Ο ΚΤΙΣΜΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
συνδεδεμένα με μια συστοιχία 13 ανελκυστήρων κατά μήκος του βόρειου τοίχου της κατασκευής. Στην οικονομική ζούγκλα της Wall Street, το Club αντιτάσσει ένα συμπληρωματικό πρόγραμμα ενός υπερ-εκλεπτισμένου πολιτισμού, στο οποίο ενα ευρύ φάσμα από εγκαταστάσεις – φαινομενικά συσχετισμένες όλες με τον αθλητισμό – ανανεώνουν το ανθρώπινο σώμα. Οι χαμηλότεροι ορόφοι είναι εξοπλισμένοι για σχετικά συμβατικές αθλητικές επιδιώξεις: squash και γήπεδα handball, σφαιριστήρια, κτλ., όλα τιθέμενα ανάμεσα σε αποδυτήρια. Ωστόσο, η ανάβαση στα ανώτερα επίπεδα του κτηρίου – με την υπονοούμενη προσέγγιση σε μια θεωρητική αποκορύφωση – οδηγεί σε νέες επικράτειες, ανεξερεύνητες από τον άνθρωπο. Βγαίνοντας από τον ανελκυστήρα στον ένατο όροφο, ο επισκέπτης βρίσκεται σε έναν σκοτεινό προθάλαμο, που οδηγεί κατευθείαν στα αποδυτήρια, που καταλαμβάνουν το κέντρο του ορόφου, όπου δεν υπάρχει φυσικό φως. Εκεί αλλάζει, φορά γάντια πυγμαχίας και εισέρχεται σε έναν γειτονικό χώρο εξοπλισμένο με μια πληθώρα σάκων πυγμαχίας (περιστασιακά μπορεί να αντιμετωπίσει και αντιπάλους). Στη νότια πλευρά, ο ίδιος χώρος, εξυπηρετείται και από ένα μπαρ με στρείδια, με θέα στον ποταμό. Τρώγοντας στρείδια με γάντια πυγμαχίας, γυμνός, στον ένατο όροφο – αυτή είναι η «πλοκή» του ένατου πατώματος, ή, ο 20ος αιώνας εν δράσει. Σε μια ακόμα ανάβαση, ο δέκατος όροφος είναι αφιερωμένος στην προληπτική ιατρική. Στη μια πλευρά ενός πολυτελούς βεστιαρίου και καθιστικού, οργανώνεται μια σειρά περιποιήσεων σώματος γύρω από ένα χαμάμ: τμήματα για μασάζ και εντριβή, ένας σταθμός οκτώ κλινών για τεχνητή ηλιοθεραπεία, περιοχή 10 κλινών για ανάπαυση. Στην νότια όψη, έξι κουρείς ενασχολούνται με τα μυστήρια της ανδρικής 26
Γενεαλογία Αν, κατ’ αναλογία του Manhattan1, προσπαθούσαμε να βρούμε στην Αθήνα αρχιτεκτονικές τυπολογίες, ουτοπικές νησίδες και παράλογα αρχιτεκτονικά φαινόμενα, θα καταλήγαμε στην μονάδα της πυκνής δόμησης της Αττικής Μητρόπολης, την πολυκατοικία. Αν, πάλι, προσπαθούσαμε να δημιουργήσουμε λεπτομερείς λειτουργικούς και προγραμματικούς χάρτες της πόλης, θα έπρεπε να μελετήσουμε την τομή κάθε μονάδας του αστικού ιστού ξεχωριστά. «Αν η αρχιτεκτονική είναι και έννοια και εμπειρία, και χώρος και χρήση, και δομή και επιφανειακή εικόνα χωρίς ιεραρχία»2, τότε θα μετουσιωνόταν σε έναν αρχιτεκτονικό τύπο, πανομοιώτυπο της «αθηναϊκής πολυκατοικίας». Μια πόλη, της οποίας η δομή κυριαρχείται από μια αρχιτεκτονική τυπολογία, θα φανταζόταν κανείς, ότι αποτελεί ένα ομοιογενές πεδίο κατοίκησης, ενιαίας πολιτιστικής και χωρικής ταυτότητας. Ωστόσο, η ποικιλία που μπορεί να έχει αυτή η τυπολογία προγραμματικά δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια πολυσύνθετη αστική εμπειρία, σε αντίθεση με την παραπάνω υπόθεση, τόσο αισθητική όσο και προγραμματική. Οι βάσεις αυτής της εμπειρίας βρίσκονται στην πολλαπλότητα των λειτουργικών επιλογών που επιτρέπει η αθηναϊκή πολυκατοικία3, η οποία εξελίχτηκε ως ο κανόνας στην ελληνική πόλη και κατέληξε να γίνει ανεξάρτητη αρχιτεκτονική αναφορά, αργότερα, υπό τον γενικότερο όρο «ελληνική πολυκατοικία». Ο κανόνας αυτός θα ήταν η πραγματική «γεωμετρία και ο χώρος»4 της ελληνικής πόλης, ενώ η ποικιλία της προγραμματικής της διάρθρωσης είναι η «απόλαυση»5 της Αθήνας, που θα προσεγγιστεί σε κάθε κεφάλαιο αυτής της εργασίας. Ο Rem Koolhaas, στο βιβλίο Delirious New York, εισχωρεί στην 1. Koolhaas, Rem, [1978], Delirious New York, a Retroactive Manifesto for Manhattan, new edition [1994], The Monacelli Press, Italy: σσ. 9-10. 2. Tschumi, Bernard, [1996], “Some Urban Concepts”, Present and Futures. Architecture in Cities, μετάφραση: Γιάννης Αίσωπος, επιμ. Ignasi de Sola-Morales και Xavier Costa, Centre de Cultura de Barcelona και ACTAR: σσ. 43. 3. Katsampalos, Dimitri, [2011-2012], “L’adaptabilité programmatique et le vernaculaire de la polykatikia à Athènes”, École nationale supérieure d’architecture de Lyon, επιβλ. καθηγήτρια: Alena Kubova, σσ. 55-93. 4. Tschumi, Bernard, [1994], “The Pleasure of Architecture”, στο: Architecture and Disjunction , The MIT Press, Cambridge, Mass. and London, μετάφραση: Γιάννης Αίσωπος, σσ. 81-96. 5. Ο.π.