tarih ders notu

AVRUPA HUN DEVLETĠ ( 475-469): BATI HUN DEVLETĠ EGEMENLĠK YILLARI: 374 - 469 MERKEZĠ: Segedin civarı (bugünkü Macaristan'da) ĠLK HÜKÜMDARI: Balamir Han Uldız ve Rua zamanında orta avrupaya hakim oldular. En parlak dönemi Atilla zamanıdır. Avrupa Hun Devleti, Ural dağlarından Tuna nehrine kadar uzanan Orta ve Doğu Avrupa topraklarında kuruldu. Devletin en ünlü hükümdarı Atilla „dır. Atilla önce Doğu Roma Ġmparatorluğu üzerine seferler yaptı daha sonra Batı Roma Ġmparatorluğu üzerine de seferler yaptı. Devlet bir süre sonra yıkıldı.Atilla, Bizansla konstantia (margos) ve Anatolios barıĢ anlaĢmalarını yaptı.

AK HUNLAR (EFTALĠTLER) : 420 - 564 MERKEZĠ: Varvaliz (Kunduz civarında) ĠLK HÜKÜMDARI: Aksuvar Kagan. Hun devleti yıkılınca Çin denetimine girmek istemeyen bir kısım hunlar 4.YY.da Afganistan, Kuzey Hindistan ve Ġran‟a yerleĢtiler. 567‟de Sasani ve Göktürklerce yıkıldı.

GÖKTÜRKLER : KÖK TÜRK DEVLETĠ 552 - 745 MERKEZĠ: Ötüken ĠLK HÜKÜMDARI: Bumin Kağan. Türk adı ile kurulmuĢ ilk Türk devleti Göktürklerdir. 552‟de Bumin Han önderliğinde Ötigen‟de kuruldu. Bumin Kağan Orta Asya‟daki bütün Türk boylarını egemenliği altında topladı.

KardeĢi Ġstemi„yi Batı ülkelerine "yabgu" olarak atadı. Ġstemi Yağbu, sasanilerle anlaĢarak Ak hunları yıktı ve Ġpek yolunu denetime aldı. Batı Türkistan hızla TürkleĢtirilmiĢtir. Asya da kurulan ikinci büyük Türk devletidir. Millet ve devlet bilinci geliĢmiĢtir. Doğu Roma‟ya resmi heyet gönderilmiĢtir.

Bumin kağan ölünce yerine oğlu Murat Kağan Hükümdar oldu. Murat kağan, devleti Ġstemi Yabgu ile birlikte yönetti. Ġstemi Yabgu; bu defa Sasanilere karĢı BĠZANS ile iĢbirliği yaparak, Sasani devletinin zayıflamasını sağladı. Göktürk- Bizans iĢbirliğinin Sasanileri zayıflatması, Hz. Ömer Devrinde Ġslam Ordularının Sasanileri yenmesini kolaylaĢtırmıĢtır.

Bu dönemde Ġpek Yolu, Türklerin denetimine girdi. Türkler, Çin‟e üstünlüklerinin kabul ettirdiler. Devlet 582 yılında önce Doğu Göktürk Devleti ve Batı Göktürk Devleti olmak üzere ikiye ayrıldı. AyrılıĢtan bir süre önce Doğu Göktürk Devleti 630 yılında çin egemenliğine girdi. Daha sonra 658 yılında Batı Göktürk Devleti de Çin egemenliğine girdi.

KUTLUK DEVLETĠ ( 2. Göktürk Devleti ) : Çin egemenliğinde yaĢamak istemeyen Türkler her fırsatta isyan ettiler. Bağımsızlığa alıĢkın olan Türkler sonunda Kutluk adındaki bir kahraman yönetiminde bağımsızlıklarını kazandılar(682). 630-680 Göktürklerin fetret devridir ve Orhun kitabelerinde anlatılır. Kutluk Kağan Çine karĢı "Ulusal KurtuluĢ SavaĢına" giriĢerek II. Göktürk devletini kurmuĢtur. Bu özelliği ile Kutluk Kağan Türkiye Cumhuriyeti'ni kuran M.Kemal Atatürk'e benzer. Kutluk kağan, Ötüken‟e sahip olarak 2. Göktürk Devletini kurdu. Bu devlete kurucusundan dolayı Kutluk Devleti de denir.

Kutluk kağan Çinlilere karĢı baĢarılar kazanarak devletin topraklarını geniĢletti. Onun en önemli yardımcısı değerli devlet adamı vezir Tonyukuk idi. Kutluk Kağan Devletinin en parlak dönemi Bilge Kağan zamanıdır. Bilge Kağan, devlet baĢkanı kardeĢi Kültigin ise ordu komutanı idi. YaĢlı ve tecrübeli Tonyukuk da vezir görevi ile Bilge Kağan‟nın yanında yer aldılar, Göktürk devletine en parlak dönemini yaĢattılar. Önce Tonyukuk sonra Kültigin„nin ölümü üzerine yalnız kaldı Bilge Kağan„ın da ölümü üzerine devlet zayıfladı ( 734 ) Uygur Basmil ve Karluklar ayaklandılar, Kutluk Devleti‟ni yıktılar ( 744 ) Asya Hun Devleti'nden sonra Türkleri tarihte ikinci defa tek bayrak altında toplamayı baĢarmıĢlardır. Milliyetçilik duygusu, Fransız ihtilalinden 1000 yıl önce Göktürkler döneminde en yüksek seviyede yaĢanmıĢtır. Orhun Anıtlarını dikerek (II.Göktürk zamanında) Türk tarihi ve Türk edebiyatının ilk yazılı kaynaklarını oluĢturmuĢlardır.

UYGUR DEVLETĠ: EGEMENLĠK YILLARI: 745 - 840 MERKEZĠ: Ötüken'de Ordu-Balıg (Kara-Balasagun) Selanga Irmağı çevresinde kurulmuĢtur. 9 uygur + 9 oğuz= 10 uygur devleti.

Merkezi Orhun kıyısındaki karabalasagundur. ĠLK HÜKÜMDARI: Kutlug Bilge Köl Kagan. Uygurlar önceleri Hunların, daha sonra da sıra ile Avarların, Göktürklerin egemenliğinde yaĢadılar. Daha sonra Karluklar ve Basmiller ile birleĢip 2. Göktürk Devletine son verdiler. Kutluk Bilge Kül, Karabalgasun merkez olmak üzere Uygur Devletini kurdular ( 744 ).

Uygur egemenliği Yüzyıl kadar sürdü. Çin mücadeleleri ve kıtlıktan dolayı 839‟da zayıfladılar.

Uygur„lar önceleri Kırgızların saldırılarına dayanamayıp 840‟ta iki Uygur devletine bölündü. 13. yy baĢlarında Moğolların egemenliği altına girdiler. Bundan sonra siyasi varlıkları sona erdi. Uygurlar; 12