Ο ΚΤΙΣΜΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Σ’ αυτά τα «σπιτάκια», τα οποία είναι σε απόλυτη αντίθεση με τα νεόκτιστα διαμερίσματα ή τις μοντέρνες μονοκατοικίες, που βλέπουμε σε ταινίες της ίδιας περιόδου14, παρακολουθούμε την δύσκολη και φτωχική ζωή των νέων, που ψάχνουν δουλειά σε κέντρα διασκέδασης, ενός μάλλον ατάλαντου ζωγράφου, του ηλικιωμένου «λατερνατζή» και της κόρης του, και ενός ερωτευμένου συγγραφέα με μια ένοικο της αυλής. Παρακολουθούμε, δηλαδή, την μέση (ή την μελλοντική μέση) αθηναϊκή κοινωνία την στιγμή ακριβώς πριν τον εκμοντερνισμό της. Η αυλή εδώ παίζει τον ρόλο, όχι μόνο του συνδετικού κοινωνικού και χωρικού κρίκου μιας μικρής κοινότητας, αλλά και την αναλογική αναφορά σεε μια συνοικιακή πλατεία. Σε ένα άναρχο σκηνικό, η αυλή έχει γλάστρες και κτιστές ζαρντινιέρες ανάμεσα σε παράθυρα και θύρες. Έχει κεραμεικά αγάλματα και κλίμακες διαφορετικών ειδών. Τίποτα δεν είναι συμμετρικό, αποτέλεσμα της αυθαίρετης δόμησής της - ας σκεφτούμε συγκριτικά την δόμηση της ελληνικής πόλης. Εκεί, οι ένοικοι γιορτάζουν την Πρωτομαγιά, υπό το άκουσμα των νεωτερικών «μπλουζ» και «ροκ εν ρολ», όλοι μαζί. Εκεί, λαμβάνουν χώρα οι ενδοοικογενειακές διαμάχες που καταλήγουν να είναι διαμάχες όλης της γειτονιάς με σκουπόξυλα και φαράσια. Αμέσως μετά, γιορτάζονται γεννέθλια, όπου όλοι οι γείτονες είναι καλεσμένοι, όπως έγινε και με τον γάμο 4 ενοίκων, την στιγμή που η αυλή έγινε ένα με την πόλη. Η αυλή αποτελεί το απόλυτο σημείο συμμετοχής στις κοινωνικές διεργασίες και η κατοικία γίνεται απόλυτο κομμάτι της σε μια άναρχη και άνιση αναλογία του ιδιωτικού και του δημόσιου· μια κατάσταση απουσίας της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, του απόλυτου χαρακτήρα της σύγχρονης Αθήνας. Μια Αθήνα μέρους των στίχων του τραγουδιού του Μάνου Χατζηδάκι , «Οδός των Ονείρων»15.
Εξέλιξη Αυτή η κοινωνία μετακόμισε, στο σύνολό της, στην πολυκατοικία σε λιγότερο από 20 χρόνια. Η αυλή έχασε κάθε υπόσταση στην ελληνική πόλη και μόνο πρόσφατα μετενσαρκώθηκε σε πολυσύχναστους πολυχώρους πολιτισμού και ψυχαγωγίας16, αν και δεν συγκρίνεται με την απήχηση του παλιού αθηναϊκού σπιτιού17 απ’ αυτήν την άποψη. Ο χαρακτήρας της ως ο ενδιάμεσος χώρος ανάμεσας στην κατοικία και τον δρόμο χάθηκε οριστικά. Η συνήθεια της άμεσης κοινωνικής συναστροφής, εξελίχθηκε, σε δυο χαρακτηριστικά της κοινωνικής συμπεριφοράς του «αμέσως επόμενου Αθηναίου, της πρώτης γενιάς της πολυκατοικίας»: 1. στον μη σεβασμό του δημόσιου χώρου, από άποψη έλλειψης ατομικής ευθύνης για την καθαριότητα και ακεραιότητα του αστικού εξοπλισμού (η εξέλιξη της σύγχυσης της ιδιωτικής 14. Λόγου χάρη, «Δεσποινίς Διευθυντής», [1964], Φίνος Φίλμς, και αυτή σε σκηνοθεσία του Ντίνου Δημόπουλου, με πρωταγωνίστρια την Τζένη Καρέζη. 15. «Κάθε κήπος έχει, μια φωλιά για τα πουλιά. Κάθε δρόμος έχει, μια καρδιά για τα παιδιά...» του 1962, μουσική και στίχοι του Μάνου Χατζιδάκι. 16. TAF ( The Art Foundation) – Μοναστηράκι, [http://www.outalot.gr/group/taftheartfoundation]. 17. Για μια εκτενή ανάλυση και μελέτη του Παλιού Αθηναϊκού Σπιτιού βλ. Κωνσταντινίδης, Άρης, [1950], Τα παλιά αθηναϊκά σπίτια, Γ’ έκδοση 2011, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Αθήνα. 40