTvelos soflis meurneobisM mecnierebaTa akademiis namdvili wevri, profesori, saqarTvelos kvebis mrewvelobis samecniero-kvleviTi institutis direqtori

კვების მრეწველობა – ესაა

83 ათასი ტონა, ფერმენტირებული თამბაქო

მრავალპროფილიანი, ეფექტური და

- 20 ათასი ტონა და ა.შ.

საქართველოსათვის უმნიშვნელოვანესი სამრეწველო პოტენციალი, რომლის განვითარებაზე ბევრადაა დამოკიდებული ქვეყანაში არსებული სოციალური პრობლემებისა და ეროვნულ-ეთნიკურ ურთიერთობათა პრობლემების მოგვარების საკითხიც.

კვებისა და გადამამუშავებელი მრეწველობა უზრუნველყოფდა სოფლის მეურნეობაში წარმოებული ნედლეულის სრულ ათვისებას და შესაბამისად სოფლის მოსახლეობის დასაქმებას. მხოლოდ კვების მრეწველობაში დასაქმებული იყო 80 ათასზე მეტი ადამიანი. მათ შორის

გასულ წლებში აგროსამრეწველო

ჩაის მრეწველობაში – 18,6, პურისა

კომპლექსის სფეროში წარმოებული

და სკონდიტრო მრეწველობაში - 14,

პროდუქციის პიკური მაჩვენებლები იყო:

საკოსერვო - 11, ღვინის - 7,5, თამბაქოს

ყურძნის ღვინო – 22 მლნ დეკალიტრი, ხილ-

წარმოება - 7,9, ხორცისა და რძის - 8,5,

ბოსტნეულის კონსერვები – 1200 მლნ პ.ქ.,

თევზის - 3,6 ათასი და ა.შ.

პირველადი გადამუშავების ჩაი – 140 ათასი ტონა; ეთერზეთოვანი ნედლეული – 51 ათასი ტონა, საკვები თევზის პროდუქცია –

80

როგორც სუბიექტური, ასევე ობიექტური მიზეზების გამო საქართველოს კვებისა და გადამამუშავებელი მრეწველობის დარგები

უმოქმედოდ დგას. სოფლის მეურნეობაში

ფინეთის, ესტონეთის, იაპონიისა და

არსებული ნედლეულის დამზადების

სხვა შედარებით პატარა ქვეყნების

შესაძლებლობები დღემდე რჩება

გამოცდილების გაცნობამ მიგვიყვანა

გამოუყენებელი რეზერვის მდგომარეობაში,

იმ დასკვნამდე, რომ საქართველოს

რაც გადაუჭრელ პრობლემად ტოვებს

აგროსამრეწველო კომპლექსის

მოსახლეობის სოფლად დასაქმებას, ქვეყნის

განვითარების ერთ-ერთ ძირითად

საექსპორტო პოტენციალის ათვისების

მიმართულებას უნდა წარმოადგენდეს

საქმეს. ამასთან, დღემდე არ არსებობს

ფუნქციონალური დანიშნულების კვების

ამ სფეროს აღორძინების მეცნიერულად

პროდუქტებისა და ნატურალური საკვები

დასაბუთებული არც კონცეფცია და არც

დანამატების წარმოება ადგილობრივი

ცალკეული დარგების განვითარების

ნედლეულის რესურსების გამოყენებით.

კონკრეტული პროგრამები.

როგორც სურ. 1-დან ჩანს, საქართველოს

ბოლო წლების გამოცდილებამ გვიჩვენა, რომ საქართველოში წარმოებული ალკოჰოლიანი კვების პროდუქტებიდან არცერთზე არ არსებობს მოთხოვნილება

მსგავს ისეთ პატარა ქვეყნებზე, როგორიცაა ფინეთი და ესტონეთი, მოდის რუსეთში მიწოდებული ფუნქციონალური დანიშნულების კვების პროდუქტების 78%.

საზღვარგარეთის ქვეყნებში. როგორც ევროპის, ასევე ამერიკის ბაზრები გაჯერებულია სუფრის ღვინოებითა და ხილ-კენკროვანთა წვენებით, სხვა ტრადიციული კვების პროდუქტებით, რის გამოც აქტუალურ საკითხს წარმოადგენს ახალი მიმართულებების გამოკვლევა ადგილობრივი ნედლეულის რესურსების გამოყენებით კონკურენტუნარიანი

სურ.2. ფუნქციონალური დანიშნულების კვების

პროდუქციის წარმოების მიზნით.

პროდუქტების ბაზრები

განვითარების ამ გზას აღნიშნული ქვეყნები დაადგა იმის გამო, რომ ტრადიციული პროდუქტების წარმოებაში ისინი ვერ გაუწევენ კონკურენციას მძლავრ ინდუსტრიულ სახელმწიფოებს ვერც ევროპაში და ვერც ამერიკაში. მხოლოდ სურ. 1. რუსეთის ბაზარზე ფუნქციონალური კვების პროდუქტების მიმწოდებელი ქვეყნები

მეცნიერებატევადი, ინოვაციური კვების პროდუქტებითა და ნატურალური საკვები

81

დანამატებით შეეძლება დაიკავოს თავისი

როგორც სურ. 2-ის მონაცემებიდან ჩანს,

ადგილი საქართველომ როგორც რუსეთის,

ფუნქციონალური დანიშნულების კვების

ასევე დანარჩენი მსოფლიოს ბაზრებზე.

პროდუქტების ძირითადი მომხმარებლებია

ფუნქციონალური დანიშნულების კვების პროდუქტები – ესაა ყოველდღიური მოხმარების პროდუქტები, რომლებიც გამდიდრებულია მათში არსებული ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებებით. იაპონიაში ფუნქციონალური დანიშნულების კვების პროდუქტები განიხილება, როგორც მედიკამენტური თერაპიის ალტერნატივა და მათი წარმოება შეადგენს ამ ქვეყანაში წარმოებული სურსათის 50%. ცნება „ფუნქციური დანიშნულების პროდუქტი“ გამოიყენება 1991 წლიდან მას შემდეგ, რაც საკანონმდებლო დონეზე იქნა დადგენილი მოთხოვნები სამკურნალოპროფილაქტიკური დანიშნულების კვების პროდუქტებისადმი (FOSHU - Food of

Specific Health Use). კვების პროდუქტების ფუნქციონალურ მიმართულებას განსაზღვრავენ შემდეგი პირობები: ნატურალური ინგრედიენტებისაგან დამზადების აუცილებლობა; ამ პროდუქტების ყოველდღიურ რაციონში გამოყენების შესაძლებლობა; ორგანიზმზე გარკვეული ზემოქმედების არსებობა ამ პროდუქტების მოხმარებისას (მაგალითად, ორგანიზმის ბიოლოგიური დაცვის მექანიზმის გაძლიერება, კონკრეტული დაავადებების პროფილაქტიკა, დაბერების პროცესის შენელება და ა.შ.).

იაპონია, აშშ და ევროპის განვითარებული ქვეყნები. აღნიშნული პროდუქტების მოხმარება მსოფლიოში ყოველწლიურად იზრდება 15-20%-ით, მათ შორის რუსეთსა და სხვა პოსტსაბჭოურ ქვეყნებშიც. საქართველოში არსებობს ვაზის 500-ზე მეტი ჯიში, რომელთაგან გამოკვლეული და წარმოებაში დანერგილია ყურძნის მხოლოდ ის ჯიშები, რომლებიც იძლევიან საუკეთესო ხარისხის ღვინოებს. ამასთან ერთად არსებობს ყურძნის მრავალი ქართული ჯიში, რომლებიც შეიძლება ნაკლებად პერსპექტიული იყოს ღვინის წარმოებისათვის, მაგრამ დაბალმეტოქსილირებული პექტინის, ფენოლური ნაერთების მაღალი შემცველობის გამო, შეიძლება, პერსპექტიული გახდეს მსოფლიო ბაზარზე კონკურენტუნარიანი რადიოპროტექტორული დანიშნულების, ანტიოქსიდანტური და ანტიკანცეროგენული სასმელების დასამზადებლად. ყურძნის ღვინოდ გადამუშავებისას ყოველ 2 ბოთლ მზა პროდუქტზე მოდის 1 ბოთლი ყურძნის გადამუშავების ნარჩენი. ეს უკანასკნელი მდიდარია ფენოლური ნაერთებითა და პექტინოვანი ნივთიერებებით, რაც მას ხდის საუკეთესო ნედლეულის წყაროდ ანტიოქსიდანტური და ანტიკანცეროგენული სასმელების დასამზადებლად.

82

განსაკუთრებულ ყურადღებას

დღემდე გამოუყენებელი რჩება

იმსახურებს მანდარინის ნაყოფები,

ნატურალური საკვები დანამატების _

რომელიც, სამწუხაროდ, დღემდე რჩება

ეთეროვანი ზეთებისა და მცენარეული

გამოუყენებელი რეზერვის მდგომარეობაში.

წარმოშობის ნატურალური საღებავების

ამ ძვირფასი საკონსერვო ნედლეულის

წარმოების შესაძლებლობები. გასულ

დამზადებისას არასტანდარტული ნაყოფები

წლებში საქართველო აწარმოებდა 2-3

შეადგენს საერთო მოსავლის 40-45%.

ტონა ნატურალურ საღებავებს, რაც

ჩვენი გამოკვლევებით დადგენილ იქნა,

დღევანდელ ფასებში შეადგენს 50-75 მლ

რომ ციტრუსოვანთა არასტანდარტული

აშშ დოლარის ღირებულების პროდუქციას.

ნაყოფები (ლიმონი, მანდარინი) გაცილებით

მთლიანად განადგურდა ცალკე დარგად

მეტი რაოდენობით შეიცავს ბიოაქტიურ

ჩამოყალიბებული ეთერზეთების წარმოება,

ნივთიერებებს სტანდარტულ ნაყოფებთან

რაც ასევე მოითხოვს აღდგენასა და ქვეყნის

შედარებით და, ამდენად, პერსპექტიულ

სამსახურში ჩაყენებას.

ნედლეულს წარმოდგენს საექსპორტო პროდუქციის - ფუნქციონალური კვების პროდუქტებისა და ნატურალური საკვები დანამატების საწარმოებლად.

ქვემოთ მოყვანილია საქართველოს კვების მრეწველობის სამეცნიეროკვლევით ინსტიტუტში შესრულებული სამუშაოების შედეგები, სამუშაოებისა,

მას შემდეგ, რაც საქართველოს კანონმა

რომლებიც მიზნად ისახავდა ინოვაციური

ვაზისა და ღვინის შესახებ აკრძალა

ტექნოლოგიების დამუშავებას

დასახელება „ქართული კონიაკის“

ადგილობრივი ნედლეულის რესურსების

გამოყენება, გარკვეული პროლემების

გამოყენებით მსოფლიო ბაზარზე,

წინაშე აღმოჩნდა ყურძნისეული

კონკურენტუნარიანი პროდუქციის შექმნასა

წარმოშობის ალკოჰოლიანი სასმელების

და მათი წარმოების მოწყობას.

წარმოება, რადგანაც “ქართული ბრენდი”-ს არანაირი პერსპექტივა არ გააჩნია, ჩაანაცვლოს “ქართული კონიაკი”, თავისი დაბალი ხარისხისა და არაპოპულარობის გამო. საქართველოს შეუძლია, უზრუნველყოს კვების მრეწველობის დარგები სამამულო წარმოების შაქრით, რაც ესოდენ აუცილებელია ადგილობრივი წარმოების კვების პროდუქტების თვითღირებულების შემცირებისა და, შესაბამისად, მათი კონკურენტუნარიანობის ამაღლებისთვის.

კვებისა და გადამამუშავებელი მრეწველობის ინოვაციური განვითარების ძირითადი მიმართულებები საქართვერლოში მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნების გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ სოფლის მეურნეობისა და გადამამუშავებელი მრეწველობის ინოვაციური განვითარების ყველაზე რეალურ გზას წარმოადგენს აგროტექნოპარკების შექმნა.

83

აგროტექნოპარკი – ესაა სასოფლო-

ხაზგასასმელია ისიც, რომ შაქრის სორგო

სამეურნეო წარმოების, მეცნიერებისა

ახდენს დამლაშებული ნიადაგების

და განათლების ინტეგრაციის ფორმა,

განმარილიანებას.

შექმნილი აგრარულ სფეროში არსებული ინოვაციების კომერციალიზაციის მიზნით.

3. ნატურალური საკვები დანამატების (არომატიზატორები, საღებავები) წარმოების

აგროტექნოპარკის შექმნა გამიზნულია

ტექნოლოგიები. ევროპასა და ამერიკაში

ტექნიკური უნივერსიტეტის კვების

დიდი მოთხოვნილებაა ნატურალურ

მრეწველობის ს/კ ინსტიტუტის ბაზაზე.

საკვებ დანამატებზე. დამუშავებულია

ინსტიტუტს დამუშავებული აქვს

ადგილობრივი ნედლეულის რესურსების

აგროტექნოპარკში დასანერგად შემდეგი

გამოყენებით ნატურალური საღებავებისა

ინოვაციური ტექნოლოგიები:

და არომატიზატორების (ეთეროვანი

1. პურის ნატურალური გამაუმჯობესებლის მიღების ტექნოლოგია. პურის

ზეთები) მიღების ინოვაციური ტექნოლოგიები.

მრეწველობაში გამოყენებული ხელოვნური

4. ფუნქციონალური დანიშნულების კვების

გამაუმჯობესებელი – გლუტენი იწვევს

პროდუქტების წარმოების ტექნოლოგიები.

უმძიმეს დაავადებას – ცელიაკიას,

მსოფლიოში იზრდება მოთხოვნილება

რის გამოც მსოფლიოში მკვეთრად

ფუნქციონალური დანიშნულების კვების

გაიზარდა მოთხოვნილება ნატურალურ

პროდუქტებზე, რომლებიც წარმოადგენენ

გამაუმჯობესებლებზე. ინსტიტუტში

მედიკამენტური თერაპიის ალტერნატივას.

დამუშავებული ნატურალური

ინსტიტუტში დამუშავებული

გამაუმჯობესებელი წარმატებით

ინოვაციური ტექნოლოგიებით

გამოიცადა საქართველოსა და

შეიძლება, წარმოებულ იქნას 70-80

ჰოლანდიის საწარმოებში. ამ დანამატის

ათასი ტონა ანტიკანცეროგენური და

მისაღებად შეიძლება, ათვისებულ იქნას 30

რადიოპროტექტორული დანიშნულების

ათასი ტონა ყურძნის ნედლეული.

საექსპორტო პროდუქცია.

2. თხევადი შაქრის წარმოების ტექნოლო­

5. 2010 წელს ინსტიტუტმა მეღვინეობის

გია. დამუშავებულია შაქრის სორგოსაგან

მსოფლიო კონგრესს გააცნო ინსტიტუტში

თხევადი შაქრის წარმოების რაციონალური

დამუშავებული კახური ტიპის ღვინოების

ტექნოლოგია. შაქრის სორგო შეიძლება,

ტექნოლოგიის მეცნიერული საფუძვლები.

მოყვანილ იქნას წითელწყაროს რაიონში

2013 წელს იუნესკომ ქვევრის ღვინის

არსებულ დამლაშებულ (60 ათას ჰა)

დაყენების კახურ მეთოდს კულტურული

მიწებზე. აქ შეიძლება, ვაწარმოოთ 100-

მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი მიანიჭა,

120 ათასი ტონა იაფი თხევადი

რაც გზას უხსნის ამ ტიპის ღვინოებს

შაქარი

კვების მრეწველობის დარგებისათვის.

84

მსოფლიო ბაზარზე დასამკვიდრებლად.

6. ჭაჭის არაყი ანუ “ჭაჭა” ქართული

250-300 ათასი ტონა ყურძენი. ყურძნის

კულტურის ისეთივე ნიშანია, როგორც

დანარჩენი რაოდენობა გამოყენებულ უნდა

კახური ტიპის ღვინო. ინსტიტუტის

იქნას ფუნქციონალური დანიშნულების

მიერ დაპატენტებული ინოვაციური

სასმელებისა და ნატურალური საკვები

ტექნოლოგიების დანერგვის შემთხვევაში

დანამატების მისაღებად. ყურძნის

“ჭაჭა”-ს ყველა მონაცემი აქვს, იქცეს

ეს რაოდენობა საშუალებას იძლევა,

ისეთივე სახელგანთქმულ სასმელად,

ვაწარმოოთ 0,6-0,8 მლრდ აშშ დოლარის

როგორიცაა იტალიური “გრაპა”. ამასთან,

საექსპორტო პროდუქცია;

შეიძლება ვაწარმოოთ 20-25 მლნ ბოთლი საექსპორტო პროდუქც

2. ჭაჭის არყის წარმოების ახალი ტექნოლოგია საშუალებას

7. ატმის გადამუშავების ინოვაციური

იძლევა,

ტექნოლოგიები. ატმის დამზადებამ

წარმოშობის ქართული სასმელების

საქართველოში მიაღწია 80-90 ათას ტონას.

კონკურენტუნარიანობა მსოფლიო ბაზარზე,

ინსტიტუტის მიერ დამუშავებულია

ვაწარმოოთ 250-300 მლნ აშშ დოლრის

მსოფლიო ბაზარზე კონკურენტუნარიანი

ღირებულების საექსპორტო პროდუქცია.

პროდუქტების – ატმის პიურეს, წვენებისა და ა.შ. მიღების რაციონალური ტექნოლოგიები, რომელთა რეალიზაცია მნიშვნელოვნად გაზრდის ქვეყნის საექსპორტო პოტენციალს.

გავზარდოთ ყურძნისეული

3. ციტრუსოვანთა არასტანდარტული ნაყოფებიდან (მანდარინი) შეიძლება,

ვაწარმოოთ 100-150 მლნ

აშშ დოლარის საექსპორტო პროდუქცია დაბალმოლეკულური პექტინით

8. ციტრუსოვანთა ნაყოფების გადამუშავე­

გამდიდრებული სამკურნალო-

ბის ინოვაციური ტექნოლოგიები.

პროფილაქტიკური დანიშნულების სასმელებისა და ნატურალური საკვები დანამატების სახით.

4. საქართველოში შეიძლება, ვაწარმოოთ

დასკვნები და რეკომენდაციები 1. საქართველოში გასულ წლებში მზადდებოდა 450-500 ათასი ტონა ყურძენი. ყურძნის ამ რაოდენობიდან მაღალხარისხოვანი ღვინის მისაღებად პერსპექტივაში შეიძლება,

200-300 მლნ აშშ დოლარის

საექსპორტო

პროდუქცია ნატურალური საკვები არომატიზატორების, საღებავებისა და მათზე დამზადებული ფუნქციონალური დანიშნულების ალკოჰოლიანი და უალკოჰოლო კვების პროდუქტების სახით.

გამოყენებულ იქნას (ღვინოზე არსებული

5. ხილ-კენკროვანთა ნედლეულის

მოთხოვნილებიდან გამომდინარე)

პოტენციური რესურსების გამოყენებით

85

შეიძლება, ვაწარმოოთ 250-300 მლნ

99 უკვე არსებული მცირე და საშუალო

დოლარის პროდუქცია ფუნქციონალური

საინოვაციო კომპანიებისათვის, ასევე

დანიშნულების სასმელებისა და

ურთიერთხელსაყრელი პირობებით

ნატურალური საკვები დანამატების სახით.

აგროტექნოპარკთან თანამშრომლობის

6. საქართველოში არსებული მცენარეული ნედლეულის პოტენციური

რესურსების

ათვისების, მათგან კონკურენტუნარიანი პროდუქციის შექმნისა და

წარმოებაში

მსურველი კომპანიებისათვის ხელშემწყობი გარემოს შექმნა; 99 კოოპერატივებისგან განსხვავებით (რომლისთვისაც ჯერ მზად არ არის

დანერგვის მიზნით საქართველოს

საქართველოს სოფლის მეურნეობის

ტექნიკური უნივერსიტეტის კვების

სექტორი), ტექნოპარკისთვის

მრეწველობის სამეცნიერო-კვლევითი

ძირითადია პრინციპი – სასოფლო-

ინსტიტუტის ბაზაზე უნდა შეიქმნას

სამეურნეო პროდუქციის მწარმოებლები

აგროტექნოპარკი.

არ უნდა ეწეოდნენ პროექტის

აგროტექნოპარკის (GFI) ფუნქციონირების მოსალოდნელი შედეგები:

რეალიზაციასთან დაკავშირებულ დამატებით რისკებს. მეურნე რჩება თავის სახლში, თავის მეურნეობაში.

სოფლის მეურნეობისა და

გლეხს (მეურნეს) არ სჭირდება

გადამამუშავებელი მრეწველობის სფეროში

საცხოვრებელი ადგილის შეცვლა,

ინოვაციური საქმიანობის სტიმულირება;

დამატებითი კრედიტების აღება; მის

99 იმ მეცნიერი მუშაკების, დოქტორანტების, სტუდენტებისა და კურსდამთავრებულთათვის ხელშემწყობი სასტარტო პირობების

მიერ საკუთარ მეურნეობაში წარმოებულ პროდუტსა თუ ნახევრფაბრიკატზე ანგარიშსწორება ხდება ადგილზე პროდუქციის ჩაბარებისთანავე.

შექმნა, რომელთაც დაგეგმილი აქვთ

7. საქართველოში საინოვაციო საქმიანობის

საკუთარი კომპანიების გახსნა და

სტიმულირების მიზნით პარლამენტის

მაღალი ტექნოლოგიების სფეროში

მიერ მიღებულ უნდა იქნას კანონი

სამეწარმეო საქმიანობა;

„ტექნოპარკების საინოვაციო მოღვაწეობის სპეციალური რეჟიმის შესახებ”.

86

meabreSumeoba da misi maprofilebel dargebTan SeTa­nwyoba, roli da mniSvneloba giorgi nikoleiSvili saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis wevr-korespondenti, profesori

elguja SafaqiZe saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis namdvili wevri, profesori

მეაბრეშუმეობა საქართველოს სოფლის

რაციონალურ გამოყენებას, ასე რომ ყველა

მეურნეობის დამხმარე დარგია,

სასოფლო-სამეურნეო საწარმოს დარგთა

გამოირჩევა მაღალსაქონლიანობით,

რაციონალური შეთანწყობა პრაქტიკულად

მაპროფილებელ (დამატებით) დარგებთან

განსაზღვრავს მათი სამეურნეო საქმიანობის

რაციონალური შეთანწყობით და

საბოლოო შედეგს.

მეურნეობის სტრუქტურების სრულყოფით. ამასთან, ხელს უწყობს სასოფლოსამეურნეო სავარგულების, შრომითი რესურსების და საწარმოო საშუალებების

დარგთა (კულტურათა) შეთანწყობა უნდა შეესაბამებოდეს მეცნიერების უახლესი მიღწევების, ტექნიკისა და ტექნოლოგიების თანამედროვე მოთხოვნებს, კონცენტრაციის

87

კონკრეტული პირობების ოპტიმალურ

მიწების რაციონალური გამოყენება,

დონეს; შრომის, ტექნიკის და სხვა

ეროზიის წინააღმდეგ ნიადაგის

საშუალებათა ნაკლები დანახარჯებით

ნაყოფიერების აღდგენა;

მეტი პროდუქციის წარმოებას, შიდამეურნეობრივი მოთხოვნების დაკმაყოფილებას, ეკონომიკური ეფექტიანობის ამაღლებას. დარგების რაციონალურ შეთანწყობას საფუძვლად უდევს სამეურნეო ხასიათის მთელი რიგი მოსაზრებები, რომელთაგან მთავარია: სასოფლო-სამეურნეო საწარმოთა გაძღოლა, თვითდაფინანსების ინტერესებიდან გამომდინარე მაქსიმალური ეფექტიანობა და მყარი ეკონომიკური პირობების უზრუნველყოფა; ნარჩენების რაციონალური გამოყენება – ძირითადი პროდუქციის ნაწილის მიერ მეორე დარგის განვითარებისთვის სარგებლობის მოტანა და უნარჩენო ტექნოლოგიების განვითარება;

შრომითი რესურსების რაციონალური გამოყენება, სეზონურობის დაძლევა და დანახარჯების მიმოქცევის დაჩქარება; საწარმოთა შიდა მოთხოვნილების დაკმაყოფილება კვების პროდუქტებზე და, განსაკუთრებით, მაღალხარისხოვან საექსპორტო პროდუქციის წარმოებაზე. მთელი წლის მანძილზე ფულადი შემოსავლების შედარებით გამოთანაბრებული მიღება, ტრანსპორტის ხარჯების შემცირება, მოსახლეობის პროფესიონალიზმის სრულყოფილი გამოყენება და ა.შ. დარგთა სავალდებულო ურთიერთშეთანწყობის საერთო პრინციპებიდან გამომდინარე, მეაბრეშუმეობაში შესაძლებელია, შეთანწყობილ იქნას მეთუთეობა და

მეურნეობის კონკრეტული ბუნებრივი და

მებამბეობა, მეაბრეშუმეობა და დაფნის/

ეკონომიკური პირობების მაქსიმალური

ტუნგოს წარმოება, მეთუთეობა და

გათვალისწინება, რაციონალური

მეაბრეშუმეობა, მეთუთეობა და

მეურნეობის მოთხოვნილების

მინდორსაცავი ზოლების გაშენება,

დაკმაყოფილება მაღალხარისხოვანი

თუთის ნარგაობის ნიადაგის

პროდუქციით;

ეროზიული მოვლენებისაგან დაცვა,

თუთის მცენარის მრავალმიზნობრივი გამოყენების ეკონომიკური ეფექტიანობა; წარმოების საშუალებათა (საჭიე შენობები, საშრობი ფარდულები) და ტექნიკის ეფექტიანი გამოყენება;

88

მეთუთეობა და მეცხოველეობა – შემოდგომაზე გაუხეშებული ფოთლისგან არატრადიციული საკვების (ნეკერი) წარმოება, პლანტაციის რიგთაშორისებში ერთწლოვანი სასოფლო-სამეურნეო კულტურების მოყვანა და ა.შ.

უდიდესი შესაძლებლობები არსებობს

გამოკვების ინტენსიური პერიოდი იცვლება

მეაბრეშუმეობაში საწარმოთა

მისი სრული შეწყვეტით კანისცვლის

რაციონალური გაძღოლისა და

დროს. მეხუთე ასაკში აბრეშუმის ჭია

ტექნოლოგიების დანერგვით

ითვისებს დაახლოებით 150-160 - ჯერ

წარმოების ეფექტიანობის ამაღლების

მეტ ფოთოლს, ვიდრე პირველ ასაკში. 25-

უზრუნველსაყოფად.

30 - ჯერ იზრდება აგრეთვე გამოსაკვები

საქართველოში მეაბრეშუმეობა, მისი ფართოდ გავრცელების რეგიონებსა და რაიონებშიც კი, იყო და კვლავ დარჩება სოფლის მეურნეობის დამხმარე დარგად, რომლის რაოდენობრივი მხარე განისაზღვრება შრომის თავისუფალი რესურსების, არსებული საკვები ბაზის და მიწის სავარგულების ყველაზე რაციონალურად გამოყენების გათვალისწინებით. ამიტომ მეაბრეშუმეობის განვითარების თვალსაზრისით განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს მის რაციონალურ შეთანწყობას მოცემულ ზონაში, რეგიონში თუ რაიონში სოფლის მეურნეობის მაპროფილებელ დარგებთან. ამასთან, მაქსიმალურად უნდა გამოვიყენოთ

ფართობის რაოდენობაც. კანისცვლის პერიოდში ფოთლის მიწოდების შეწყვეტის პარალელურად მცირდება მუშახელზე მოთხოვნილება. აბრეშუმის ჭიის 4-ჯერ კანისცვლა დაახლოებით 5-6 დღეს გრძელდება და მოიცავს გამოკვების მთელი პერიოდის 15-20%-ს, რაც გავლენას ახდენს დარგთა რაციონალურ შეთანწყობაზე, შრომის მეცნიერული ორგანიზაციის წარმოებაში დანერგვაზე, შრომის ანაზღაურებაზე და სხვა მასთან დაკავშირებული საკითხების გადაწყვეტაზე. აბრეშუმის ჭია მიწოდებული ფოთლის დაახლოებით 55-50%-ს იყენებს, ხოლო დანარჩენი უქმად იკარგება, რაც აგრეთვე შრომის ორგანიზაციის თვალსაზრისით გასათვალისწინებელი ფაქტორია.

დამხმარე დარგებთან შეთანწყობის

აღნიშნული თავისებურებანი აუცილებლად

შესაძლებლობაც. გასათვალისწინებელია

უნდა იქნას გათვალისწინებული

ისიც, რომ თუთის აბრეშუმხვევიას

პერსპექტივაში დარგის განვითარების

ახასიათებს არაჩვეულებრივი ჩქარი

ძირითადი მიმართულების განსაზღვრის

ზრდა თუთის ფოთოლზე შესაბამისი

დროს, წინააღმდეგ შემთხვევაში არ

მოთხოვნილებით. იგი თავისი ხანმოკლე

მოხერხდება მეაბრეშუმეობის სხვა

ცხოვრების მანძილზე წონაში მატულობს

დარგებთან რაციონალური შეთანწყობა,

ცხრა ათასჯერ, რაც მეცხოველეობის სხვა

შრომითი რესურსების, სასოფლო-

დარგებში არ შეინიშნება. აბრეშუმის ჭია

სამეურნეო სავარგულების, საწარმოო

ყოველდღიურად ჭამს თავის წონასთან

საშუალებების მაღალი წარმოებითი

შედარებით 2,4-2,5 - ჯერ მეტ ფოთოლს.

გამოყენება, წარმოებაში შრომის

ფოთოლზე მოთხოვნილება იზრდება

რაციონალური ორგანიზაციის დანერგვა და

სისტემატურად, მაგრამ არათანაბრად. ჭიის

დარგის რენტაბელობის ამაღლება.

89

სოფლის მეურნეობაში მიწა ხასიათდება

არსებული რესურსები, უფრო შედეგიანად

დიდი უნივერსალობით - ერთსა და

მოვაწყოთ წარმოება. წარმოების სწორ

იმავე მიწაზე შეიძლება, მიღებულ იქნას

სპეციალიზაციასა და დარგთა სწორ

სხვადასხვა სახის პროდუქცია. ამიტომ

შეთანწყობაზეა დამოკიდებული

მიწის რაციონალური გამოყენების

ისეთი მნიშვნელოვანი ეკონომიკური

აუცილებლობა და დარგთა მიგნებული

მაჩვენებლები, როგორიცაა სასოფლო-

შეთანწყობა უახლესი მეთოდების

სამეურნეო კულტურების მოსავლიანობა,

გამოყენებით უნდა მოხდეს.

შრომის ნაყოფიერება, წარმოების

სოფლის მეურნეობა მჭიდროდ არის

რენტაბელობა და სხვა.

დაკავშირებული აგრეთვე ბუნებრივ

ამგვარად, სასოფლო-სამეურნეო

პირობებთან, რაც თავის მხრივ იწვევს

წარმოებისათვის ოპტიმალური იქნება

წარმოების სეზონურობას და სხვადასხვა

სპეციალიზაცია, რომელიც უზრუნველყოფს

დარგის რაციონალური შეთანწყობის

მთავარი და დამატებითი დარგების

საშუალებას იძლევა, რასაც დიდი

ისეთ შეთანწყობას, რომელიც მოცემულ

სიფრთხილით უნდა მივუდგეთ. ამასთან,

ბუნებრივ-ეკონომიკურ პირობებში ხელს

სოფლის მეურნეობაში იწარმოება

შეუწყობს მიწის, შრომის, ტექნიკის

მრავალი სახის პროდუქცია, რომელშიც

და წარმოების სხვა საშუალებების

მონაწილეობას ღებულობენ ერთი და

რაციონალურ გამოყენებას და პროდუქციის

იგივე საწარმოო რესურსები, რომელთა

მაქსიმალურ რაოდენობას ნაკლები

გამოყენების მრავალვარიანტულობა

დანახარჯებით.

განაპირობებს ეკონომიკურ-მათემატიკური მეთოდების გამოყენების აუცილებლობას და ა. შ.

მსხვილ კოოპერატივებსა და სხვა გაერთიანებებში (ვთქვათ, სუბტროპიკულ ზონაში) შრომითი რესურსების

სასოფლო-სამეურნეო საწარმოებში

მთელი წლის მანძილზე შედარებით

სოფლის მეურნეობის სპეციალიზაცია

გამოთანაბრებული დატვირთვის მიზნით

გულისხმობს მთავარი (წამყვანი) და

შეიძლება, გამოვიყენოთ მრავალწლიანი

დამხმარე დარგების შეთანწყობას,

კულტურებიდან დაფნა და ტუნგო,

რომელთაც ერთმანეთს შორის აქვთ

ხოლო ერთწლიანი კულტურებიდან

მეტნაკლები პირდაპირი და შებრუნებული

- ცოცხი, სოია, ტურნეფსი და ბარდა.

ურთიერთკავშირი. თითოეული დარგის

მითითებული კულტურები მუშახელის

და, აქედან გამომდინარე, მთლიანად

მეტ რაოდენობას მოითხოვს ჭიის

მეურნეობის ეფექტიანობა არის შედეგი

გამოკვებისაგან თავისუფალ პერიოდში.

ამ ურთიერთკავშირისა. დარგთა სწორი

ამასთან, ბარდა, სოია და ტურნეფსი

შეთანწყობა საშუალებას იძლევა უფრო

წარმატებით შეიძლება, მოვიყვანოთ

სრულად გამოვიყენოთ მეურნეობაში

თუთის პლანტაციის რიგთშორისებში,

90

ხოლო დაფნის ნედლი ტოტების

ამაღლებით შრომითი დანახარჯები კიდევ

გამოშრობა-შენახვისათვის წარმატებით

უფრო შემცირდება გამოკვების პერიოდში

შეიძლება, გამოვიყენოთ ჭიის გამოსაკვები

ჭიის კანისცვლის დროს, რაც კიდევ უფრო

საჭიე შენობები, სპეციალური ბინები

შეამსუბუქებს მდგომარეობას. ანალოგიური

ან მეაბრეშუმეთა სათავსოები, რომელიც

მდგომარეობაა ბარდას, ტურნეფსის და

პრაქტიკულად 9-10 თვე თავისუფალია.

სხვათა წარმოების შემთხვევაში.

ამავე მიზნით შესაძლებელია მათი გამოიყენება ცოცხის შესანახად და სოიას გასაშრობად. ამით მიიღწევა აბრეშუმის ჭიის გამოსაკვები შენობების მთელი წლის განმავლობაში გამოთანაბრებული დატვირთვა, ფონდუკუგების დაჩქარება და პროდუქციის ერთეულზე გაანგარიშებით

ცენტრალური აზიის ქვეყნებში, კერძოდ, უზბეკეთში, მეაბრეშუმეობის არნახული ტემპით განვითარება შესაძლებელი გახდა სოფლის მეურნეობის მაპროფილებელ დარგთან – მებამბეობასთან მისი რაციონალური შეთანწყობის შედეგად.

ამორტიზაციის ანარიცხების შემცირება,

მეაბრეშუმეობის კლასიკურ ქვეყანაში –

რასაც პირველხარისხოვანი მნიშვნელობა

იაპონიაში, უმნიშვნელოვანეს პრობლემად

აქვს პარკის თვითღირებულების

იყო მიჩნეული მეაბრეშუმეობის სხვა

შემცირებისათვის.

დარგებთან შეთანწყობის საკითხი.

ჩვენი გაანგარიშებით, საორიენტაციოდ 1,0 ჰა დაფნის მოსავლიანი (10 ც/ჰა) პლანტაციის მოვლაზე წლის განმავლობაში იხარჯება დაახლოებით 190 კაცდღე. მითითებული კაცდღეების საერთო რაოდენობიდან 22,4% იხარჯება იანვარში,

მეცემენტოს მეაბრეშუმეობის ფილიალში, რომელიც ჩიბას პრეფექტურაშია განლაგებული, სხვა პრობლემებთან ერთად შეისწავლებოდა მეაბრეშუმეობის დარგის შეთანწყობა სხვა დარგებთან და მისი ეკონომიკური უპირატესობანი.

20,5% თებარვალში, 17,8% მარტში, 11,0%

საქართველოში სოფლის მეურნეობის

ნოემბერში და 21,1% დეკემბერში, ხოლო

წამყვან დარგებთან (მევენახეობა,

მაის-ივნისში - 2,8%. რაც შეეხება ივლის-

მეხილეობა და ა.შ.) მეაბრეშუმეობის

ოქტომბრის თვეებს, დაფნის პლანტაციებში

შეთანწყობის საკითხი უფრო რთულად

საჭიროა შრომის საერთო დანახარჯების

მოსაგვარებელია, ვიდრე, ვთქვათ,

დაახლოებით 3,5%.

უზბეკეთში – მებამბეობასთან;

ამრიგად, დაფნის კულტურა აბრეშუმის ჭიის გამოკვებისათვის განკუთვნილ პერიოდში მეტად მცირე რაოდენობით მუშახელს მოითხოვს, რაც უზრუნველყოფს მეაბრეშუმეობასთან მის რაციონალურ შეთანწყობას. ამასთან, მექანიზაციის დონის

მეაბრეშუმეობის მდგომარეობას ძაბავს ისიც, რომ მეაბრეშუმეობა, ძირითადად მეჩაიეობისა და მევენახეობის ზონებშია გავრცელებული და მუშახელზე მოთხოვნილების თანამთხვევადია, თუმცა მდგომარეობის შემსუბუქება ამ

91

შემთხვევაშიც შეიძლება. მაგალითად, თუ

გამოყენების შესაძლებლობა და

ჩაის ფოთლის პირველი კრეფის სეზონი

ეკონომიკური ეფექტიანობა მუშახელის

ემთხვევა მაისის თვის მეორე ნახევარს

გამოთანაბრებული დატვირთვის ჩათვლით.

და თუთის აბრეშუმხვევიაც IV-V ასაკში იმყოფება, მუშახელზე მოთხოვნილებაც პიკს აღწევს; მაშინ გრენას ინკუბაციაც უნდა დავიწყოთ არა აპრილის ბოლო დეკადაში, არამედ მაისის პირველი დეკადის შემდეგ, როცა ჩაის ფოთლის პირველი კრეფის პიკი ჩამცხრალი იქნება და ეს პერიოდი შეიძლება, გამოვიყენოთ მეაბრეშუმეობაში. ანალოგიური ღონისძიებები უნდა განხორციელდეს სხვა დარგებშიც ადგილობრივი კონკრეტული პირობების გათვალისწინებით.

თუთის აბრეშუმხვევიას გამოკვების სეზონის დამთავრების შემდეგ პლანტაციაში არის გაუხეშებული ფოთლის დიდი მარაგი, რაც ძვირფასი საკვებია შინაური ცხოველებისათვის, მაგრამ მიზნობრივი თვალსაზრისით პრაქტიკულად გამოუყენებელი რჩება. ამჟამად შესაძლებელია შემოდგომაზე გაუხეშებული ფოთლისგან ,,ნეკერის” დამზადება მეცხოველეობის გამოსაკვებად. ჩვენი გათვლებით აღნიშნული მეთოდი ეკონომიკურად 2-3-ჯერ უფრო

აღსანიშნავია, რომ სოფლად

ეფექტურია მთის სათიბში, რცხილასა თუ

მოსახლეობის დამაგრების, სამუშაო

ნეკერჩხლისაგან დამზადებულ საკვებთან

ძალის რაციონალურად გამოყენების

შედარებით.

საქმეში მეაბრეშუმეობას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, რაც აუცილებლად უნდა გამოვიყენოთ. მეაბრეშუმეობაში მუშახელის გამოთანაბრებული დატვირთვისა და სხვა დარგებთან რაციონალური შეთანწყობის თვალსაზრისით, როგორც აღინიშნა, მეტად მნიშვნელოვანია უნარჩენო ტექნოლოგიის დანერგვა, მომავალში რისი საფუძვლიანად შესწავლაცაა საჭირო. მითითებული დარგების შეთანწყობის მიზანშეწონილობის განსაზღვრის დროს უნდა შევისწავლოთ აგრეთვე თუთის პლანტაციების რიგთაშორისებში მოწეული პროდუქციის (სოიოს, სიმინდის, ბოსტნეული კულტურებისა და შემოდგომაზე ჩამოცვენილი თუთის ფოთლის) მეცხოველეობაში

92

ანალოგიური მდგომარეობაა თუთის აბრეშუმხვევიას ნაძირის (ეკსკრემენტების) მეთევზეობაში საკვებად გამოყენების (ამჟამად მას იყენებენ მხოლოდ, როგორც ორგანული სასუქი) საქმეში. მეაბრეშუმეობის განვითარების საფუძველს წარმოადგენს მტკიცე საკვები ბაზა, მაგრამ ჩვენში თუთის ფართო მასივებად გაშენება ყოველთვის იზღუდებოდა და იზღუდება მცირემიწიანობის მიზეზით. მკვეთრად გამოხატული ვერტიკალური ზონალობის პირობებში სასოფლოსამეურნეო სავარგულების შეზღუდულობა მკაცრად უდებს ზღვარს თუთის პლანტაციების გაშენების შესაძლებლობას. ამიტომ განსაკუთრებული ყურადღება

უნდა მიექცეს არსებული რეზერვების

იმ ზონებსა და ქვეზონებში, სადაც ფოთლის

ამოქმედებას მეთუთეობის სხვა დარგებთან

გამოყენება აბრეშუმის ჭიის გამოსაკვებად

და კულტურებთან შეთანაწყობით, თუთის

ნაკლებად ხელმისაწვდომია, წინა პლანზე

ცალკე მდგომი მცენარეების გაშენებას

დგება მერქნის ინტერესები, თუმცა

მინდორსაცავ ზოლებში, გამწვანების

ორივე შემთხვევაში ნარგაობის გაშენების

ადგილებში, მდინარეების, ტბების,

ძირითადი ფუნქცია მაინც ნიადაგის

წყალსაცავებისა და ხრამების ნაპირებზე,

წყლისმიერი და ქარისმიერი ეროზიისაგან

ფერდობებზე, ნაკრძალებში, ქარისმიერ

დაცვა იქნება.

და წყლისმიერ ეროზიულ ნიადაგებზე და მისთვის შესაფერის სხვა ადგილებში (ზღვის დონიდან 1000 მ სიმაღლემდე) გაშენებას.

თუთა სწრაფად მზარდი მცენარეა. ხელსაყრელ ბუნებრივ პირობებში მისი სიმაღლე 18-20 მეტრს აღწევს, ხოლო სიცოცხლის ხანგრძლივობა კი - 200-250

მეორე მსოფლიო ომის წინა პერიოდში

წელს. ამასთან, გასათვალისწინებელია

იაპონიაში თუთის ნარგაობას ძირითადად

ისიც, რომ ფესვთა სისტემა ტენით

ეკავა დასამუშავებელი მიწების 12% მაშინ,

ნაკლებად უზრუნველყოფილ ადგილებში

როცა საქართველოში ეს მაჩვენებელი

4,0 მეტრ სიმაღლეზე ჩადის ნიადაგში, რაც

დაავადება ,,ფოთლის სიხუჭუჭის”

მისი ფერდობებზე, მდინარის ნაპირებზე,

გავრცელებამდე (1964 წ) თითქმის

მინდორსაცავ ზოლებში და სხვა ადგილებში

სიმბოლური იყო, ხოლო ამჟამად უმძიმესი

გაშენების ხელსაყრელ პირობებს ქმნის.

მდგომარეობაა.

მართალია, ყოველწლიური ექსპლუატაციის

სამომავლოდ თუთის ნარგაობის გაშენება უნდა დავუკავშიროთ რეგიონების, საწარმოო სპეციალიზაციის ზონების, ადმინისტრაციული რაიონების და მიკროზონების მიხედვით სოფლის მეურნეობის განვითარების შესაძლებლობებს. სახელდობრ, სოფლის მეურნეობის საწარმოო სპეციალიზაციის იმ ზონებსა და ქვეზონებში, სადაც მეაბრეშუმეობა კარგად არის განვითარებული და მოსახლეობის განლაგებაც ფოთლით სარგებლობის საშუალებას იძლევა, უპირველესად უნდა გავაშენოთ დარაიონებული ფოთლის მაღალმოსავლიანი ჯიშები (ჰიბრიდები).

შემთხვევაში მაღალშტამბოვანი ნარგაობის სიცოცხლის ხანგრძლიობა 50-60 წლამდე მცირდება, მაგრამ მეაბრეშუმეობის გავრცელების ზონაში ქარსაცავი ზოლების განაპირა მწკრივებში, შიდა ქარსაფარ ზოლებში კი უფრო ინტენსიურად, მისი გაშენება წარმატებით შეიძლება. ამასთან, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ სუბტროპიკულ ზონაში მინდორსაცავ ზოლებში ძირითადად გაშენებულია ალელიპატური მცენარეები (მარადმწვანე მცენარეები, ციტრუსები, კაკალი და ა.შ.), რომელთა მოქმედებით ითრგუნება თუთის დაავადება ,,ფოთლის სიხუჭუჭის” გადამტანი მწერი, მცირდება მისი მავნე

93

მოქმედება და ფოთლის შედარებით

და ა. შ. წარმოებული პროდუქციის

უკეთეს მოსავალს ვიღებთ, ვიდრე ასეთი

რეალიზაციით მიეცემათ დამატებითი

მცენარეების გაუვრცელებელ ზონაში.

ფულადი შემოსავლების შესაძლებლობა.

მეაბრეშუმეობის ახალ, მაღალი ზონის

აღნიშნული ზონების თავისებურებათა

რაიონებში (ონი, ასპინძა, ადიგენი და

გათვალისწინებით უპირატესობა უნდა

ა.შ.) და ბარის რაიონების მაღალი ზონის

მიენიჭოს ნაყოფმომცემი ნარგაობის

სოფლებში (ვანის რაიონში – ყუმური,

გაშენებას. ასე უნდა გაკეთდეს იმიტომ, რომ

გადიდი, სულორი; ჩოხატაურში –

თუთის ველური ფორმები გამოირჩევიან

სურები, ბაღდადში – საკრაულა და ა.შ.)

ძლიერი ნაყოფმსხმოიარობით და

უნდა გაშენდეს თუთის ისეთი ჯიშები,

მწიფობის ხანგრძლივი პერიოდით, რასაც

რომლებიც გამოირჩევიან შედარებით

განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს

ყინვაგამძლეობით, მოკლე ვეგეტაციის

ტყის ბინადართა გამოკვების, მცენარეთა

პერიოდით, ძლიერი ფესვთა სისტემის

(ტყის) თვითგანახლებისა და ნიადაგის

განვითარებით და გვალვაგამძლეობით.

საკვები ელემენტებით გამდიდრების

მაღალი ზონის რაიონებში არსებულ ფერდობებზე ეროზიული და ეროზიამოსალოდნელ ადგილებში თუთის ნარგაობა ძირითადად უნდა გაშენდეს ცალკემდგომი მცენარეების სახით, რომლის ძირითადი ფუნქცია იქნება ნიადაგის ეროზიისაგან დაცვა. ფოთლის საკვებად გამოყენება შეიძლება 2-3 წელიწადში ერთჯერადი ექსპლუატაციით. ხრამების, წყალგამყოფებისა და მდინარეების ნაპირებზე გაშენებული ნარგაობის ძირითადი ფუნქცია განისაზღვრება დახრამვის საწინააღმდეგო და მდინარის ნაპირების წალეკვისაგან

თვალსაზრისით. ამასთან, თუთის ნაყოფი ძვირფასი სასურსათო პროდუქციაა, მისგან შეიძლება დამზადდეს სპირტი, არაყი, ძმარი, სიროფი, კონსერვი, ჯემი და მრავალი სხვა პროდუქტი. თუთის ხის მერქანი სიმაგრის მიხედვით კოპიტის, თელას, თეთრი აკაციისა და სხვა ძვირფასი ჯიშების გვერდით დგას, ხოლო ფიზიკურმექანიკური თვისებებით ბევრად აღემატება მათ. იგი კარგად იტანს სინესტეს, თხელ ფირფიტებად დახერხვის დროსაც ინარჩუნებს სიმაგრეს, ფერს, სიპრიალეს, კარგად ექვემდებარება აგრეთვე მხატვრობამოჩუქურთმებას, რის გამოც წარმოადგენს ძვირფას სადურგლო მასალას ისეთი

დაცვით.

ნაკეთობების დასამზადებლად, რომლებიც

მინდორსაცავ ზოლებში თუთის გაშენებით,

ამიტომ იყო, რომ ისტორიულად თუთის

ერთი მხრივ, მეაბრეშუმეობისთვის მყარი საკვები ბაზის სარეზერვო ფონდი შეიქმნება, ხოლო, მეორე მხრივ, ოჯახურ და სატყეო მეურნეობებს, კოოპერატივებს

94

საჭიროებენ სახარატო დამუშავებას. ნარგაობისადმი ინტერესი განპირობებული იყო, როგორც არა მარტო მეაბრეშუმეობის საკვები ბაზა, არამედ ხეხილოვანი

კულტურა, სამკურნალო, დეკორატიული

რომლებიც ძირითადად ნარგაობას არ

და ძვირფასი მერქნის მომცემი მცენარე.

მიაყენებენ ზიანს და ნაკლები შრომისა

თუთის მცენარეს სხვა სასარგებლო თვისებებიც გააჩნია, მაგრამ აქ მხოლოდ

და მატერიალური დანახარჯებით მაღალ მოსავალს მოგვცემენ.

იმას აღვნიშნავთ, რომ საბაზრო ეკონომიკის

პლანტაციის რიგთაშორისების

პირობებში მეთუთეობის სხვა დარგებთან

გამოყენება სასოფლო-სამეურნეო

შეთანწყობა და პირდაპირი დანიშნულებით

სპეციალიზაციის ზონების, ქვეზონების,

გამოყენების პარალელურად თუთის

რაიონების კონკრეტული პირობების

მცენარის სხვა დანიშნულებითაც

გათვალისწინებით რეკომენდებული

გამოყენება სახელმწიფოებრივი

კულტურების დასათესად აუცილებელია

მნიშვნელობის ღონისძიებად უნდა იქნას

წმინდა ეკონომიკური თვალსაზრისითაც,

მიჩნეული.

ვინაიდან თუთის პლანტაციის (3X3

მიმდინარე ეტაპზე მეაბრეშუმეობაში შექმნილი კრიზისული ვითარების გამო თუთის ნარგაობის გაჩეხვა მოდად იქცა. თუ XX საუკუნის 50-70 წლების სინამდვილეში ასე თუ ისე ადმინისტრირების გზით შეიძლებოდა თუთის ნარგაობის მასიური ამოძირკვის შეჩერება და ახალი ნარგაობის გაშენება, სადღეისოდ ასეთი ღონისძიების განხორციელება არავითარ შედეგს არ მოგვცემს. საბაზრო ურთიერთობების პირობებში პრობლემა უნდა მოგვარდეს არა ადმინისტრირების გზით, არამედ ამ სისტემისთვის დამახასიათებელი ეკონომიკური კანონების მომარჯვებით, მათი მიგნებული გამოყენებით. თუთის განადგურებული საკვები ბაზის იმ ნაწილში, რომელიც წარმოდგენილი (საკარმიდამო, საზოგადოებრივი და ა.შ.) იქნება ინტენსიური ნარგაობის პლანტაციების სახით, რიგთაშორისებში ისეთი კულტურები უნდა ვაწარმოოთ,

მ გაშენების სიხშირით) ფოთლის მაქსიმალური მოსავლის შემთხვევაშიც ფოთლის ერთეულზე 4,0-4,5-ჯერ ნაკლებ შემოსავალს იძლევა, ვიდრე ვენახი, 5,0-6,0ჯერ ნაკლებს, ვიდრე თესლოვანი ხილი და 2,5-3,0-ჯერ ნაკლებს, ვიდრე კურკოვანი (ტყემალი, ქლიავი) ხილი. ასეთ პირობებში ცხადია, ყველაფერი უნდა გაკეთდეს თუთის პლანტაციების რიგთაშორისების მიგნებული გამოყენებისა და ფართობის ერთეულიდან მეტი რაოდენობით შემოსავლის მიღებისთვის. წინააღმდეგ შემთხვევაში ჩვენთანაც იგივე მდგომარეობა განმეორდება, რასაც იაპონიაში ჰქონდა ადგილი. იაპონიაში 1929 წელს თუთის ნარგაობის ფართობი შეადგენდა 624,0 ათას ჰექტარს, 1943 წელს – 364,0 ათასს, ხოლო 1963 წელს 163,7 ათას ჰექტრამდე ანუ დაახლოებით 4,0-ჯერ შემცირდა. მითითებულ პერიოდში თუთის ნარგაობის შემცირების პარალელურად ადგილი ჰქონდა უფრო ეფექტური კულტურების (ბრინჯი,

95

ხეხილოვანი კულტურები და მარცვლეული

რაც მეთუთეობის მეცხოველეობასთან

ნათესი) დაკავებული ფართობების

შეთანწყობის შესანიშნავ პირობებს ქმნის.

გადიდებას.

დადასტურებულია, რომ ოქტომბერ-

თუთის პლანტაციის რიგთაშორისებში

ნოემბერში თუთის ფოთოლს აქვს კარგი

სასოფლო-სამეურნეო კულტურების

კვებითი ღირსება და წარმატებით

მოვლა-მოყვანა დამოკიდებულია

გამოიყენება მეცხოველეობაში. მითითებულ

ნიადაგობრივ პირობებზე, რიგთაშორის

პერიოდში აღებული თუთის ფოთოლი

მანძილზე, მორწყვის შესაძლებლობებზე,

საკმაოდ მდიდარია (ნედლი პროტეინი,

ნიადაგის დასამუშავებელ მანქანებზე და

ნედლი ცხიმი, ნედლი უჯრედი და ა.შ.)

მრავალ სხვა ფაქტორზე. ქვეყნის ყველა

ძვირფასი საკვები ნივთიერებებით,

რეგიონში თუთის რიგთაშორისებში

ხოლო უფრო გვიან აღებულ ფოთოლში –

მოსაყვანად უპირატესობა ენიჭება პარკოსან

ერთგვარად მცირდება. ამასთან, სექტემბერ-

კულტურებს, რადგან ისინი ახდენენ ჰაერში

ოქტომბერში აღებული თუთის ფოთოლი

არსებული ბმული აზოტის შეთვისებას

მეცხოველეობისათვის მეტ ყუათიან

და ნიადაგის განოყიერებას მინიმალური

ნივთიერებებს შეიცავს, ვიდრე იონჯა,

სასუქების შეტანის გარეშე.

სამყურა, ესპარცეტი და სხვა კულტურები,

დაავადება ,,ფოთლის სიხუჭუჭის” გავრცელების ზონაში თუთის

რაც მისი საკვებად გამოყენების ფართო შესაძლებლობას ქმნის.

რიგთაშორისებში პარკოსანი კულტურების

თუთის პლანტაციების რიგთაშორისებში

შერჩევის დროს უნდა გავითვალისწინოთ

რეკომენდებულია აგრეთვე სასოფლო-

მათი ბიოლოგიური თავისებურებანი

სამეურნეო კულტურების მოყვანა

და თუთის კულტურასთან შეთანწყობის

ძირითადი თუ თანამდევი პროდუქციის

შესაძლებლობა.

სახით, რომელიც წარმატებით გამოიყენება

თუთის პლანტაციის რიგთაშორისებში

მეცხოველეობაში საკვებად.

ტურნეფსის მოყვანის საკმაო გამოცდილება

ამრიგად, საქართველოში მეაბრეშუმეობის

ჰქონდა ქუთაისის მეაბრეშუმეობის

აღდგენის პროცესი უნდა დაიწყოს

ზონალურ საცდელ სადგურს. იმერეთის

მისი სხვა დარგებთან შეთანაწყობის

ზონაში ტურნეფსი ითესება ზაფხულში და

ტექნოლოგიების დანერგვით, რაც ქვეყანას

მოსავლის აღება მიმდინარეობს ზამთრის

დიდ ეკონომიკურ ეფექტს მოუტანს.

პერიოდში. იგი ძვირფასი წვნიანი საკვებია. მართალია, ტურნეფსი ხელს უწყობს ნიადაგის გამოფიტვას, მაგრამ მისი შევსება მოხდა ორგანული სასუქების გამოყენებით,

96

გამოყენებული ლიტერატურა 1. თ. ჩიკვაიძე - ,,საქართველოს მდგრადი და უსაფრთხო განვითარების ეკონომიკის და სოციალური პრობლემების სამეცნიერო კვლევით პროგრამა

XXI საუკუნისთვის;

შინაარსი, ძირითადი პრობლემები. საქართველოს ეკონომიკის სამინისტროსთან არსებული ინსტიტუტი; საბაზრო ეკონომიკის ფორმირების და ფუნქციების

4. გ. ნიკოლეიშვილი, ე. შაფაქიძე, თ. დალალიშვილი – „შემოდგომაზე გაუხეშებული თუთის ფოთლებისაგან მეცხოველეობის არატრადიციული საკვების (ნეკერი) დამზადების შესაძლებლობა, ტექნოლოგია და ეკონომიკური ეფექტიანობა”, რეკომენდაცია; საქართველოს სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა აკადემია, თბილისი, 2014.

პრობლემები საქართველოში, შრომების

5. გ. ნიკოლეიშვილი, ე. შაფაქიძე, თ.

კრებული I ტ. 1996, გვ. 61-85.

დალალიშვილი - «თერმული წყლით

2. ნ. იაშვილი, გ. ბახტაძე - ,,მეაბრეშუმეობის განვითარება საქართველოში”; თბილისი, სახელგამი, 1949, გვ. 6-7.

3. ო. ქეშელაშვილი – „სოფლის მეურნეობის სწრაფი აღმავლობისა და მდგრადი განვითარების სტრატეგიული პრიორიტეტები”. საქართველოს სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა აკადემიის წლიური ანგარიში; თბილისი, 2013, გვ. 337338.

გამთბარ სუბსტრატში თუთის კალმით დაფესვიანება და ეკონომიკური ეფექტიანობა», რეკომენდაცია; საქართველოს სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა აკადემია, თბილისი, 2014.

6. გ. ნიკოლეიშვილი, გ. ჯაფარიძე, ე. შაფაქიძე, თ. კუნჭულია - “საინვესტიციო პროექტი - მეაბრეშუმეობის საკვები ბაზის, პარკის წარმოების და კუსტარული რეწვის ეტაპობრივი აღდგენა ხონის რაიონში”; საქართველს სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა აკადემია, თბილისი, 2015.

97

sabunebismetyvelo mecni­ erebaTa roli saqarTvelos agrarul politikaSi guram tyemalaZe saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis namdvili wevri, profesori

giorgi qvarcxava saqarTvelos teqnikuri universitetis agraruli mecnierebebis da biosistemebis inJineringis fakultetis dekani, qimiis mecnierebaTa doqtori, profesori

საქართველოს მთავრობის გაზრდილი

და ტექნოლოგიების შემუშავებასა და

მოთხოვნილება ფუნდამენტური,

დანერგვას სოფლის მეურნეობაში.

საბუნებისმეტყველო და, განსაკუთრებით, აგრარული მეცნიერებების მიმართ, ავალდებულებს შესაბამისი დარგის მეცნიერებსა და პრაქტიკოს ექსპერტსპეციალისტებს, უპირველესი ყურადღება მიაქციონ ინოვაციური მეთოდებისა

98

ცხადია, აღნიშნული ამოცანების გადაწყვეტასა და დასახული მიზნების განხორციელებაში ანუ საქართველოს აგრარული პოლიტიკის წარმატებაში უპირველესი მნიშვნელობა ენიჭება ახალ თანამედროვე მეცნიერულ ხედვებსა და

ინოვაციური ტექნოლოგიების ფართოდ

პროცესების სრულყოფისა და შემდგომი

დანერგვას სოფლის მეურნეობის

განვითარების აუცილებელი პირობაა.

პრიორიტეტულ დარგებში.

ნივთიერებათა ცვლის ურთიერთკავშირი

ჩვენ ყურადღებას გავამახვილებთ სიცოცხლის შემსწავლელ ისეთ მეცნიერებათა მნიშვნელობაზე, როგორიცაა: ბიოქიმია, ფიზიოლოგია, აგრობიოტექნოლოგია, მიკრობიოლოგია და ჯანსაღი გარემოს სადარაჯოზე მუდმივად მყოფი ეკოლოგიური მეცნიერებები.

და ურთიერთდამოკიდებულება ნათლად ადასტურებს, რომ ნივთიერებათა ცვლა არის მრავალრიცხოვანი და ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული და კოორდინირებული ქიმიური პროცესების მწყობრი სისტემა. აგრარულ ტექნოლოგიებში გადამწყვეტ როლს ასრულებს ფერმენტი, რომელთა

განსაკუთრებულ ყურადღებას დავუთმობთ

საშუალებით ხორციელდება როგორც

ბიოქიმიური კვლევის მნიშვნელობას

ყველა კონკრეტული რეაქცია და მათი

აგრარულ ტექნოლოგიებში, ცხოველთა

რეგულაცია, ისე მეტაბოლიზმის მთელი

და ფრინველთა დაბალანსებულ კვებაში,

პროცესი და მისი მართვა. ფერმენტების

სასურსათო პროდუქციის წარმოებისა

აქტივობისა და ბიოსინთეზის

და გადამუშავების ტექნოლოგიურ

ინტიმური მექანიზმების შესწავლა

პროცესებში; მოკლედ შევჩერდებით

იძლევა მცენარეზე მიზანმიმართული

ადამიანთა კვებაში ქიმიური - ბუნებრივი

ზემოქმედების საშუალებას, რაც მცენარის

და ხელოვნური - ინგრედიენტების, ე.წ.

ბიოსინთეზურ აქტივობაზე მოქმედების

საკვები დანამატების ავკარგიანობაზე, მათი

გზით რეალიზდება. განსაკუთრებული

ფართოდ გამოყენების შესაძლო უარყოფით

მნიშვნელობა ენიჭება იმ ფერმენტების

შედეგებზე.

თვისებებისა და რეგულაციის

თანამედროვე ბიოქიმიის ცენტრალურ პრობლემას წარმოადგენს ნივთიერებათა ცვლის რეგულაციისა და მიზანდასახული მართვის პრობლემა. პრობლემის წარმატებით გადაწყვეტა აგრარული ტექნოლოგიების, კერძოდ, აგრარული კულტურების პროდუქტიულობის ამაღლების, ცხოველთა კვების,

მოლეკულური მექანიზმების შესწავლას, რომლებიც უშუაოდ არის დაკავშირებული ენერგიისა და აზოტის ცვლასთან, აგრეთვე მცენარეთა ფოტოსინთეზურ აქტივობასთან. ამ უკანასკნელმა გადამწყვეტი როლი უნდა შეასრულოს მოსალოდნელი გლობალური დათბობის მძიმე შედეგების ნაწილობრივი შემცირების კუთხით.

საკვები პროდუქტების წარმოებისა

ორიოდე სიტყვა ბიოქიმიისა და

და გადამუშავების ტექნოლოგიური

ბიოქიმიური კვლევის შესახებ აგრარულ

99

მეცნიერებებში, კერძოდ, ცხოველთა და

მცენარე, ასევე ცხოველი კარგ კლიმატურ

ფრინველთა კვებაში, მეცხოველეობის

პირობებში, ნაყოფიერ ნიადაგზე,

პროდუქტების წარმოებისა და

დაუბინძურებული ატმოსფეროსა და

გადამუშავების ტექნოლოგიურ და

წყლების პირობებში იძლევა უხვ და

ბიოტექნოლოგიურ პროცესებში:

ყუათიან პროდუქციას. აქედან დასკვნა:

ცხოველთა და ფრინველთა კვების მიზანს

უნდა გამკაცრდეს მოთხოვნები ყველა

წარმოადგენს:

გადამამუშავებელი დიდი თუ პატარა

მათი ზრდა-განვითარების სტიმულირება და პროდუქტიულობის ამაღლება;

ქარხნის, ფაბრიკისა თუ საწარმოს, ინდივიდუალური, გლეხური თუ ფერმერული მეურნეობის მიერ

დაბალანსებული რაციონის შემუშავება

წარმოებული ყველა სახის პროდუქტის

და შენახვის ჰიგიენური პირობების,

უვნებლობაზე. ამასთან, ყველა აღიჭურვოს

ვეტერინარული სამსახურის სრულყოფა და

თანამედროვე გამწმენდი ნაგებობებით და

ადამიანისათვის უვნებელი პროდუქციის

მათზეც დაწესდეს სათანადო სახელმწიფო

წარმოება.

რეგულირება. სახელმწიფოს მიერ აგრეთვე

ვფიქრობთ, ამ ორი უმთავრესი მიზნის მისაღწევად საჭირო იქნება: ცხოველთა და ფრინველთათვის საკვებმოპოვებისა და წარმოების წარმადობის გაზრდა და გარემო პირობების გაუმჯობესება (ნიადაგის, ატმოსფეროსა და წყლების ეკოლოგიურ სისუფთავეზე ზრუნვა და სხვ.). თვით მცენარეული საკვების (ბალახის, თივის, სენაჟის) მრავალფეროვნების გაზრდა და, რაც მთავარია, დაბალანსებული

უნდა დაწესდეს ატმოსფეროსა და წყლების მუდმივი ქიმიურ-ბიოქიმიური, ტოქსიკოლოგიური და მიკრობიოლოგიური კონტროლი. აიკრძალოს ხმარებიდან ამოღებული და ვადაგასული პესტიციდებისა და შხამ-ქიმიკატების გაუაზრებელი, თვითნებური გამოყენება. საკვები მცენარეების პროდუქტიულობისა და უვნებლობის უზრუნველყოფის მიზნით უნდა განხორციელდეს: ახალი სერტიფიცირებული ბუნებრივი დანამატების შექმნა, შერჩევა და გამოყენება

საკვების დამზადება.

სხვა პროდუქტებთან კომბინირების

ზემოთ მოტანილი მიზნების აღსრულებასა

და მელიორაციული ღონისძიებების

და დასახული ამოცანების გადაწყვეტაში ბიოქიმიას შეუძლია თავისი სიტყვის თქმა. საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ნებისმიერი

100

გზით; აგროტექნიკური, აგროქიმიური გაუმჯობესება; ნიადაგის ბიოქიმიურმიკრობიოლოგიური შესწავლა;

მცენარეებში ენერგიისა და ნივთიერებების

ნიადაგში, მცენარესა და ცხოველში, საკვები

(ამინომჟავების, ცილების, ნახშირწყლების,

პროდუქტებისა და საკვები ნედლეულის

ვიტამინებისა და სხვ.) ცვლასა და მათს

გადამუშავების ტექნოლოგიურ პროცესებში

ფოტოსინთეზურ აქტივობაზე მინერალური

მიმდინარე ქიმიური და ბიოქიმიური

მარილების, ორგანული სასუქების,

პროცესების მიზანდასახული მართვისა და

ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების,

რეგულირების მექანიზმების შესწავლას;

სხვადასხვა ბიოპრეპარატებისა და

ახალი ინოვაციური ბიოქიმიური

სტიმულატორების გამოცდა-გამოყენება და

მეთოდების დამუშავებას და სხვ, რაც,

შესაბამისი რეკომენდაციების გაცემა.

საბოლოო ჯამში, ემსახურება აგრარული

უნდა მოხდეს თვით სასოფლო-სამეურნეო ცხოველთა და ფრინველთა ორგანიზმში მიმდინარე ნივთიერებათა ცვლაზე საკვებში შეტანილი სხვადასხვა მცენარეული, ცხოველური თუ მიკრობიოლოგიური დანამატის ბიოქიმიური გავლენის შესწავლა ასაკის, სეზონურობის, გეოგრაფიული მდებარეობისა და კლიმატის გათვალისწინებით; ასევე მეცნიერულად დასაბუთებული რეკომენდაციების გაცემა, ცხადია, აღნიშნული დანამატებისა და

კულტურების ნაყოფიერებისა და პროდუქციის ხარისხის გაუმჯობესებასა და ამაღლებას; საკვები პროდუქციის წარმოების ტექნოლოგიური სქემების ოპტიმიზაციას; უვნებელი პროდუქციის წარმოებას; მათ რაციონალურ და ეფექტურ გამოყენებას; ნიადაგის დაცვას გამოფიტვისგან; ჰაერისა და წყლების დაცვას დაბინძურებისგან; ჯანმრთელი გარემოს შექმნას, ნორმალური საყოფაცხოვრებო პირობებისა და კეთილდღეობის გაუმჯობესებას.

დანამატიანი საკვების ტოქსიკოლოგიური,

და სულ ბოლოს, განსაკუთრებული

მიკრობიოლოგიური გამოკვლევების,

ყურადღება უნდა მიექცეს სოფლის

აგრეთვე დანამატების ფარმაკოდინამიკისა

მეურნეობის ყველა დარგში და,

და ფარმაკოკინეტიკის შესწავლის

უპირველესად, აგროკულტურებისა

საფუძველზე.

და სასოფლო-სამეურნეო ცხოველების

ამგვარად, ბიოქიმია - აგრარულ მცენარეთა ბიოქიმიის, ცხოველთა და ფრინველთა კვების ბიოქიმიის, რძისა და რძეპროდუქტების ბიოქიმიის, ხორცისა და ხორცპროდუქტების ბიოქიმიის, ნიადაგის ბიოქიმიის, მიკროორგანიზმთა ბიოქიმიისა და სხვათა სახით, ემსახურება

წარმოებისა და გადამუშავების ტექნოლოგიებში, მცენარეთა და ცხოველთა კვებაში, საკვებწარმოებასა და ვეტერინარიაში ახალი ინოვაციური ტექნოლოგიების, მეთოდებისა და მიდგომების დამუშავებას. აღნიშნულ დარგებში ინოვაციებს კი საფუძვლად უნდა დაედოს კვლევის ქიმიური, ბიოლოგიური

101

და მიკრობიოლოგიური შესაძლებლობები.

ანუ ფიზიოლოგიურ-ბიოქიმიური

მხოლოდ ამ გზით შეიძლება

პოტენციალის ამაღლება, რაც, თავის

კონკურენტუნარიანი, საერთაშორისო

მხრივ, მაღალპროდუქტიული და

სტანდარტების მოთხოვნების შესაბამისი

მაღალხარისხიანი პროდუქციის მიღების

ქართული პროდუქციის წარმოება და

უპირველესი საწინდარია.

მსოფლიო ბაზარზე ღირსეული ადგილის დაკავება. დღეს ეს რეალურად მიღწევადია.

უკანასკნელ ხანებში მკვეთრად გაიზარდა აგროტექნოლოგთა ინტერესი

ზემოთქმულის განხორციელებას

ფიტოპრეპარატებისა და სუფთა

დიდად შეუწყობს ხელს საქართველოს

მეტაბოლიტების ბიოლოგიური და

სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა

ქიმიური თვისებების შესწავლის მიმართ

აკადემია, საქართველოს სოფლის

როგორც ბუნებრივ (ინ ვივო), ისე

მეურნეობის სამინისტროსთან მთავრობის

ხელოვნურ (ინ ვიტრო) ექსპერიმენტებში.

დადგენილებით შექმნილი საქართველოს

აგროტექნოლოგების წინაშე დადგა

სოფლის მეურნეობის განვითარების

ამოცანა ფუნდამენტური გამოკვლევების

სამეცნიერო კვლევითი ცენტრი თავისი

აუცილებლობის შესახებ. ზოგადად,

სამეცნიერო პოტენციალით, მატერიალური

ნებისმიერი ტექნოლოგიური თუ

რესურსებით, დასახული მიზნებითა

სელექციური პრობლემის გადაწყვეტა,

და ამოცანებით; აგრეთვე საქართველოს

აგრეთვე ნებისმიერი იდეის რეალიზაცია,

ტექნიკურ უნივერსიტეტში შექმნილი

უბრალოდ, წარმოუდგენელია აგრარული

კვლევის თანამედროვე აპარატურით

კულტურების ღრმა ფიზიოლოგიური და

აღჭურვილი აგრარული მეცნიერებებისა და

ბიოქიმიური ცოდნის გარეშე. სწორედ

ბიოსისტემების ინჟინერინგის ფაკულტეტი.

ამით არის განპირობებული, რომ

გვჯერა, ფაკულტეტი თავისი ადამიანური

აგროტექნოლოგების უპირველეს ამოცანას

და მატერიალური რესურსებითა და

წარმოადგენს მცენარეთა ბიოლოგიური

სტუდენტი ახალგაზრდობით ღირსეულ

პოტენციალის განსაზღვრა - მცენარეული

წვლილს შეიტანს აგრარული მეცნიერებების

ორგანიზმის სხვადასხვა თვისებების

შემდგომი განვითარების საქმეში.

გამოვლინების ხარისხის დადგენა, კერძოდ,

თანამედროვე აგროტექნოლოგიების და, განსაკუთრებით, ინტენსიური და მაღალინტენსიური ტექნოლოგიების უმთავრეს ამოცანას წარმოადგენს აგრარულ კულტურათა ბიოლოგიური

102

მცენარის ბიოლოგიური პოტენციალის იმ ნაწილის ამაღლება, რომელიც განაპირობებს მოსავლის მაღალპროდუქტიულობასა და ხარისხს. აქედან გამომდინარეობს აგროტექნიკური ღონისძიებების ისეთი კომბინაციების შემუშავების

აუცილებლობა, რომლებიც იძლევა

მოკლევადიან პერიოდში ევროკავშირის

მცენარეთა ფიზიოლოგიურ-ბიოქიმიური

ქვეყნებს შორის, ხოლო გრძელვადიან

ერთობლივი პარამეტრების განსაზღვრის

მომავალში - მსოფლიოს განვითარებულ

შესაძლებლობას. ასეთი მიდგომა კი

სახელმწიფოთა შორის. ამავდროულად

მოგვცემს აგრარული კულტურების

ყველას ესმის, რომ დღის წესრიგში

(განსაკუთრებით, მრავალწლიანი

რამდენიმე მწვავე საკითხი დგას,

კულტურების) ბიოლოგიური პოტენციალის

რომელთა გადაუჭრელობა აღნიშნულ

პროგნოზირების საშუალებას უკვე

ინტეგრაციას შეუძლებელს გახდის. ამ

სიცოცხლის პირველივე წელს და არა,

საკითხთა შორის ერთ-ერთი ყველაზე

ვთქვათ, 15-20 წლის შემდეგ, როგორც ეს

აქტუალური მდგომარეობს ეროვნული

ხდებოდა ადრე. მცენარეთა ბიოლოგიურ

ნაწარმის შესაბამისობაში როგორც

პოტენციალს ბევრად განსაზღვრავს,

ევროპის თავისუფალი ბაზრის ძირითად

მაგალითად, ფოტოსინთეზური პროცესები,

მოთხოვნებთან, ასევე მთლიანობაში

ნახშირწყლებისა და ცილების აქტიური

განვითარებული მსოფლიოს გლობალური

ბიოსინთეზი, აზოტისა და ენერგიის ცვლა

ბაზრების პირობებთან. ეკონომიკის

და სხვ.

სტანდარტიზაციის ამოცანა ერთ-

აგრარულ კულტურებში ბიოლოგიურ კანონზომიერებათა ცოდნის საფუძველზე ხდება, მაგალითად, ნიადაგში მინერალური და ორგანული

ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი და, ამავდროულად, რთული პრობლემაა ქვეყნის მაკროეკონომიკური განვითარებისა და ევროპული ინტეგრაციის სფეროებში.

სასუქების დიფერენცირებული შეტანა,

სურსათის უვნებლობა ადამიანის

ცხადია, ნიადაგისა და მცენარის

ჯანმრთელობისა და სიცოცხლის დაცვის

თავისებურებებიდან გამომდინარე

ერთ-ერთი აუცილებელი პირობაა. უკვე

და სხვ. აქვე უნდა შევნიშნოთ, რომ

რამდენიმე ათასწლეულია, ადამიანები

აუცილებელია, არა მარტო მცენარეთა

ცდილობენ, თავი დაიცვან მავნებელი და

ბიოლოგიური პოტენციალის ამაღლება,

უხარისხო სასურსათო პროდუქტების

არამედ, ხშირ შემთხვევაში, მცენარეთა

მოხმარებისგან. ამ თემაზე საუბრობდნენ

დაცვა გაუარესებისაგან, რაც შეიძლება

ჰიპოკრატე, ავიცენა, პანენი და სხვა. ძველი

გამოიწვიოს, ვთქვათ, ამა თუ იმ

გერმანული კანონმდებლობით არსებობდა

პესტიციდმა.

მკაცრი სასჯელი იმ მეპურეებისთვის,

საქართველო მიისწრაფვის ადგილის დასამკვიდრებლად შედარებით

რომლებიც ცუდ პურს გამოაცხობდნენ და ა. შ.

103

დადგენილია, რომ გარემოში არსებული

აქვს აუცილებელი ნუტრიენტები იმ

ტოქსიკური ნივთიერებების 70% ადამიანის

რაოდენობით, რომელიც აღემატება მის

ორგანიზმში სწორედ სურსათიდან

ბუნებრივ შემცველობას. ამ მეთოდს

ხვდება. მასში საშიში ქიმიური და

მიმართავენ დაავადებათა პროფილაქტიკის

ბიოლოგიური ნივთიერებები შეიძლება,

მიზნით. მაგ: სუფრის მარილში იოდის

დაგროვდეს როგორც ბიოლოგიური, ასევე

დამატება ხელს უშლის ჩიყვისა და თავის

სასურსათო ჯაჭვის მეშვეობითაც. ამასთან,

ტვინის დაავადებათა განვითარებას. ასევე

თანამედროვე ტექნოლოგიებმა უფრო

ხდება პურის, რძის პროდუქტების და

მრავალფეროვანი გახადა სურსათთან

მარგარინის გამდიდრება ვიტამინებით.

შეხებაში მყოფი მასალები, რომლებიც

რადგან საქართველოს მთიანი რეგიონები

თავისთავად შესაძლოა, გახდეს სურსათის

ოდითგანვე ჩიყვის ენდემურ კერად იყო

კონტამინაციის (დაბინძურების) წყარო.

ცნობილი, ჩვენს ქვეყანაშიც შემუშავებულია

სურსათის უვნებლობის მართვის

ფორტიფიკაციის ეროვნული პოლიტიკა.

თანამედროვე სისტემების მიხედვით

დღევანდელ მსოფლიოში სურსათით

გამოკვლეული უნდა იქნას არა მარტო

მოსახლეობის მზარდი მოთხოვნილების

მზა პროდუქტი, არამედ წარმოების

დაკმაყოფილების მიზნით ფართოდ

მეთოდები, ნედლეული, დამხმარე მასალა,

გამოიყენება ბიოტექნოლოგიის

რეალიზაციის პუნქტები. შემოღებულია

უახლესი მიღწევებით მიღებული

ახალი, ყოველმხრივი ინტეგრირებული

გენმოდიფიცირებული ორგანიზმებიდან

მიდგომა „მინდვრიდან მაგიდამდე“,

(გმო) წარმოებული სათესლე და სანერგე

რომლის თანახმადაც სურსათის

მასალა, ასევე გენმოდიფიცირებული

უვნებლობის სისტემა უნდა მოიცავდეს

სასურსათო პროდუქტები. გმო სასურსათო

წარმოების ყველა ეტაპს.

პროდუქტების გამოყენებას თავისი

გლობალური განვითარების ერთერთ პრიორიტეტულ მიმართულებას წარმოადგენს ეკოლოგიურად სუფთა პროდუქტების წარმოება. დიდი ყურადღება ეთმობა ასევე ფორტიფიცირებული და გენმოდიფიცირებული პროდუქციის კონტროლს. ფორტიფიცირებული ანუ „გამდიდრებული“ არის პროდუქცია, რომელსაც დამატებული

104

დადებითი და უარყოფითი მხარეები აქვს. გამოყენების თვალსაზრისით ასეთი პროდუქტები გამოირჩევიან მაღალი ხარისხით, დიდი ხნის განმავლობაში ინარჩუნებენ სასაქონლო სახეს და კვებით ღირებულებას. მოწინააღმდეგეების აზრით კი გენმოდიფიცირებულ მცენარეთა უჯრედებში შესაძლებელია, მოხდეს ადამიანისთვის საშიში ნივთიერებების (ტოქსინები, ალერგენები) არამიზნობრივი

სინთეზი და ის საზიანო აღმოჩნდეს

ინოვაციების დანერგვა აგრარულ

როგორც ადამიანისთვის, ასევე

მეურნეობაში კომბინირებული პროცესია

ეკოსისტემისთვის, რადგან მისი გადაცემა

და ის ვითარდება ტექნოლოგიებთან,

ხორციელდება კვებითი ჯაჭვების

ეკონომიკასთან, ინსტიტუციებთან და

საშუალებით. ამიტომ ამ საკითხისადმი

საზოგადოების ცვლილებასთან ერთად.

არაერთგვაროვანი დამოკიდებულებისა

ინოვაციების განვითარებისთვის მხოლოდ

და ერთგვარი რისკის გამო საერთაშორისო

ცოდნა და ტექნოლოგიების სრულყოფა

დონეზე (კარტახენას ოქმი) შემუშავდა

საკმარისი არაა. ამ დროს უმთავრეს როლს

რეგულირების მექანიზმები. ხოლო გმო-ს

თამაშობს კანონმდებლობა, პოლიტიკა,

შემცველი პროდუქტების ქვეყანაში

ინფრასტრუქტურა, დაფინანსების წყაროები

მიმოქცევის პოლიტიკას განსაზღვრავს

და ბაზრის კვლევა (Klerkx, L., Aarts, N.,

სახელმწიფო. აუცილებელი პირობაა გმო-ს

& Leeuwis, C. 2010. Adaptive management

შემცველი პროდუქტის შემცველობის

in agricultural innovation systems: The

აღნიშვნა ეტიკეტზე. ვფიქრობთ,

interactions between innovation networks and

სასურველია, ჩამოყალიბდეს კვების

their environment. Agricultural Systems, 103,

პროდუქტების ხარისხის დარღვევის

390-400).

კონტროლის ლაბორატორია, რომელიც განახორციელებს როგორც სასოფლოსამეურნეო, ასევე საკვები პროდუქტების სერტიფიცირების სამუშაოებს, დაწყებულს ნედლეულიდან და დამთავრებულს საბოლოო პროდუქტის შექმნამდე; დამატებით გაითვალისწინებს მონიტორინგს გარემო არეზე, ნიადაგზე, წყალზე, ნედლეულზე და სხვა ფაქტორებზე, რომელსაც გადის საკვები პროდუქტი საბოლოო სახის მიღებამდე.

აგრარული ინოვაციური სისტემა წარმოადგენს ამ საქმეში ჩართული ინდივიდუმებისა და ორგანიზაციების ქსელს, რომელსაც მხარს უჭერს სახელმწიფო პოლიტიკა და ინსტიტუციები და რომლის შედეგია ახალი პროდუქციის, ორგანიზაციული ფორმებისა და პროცესების დანერგვა. პოლიტიკა და ინსტიტუციები მუშაობს ისე, რომ მაქსიმალურად ეფექტური იყოს ცოდნის გაზიარება ყველა ინდივიდს შორის.

სასერთიფიკაციო სამუშაოების გარდა

მაგალითისთვის, აგრარული და კვების

ლაბორატორიას აგრეთვე შეუძლია,

მრეწველობის სექტორები, როგორც წესი,

დამატებით განახორციელოს საკვლევი

წარმოდგენილია ცალ-ცალკე, მცირე

სამუშაოები და გასცეს რეკომენდაციები

საწარმოების სახით და მათი განვითარება

საკვები პროდუქტების ხარისხის

საკმაოდ ნელი ტემპებით მიდის;

უზრუნველყოფასთან დაკავშირებით.

თუმცა ცვლილებები სწრაფად ხდება,

105

როდესაც ეს ორი სექტორი მჭიდროდ და

სურსათის ხელმისაწვდომობა,

კონსოლიდირებულად იწყებს მუშაობას

ენერგეტიკული, ეკოლოგიური

(Innovation in the food and agricultural

და უსაფრთხოების საკითხები.

industries: a complex adaptive system. By

ყოველივე ზემოთქმულის მიღწევა

Michael Boehlje, Stefanie Broring and Maud

შესაძლებელია მხოლოდ შესაბამისი

Roucan-Kane. Working paper #09-19 December

ცოდნის ხელმისაწვდომობით,

2009 Dept. of Agricultural Economics. Purdue

რომელიც უნივერსიტეტიდან იწყება.

University).

უნივერსიტეტი უნდა გახდეს ინოვაციების

ინოვაციების დანერგვა აგრარულ სექტორში აუციელებელია მსოფლიოს წინაშე არსებული ისეთი პრობლემების გადასაწყვეტად, როგორიცაა კლიმატის ცვლილება, გლობალური დათბობა,

106

და ქვეყნის მდგრადი განვითარების პროგრამების შემუშავების ძირითადი ბაზა. განვითარებისთვის აუცილებელია საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების როლის გაძლიერება და ამ საქმეში მეტი რესურსების მობილიზება.

სარედაქციო ჯგუფი ზურაბ ჯიბლაძე პროექტის ავტორი და მთავარი რედაქტორი გიორგი გაგოშიძე მიმართულების რედაქტორი მარინე ბუაჩიძე პასუხისმგებელი რედაქტორი ნათია ვადაჭკორია მასმედიასთან ურთიერთობები დალი ჯვარშეიშვილი ტექნიკური რედაქტორი გია არაბული მხატვრული რედაქტორი გიორგი ჯიბლაძე კონსულტანტი ზაზა კირთაძე ლოგისტიკის სპეციალისტი ანდრო გაფრინდაშვილი პროგრამისტი გიორგი მახარაშვილი პროგრამისტი

107

Jiuli Sartava 1944-1993 ww. erovnuli gmiri, wminda giorgis oqros, vaxtang gorgaslis pirveli xarisxis da sxva ordenebis kavaleri, generalmaiori

Jiuli Sartavas saxelobis saxelmwifo politikis da marTvis sadoqtoro skola axorcielebs umaRlesi akademiuri ganaTlebis mesame safexuris (doqtorantura) profesiul saganmanaTleblo programebsa da samecniero kvlevebs; agreTve eweva aqtiur saqmianobas axalgazrda politikosebis da sajaro moxeleebis momzadebis, profesionaluri gadamzadebis, kvalifikaciis amaRlebisa da staJirebis organizaciis mimarTulebiT. #4 2015

qarTuli politika

saqarTvelos teqnikuri universiteti 0175, saqarTvelo, Tbilisi, 108 kostavas q. 77 veb: doctoralschool.ge el-fosta: info@doctoralschool.ge tel: 571 169 992, 595 59 23 50

2014 wels saqarTvelos teqnikur universitetSi dafuZnda Jiuli Sartavas saxelobis saxelmwifo politikis da marTvis sadoqtoro skola. Jiuli amave universitetis warCinebuli studenti da aspiranti iyo. mogvianebiT man aqve daicva disertacia marTvis efeqtianobis sakiTxebze. xelisuflebaSi yofnisas is yovelTvis aqtiurad TanamSromlobda mecnierebTan. misi iniciativiT Seiqmna axalgazrda mecnierTa klubi, dafuZnda jer axalgazrduli problemebis Semswavleli, xolo Semdeg sazogadoebrivi azris Seswavlis, formirebis da prognozirebis samecniero centrebi. misi avtorobiT saxelmwifo mmarTvelobiT saqmianobaSi pirvelad dainerga sistemuri analizis meTodi, e.w. `sisani~, romelmac mTlianad Secvala qveynis regionaluri saqmianobis Sefasebis da marTvis arsebuli praqtika.

Jiuli Sartavas saxelTanaa dakavSirebuli Savnabadaze `axalgazrduli qalaqis~, md. veres mimdebare teritoriaze `mziuris~, xolo mogvianebiT rusTavSi unikaluri sabavSvo rkinigzis mSenebloba, romlis gaSenebac misi totaluri devnis pirobebSi gmirobis tolfasi iyo. misi TaosnobiT agebuli memorialuri Zeglebi `wiTel xidze~ da ruxSi qarTvel-afxazTa da mTlianad kavkasielTa megobrobis simbolod iqca.

Jiuli Sartavas saxelmwifo moRvaweoba `kargi mmarTvelobis~ SesaniSnavi magaliTia, xolo gardacvaleba samSobloze usazRvrod Seyvarebuli vaJkacis gmiruli nabiji. misi mowameobrivi cxovreba Rirseulad Seafasa misma uwmindesobam, sruliad saqarTvelos kaTalikos-patriarqma ilia meorem, rodesac ganacxada, rom man `Cveni qveynisTvis Zalze mZime, urTules droSi, icxovra ise, TiTqos mTel tkivils Rebulobda sakuTar Tavze~.