In gesprek met

troffen door de scheepsramp. Ik weet niet of erpersonen bij waren, die in uw Mannenkoor zongen. Ik heb hier een plaat in huis van „Als g’ in nood gezeten, geen uitkomst ziet”. Dit heeft ons zeer bewogen. Misschien is deze plaat net voor de ramp opgenomen en misschien zult u dit lied deze dagen nog wel eens zingen. Ik kan me heel goed voorstellen, wat dan in uw harten zal omgaan. Maar ik hoop dat u de kracht moogt ontvangen om dit te zingen. En als ik dan denk aan „Ruwe stormen mogen woeden”. Deze plaat heb ik vanmorgen heel vaak gedraaid en daarbij was ik met mijn gedachten bij de nabestaanden van deze verschrikkelijke ramp. Ik hoop dat deze mensen ook de kracht mogen ontvangen om door dit voor hun zwaar beproefde leven verder te kunnen gaan. Ik schrijf u dit alles uit medeleven. Ik en mijn vrouw wensen u de kracht en sterkte toe om in het geloofvan onze Here Jezus Christus verder te kunnen gaan.

Een mijnwerkerszoon, (w.g.) J. Aldewereld, Brunssum (Limburg).

Jan van Dalfzen.

132

In gesprek met Jan Louwe Korf, de laatste nog levende medeoprichter van Het Urker Mannenkoor „Hallelujah”

„Toe ik zestien joar was, toe ad je nog gien orgel in de kark, dus toe ad je een vuurzinger: Jaauwk van Pieter. Mar as Jaauwk et begin adde,.dat ie z’n moend eupen ding,... dan kon je Garret Bakker in ouwe Kobus in Meandert van Aagien in nog verskeien van die ouwe luitjes er boven eut oren! Nou, dat wazzen mar gien zingers!”

Zestien jaar oud was hij, toen hij in 1910 lid werd van het pas opgerichte Christelijke Mannenkoor „Hallelujah”. Geplaatst bij de laagste stem, Bassus, zong hij al ras zijn partij mee uit de beroemde Vierstem. Samen met andere zangers van het eerste uur ondersteunde hij zondags het psalmgezang in de Bethelkerk, die toen nog geen orgel had. Ook beoefende hij met andere vissers in het „veronger” van hun botters en hij maakte de eerste openbare uitvoeringen van ,,de zang” mee. We hebben het over Jan Louwe Korf (geboren 4 december 1894), de laatste nog levende mede-oprichter van het Urker Mannenkoor. Als de dag van gisteren herinnert hij zich namen en gebeurtenissen uit de grijze beginperiode van „Hallelujah” en hij weet er uitstekend over te vertellen. Wij hadden een

133

gesprek met deze laatste der Mohikanen en laten hem hier aan het woord. Korf begint zijn verhaal met de periode waarin hij pas lid was geworden. Hij herinnert zich de manier waarop de eerste dirigent, Gerrit de Boer (alias Gerrit Bakker), die bekend stond om zijn machtige stemgeluid, dejongere leden dejuiste tonen bijbracht.

,,Toe ik op de zang kwam worde ik tussenJan Gerssen inJan van Derk van Na (Jan Ras) inezet. We zongen eut de ouwe Vierstim. Doar stingen vier partijen in: Tenor, Discant, Altus in Bassus, woar ik zelf bij was. In dan mosje goed eutkieken oor, want de woorden stingen in ouwerwes skrift. Loater kon gieniene van de jonge gasten dat maar lezen, in dan laggen ze et gewoene psalmboekien er noast om de vorsies eut over te skreeven. Mar goed, ouwe Garrit Bakker was er al gauw mie eut eskeien in toe worde Kobus (Kobes de Boer) directeur. Mar Garret Bakker die ad de gewoente, as we suundesmiddes stingen te zingen, om zomaar om et koor ene te lopen..;dan sting ie te leusteren ofje niet fout wazzen eh.... Dat toe op een keer, toe sting ie after mij! In doar iniensen bruit ie an m’n oor: „Dooooo. moet je er goed eutoalen!” Affijn, dat ad ie al een zuundegmiddeg of driej, viere zo edoon toe zegt Jan van Derk van Na tugen Jan Gerssen: ,,Doar wor je toch ok beroerd van!” Toe zegt Jan Gerssen: „ As ie wier langers komt dan gief ik em wel ers een klap vor z’n ouwe waffel en dan dut ie et nooit wier.” ,,Nou”, zegt Jan van Derk, ,,dat kuun je toch niet doen!” „Eh, dan moet ie mar niet van die roare skreawen gieven”, zegt Jan Gerssen. Dat toe we de zang eut gingen, toe zeen ik tugen Kobus, de directeur, dat ij Garret Bakker mar mos woarskuwen, want wat Jan Gerssen zeen, dat ding ie ok oor! Dat dat et Kobus toe edoon, in toe is ouwe Garret Bakker zieker goed verskeuten, want ij et et nooit wier edoon.

134

Op de repetities werden uitsluitend vierstemmige psalmen en Hazeuliederen gezongen. Sommige koorleden waren zo aan hun eigen „stem” gewend dat ze ook in de kerk niet anders konden en de melodie in Discant, Altus of Bassus zongen, in plaats van in de gewone Tenorstem. Jan Korf was ook zo iemand:

,,Ik adde de leagste stim: Bassus. Meen zingen liek maar op brommen dan op zingen in m’n vrouwe skul wel d’rs dat ik de psalmen niet normoal kon zingen. Want as ik zong, dan zong ik alteed diepe bas, ok in de kark. Ik wiet nog goed, dat we op een zuundag in Skevelingen laggen. Affijn, ik ging nor de kark in toe zat er een man vor m’n, dat was zieker een skoelmeaster of zo. Dat toe zongen we de eerste psalm, psalm 68 was dat, in doar bij de leste riegels draait de measter em omme in zegt tugen mij: „Zeg schipper, kunt u niet anders zingen?” Nou, dat kon ik niet, dus ik zeg: „Nee....” Affijn, toe de kark eutging vroeg ie of ik soms op een zang was. Ik vertelde em van „Hallelujah” in dat ik diepe bas zong in toe zeen ie: „Nou, ga dan maar door hoor; het klonk toch wel mooi, zo door de psalm heen!” Nou, doar ad ie wel gelik an marje oren et niet te doen, vanzelf, wantje storen de gemientezang.”

In de jaren twintig gaf het koor af en toe een uitvoering voor de Urker bevolking. Een bijzonder „concert” vond plaats tijdens de strenge winter van 1929.Jan Korf:

,,We mozzen allemoal op et ees van de Zuierziej koemen, net beuten de toren. In toe eawen we een poar vorsies ezongen. Dat moet zo mooi eklonken eawen dat ze zeenen dat er ingelen zongen! In de minsen die an et Oosten van et dorp woenden adden er nog maar an dan die bij de toren stingen, want

135

Intussen was de dirigeerstok in handen van schoolmeester Gerardus Metz gekomen. Had men tot die tijd uitsluitend vierstemmige psalmen en Hazeuliederen gezongen, de nieuwe directeur voegde de bundel „Neerbosch zangen” aan het re¬ pertoire toe. Later bracht hij ook wel ,,losse” muziekstukken mee. Onder Metz’ leiding viel het eerste concert buiten Urk. Op hemelvaartsdag 1930 toog het Urker Mannenkoor op twee botters naar Wieringen, waar ’s avonds in Den Oever een uitvoering voor arbeiders van Zuiderzeewerken werd gegeven. Het werd een groot succes. De twee schepen waarmee men reisde waren de UK 18 met schipper L. Kamper en de UK 168 van Jan L. Korf. Deze laatste weet zich de reis naar Wieringen nog goed te herinneren, evenals een „wonderbare visvangst” in de nacht daarop.

,,We zouen ’s middes om allef twien van Urk ofgoon. Dat we adden net de kost op, toe ging ik twest an boord om de metor an te maken. De jonges wouen niet miej; die zenen: ,Jie kunen et alliendig ok best an. Je eawen volk zat bij je.” Nou, we wazzen toe mit een goeie zestig lien, mar ik dink dat er vijftig miej ewest eawen noar Wieringen, in iedere hotter veefintwintig. Et was zoemerdag, een prachtmooi weertjen, in we adden nog vrouluien ok an boord! We zongen in Den Oever, in een zoal woar een oenderd man of veef, zesse in kon. Ik dink dat er twieduzed in zatten! Mannen in vrouwen, op engkanger z’n skoot zatten ze. Er wazzen er die adden iele stokken moeten lopen om te koemen leusteren. Nou, we eawen prachtig ezongen oor. Et was Metz goed nor z’n zin. Ze eawen prachtig ezongen oor. et was ploaten. Je adden toe de eerste apparaten om geluid op te niemen, wiet je wel. Er adden er wel een stok of tiene zo’n ding bij er, van die rikke boeren.

136

Toe et ofeloepen was worden we eutenodigd om wat te eten of te drinken. Mar ja, vuul eawen we niet eneumen want we mozzen wier voort: oenze moats laggen in de Urker aven te wachten om ansoop te kulen. Nou, et worden evengoed allef ienen aardat we wier terogge wazzen. InJannesien, oenze moat, ging tekeer as de rook! Alle angeren wazzen de aven al eut in de nacht was al allef omme. Mar ik zeen tugen em: „Wie kan zeggen of hard of zachies zeilen voordeel is?” We kunen morgenochted de eerste wel wier d’rs in de aven wezen!” Mar goed, wij gingen vissen in we wazzen net een stukkien beuten de aven, net doar nou die nije euzen stoan zowat, toe zeg ik tugen de jonges: „Weg de zak! Je wieten nooit woar ansoop wupt!” Ze wazzen et er wel niet arg miej iens, mar toe we twie uur etrokken adden zat er zovuul ansoop in.we adden nog nooit zovuul ansoop bij engkanger ezien! Toe zegt Jannesien: ,,Nou, nou....” Ik zeg: ,, Gien genou, toe skiet an boord want dan kunen we nog een trekkien doen.” In ’s ochtes om zuven uur wazzen wij de eersten wier in de aven, in toe adden we rei zovuul as zuven of acht angere spannen. In Jannesien kon et niet begrepen: „Ze eawen doar nog nooit ansoop evongen!” Mar ik zeen: „Nou, zien je et nou? Of arde of zachies zeilen voordeel is?”

Elf dagen na het Wieringer concert werd de eerste foto van het koor gemaakt: tweede pinksterdag. Het koor beleefde in die dagen een bloeiperiode als nooit tevoren. Het ledental steeg tot ongeveer zestig en de jaarlijkse uitvoeringen op Urk trokken veel publiek. Jan Korf herinnert zich een concert in de bewaarschool dat wegens de grote belangstelling maar liefst vier avonden achter elkaar werd gehouden. Een van de bederen viel bijzonder in de smaak bij de toehoorders , zo herinnertJan Korf zich:

„Prachtige, mooie liederen zongen we. Want hoor d’rs effien:

137

En dan kwam:

en dan:

Heilige stilte, hemelvrede woonden bij des Heilands graf; en tot de uitverkoren stede dalen’s Heeren engelen af.

waken bij het graf.

Diep ontroerd terneergebogen nadert daar een vrouwenschaar. Ach, wie zal haar tranen drogen bij haar rouw zo bang en zwaar. En dan was het.oeps! Dan stak Metz zo de beie anen in de oogte. Dan zongen we eut voile borst: Dankt God! Verlost! Uw Heere is verrezen....

Nou dat adden ze op Urk nog nooit oort, zoiets!”

De koorleden waren voor het grootste deel visser van beroep. Vaak namen ze de muziekstukken mee „naar boord” en oefenden dan voor zichzelf, of, als ze door harde wind gedwongen in vreemde havens lagen, in groepjes bij elkaar in hun schepen. De negentigjarige Jan Korf vertelt over zo’n gezamenlijke oefening:

„Toe adden we suundes van Metz een nijt stok meziek ekriegen: de Deutsche Messe (in Nederlandse vertaling). In ij zeen tugen oens: „Ik zaljullie ruim de tijd geven om dit thuis eens goed te bestuderen. Dan gaan we het over twee weken op de repetitie wel eens proberen te zingen.” Affijn, wij nammen dat pepier in de nacht van zuundag op moondag miej an boord. Mar ’s moondessaves al laggen we verwaaid in ’t Ras (Terschelling). Nou adde Luut van Bonsien (L. Kamper) een hotter mit een veronger, doar kon wel veefentwientig man in, dan zatje op engkanger. Dat toe zenen wij

138

Veteranen.

139

zo onger engkanger: ,,Loaten we kieken of we dat nije lied er in kunen kregen.” Maarten van Garret van Maarten zou dan dirigent wezen. Er wazzen van elleke stim wel een poar zingers in zo begonnen we te oefenen. Eerst stim vor stim de noten duurniemen. Ongertussen worde et oardig benauwd, mit zovuul volluk, dat toe eawen we et luk eupen egooid vor wat frisse locht. Noa een teedjen zeen Maarten: „Willen we d’rs kieken of dat een bietjen klinken wil mit vier stimmen tegelik.” Nou, dat ging beregoed! Iniensen oorden wij geklap in toe bliek de kaant vol mit Terskillingers te stoan. Die minsen stingen noar oens te leusteren. In toe suundesmiddes op de zang vroeg Metz of wij z’n nije stok meziekok nog duurekieken adden. ,Ja”, zeen Luut van Bonsien, die ok in et bestuur zat, „dat mozzen we mar d’rs mit de iele zang duurzingen. Want moondag in dingesdag ea¬ wen we dat in ’t Ras ers duureneumen in dat ging oardig goed, zo mit een veefentwientig man.” Metz wou eerst niet arg, want ja, veefentwientig of veefinzestig dat is een iel verskil. Mar goed, ij zou et dan mar d’rs perbieren. In toe, op de veefintwientig die in ’t Ras instudiert adden, doar zong de iele zang de Deutsche Messe op! „Dat begrijp ik helemaal niet,” zeen Metz. ,Jullie hebben het er nog beter in zitten dan ikzelf.” Met deze belevenis eindigt de bijdrage uit de herinneringen van Jan Louwe Korf. Hij bleef tot 1943 lid van het Urker Mannenkoor ,,Hallelujah”.

(door T. Roos)

140

Dirigent Willem Hendrik Zwart: „Het gaat ten diepste om het Solo Deo Gloria”.

Op 14 oktober 1963 werd door de toenmalige dirigent van het Urker Mannenkoor Hallelujah, de heer Frits Bode, voorgesteld om voor de orgelbegeleiding van het concert in Den Helder, op vrijdag 8 november, de organist W.H. Zwart te vragen. Het zou de eerste kennismaking van de huidige diri¬ gent met het koor worden. Als we die eerste ontmoeting uit ons geheugen opdiepen, tijdens een gesprek met de heer Zwart, zegt hij: „Ik moest plotseling invallen in Den Helder, toen de vaste begeleider van het koor ziek was geworden. Ik weet nog dat Riek van der Haar die avond solo zong. Tja, hoe gaat dat he? Je weet niet hoe het koor de liederen zingt, als je het nog nooit hebt begeleid. Het liep dan ook niet echt zo gesmeerd.” Willem Hendrik Zwart, een zoon van de bekende organist, orgelhistoricus en componist Jan Zwart, werd op 26 mei 1925 geboren in Zaandam, een stad die zoveel oud-Urkers onder haar inwoners telde. Willem H. groeide op in een gezin waar de muziek zo’n beetje centraal stond. De noten werden hem als het ware met de paplepel ingegoten. Op onze vraag of hij iets kan vertellen over de weg waarlangs hij moest gaan om uit te groeien tot een bekend organist/dirigent antwoordde hij: „Het was voor mij een geluk dat ik opgroeide in een muzikaal gezin. Mijn vader, Jan Zwart, begon tijdens de Eerste Wereldoorlog met orgelconcertjes in de kerk, die rond het middaguur een half uurtje openstond voor iedereen die behoefte had om een beetje bij te komen. Dit was misschien al als een stukje evangelisatie te beschouwen. Later begon hij met zijn dinsdagavondconcerten en hij ging zelf muziek componeren. Sinds 1927 was hij radio-organist voor de N.C.R.V. Hij moest dan „live” spelen, en neem maar van mij aan dat dat een hele opgave was: Ik groeide dus als het ware op in de muziek. Ook andere familie- en gezinsleden hebben op het muzikale vlak

141

hun sporen verdiend. Maar wat mij betreft, ik studeerde aan het conservatorium het hoofdvak „orgel” met als bijvak „dirigeren”. Nadat ik met goed gevolg het conservatorium verliet, ontving ik een benoeming als organist. Voorwaarde was echter dat ik ook het kerkkoor onder mijn hoede nam en zo is het gekomen dat ik net na de Tweede Wereldoorlog mijn eerste stappen zette op het pad van de koordirectie”. Na de eerste kennismaking in het jaar 1963, verloren het Urker Mannenkoor en de heer Zwart elkaar een beetje uit het oog. Het zal dan ook een grote verrassing voor hem geweest zijn, toen hem door het bestuur de vraag werd gesteld of hij de muzikale leiding van het koor op zich wilde nemen. Als we ongeveer een jaar na dit verzoek vragen: „Wat was uw eerste gedachte toen „Hallelujah” als dirigent u vroeg?” „Tja, daar vraagt u me wat. Ik weet nog steeds niet hoe ik op Urk bekend geworden ben, als dirigent dan. Ik heb nooit echte connecties met Urkers gehad, natuurlijk wel beroepshalve als begeleider. Zo kende ik Meindert Kramer en Frits Bode als dirigenten van Urker koren. Maar echte relaties?.... Nee, het kwam voor mij als een volkomen verrassing! En dat ging echt op zijn „Urks” he. Zo van: „We hebben je tot dirigent benoemd. Kun je zaterdagavond komen, want dan benje toch vrij....?” Hoe keek u daar tegenaan? „In Zaandam heb ik veel Urkers ontmoet. Ik ben zelf uit de Zaan afkomstig en daar woonden in mijn jeugd heel wat Urkers. Ik herinner mij nog dat sommigen in klederdracht liepen. Maar de mentaliteit he, die lag ons Zaansen wel! Dus toen ik als dirigent gevraagd werd, dacht ik: dat kan ik allicht eens proberen. Het bleek na de eerste directie direct te „klikken”. Later ben ik officieel benoemd. Ik kon twee jaar geleden niet zeggen dat ik Urk zo goed ken¬ de. Nu is dat veel beter. De Urker mentaliteit is me bevallen. Kijk: Elk paard heeft wel eens een klopje op de schouder nodig. Zo is het met een dirigent ook. Er mag best wel eens gezegd worden: „Dat heb je goed gedaan,joh!” of: „Het ging

142

fijn vanavond” en niet te vergeten: kritiek is ook nuttig op zijn tijd. Ik ben vroeger organist in de stad Groningen geweest. Nu, daar had na tweejaar niemand ook maar iets tegen me gezegd. Ik wist dan ook helemaal niet waar ik aan toe was. Pas toen ik een benoeming in Kampen aannam, hoorde ik via via, van een Groninger: „Die Zwart he, die missen we toch wel hoor!” En toen ik vroeg waarom er dan nooit iets tegen me gezegd was, werd er geantwoord: ,Ja zo zijn wij Groningers. Als je het goed doet, dan zeggen we niks”. Zo’n mentaliteit, daar kan ik niet mee overweg.” U bent nu ruim een jaar dirigent. Wat is uw ervaring na een jaar voor het Urker Mannenkoor gestaan te hebben? Wat zou u het eigene van het koor willen noemen? „Urk heeft helemaal een eigen stijl en daar moetje je als diri¬ gent bij aanpassen. Als ik als westerling de zaken op zijn westers ging aanpakken. nee hoor, dat liep gegarandeerd fout. Als dirigent laat ik bepaalde zaken gewoon aan ,,Urk” over. Ik noem het repertoire, maar ook iets als de spraak. Als je aan dat laatste iets probeert te veranderen dan is de Urker sound emit. Ja toch,je kuntje toch ook geen „Maastreechter Staar” zonder zachte g voorstellen? Het eigene van het koor, dat is voor mij de openheid onder elkaar. Men is recht voor de raap: „Dat vind ik.” en niks geen flauwekul. Een Urker heeft een groot incasseringsvermogen, dat is me wel opgevallen. Jullie hebt beslist geen lange tenen.” Voor niet Urkers kan dat wel eens eigenaardig lijken, die Urker gedragswijze! Maar als je ze leert kennen blijken het prima mensen te zijn. Een voorbeeld: Het zal zo’n twintig jaar geleden geweest zijn dat ik een orgelconcert in Blokzijl gaf. Aan de vooravond werd ik gebeld door een Urker, die een bandrecorder had gekocht en mijn spel wel wilde opnemen. „Heb je daar geen bezwaar tegen?”, zo vroeg hij. Nu, dat had ik uiteraard niet en ik was de man al bijna ver¬ geten, toen hij later na het concert op me af kwam lopen. „Ben jij Zwart?”, zo begon hij. „Wat ben ik je schuldig?”

143

Nou, dat was voor mij helemaal een rare vraag. Ik wilde uiteraard geen geld aannemen en de man vroeg daarop of ik vis lustte! Dat ging er natuurlijk wel in en hij beloofde me de week daarop „wat vis” te brengen. Maar wat er die week daarna kwam, geen vis! Dus ik beschouwde de zaak al als afgedaan, tot weer een week later de Urker aanbelt. En niet met een maaltje vis, wat ik verwachtte, maar een emmer vol van het zeebanket! Dat is nu echt Urk he.” Als we informeren hoe hij de toekomst ziet, zegt hij met overtuiging: „Wel, ik hoop dat de trend die zich het afgelopen jaar inzette, doorgang mag vinden. De sfeer was goed. De animo was uitstekend, er kwamen nieuwe leden. Ik heb goede hoop op een verdere vooruitgang. En bij gezondheid hoop ik nog lang bij het koor te blijven werken”. „Bij gezondheid” is een opmerking met een diepe achtergrond. Het is inmiddels al weer elf jaar geleden dat de heer Zwart uitgeschakeld werd door een hartinfarct. De zaak liet zich vrij ernstig aanzien, maar na een grondige therapie trad er een wonderbaarlijk herstel in, zodat hij zich weer geheel aan zijn werk kon wijden. Als slotopmerking wil de dirigent nog kwijt: „Ik wil me helemaal inzetten om met het koor een waardig jubileum te vieren. Waarbij ik wel heel nadrukkelijk wil stellen dat het in ons zingen ten diepste gaan moet om het Soli Deo Gloria, alleen Gode de eer. Dat dienen we altijd voor ogen te houden om op een fijne manier met elkaar te kunnen samenwerken”.

(DoorJ. ten Napel en T. Roos)

144

Jelle Hakvoort; 1940 - 1945. Tijdens de oorlog hebben de leden van „Hallelujah” onder leiding van Jan van Dalfzen geruime tijd gerepeteerd ten huize van „Appien van Rika”; de zoon des huizes, Jelle (Hak¬ voort) was lid van het koor. Hij vertelt aan T. Roos over deze periode, waarin het Urker Mannenkoor gedwongen werd „onder te duiken”. „In het begin van de oorlog mochten we als koor nog wel repeteren. Dat gebeurde in de „bewaarschool”, maar die was vrij klein. Toen werd uitgeweken naar de hal van de Wilhelminaschool. Later hebben we in Patrimonium geoefend, dat toen nog op het Klif stond. Maar helaas voor ons werden culturele verenigingen verplicht zich in te schrijven bij de Cultuurkamer; dit orgaan was door de bezetter ingesteld teneinde activiteiten van mensen te controleren. Iedereen van het koor was tegen op deze registratie en zodoende hield „Hal¬ lelujah” officieel op te bestaan. Maar ja, wat doeje als echte zangliefhebbers? Je zingt natuurlijk door, desnoods bij elkaar thuis. En zo gezegd, zo gedaan. Een aantal van ons vroegen onder elkaar wie er een orgel had. Nu wij hadden thuis een prachtig orgel, dat we voor een zacht prijsje van een familierelatie hadden overgenomen. En zo kon het gebeuren dat we met een man of zes bij ons thuis repeteerden, onder leiding van dirigent Van Dalfzen. Zo zoetjes aan kwamen er steeds meer Hallelujah-leden bij, tot de kamer na een aantal weken stampvol zat. Het was oorlog, maar toch zongen we gerust vaderlandse liederen, zoals het Wilhelmus en Piet Hein en Alle man van Neerlands stam. Mijn vader, zelf geen koorlid, stond dan op de straat op wacht en bij onraad waarschuwde hij ons. Dan schakelden we snel over op ,,De blauwe Donau”... Het is wel gebeurd dat de Duitsers bij ons voor de- deur stonden te luisteren, als we dat zongen. Het was altijd erg gezellig hoor. Maar toen we dat zo’n twee jaar hadden volgehouden was het echt gedaan met zingen. Onze dirigent werd na een razzia naar Duitsland weggevoerd,

145

samen met andere Urkers en polderjongens. Maar toen hij in juni 1945 terugkwam heeft heel „Hallelujah” hem groots ontvangen!”

(door T. Roos).

Jan van Dalfzen vertelt. (Jan van Dalfzen; 1938 - 1948) Tien jaar lang stond ,,Hallelujah” onder leiding van Jan van Dalfzen, net als de dirigenten voor hem een rasechte Urker. Met recht kan men zeggen dat in die tijd, September 1938 tot oktober 1948, de basis is gelegd voor de ongekende naoorlogse bloeiperiode van het Urker Mannenkoor. Onder Van Dalfzen werd het repertoire aanzienlijk uitgebreid, begon men meer concerten buiten Urk te geven en werd ook voor het eerst aan zangconcoursen meegedaan. Hij werd als dirigent opgevolgd door zijn leerling Frits Bode. Jan van Dalfzen werd op 23 September 1914geboren te Urk. Als opgroeiend kind bleek hij een grote interesse te hebben voor alles wat met muziek te maken had. Vader Van Dalfzen was organist van de Hervormde kerk en hij was het die Jan de eerste beginselen van de muziek bijbracht. Later kreeg de jonge Van Dalfzen les van verschillende leraren, onder an¬ dere van de bekende musicus Jos Lussenburg. Muziek maken ging wel in die tijd, maar er van leven was moeilijker. Zodoende werd Jan van Dalfzen timmerman. Later werkte hij bij de Zuiderzeewerken als kok-stoker voor de firma Zanen & Verstoep. Maar in zijn vrije tijd bleef VanDalfzen musiceren. Hij zong en speelde mee in zanggroepen, het muziekkorps Va¬ lerius”, een heuse band met de naam „Crescendo” en tenslotte in de beroemde Urker mondharmonicavereniging ,,Tot Ons Genoegen”. Van deze laatste is hij jarenlang dirigent geweest. Nu, na 75 jaar Urker Mannenkoor Hallelujah, vertelt Jan van Dalfzen over de periode waarin hij dirigent van het koor was: de woelige tijd voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog:

146

„In de tijd dat Teun Kramer als dirigent van „Hallelujah” moest bedanken, had ik een klein zanggroepje onder mijn hoede. Hierin zongen mijn vrienden Dirk en Steven Ras, die ook lid van het mannenkoor waren. Zij waren het die mij aanspoorden om het dirigentschap daarvan op mij te nemen. Ik zei echter niet direct ja, maar wilde het eerst proberen met een dubbel mannenkwartet. Nu, dat liep gesmeerd! En zo kwam ik in September 1938 voor het Urker Mannenkoor te staan. Onze eerste repetitie hielden we in de ,,bewaarschool”, op zondagmiddag. Ik weet nog goed wat het eerste nummer was, dat onder mijn leiding gezongen werd; het heette „Maannacht”. Het repertoire van „Hallelujah” bestond destijds, naast de Psalmen, uit nummers uit een geel boekje met de titel „100 mannenkoorwerken”. Crescendo zingt er nog wel eens uit. Verder hadden we „Neerbosch zangen” nog, maar daar zon¬ gen we vrijwel niet meer uit; Metz had deze nog ingevoerd. En dan natuurlijk losse muziekstukken. We namen bijvoorbeeld het mooie lied ,,Het wrak” in studie, waarin het vergaan van een schip werd uitgebeeld; en we zongen ,,Hymne aan de nacht” van Schubert. Er zijn in die begintijd zo’n 25 leden bij de bestaande zang gekomen. Zo hadden we in het begin van 1940 wel 40 man! En toen, na ruim een jaar, werd de eerste uitvoering onder mijn leiding gegeven, in de hulpkerk Patrimonium. Dat was op een avond voor de donateurs van het koor. Er waren wel 200 belangstellenden, die vol lof waren. Later, in het eerste oorlogsjaar, wilden we meedoen aan een concours in Utrecht. We repeteerden hard en wilden de nummers ,,De varende zanger” en „Omhoog” gaan zingen. Maar helaas we dufden niet van Urk weg te gaan toen het er op aan kwam. De oorlog maakte alles zo moeilijk. De ingestudeerde liederen hebben we echter toch uitgevoerd, en wel in de hof voor de woning van Gerrit Bakker (G. de Boer), de eerste dirigent van „Hallelujah”. Ik meen dat hij en z’n vrouw toen 50 jaar getrouwd waren. Ja, de oorlog! Dat was een moeilijke tijd, ook voor ons koor.

147

Het Urker Mannenkoor had zich niet aangemeld bij de Cultuurkamer en bestond dus officieel niet raeer. Niettemin werd er doorgerepeteerd. Was het niet in de bewaarschool, dan wel bij Jan van Derk van Na thuis, dat was Dirk Ras zijn vader. En ook hebben we veel gerepeteerd bij Appien van Ri¬ ka; zoon Jelle (van Aaffien) was namelijk lid. ’s Zondagsmiddags zongen we daar met 16 man vaderlandse liederen. En we hebben nog uitvoeringen gegeven ook, tijdens de oorlog. Zo kregen we in de zomer van 1942 een uitnodiging om te zingen in kamp Espelerbocht, in het huidige Emmeloord. We voeren er op een mooie avond met een sleepboot naar toe. Stampvol zat de kantine van dat kamp! En wij, met 25 man, zongen liederen als de „Zangersmars”, „Er zwierven twee jagers” en ook ,,’k Heb m’n wagen vol geladen, vol met oude wijven.” Dat klonk mooi hoor. Ook in de kantine van Zuiderzeewerken te Urk verzorgde „Hallelujah” een avond, samen met het Hervormd kerkkoor. In een gezamenlijk optreden zongen de koren: „De ere Gods”. Ik herinner me verder van die avond de toespraak die de voorzitter van het Hervormd kerkkoor, Jan Pereboom, hield. Hij sprak op een gegeven moment over ,,een oud Boek, waar de maden uitkropen”. Hij bedoelde de Bijbel, waarin al sinds het oude Israel de woorden Gods staan opgetekend, maar hij zei het wel cru. Het was overigens een fijne avond, zo in de oorlogstijd. Maar daarna was het gedaan met zingen. De jongens moesten onderduiken. In kleine groepjes ging het zingen hier en daar wel door, en dan werden de Oranjeliederen niet vergeten. Zo gemakkelijk konden de bezetters ons niet klein krijgen! Maar toen kwam die zwart dag in de Urker geschiedenis: 18 november 1944. Bij een grootscheepse razzia werden zo’n 100 jonge Urker mannen door de bezetter opgepakt. Onder hen was ook ikzelf. Wij werden weggevoerd naar Duitsland, waar we samen met andere opgepakte Hollanders gedwongen werden ingelijfd bij de Duitse Wehrmacht. Gelukkig liep Hit¬ ler op z’n laatste benen en van vechten is het voor ons nooit gekomen. Toch duurde het tot juni 1945 voordat we op Urk

148

terugkeerden. Als dirigent van „HalleIujah” werd ik op een bijzondere manier ontvangen; het koor had een speciale bijeenkomst georganiseerd, waarop ondere andere een „welkomstlied” ten gehore werd gebracht. Dat werd gezongen op de wijze van „Mijn Nederland”. Nu stonden de koorleden op een podium opgesteld. Maar je weet hoe Urkers zijn: als er voetballen is staan er meer op het veld dan buiten de lijnen. En zo was het toen ook: steeds meer mensen klommen op dat podium, om maar zo dicht mogelijk bij het koor te komen. Dat kon natuurlijk niet goed gaan. En ja hoor, toen het koor onder aanvoering van Klaas Koffeman de laatste regel van het lied zong:.... keerde Jan van Dalfzen weer.. zakte in een klap het hele podium in elkaar. Dit uiteraard tot grote hilariteit van de omstanders. Maar enfin, kort daarop begon het Urker Mannenkoor weer te repeteren. En in het najaar van 1945 gaven we een concert ten behoeve van het getroffen Putten, dat zo’n duizend gul¬ den opleverde. Een heel bedrag voor een plaats als Urk destijds. Ik herinner mij dat ik daarbij een pak droeg, zoals Wag¬ ner eens gedragen moet hebben. Later gingen we meedoen aan concoursen, onder andere te Putten en te Amsterdam. „Hallelujah” had in die tijd een kleinkoor (gemengd), „Zanglust” genaamd, en een dameskoor dat ook „HalIelujah” heette. Alle drie koren oogstten veel succes. Zo haalde „Zanglust” in 1947 op een prachtig concours, dat uitging van het Haagse Trammannenkoor, in Scheveningen een eerste prijs. In 1948, in het Indisch Museum te Am¬ sterdam, haalde dit kleinkoor een tweede prijs, terwijl het dameskoor een eerste prijs pakte, op haar eerste concours!! Ook gaven we verscheidene keren concerten in de gemeentelijke muziektent, die voor hotel Woudenberg (Het Wapen van Urk) stond. Toen ik in 1948 stopte als dirigent van „Hallelujah” heb ik ook het dirigentschap van de beide andere ko¬ ren opgezegd.”

(door T. Roos).

149

(1935 - 1970; Steven Ras, Meindert A. de Boer, Bertus Jeru¬ salem). Vijfenzeventig jaar Urker Mannenkoor betekent niet alleen driekwart eeuw zingen, maar ook een gelijk aantal jaren van bestuurlijk bezig zijn. Op een koude juli-avond hadden wij een gesprek met drie mannen die binnen de bestuursgelederen van ,,Hallelujah” hun sporen ruimschoots verdiend hebben. Het drietal blikte met ons terug op de periode van 1935 tot 1970. Onze gastheer was Steven Ras, die maar liefst 25 jaar voorzitter van „de zang” is geweest. Verder was aanwezig oud-voorzitter Meindert A. de Boer, zoon van wijlen Kobes de Boer, de bekende dirigent uit de twintiger jaren. En tenslotte onze onvolprezen diepe bas Bertus Jerusalem, die jarenlang tweede secretaris van de zangvereniging is ge¬ weest. „Mijn vader is 22 jaar penningmeester van „Hallelujah” geweest”, zo begint Steven Ras, die het eerste lid is geworden. „Ik weet nog goed dat ik op dertienjarige leeftijd van de zondagsschool kwam. Sinds die tijd, 1932 was dat, ging ik iedere zondagmiddag met mijn vader mee naar de zangrepetitie. In September van het jaar 1935 werd ik lid, want in april was ik zestien geworden. Metz was toen nog dirigent. Hij stopte er echter in hetzelfde jaar mee en toen is Louwe Kra¬ mer een aantal maanden dirigent geweest, waarna Teunis Kra¬ mer directeur werd. Hij breidde het repertoire uit met een mooi boekje met de titel: „100 mannenkoorwerken”.” In 1938 werd Jan van Dalfzen dirigent. En toen kwam de oorlog. ,Ja, de oorlog.”, zo verzucht Steven Ras. „Dat was een verwarrende tijd voor ons koor. In het begin hebben we nog gerepeteerd, maar later moesten verenigingen zich melden bij de door de Duitsers ingestelde Cultuurkamer. Die zetelde in Den Haag. Als jeje aanmeldde stondje onder controle van de nationaal-socialisten. En dat wilden de zangers niet. We waren echter wel bang voor de gevolgen, waarop het bestuur (waar ik zelf ook in zat) besloten heeft het gehele archief te verbranden. En zo bestond het Urker Mannenkoor officieel

150

niet meer. Een deel van de leden is toen gestopt met zingen; maar anderen repeteerden door, onder leiding van Jan van Dalfzen, bij Jelle Hakvoort thuis. Ook vielen we een tijdje onder het Hervormd kerkkoor.” Steven herinnert zich nog een andere „verbranding” op een later tijdstip. ,,Ik had thuis op zolder een aantal oude zangboeken liggen, die ik van mijn vader had gekregen. Daarbij waren een Vierstem en een Hazeubundel. Verder nog een heel oud schrift van mijn vaders beabe, dus van mijn overgrootvader. Die had daar zo rond 1850 de namen van vissers in geschreven die onder elkaar op hun botters zongen, wanneer ze ,,verwaaid” lagen. Hun op die manier verworven kennis op het gebied van het psalmgezang maakten ze’s zondags, als ze weer op Urk waren, dienstbaar aan de gemeentezang. In de kerk stond toen namelijk nog geen orgel en dat gaf nogal eens problemen waar het het zingen betreft. Maar helaas, onze Age (ja, iedereen kent hem wel!) zat met lucifers te spelen en op een gegeven moment kwam er rook van de zolder. Het bleek dat hij de paperassen in brand gestoken had. Tjonge, wat jammer! Maar wij waren al wat blij dat het dak geen vlam gevat had.” Na de bevrijding, toen dirigent Van Dalfzen terugkeerde uit Duitsland, is ,,Hallelujah” weer begonnen met zingen. „Helaas kwam er onenigheid in de gelederen van het koor toen we voor het eerst een lied in een vreemde taal instudeerden”, aldus Steven Ras. „Het heette: ,,Heilig, heilig, heilig; heilig ist der Herr”. Enkele leden, waaronder onze voorzitter Auke Kapitein, stapten op en zijn met een nieuw koor begonnen. Dat is het huidige ,,Oud-Hallelujah” geworden”. ,,Ik ben in 1946 lid geworden”, zo vertelt het tweede oudbestuurslid, Meindert A. de Boer. „Maar ik weet nog, dat ik als kind vaak bij de repetities stond te luisteren. In 1923, toen ik elf jaar was, gaf „Hallelujah” de jaarlijkse uitvoering in de Wilhelminaschool. De deuren stonden wijd open en zowel binnen als buiten hadden zich luisteraars verzameld. Ook de oude Albert Hoekman, een grote muziekkenner, zat op

151

een bankje voor de school. Op een gegeven moment, ik hoor het hem zo nog zeggen, bromde hij: „Oor zuun, ze zingen een bietjen te leage!”. Ja, die oude had een scherp oor voor muziek.” De Boer weet te vertellen dat het, toen hij lid werd, nogal „scharrelen’. was met de repetitielokaliteiten. Zo repeteerde men enige tijd in een achterzaaltje van het Medisch Centrum. Daarna verhuisde men naar de hulpkerk Patrimonium, waar nu de Petrakerk staat. Later werd gebouw Irene de vaste stek. ,Jan van Dalfzen was onze dirigent destijds, maar z’n leerling, de jonge Frits Bode, mocht ook wel eens voor het koor staan. Dat beviel goed en op den duur trok Van Dalfzen zich steeds meer terug. Uiteindelijk nam Bode de dirigentstok helemaal over”, aldus Meindert de Boer. Na de oorlog begon het Urker Mannenkoor mee te doen aan coucoursen. Men deed voor het eerst mee in Putten, in 1948. Steven Ras herinnert zich dat Andries Post daar de solo zong in het lied „De varende zanger”. ,Ja, Ansien van Oale van Jate was onze eerste solist!” aldus Ras. Ook in augustus 1948 deed men mee aan een concours, dat op zaterdag en zondag werd gehouden. Men zou, met van Dalfzen als dirigent, onder andere ,,Herders Zondagslied” zingen. Principieel als Urkers zijn, schreef het bestuur op het deelnameformulier: „alleen op zaterdag”. Het Urker Mannenkoor werd zo zoetjes aan steeds bekender. In concoursen klom men op tot de superieure afdeling. Intussen had men een ander hoogtepunt achter de rug: de concertreis naar Denemarken, in de zomer van 1950. „We hebben daar een groot aantal uitvoeringen gegeven”, zo vertelt De Boer. „We traden op in plaatsen als Nakskov, S^llestad en Kopenhagen, op de Deense eilanden Lolland en Sjaelland. Steeds trokken we overvolle zalen.” ,,Maar financieel heeft het ons veel gekost”, zo vult Steven Ras aan, die destijds penningmeester was. „De organisatie van de reis lag in handen van de VW in Kampen en die had haar taak niet optimaal uitgevoerd. Concerten werden gratis gegeven, andere concerten gingen niet door, de zangers werden verspreid ge-

152

huisvest. We zouden ook een openluchtconcert geven in het bekende Tivolipark. Maar jongens toen heeft het toch geregend! Dat concert is letterlijk in het water gevallen.” Een van de vele aardige voorvallen tijdens deze reis (,Ja, we hebben erg genoten!”) overkwam Steven Ras toen hij op een zondag terug moest naar zijn overnachtingsadres. ,,Wij waren verspreid gehuisvest. Zondags kwamen we bij elkaar en belegden onze eigen kerkdiensten. Voorganger was ons lid Teunis Schenk. Het gebeurde na zo’n dienst dat wij terug moesten naar ons adres, en dat moest met de trein. Maar wij konden het station niet meer vinden. Op een gegeven moment liepen we twee mannen tegen het lijf en ik, zoals iedereen in Urker dracht gehuld, begon met behulp van een Deens woordenboekje en veel gebaren naar de weg te vragen. Die lui hoorden mij zo een tijdje aan en toen zei er een: „Praat maar gewoon Hollands hoor!” Het bleken opvarenden van een Nederlandse kuster te zijn!” Het was net na deze reis dat Bertus Jerusalem lid werd. „In 1951 was dat”, zo vertelt hij. „Ik was nog niet zo lang lid, toen we een concert op Urk gaven. Daarbij zongen we een of ander lied waarover dominee Doornbos ons aansprak. Met de vinger waarschuwend omhoog, sprak hij de gedenkwaardige woorden: „Denk er om, het is Rooms hoor!”.” De reis naar Denemarken bleek het koor flink in de vaderlandse publiciteit te hebben gebracht. Men kreeg het zo druk met concerten, ook voor radio en televisie, dat er al gauw geen tijd over bleef om aan concoursen mee te doen, zo vertelt'Steven Ras. In het begin van de jaren zestig begon men grammofoonplaten op te nemen. „Een opmerkelijke zaak voor een christelijk koor”, zo herinnert Bertus Jerusalem zich. ,,De enige koren waar destijds platen van bestonden waren het Residentiekoor en de Maastreechter Staar.” ,Ja”, zo vult Meindert de Boer aan, „In die tijd waren er weinig concurrenten. De Markt schreeuwde echter om koormuziek en zodoende liepen onze platen erg goed.”

153

Toen de grammofoonplaten een succes bleken, regende het concertaanvragen. In de maand april van het jaar 1969 bijvoorbeeld waren dat er maar liefst 28. Toen er soms meer dan 100 aanvragen per jaar binnenkwamen ging men gebruik maken van voorgedrukte formulieren, om voor uitnodigingen te bedanken. ,,Het Urker Mannenkoor heeft, denk ik, wel de meeste concerten gegeven van de koren in Nederland”, zo vertelt. Steven Ras. „Toen er zoveel aanvragen binnenkwa¬ men, hebben de leden besloten dat we jaarlijks maximaal twaalf concertaanvragen zouden aannemen. Maar daar kwam vrijwel iedere maand nog een gratis uitvoering bij in ziekenhuizen, bejaardencentra enzovoort. Dat werd betaald uit de opbrengst van de platen. Begrijpelijk dat zowel van de leden als van dirigent en begeleider veel gevraagdwerd. In dien op een andere dag dan zaterdag werd geconcerteerd, was aan het bestuur de taak toebedeeld om vrijaf te vragen voor de dirigent en de begeleider. Vooral met de laatstgenoemde, Klaas Jan Mulder uit Kampen, gaf dat nogal eens moeite. Diverse brieven van „Door Eendracht Verbonden” (D.E.V.), het koor dat hij dirigeerde (en nog dirigeert) begonnen met: ,,Helaas kunnen wij niet op uw verzoek ingaan, want.”. En zo naderde het jaar 1966, het jaar van de gouden plaat! Dat betekende dat er toen 50.000 platen waren verkocht. „En dan te bedenken”, aldus Bertus Jerusalem, dat, toen er onderhandeld werd over onze eerste plaatopname, de platencommissie nog aan de platenmaatschappij had gevraagd, hoeveel zo’n opname het koor moest kosten!” ,,De uitreiking van de gouden plaat was een hele belevenis”, zo vertelt Meindert de Boer. ,,Ik was destijds voorzitter. Er waren tal van prominente gasten aanwezig. Het gebeuren vond plaats in de garage van een grote busondememing in Dokkum. Muziekhuis Wilkens uit die plaats had namelijk de meeste platen verkocht. De eigenaar is nog een tijdje erevoorzitter van het koor geweest.” Toen ook na die tijd de platenverkoop bleef stijgen, opperde de bekende diepe bas Sijmen Bakker het idee om de leden

154

van het koor een grammofoonplaat cadeau te doen; hij vond dat een bedrag van f. 16.50, zijnde de kostprijs van een langspeelplaat, niet bepaald gelijk stond aan de kosten van een wittebrood. Momenteel beheert zijn vrouw de kas, waarin het geld van de platenverkoop door en voor de leden wordt bewaard. De plaatopnamen zelf waren ook belevenissen. De drie oud-bestuursleden verhaalden over een plaatopname in Bolsward, die duurde tot in de kleine uurtjes. Het was die nacht bitter koud en een zeer achtenswaardig ouderling sprak toen de historische woorden: „Ik zou nu wel een klein neutje lusten.” Dat schoot een zangersvriend in het verkeerde keelgat en het bestuur ontving een brief van hem, waarin hij klaagde dat tijdens de opname niet alleen muzieknoten, maar ook andere ,,noten” werden genoten. Het koorsecretariaat werd vanaf 1945 tot 1970 waargenomen door de heer H. Keuter Pzn. Keuter deed dat met grote toewijding en accuratesse. Het werk van secretaris vergde nogal wat tijd en dat was voor een koorlid reden om voor te stellen de secretaris niet alleen te waarderen, maar ook te honoreren. Het bleef echter bij het oude: de onkosten wer¬ den betaald, het werk niet. Bertus Jerusalem herinnert zich de tijd dat Keuter door ziekte was uitgeschakeld. Hij zag zich als tweede secretaris voor de taak gesteld die periode, zo goed en zo kwaad als het ging, te overbruggen. „Ik wilde alles mooi uittypen, net als Keuter deed, maar ik werkte met een vinger, zodat ik uren en uren bezig was. En dan kwam er wel eens een van de kinderen met: ,,Vader, luister eens even,.” en oeps. dan was ik weer mis!” Bertus vatte het echter allemaal zeer blijmoedig op en hij heeft er dan ook zeker geen grijze haren van gekregen. Begrijpelijk is, dat het vriend Jerusalem wel veel zweetdruppels heeft gekost. Het jaar na de gouden plaatuitreiking kwamen bepaalde moeilijkheden in de gelederen van „Hallelujah” tot een uitbarsting. Frits Bode bedankte als dirigent en met hem vertrok een deel van de leden; zij richtten het koor ,,Urker Zangers” op. Steven Ras vertelt dat ,,Hallelujah” toen enige

155