Je leeftijd als goudmijn De kracht van jong beginnen met beleggen
Martien van Winden Uitgeverij Hoofbosch
Beleggen op eigen risico De wereld is continu in ontwikkeling. Ondernemingen komen en gaan, producten komen en gaan en managers komen en gaan. Degene die daar het best op anticipeert, kan daarvan profiteren. Veel voorbeelden in dit boek gaan over echte ondernemingen, in echte landen. Dat betekent niet dat ik zeg dat je ze moet kopen, of dat je ze moet verkopen. Ik gebruik ze uitsluitend ter illustratie van mijn verhaal. Ik hoop dat je het boek met het grootste plezier leest en dat je slim en vol passie gaat beleggen.
Copyright Š 2020 Martien van Winden Druk BoekenGilde Enschede Vormgeving en lay-out bureau Janse Foto auteur Heide Borgart Haarlem ISBN 978-94-64025-71-2 Uitgeverij Hoofbosch www.hoofbosch.nl
Voor Fleur, Luuk, Oscar en Roger
Inhoud 1. Woordenlijst
9
2. Eerst dit Je leeftijd als goudmijn Opbouw boek Het houden van huisdieren Corona Over beleggen en loterijen Sequoia’s Allemaal miljonair
14 14 15 15 16 16 17 17
3. De sneeuwbal Ook voor laatbloeiers Idee voor (groot)ouders Overheid aan zet!
20 22 24 25
4. Huis, obligaties of aandelen? Huis Obligaties Obligaties van solide landen Aandelen Kijk goed om je heen Continu leren Solide aandelen Is dit het goede moment om in te stappen? Is het aandeel duur?
27 27 28 30 31 33 33 35 37 38
4
5. Grote trends Trend 1: Het gaat goed met de wereld Trend 2: Rente sinds 1541 wijst op nieuwe Gouden Eeuw Trend 3: Opkomst middenklasse
40 40 41 43
6. Over ‘efficiënte’ markten en andere misvattingen Buffett en Soros Theorie van de bespiegeling Banken en verzekeraars Technologie
45 47 49 50 52
7. Solide landen SUN-landen Verenigde Staten en de dollar Verenigde Staten in het rood Duurzame band Zwitserland Nederland Sterke concurrentiepositie Het beeld van de Nederlander in de Engelse literatuur
55 56 58 60 63 65 68 70 72
8. Zwakke landen Duitsland Arme ouderen in het ‘rijke’ Duitsland Frankrijk Wat als het misgaat in Frankrijk? Italië Alle wegen leiden naar Rome Avé Caesar Prinsjesdag op z’n Italiaans
74 75 77 80 83 84 86 88 89 5
Hoe nu verder?
90
Wat als het misgaat in Duitsland én Frankrijk én Italië?
92
9. Solide bedrijven Givaudan Lindt & Sprüngli Schindler Nestlé General Mills
93 94 96 97 98 99
10. Exportkampioenen Exportkampioenen Nederland en Zwitserland Meest concurrerende land ter wereld Amerikaanse export Importtarieven Importtarieven in historisch perspectief Langste adem Waar de klappen vallen Verenigde Staten extreem concurrerend China als voorbeeld van Amerikaans succes
102 102 104 106 106 107 107 108 109 111
11. De voordelen van een harde munt Argument 1: Aantrekkelijk inkopen doen Argument 2: Lage inflatie Argument 3: Structureel handelsbalansoverschot: heroïek versus opportunisme Wel of niet valuta afdekken?
113 113 114 115 115 116
12. Inflatie en deflatie Waardoor ontstaat inflatie?
119 120
6
Angst voor deflatie niet terecht
122
Inflatienorm 2%
124
Kijk naar Zwitserland
125
13. Hoe verder met rente en aandelen? Rente blijft laag Solide aandelen nog nooit zó goedkoop
127 127 128
14. Bubbels, corona en andere gektes Nog één keer de kredietcrisis Crises door de eeuwen heen Crises en langetermijnbeleggen
130 130 132 133
15. Opkomende markten en China Opkomende markten: niet doen! China
134 134 137
16. Leren van de luchtvaart Oefen op papier Leren van Michiel de Ruyter
139 141 141
17. Opbouw portefeuille Informatie in overvloed Jouw voordeel ten opzichte van ‘professionele beleggers’ Tijd Dividend Vermijd populaire aandelen Het kiezen van een bank of broker Selectiecriteria Beleggingsfondsen
143 143 143 145 146 148 150 151 155 7
18. Pensioenen en het ‘appeltje voor de dorst-model’ Vermijd wakker liggen Toelatingseisen euro Ontspoord Nederland heeft geen staatsschuld Pensioenfondsen, doe je huiswerk 19. Een kleine geschiedenis van de Nederlandse aandelenmarkt 1602-heden Beurs 1602-1720: eerste opgaande fase (aandelen gemiddeld +1,520%) Beurs 1720-1795: eerste neergaande fase (– 80%) Beurs 1795-1920: tweede opgaande fase (+ 249%) Beurs 1920-1932: tweede neergaande fase (– 81%) Beurs 1932-2000: derde opgaande fase (+ 22,945%) Beurs 2000-2009: derde neergaande fase (– 73%) Beurs 2009-heden: vierde opgaande fase (+ 221% t/m 2019)
158 159 162 164 165 166
168 168 171 171 174 175 176 177
20. Een kleine geschiedenis van de Nederlandse rente 1541-heden Een terugblik
178 180
21. Helemaal tot slot: boeken
183
22. Nederlandse Historische Beurskalender
184
Eindnoten
195
Dank
199
8
1. Woordenlijst Aandeel
Indien solide: sleutel tot zorgeloze oude dag
Amsterdam
Stad van klokgelui en geldgerinkel (Leopold Mozart in 1766)
Analist
Weet alles van beleggen, meestal niets van koersvorming
Atheïsme
Redenering die klopt als een bus. Verder niet geloofwaardig
Belegger
Ben je vaak zelf; sympathiek persoon, handelt rationeel, ook als die onder druk staat. Zie ook ‘speculant’
Biggles
Oorlogsvlieger bekend van ‘De vijand komt altijd uit de zon’ en ‘Het is veilig vliegen bij donker weer (vergelijk beleggen)’
Bos, P.R.
Bedenker schoolatlas, zette Europa op de kaart
Buffett, Warren
Groot filosoof. Ook bekend als belegger
Christendom
Introduceerde het begrip ‘goed rentmeesterschap’ (Lucas 16.4)
Computer
Machine waarmee je dezelfde fouten maakt als vroeger, alleen sneller
Corona
Leefde ca. 150 na Christus. Patroonheilige van alles wat met geld te maken heeft. Ook naam van pandemie 9
Duisenberg, Wim
Had als DNB-directeur opdracht de gulden te beschermen. Wel charismatisch
Duitsers
Vervuld van minderwaardigheidsgevoelens. Daarom liefde voor drillen, discipline en tucht (citaat Sandor Márai in 1935)
Duitsland
Land van schaapherders, heeft zich sinds de val van Rome niet verder ontwikkeld (citaat Adam Smith in 1776)
Economie
Dat wat de mensenwereld van de dierenwereld onderscheidt, verder geen verschil
Economisch model
Alleen naar kijken, niet gebruiken (vgl. fotomodel)
Engelsen
Leren ons dat vrijwillige discipline de mens een zekere vrijheid geeft (citaat Sandor Márai in 1935)
Erasmus, Desiderius
Onderkende als eerst de unieke Nederlandse volksaard en vertrok naar Zwitserland
Eurobiljet
Heeft de waarde van oud papier, de rest is fantasie
Europa
Groep landen die volgens de Bosatlas bij elkaar in de buurt liggen, verder geen verband
Europeaan
Gelovig type, heeft zich ontdaan van de werkelijkheid, meestal politicus. Zie ook ‘Nederlander’
10
Fisher, Irving
Amerikaans econoom, onderkende dat een goed pensioenstelsel en hoogwaardig onderwijs de basis leggen voor een gezonde economie
Frankrijk
Minder rijk dan de naam suggereert
Gulden
Eeuwenlang Nederlands beste exportproduct
Hazewinkel, Ruurt
Net als Soros en Buffett geboren in 1930. Laatste grote analist
Ideologie
Wordt altijd eerst aangehangen en dan weer verworpen, nooit andersom
Inflatie
Nooit een probleem, zolang die lager is dan bij je belangrijkste handelspartners
Italië
Steekt diep in schulden, de wijn is er goedkoop (Adam Smith in 1776)
K/W
Verhouding tussen koers en winst. Overgewaardeerde maatstaf om aandelen als wel of niet koopwaardig te betitelen
Keynes, John M.
Had veel vriendinnen, bedenker van ‘animal spirit’, zette veel overheden op het verkeerde been
Koers
Indicatief, heeft neiging tot fluctueren
Koersverlies
Het resultaat van falend ondernemerschap en/of ‘flauwe’ beurs
Koerswinst
Het resultaat van eigen haarscherpe analyse
Marx, Karl
Verkeerde continu in geldnood, pleitte voor herverdeling van rijkdom
11
Nederland
Monetair paradijs, 1 januari 1999 opgedoekt
Nederlander
Nuchter type, oog voor werkelijkheid, meestal geen politicus
Nieuw-Zeeland
Deel van Europa, ligt niet in de buurt
Onderwijs
Hoogstnoodzakelijk voor een gezonde economie
Oranje, Willem van
Grondlegger van de staatsschuld, bijgenaamd ‘Vader des Vaderlands’
Oxymoron
Combinatie van twee woorden die elkaar tegenspreken. Bijv.: koudvuur, stilleven en professionele belegger (citaat Peter Lynch)
Pensioen
Legt de basis voor een gezonde economie, ook voorziening voor oude dag
Religie
In groepsverband aan God doen (citaat Harry Kuitert)
Rente
De prijs van geld. Tendeert al eeuwenlang neerwaarts
Risico
Altijd mijden, nooit spreiden
Rome
Zichtbaar bewijs dat godsdiensten onverwoestbaar zijn
Smith, Adam
Beschreef in de 18e eeuw de Nederlandse economie in de 17e eeuw, wordt sindsdien grondlegger van de economische theorie genoemd
Sparen
Oud volksgebruik, komt nog sporadisch voor op de Veluwe
12
Speculant
Altijd een ander; onguur type, handelt irrationeel, met name als die onder druk staat. Zie ook ‘belegger’
Vakbond
Kartel van werknemers, nog niet strafbaar
Verenigde Staten
Als de Verenigde Staten zijn gecreëerd zonder Gods hulp, dan heeft Hij het geweldig gedaan (uitspraak Charlie Munger)
Verwey, Gerlof
Auteur van het vuistdikke ‘Beleggingsvraagstukken’ (1938). ’s Werelds eerste wetenschappelijke verhandeling over beleggen
Volksaard
Dat wat een volk wel of niet succesvol maakt
Waarheid
Hersenschim; volgens de Grieken altijd een keuze (vgl. uitspraken ECB)
13
2. Eerst dit Volgens de Amerikaanse topbelegger Warren Buffett ziet het reguliere onderwijs in de VS een van de belangrijkste vakken over het hoofd: beleggen. En wat voor de Verenigde Staten geldt, geldt nadrukkelijk ook voor Nederland. Ook hier maakt beleggen geen onderdeel uit van het doorsnee onderwijspakket. Dat is een kapitale vergissing. Je krijgt Nederlands, Engels, wiskunde, geschiedenis onderwezen, maar over beleggen wordt je niets verteld. Ik ga dat hier alsnog doen. Want beleggen is iets waar je juist vroeg mee moet beginnen. Natuurlijk, een goede opleiding en een goede baan zijn ook bepalend voor je welvaart. Maar het gaat er ook om hoeveel je van je verdiende geld gebruikt om te beleggen. Stel, je had in 1985 voor 2.000 dollar aandelen gekocht in een van ’s werelds meest solide ondernemingen, PepsiCo. Je weet wel, van de cola. Zonder extra investeringen en met herbelegging van dividend, zou die 2.000 dollar in 35 jaar tot bijna 300.000 dollar zijn aangegroeid. Om met een andere Amerikaanse topbelegger, Peter Lynch, te spreken: ‘Leren beleggen is een verrijkende ervaring.’1
Je leeftijd als goudmijn Dit boek is gericht op jongeren die intelligent en nieuwsgierig zijn, maar om welke reden dan ook niet weten hoe de aandelenmarkt werkt en hoe ze ervan kunnen profiteren. Maar bovenal schrijf ik dit boek voor mijn drie dochters, voor mijn vier kleinkinderen en voor de kinderen van de mensen die participeren in mijn fonds. Zij zitten op een ongekende goudmijn. 14
Opbouw boek De financiële wereld is complex. De enige manier om daarmee om te gaan, is er zelf kennis van te nemen en je eigen oordeel te vormen. Ik ga je daarbij een beetje helpen en ik vertel hoe ik denk dat je je beleggingen op orde krijgt. Allemaal financieel onafhankelijk is het motto. Want ooit ga je met pensioen en misschien komt er nóg een pandemie. Ik ben al heel mijn leven met beleggen bezig. Het is mijn absolute passie en die wil ik graag met je delen. Hou je niet van lezen? Lees dan ieder geval ‘Eerst dit’ en ‘De Sneeuwbal’. In de hoofdstukken daarna ga ik de verschillende thema’s wat verder uitdiepen. Ik schrijf over uiteenlopende onderwerpen, van de Nederlandse volksaard tot de rol van de vrouw en van de opkomst van China tot het euro-experiment. Op het eerste gezicht is er geen enkele samenhang. Maar die is er nadrukkelijk wel. Want uiteindelijk heeft het allemaal met beleggen te maken en met het bewust kiezen van bepaalde landen en bepaalde beleggingen. Hoe je dat kunt doen, beschrijf ik in ‘Opbouw portefeuille’. Tot slot neem ik je in de laatste hoofdstukken mee in de geschiedenis van aandelen en rente. Ik eindig met een beurskalender.
Het houden van huisdieren De titel van dit boek had ook kunnen zijn: ‘Het houden van huisdieren’. Veel mensen zijn gek op hun hond of kat, maar niemand wil weten wat daar allemaal bij komt kijken. Sterker nog: de meeste ‘verzorgers’ vinden zichzelf een natuurtalent. Dat geldt ook voor financiën. Als we de verhalen moeten geloven, stapelen veel beleggers succes op succes. Echt waardevolle adviezen worden in de wind geslagen. Zo heeft het houden van huisdieren
15
en ‘rijk worden’ toch een beetje met elkaar te maken. Tot slot geldt voor het beleggen in aandelen hetzelfde als voor het houden van huisdieren: neem er nooit meer dan je aankan.
Corona Op het moment dat ik dit boekje begon te schrijven, kregen we te maken met het coronavirus en kwam de wereld even tot stilstand. Op zo’n moment worden bij beleggers alle rode knoppen ingedrukt. Maar laat je niet van de wijs brengen. Dit soort momenten komen met enige regelmaat voor. Recent nog de Brexit en verder terug de kredietcrisis. Wat betreft pandemieën, zoals corona, is de Spaanse griep van 1918 het grote schrikbeeld onder beleggers. Naar verluidt vielen er toen over de hele wereld 50 tot 100 miljoen doden.2 Op de beurs viel uiteindelijk de reactie erg mee. Per saldo stegen de aandelen in 1918 zelfs met een paar procent. In 1919 werden zowel het einde van de Eerste Wereldoorlog als het einde van de Spaanse griep uitbundig gevierd: aandelen in Amsterdam schoten met gemiddeld 40% omhoog.3 Over crises, bubbels en andere gektes later meer. Tot slot de grote econoom Schumpeter. Hij schreef in 1911: ‘De logica van het kapitalistische systeem is dat na een crisis nieuwe ondernemers opstaan. Gevolgd door een hele zwerm van ondernemers. Een golf van welvaart komt op gang en de economie kan verder groeien’. 4 Een uitspraak om als belegger altijd in je achterhoofd te houden.
Over beleggen en loterijen Het eerste wat veel mensen denken bij beleggen is dat je je geld kan kwijtraken: ‘Dat is toch hetzelfde als een loterij?’ Met een loterij, zoals de Postcodeloterij, heb je geen enkele controle over
16
winnen of verliezen. Er is er maar één die altijd wint: de eigenaar van de Postcodeloterij. Solide beleggingen hebben niets met loterijen te maken. Als je je aan wat regels houdt, gooi je je geld niet in de papierversnipperaar. Integendeel, je bouwt met de tijd een mooi vermogen op. Zelfs gedurende de coronacrisis presteerden solide aandelen opperbest. Maak je huiswerk, ken de ondernemingen waarin je belegt en wees bereid er jaren de tijd voor te nemen. Solide beleggen doe je alleen op de lange termijn en niets anders dan de lange termijn.
Sequoia’s Een felle bosbrand is geen ramp. Alles brandt af en er ontstaat weer een fris, krachtig nieuw bos. Alleen de oerbomen sequoia’s doorstaan zo’n ramp. Zo is het met aandelen ook. Een belegger moet voorbereid zijn op regelmatig onheil, oorlogen, pandemieën, recessies e.d. en alleen in aandelen beleggen die even weerbaar zijn als sequoia’s. Dat is een handjevol ondernemingen in de wereld. Het zijn bedrijven die gewoonlijk al 50 tot 100 jaar dividend betalen en waarvan er een aantal twee wereldoorlogen en bijvoorbeeld de Spaanse griep in 1918 hebben meegemaakt. Ik kom daar later uitvoerig op terug.
Allemaal miljonair Je bent jong, ik hoop twintig à dertig jaar en dat betekent dat je met een klein beetje discipline een ongelooflijke berg geld bij elkaar kunt sprokkelen. Het enige wat je daarvoor nodig hebt, is gezond verstand en geduld. Heel veel geduld. Wij gaan voor € 1.000.000 in maximaal 35 jaar. Dat is in één keer € 4.000 als je dertig bent en verder jaarlijks € 3.000 (€ 9 per dag). Toegegeven, dat is heel veel
17
geld op je dertigste. Maar op je 65e en waarschijnlijk eerder, ben je financieel zo vrij als een vogeltje. Hogere bedragen en eerder beginnen kan natuurlijk ook. Dan is het eindresultaat nog veel spectaculairder. Aan jou de keus. Het is jouw leven en jouw leven is van niemand anders! Ik zou zeggen: DOE HET! Financieel onafhankelijk zijn op je 65e betekent dat je op dat moment je leven een door jou gewenste richting op kan sturen zonder financiële zorgen. Niet afhankelijk van pensioen of AOW en in staat tot op hoge leeftijd – mensen leven nu een stuk langer – je rekeningen te kunnen blijven betalen. Veel ouderen hebben hun hele leven keihard gewerkt, maar verzuimd hun spaarcenten slim te beleggen. Eenvoudigweg omdat ze dat nooit hebben geleerd. Dat excuus geldt niet langer voor jou. Gezond 65 worden heb je niet in de hand, maar er financieel op voorbereid zijn wel. Al jaren ga ik naar dezelfde kapper in Haarlem. Een meisje dat me daar wel eens knipt, vertelde mij dat ze iedere maand een bedrag opzij legt voor later. Dat bedrag zet ze keurig op een spaarrekening. Verder doet ze iedere maand mee met de Postcodeloterij. Dat deed me twee keer pijn. Ten eerste die spaarrekening. Daar word je niet rijk van. Ten tweede die loterij. Dat is nog het best te vergelijken met een papierversnipperaar. Maar waarom stopt ze niet maandelijks een bedrag in aandelen? “Dat is toch levensgevaarlijk, dan kan je toch al je geld kwijtraken, dat is toch ook een loterij,” antwoordde ze mij. Ik wees haar op de kasten vol Redken producten (L’Oréal) in de zaak en vroeg haar of ze enthousiast was over het merk. “Jazeker, het verkoopt als een tierelier en
18
L’Oréal geeft fantastische cursussen,” zei ze triomfantelijk. “Koop dan om te beginnen wat aandelen L’Oréal,” zei ik. “Ik praat je wel bij als je me weer knipt. En wat betreft die Postcodeloterij; onmiddellijk mee stoppen. Dat moet de overheid verbieden. BN’ers, inclusief het Koninklijk Huis, moeten zich niet lenen voor dit gelegaliseerde goksyndicaat.”
19