BEZPIECZNE OŚWIETLENIE
7
1
BEZPIECZNE MIASTO INNA DROGA
Realizatorzy projektu
Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG
BEZPIECZNE MIASTO INNA DROGA
Bezpieczne oświetlenie
WSTĘPNIAK To już kolejna część naszego wydawnictwa, w którym staramy się poruszać różne aspekty bezpieczeństwa ruchu drogowego. Podajemy przykłady ze świata, z Polski, takie które warto zastosować na naszych ulicach aby podnieść poczucie bezpieczeństwa na drodze. Ale przyznam szczerze, że ten odcinek jest dla mnie najbardziej odkrywczy: zaproszony do współpracy ekspert - nomen omen - rozjaśnił mi kilka spraw
OŚWIETLENIE Ma znaczenie W tym odcinku zajęliśmy się szerzej sprawą oświetlenia ulic. I wydawać by się mogło, że to sprawa jasna jak Słońce - wystarczy oświetlić ulice. Co to za filozofia? A jednak! Naszym ekspertem jest pani dr inż. Wiesława Pabjańczyk z Politechniki Łódzkiej, która przedstawia szeroką analizę tego jak bardzo niedocenianą rolą jest projektowanie oświetlenia w mieście.
ROLA OŚWIETLENIA
2
Miasta są projektowane głównie do przebywania w nich w dzień. Poprzez odpowiednie oświetlenie można wyeksponować nie tylko walory estetyczne danej przestrzeni. Oświetlenie wpływa także na nasze poczucie bezpieczeństwa i to jak w danej przestrzeni się poruszamy. Najwięcej zdarzeń drogowych o zmierzchu/świcie odnotowuje się w listopadzie i w grudniu - łącznie na te 2 miesiące przypada prawie 30% wypadków w tych porach. Badania pokazują, że dobre oświetlenie zmniejsza liczbę wypadków w nocy na drogach miejskich o 30% .
Co więcej modernizacja oświetlenia to inwestycja o jednej z największych stóp zwrotu. Oszczędności mogą sięgać nawet 60%. Można zatem bez większego ryzyka stwierdzić, że powinniśmy baczniej przyjrzeć się prawidłowemu oświetleniu naszych miast. Bo nie dość, że odczujemy to poprzez poprawę bezpieczeństwa, to także zaoszczędzimy publiczne pieniądze.
BEZPIECZEŃSTWo Zachęcamy do zapoznania się z treściami zawartymi w tym numerze, gdyż lektura zawartych tu informacji bardzo rozjaśnia patrzenie na sprawy bezpieczeństwa na drogach. Po przyswojeniu przytoczonych przykładów, nie pozostaje nic innego jak branie inspiracji i przekonanie decydentów. Hubert Barański Fundacja Normalne Miasto-Fenomen
BEZPIECZNE OŚWIETLENIE
OŚWIETLENIE MA ZNACZENIE
OŚWIETLENIE A BEZPIECZEŃSTWO Światło dzienne i sztuczne – to jedne z podstawowych elementów naszego życia. Światło sztuczne przedłuża nasze funkcjonowanie w porach zmierzchu i ciemności, a od jego ilości i jakości zależy nasze samopoczucie, aktywność, wydajność oraz poczucie bezpieczeństwa. Tak jak światło dzienne i jego zmienność są w pełni akceptowalne, tak światło sztuczne musimy dostosować do wymagań naszego narządu wzroku podczas wykonywania konkretnej pracy, odpoczynku czy przemieszczania się w przestrzeni zewnętrznej. Światło (nazywane też promieniowaniem widzialnym) to niewielka część promieniowania elektromagnetycznego, występującego w przyrodzie, która ma właściwości wywoływania wrażeń wzrokowych – dzięki temu postrzegamy otaczający nas świat. Zakres promieniowania widzialnego umownie ustalono jako 380 nm–780 nm (1 nm to jednostka długości fali promieniowania, 1 nm = 10-9 m). Fundamentalną funkcją wieczornego i nocnego oświetlenia przestrzeni urbanistycznych miasta jest zawsze zapewnienie poczucia bezpieczeń-
stwa. Często wynika to z braku zaufania do tego, co nieznane i niewidoczne. W miejscach słabo lub źle oświetlonych trudno jest rozpoznać twarze i zamiary osób idących naprzeciwko, zobaczyć przeszkody, zauważyć dziury w chodnikach i jezdni.
Parametry ilościowe i jakościowe światła
3
Światło jest charakteryzowane cechami ilościowymi i jakościowymi. Ilość światła może być wyrażona przez następujące parametry: •
• •
strumień świetlny Φ wyrażany w lumenach (lm) jako miara wzrokowa mocy promienistej emitowanej przez lampy lub urządzenia oświetleniowe; im większy strumień świetlny, tym mocniejsze światło; światłość I charakteryzującą rozkład przestrzenny strumienia świetlnego, wyrażana w kandelach (cd); natężenie oświetlenia E wyrażone w luksach (lx) jako efekt oświetlenia danej powierzchni S (np. na jezdni, na chodniku) za pomocą źródła światła o strumieniu Φ (E = Φ / S).
AUTORKA WIESŁAWA PABJAŃCZYK Wykładowczyni Politechniki Łódzkiej, kierowniczka Laboratorium Badawczego Oświetlenia i Sprzętu Elektrotechnicznego w Instytucie Elektroenergetyki PŁ. W ramach zajęć dydaktycznych prowadzi wykłady, laboratoria i seminaria z podstaw techniki świetlnej, miernictwa oświetleniowego, projektowania oświetlenia wnętrz, badań sprzętu oświetleniowego i systemów zarządzania jakością a także wykłady dla architektów w zakresie oświetlenia i iluminacji. Dodatkowo prowadzi zajęcia w ramach szkoleń dotyczących efektywności energetycznej instalacji oświetleniowych oraz zajmuje się zagadnieniami wdrażania odnawialnych źródeł energii w oświetleniu drogowym (projekty hybrydowego oświetlenie ulic i dróg). Jest autorką ponad 120 publikacji i referatów.
BEZPIECZNE MIASTO INNA DROGA
ŚWIATŁO ZAPEWNIA POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA
Do parametrów jakościowych światła zaliczamy: •
•
•
luminancję L wyrażoną w cd/m2 jako miarę jaskrawości obserwowanych przedmiotów i powierzchni, decydującą o zjawisku tzw. olśnienia, które – gdy przekracza dopuszczalny poziom – może utrudnić lub uniemożliwić proces widzenia; barwę światła (promieniowania), uwarunkowaną składem widma danego promieniowania, od której zależy jakość barw postrzeganych w przypadku barwnych przedmiotów (kolory samochodów, zieleni, architektury itp.); ograniczenie olśnienia TI.
Barwa światła jest charakteryzowana za pomocą szeregu wskaźników, wśród których najczęściej stosowane są:
•
•
•
wskaźnik oddawania barw oznaczany Ra lub CRI – niemianowana wielkość przyjmująca maks. 100 dla światła żarówek; inne lampy mają Ra <100; temperatura barwowa najbliższa Tcp wyrażona w kelwinach (K); im temperatura barwowa jest wyższa, tym barwa światła wydaje się chłodniejsza; barwa „ciepła” ma Tcp rzędu 2700 K–3500 K.
Światło emitują źródła światła, nazywane też krótko lampami, które umieszczane są w oprawach oświetleniowych – urządzeniach, które za pomocą odbłyśników i kloszy kształtują odpowiedni rozsył światła. Inaczej świecą oprawy do zastosowań wnętrzowych, inaczej do oświetlenia dróg, ulic i placów.
Podstawa dobrego i bezpiecznego oświetlenia
4
Rola oświetlenia drogowego zmieniała się na przestrzeni wieków. Początkowo najważniejsi byli użytkownicy samochodów, koncentrowano się więc na oświetleniu jezdni. Z czasem zrozumiano, że należy zwiększyć bezpieczeństwo pieszych i rowerzystów – pojawiło się oświetlenie chodników i dróg rowerowych. Obecna rola oświetlenia ulicznego, poza wyżej wymienionymi, to także tworzenie przyjaznego mieszkańcom obrazu
przestrzeni urbanistycznej, zmieniającego się autonomicznie lub w sposób określony w zależności od sytuacji, okazji i życzeń. Każda przestrzeń publiczna wymaga właściwych warunków oświetleniowych, które musza być spełnione, aby zapewnić ogólne bezpieczeństwo. Inaczej oświetlamy drogi i ulice, inaczej alejki w parkach czy place i parkingi. Wymagania te są określone właśnie w normach europejskich. Do oświetlenia drogowego odnoszą się normy z serii PN-EN 13201:2007. Oświetlenie dróg, obejmujące 4 tematyczne arkusze: 1. PKN-CEN/TR 13201-1:2007. Oświetlenie dróg. Część 1: Wybór klas oświetlenia. 2. PN-EN 13201-2:2007. Oświetlenie dróg. Część 2: Wymagania oświetleniowe. 3. PN-EN 13201-3:2007. Oświetlenie dróg. Część 3: Obliczenia oświetleniowe. 4. PN-EN 13201-4:2007. Oświetlenie dróg. Część 4: Metody pomiarów parametrów oświetlenia. Dobór odpowiednich parametrów oświetlenia drogowego jest uzależniony od szeregu czynników zmiennych w czasie, tj. na przykład od natężenia ruchu pojazdów, jasności otoczenia, liczby zaparkowanych pojazdów. Nie jest łatwo uwzględnić tę zmienność przy określaniu wymagań dla danej przestrzeni, stąd dobre projekty wychodzą spod ręki specjalistów od oświetlenia.
ŁÓDŹ. Ul. 6 Sierpnia, miejskie oświetlenie. Foto Hubert Barański
Normy klasyfikują drogi i ulice, skrzyżowania, ronda według tzw. kategorii oświetlenia. Kategoria oświetlenia jest podstawą do wykonania profesjonalnego projektu oświetlenia drogowego. Informacji dostarczają projektantom zarządcy dróg, gdyż oni posiadają największą wiedzę o użytkownikach, natężeniu ruchu samochodowego, pieszego i rowerowego, jak również o otoczeniu tego miejsca.
Dobrze zaprojektowane oświetlenie dróg powinno wykazywać następujące podstawowe cechy: •
zapewnienie poziomów oświetlenia elementów pasa drogowego (jezdni, chodników, dróg rowerowych) w zależności od klasy oświetleniowej) – właściwa luminacja L [cd/m2] lub natężenie oświetlenia E [lx];
•
zapewnienie równomierności oświetlenia elementów pasa drogowego: poprzecznej U0[-] oraz wzdłużnej U1[-]; jest to ważne dla zapewnienia dobrych warunków postrzegania przeszkód na drogach, równomierność odpowiada za efekt pasów na jezdni, przy dobrej równomierności pasów nie ma;
•
ograniczenie olśnienia przeszkadzającego do poziomu nie przekraczającego TI [%], np. dla dróg o klasie ME – TI maks. 10% lub 15%;
•
zapewnienie właściwej barwy światła wysyłanego przez oprawy oświetleniowe;
•
dobra widoczność kolorystyki znaków drogowych i innych informacji, uznana przewaga światła białego nad żółtym od lamp sodowych;
•
zapewnienie prowadzenia wzrokowego, słupów oświetleniowych i układ drogi.
pokazującego
sposób
BEZPIECZNE OŚWIETLENIE
Warunki bezpiecznego oświetlenia dróg i ulic
rozmieszczenia
Do tych wymagań dochodzą jeszcze warunki odnoszące się do geometrii oświetlenia, m.in. lokalizacja słupów, ich wysokość, sposób montażu opraw oświetleniowych itp. Od układu ulicy i jej funkcji zależy, czy słupy ustawimy po jednej stronie drogi, czy po obu, a może zawiesimy nad środkiem jezdni na linkach przewieszkowych, co nie zawsze jest możliwe.
Określono kilka klas oświetleniowych o podanych niżej symbolach i określeniach. KLASY OŚWIETLENIOWE DRÓG WEDŁUG PN-EN 13201: • Klasy ME – do stosowania na drogach z ruchem motorowym o prędkościach od średniej do wysokiej: autostrady, drogi szybkiego ruchu, ulice – z głównym użytkownikiem w postaci pojazdów samochodowych, wykluczonym użytkownikiem : piesi, rowerzyści , wolno jadące pojazdy.
• Klasy EV – stosowane są jako klasy dodatkowe w sytuacjach, gdy powinny być widoczne płaszczyzny pionowe – stacje obsługi, obszary skrzyżowań wielopoziomowych itp. Dla klas ME stosowane jest kryterium luminancyjne w [cd/m2], dla pozostałych – kryterium natężenia oświetlenia w [lx]. Spełnienie wymagań normalizacyjnych gwarantuje minimalny poziom bezpieczeństwa dla wszystkich użytkowników w danej przestrzeni.
BEZPIECZNE MIASTO INNA DROGA
• Klasy CE – do stosowania na drogach i ulicach z ruchem samochodowym na obszarach konfliktowych, takich jak ulice w obszarach handlowych, jednopoziomowe skrzyżowania o większym stopniu złożoności, ronda itp. Te klasy odnoszą się również do pieszych i cyklistów. • Klasy S i A – dostosowane do potrzeb pieszych i rowerzystów na chodnikach i drogach rowerowych, drogach bezpieczeństwa, innych obszarach drogowych leżących w rozdzieleniu wzdłuż jezdni tras szybkiego ruchu, dróg obszarów mieszkalnych, dróg wyłącznie dla pieszych, obszarów parkowania, terenach szkolnych itp. • Klasy ES – stosowane są jako klasy dodatkowe w sytuacjach, gdy oświetlenie publiczne jest konieczne dla rozpoznania osób i przeszkód na obszarach dróg o większym niż normalnie zagrożeniu wypadkiem lub przestępstwem.
5
GALLERIA, HOUSTON (USA). Foto M Glasgow, CC BY
Białe światło poprawia widoczność oraz postrzeganie przejeżdżających samochodów i osób zbliżających się do przejść dla pieszych, tym samym odgrywa ważną rolę w zmniejszaniu liczby wypadków Białe światło Od kilku lat w rozwiązaniach oświetlenia drogowego stosuje się białe światło w zamian za światło żółte lamp sodowych. Światło takie wytwarzają wysokoprężne lampy metalohalogenkowe i obecnie bardzo popularne lampy LED. Jak się okazuje, światło białe daje postrzeganie otoczenia jako jaśniejszego i bardziej naturalnego. Przeprowadzane testy wykazały, że białe światło jest także przez większość ludzi preferowane oraz uważane za przyjemniejsze, zwiększa ogólne poczucie bezpieczeństwa, pozwala na łatwiejsze rozpoznawanie twarzy i sylwetki, nawet z dużych odległości, co w znacznym stopniu eliminuje uczucie niepokoju i tym samym może przeciwdziałać przestępstwom. Białe światło pomaga ponadto w odbiorze lepszej jakości nagrań telewizji CCTV oraz kamer.
6
Istotnym elementem coraz powszechniejszego stosowania nowoczesnych opraw LED jest również ich energooszczędność, prowadząca do zmniejszenia kosztów utrzymania takich instalacji. W wielu krajach na świecie od dawna przeprowadza się testy potwierdzające wymienione wyżej zalety.
ŁÓDŹ. Ul. Jaracza, białe światło i iluminacja świąteczna. Foto Hubert Barański
NIEBIESKIE światło Niebieskie oświetlenie zredukowało przestępczość w Nara (Japonia) o 9%, a także zmniejszyło liczbę samobójstw popełnianych przy udziale kolei. Nie wyjaśniono jeszcze do końca tego zjawiska, ale ocenia się, że może to być efekt odmienności, a nie konkretnego koloru. Najważniejsze było uzyskanie poprawy bezpieczeństwa.
GLASGOW (Wielka Brytania). Buchanan street, lighting design: Speirs + Major. Foto Paul Bock. Źródło: www.lightzoomlumiere.fr
Bezpieczeństwo ruchu drogowego zapewnia też tzw. prowadzenie wzrokowe, informując kierującego o układzie drogi. Wymaga to od zarządców dróg ciągłego monitorowania stanu świecenia
opraw, aby długi wyłom w linii światła nie spowodował zagrożenia wypadkowego przez błędną informację.
BEZPIECZNE OŚWIETLENIE
Prowadzenie wzrokowe
OKLAHOMA (USA). Foto Kool Cats Photography over 3 Million Views, CC BY
Ograniczenie zaśmiecania światłem Sygnały ze stacji satelitarnych zwracają uwagę na te obszary, gdzie występuje nadmierne wysyłanie światła w górę. Przeszkadza to w prawidłowych odbiorach transmisji, jak również oznacza bezużyteczną stratę energii.
7
Oprawy z kloszami kulistymi nie stanowią zalecanego rozwiązania drogowego. Dopuszcza się je do oświetlenia zabytkowych przestrzeni miast
BEZPIECZNE MIASTO INNA DROGA
Międzynarodowa Komisja Oświetleniowa (CIE – International Commission on Illumination) udzieliła szeregu wskazówek i zaleceń na temat, jak ograniczyć w maksymalnym stopniu zjawisko „zaśmiecania światłem”. W stosunku do oświetlenia
drogowego należy dobierać oprawy o jak najmniejszym wskaźniku ULOR (zob. rysunek s. 8). Oznacza to również, że oprawy z kloszami kulistymi nie są zalecane do oświetlenia drogowego. Pozostają akceptowalne w pewnych sytuacjach na obszarach zielonych, gdy jednocześnie podświetlają drzewa i otoczenie.
ZIEMIA. Materiały rządowe USA. Źródło: nasa.gov
PRZEJŚCIA DLA PIESZYCH
OgraniczAnie OLŚNIENIA
8
Olśnienie to zjawisko, które pojawia się np. przy zastosowaniu zbyt intensywnego oświetlenia. Olśnienie sprawia, że nie tylko nie widzimy dokładnie oświetlonego obiektu, ale również przemęcza nasz wzrok. Z olśnieniem mamy do czynienia zarówno w pomieszczeniach doświetlanych sztucznie jak i w naturze (w jasny słoneczny dzień, zalegający śnieg bardzo intensywnie odbija światło powodując ból oczu i utratę zdolności wyraźnego widzenia). Taki sam efekt możemy niestety mieć na ulicy jeśli zastosowane oświetlenie uliczne jest zbyt intensywne. Gdy parametr olśnienia nie jest ograniczony do wymaganych poziomów, stwarza duże niebezpieczeństwo wypadkowe w ruchu drogowym (porównaj: s. 5, w ramce).
ŁÓDŹ. Ul. Kopernika. Foto Hubert Barański
ULOR określa udział światła emitowanego w górną półprzestrzeń
ŁÓDŹ. Mocna lampa na ulicach Łodzi. Foto Hubert Barański
Szczególną strefą konfliktową w ruchu drogowym jest przejście dla pieszych. Powinno być ono odpowiednio oświetlone i wyróżnione, co często (przy istniejących starych instalacjach) nie jest możliwe – najbliższe słupy oświetleniowe są za daleko, aby wytworzyć światło na przejście.
Tradycyjne oświetlenie przejścia dla pieszych – oprawa jest zawieszona nad przejściem, a piesi są niedostatecznie widoczni, ale dzięki mocnemu oświetleniu pasów przejście jest na tyle zauważalne, aby kierowcy mogli je z pewnej odległości dostrzec i zdążyć zareagować (zmniejszyć prędkość). Za bezpieczniejsze uznaje się jednak rozwiązanie podane niżej.
BEZPIECZNE OŚWIETLENIE
PRZEJŚCIA DLA PIESZYCH
Zalecany efekt oświetlenia przejścia (tzw. kontrast dodatni – jasna sylwetka na ciemniejszym tle). Mat. M. Górczewska Nie zwalnia to oczywiście zarządców dróg z obowiązku doświetlenia przejść, powinni oni również rozważyć postawienie dodatkowych słupów lub zamontowanie oprawy jak najbliżej przejścia. Szkice po prawej oraz na stronie 10 - U.S. Department of Transportation
Oświetlenie zalecane dla przejścia dla pieszych (właściwie oświetlona sylwetka pieszego). Sposób ten wymaga umieszczenia opraw po obu stronach przejścia – jest to więc instalacja droższa, ale znacznie zwiększającą bezpieczeństwo.
9
BEZPIECZNE MIASTO INNA DROGA
Szczególną uwagę należy poświęcić przejściom dla pieszych znajdującym się przy skrzyżowaniach
ŁÓDŹ. Skrzyżowanie ul. 6 Sierpnia i al. Kościuszki. Foto Hubert Barański
Przechodnie powinni być widoczni jako jasne sylwetki na tle ciemnej jezdni. Istotne jest zatem oświetlenie bocznej strony osoby przechodzącej przez oprawę umieszczoną od strony nadjeżdżających pojazdów, a nie przejścia przez oprawę umieszczoną nad przejściem.
Do oświetlenia przejść dla pieszych są dedykowane specjalne oprawy o niesymetrycznym bocznym rozprowadzaniu światła. Istotne jest również, aby światło opraw nie olśniewało kierowców zbliżających się do przejścia z obu pasów ruchu.
Szczególną uwagę należy poświęcić przejściom znajdującym się przy skrzyżowaniach. Na powyższych rysunkach pokazano propozycje zlokalizowania opraw, zapewniające bezpieczeństwo ruchu wszystkim użytkownikom (pieszym i kierującym pojazdami). Wskazane jest również, aby przejście dla pieszych zostało wyróżnione dzięki zastosowaniu innej barwy światła oprawy niż w pozostałych lampach oświetlających drogę.
10
Przykładem może być oświetlenie przejścia dla pieszych przy al. Kościuszki na wysokości ul. 6 sierpnia w Łodzi (patrz zdjęcia poniżej).
ŁÓDŹ. Ul. Żeromskiego, oświetlenie uliczne zawieszone na linkach nad jezdnią. Foto Hubert Barański
ŁÓDŹ. Ul. Andrzeja Struga, oświetlenie uliczne „zaglądające do okien”. Foto Hubert Barański
BEZPIECZNE OŚWIETLENIE ŁÓDŹ. Ul. Kościuszki. Dobrze oświetlone przejście dla pieszych. Foto Hubert Barański
11
ŁÓDŹ. Al. Kościuszki. Źle oświetlone przejście dla pieszych. Foto Hubert Barański
PODSUMOWANIE
1. Bezpieczeństwo poprzez profesjonalne projekty i dobre rozeznanie terenu (spełnienie wymagań normalizacyjnych gwarantuje minimalny poziom bezpieczeństwa wszystkim użytkownikom w danym obszarze urbanistycznym, zapewnianego przez oświetlenie). 2. Bezpieczne konstrukcje (słupy amortyzujące zderzenia z samochodem) i rozwiązania oświetlenia (poziomy, równomierność, prowadzenie wzrokowe). 3. Bezpieczeństwo poprzez odpowiednią jakość światła. 4. Staranne oświetlenie miejsc niebezpiecznych zagrożonych przestępczością oraz przejść dla pieszych. 5. Nie zaśmiecanie światłem nieboskłonu (ULOR). 6. Reagowanie na wszelkie zniszczenia elementów oświetlenia drogowego (uszkodzenia słupów, otwarte drzwiczki słupowe, otwarte klosze oświetleniowe).
BEZPIECZNE MIASTO INNA DROGA
Aby było bezpieczniej, należy wziąć pod uwagę kilka kwestii:
Kompendium
OŚWIETLENIE Do tego, że właściwe oświetlenie uliczne wpływa na poziom bezpieczeństwa (zarówno rzeczywistego, jak i odczuwalnego), nie trzeba już zapewne nikogo przekonywać. Niestety, dla niektórych włodarzy oświetlenie uliczne (a raczej jego czasowe wyłączenie) to prosty sposób na dokonanie oszczędności w budżecie gminy
OŚWIETLENIE A BEZPIECZEŃSTWO 12
Podejście takie okazuje się na tyle powszechne, że w ciągu ostatnich kilku lat bez problemu znajdziemy przykłady takich „oszczędności” w dużych miastach wojewódzkich (Łódź, Katowice), mniejszych miejscowościach (Biała Podlaska, Zamość), a nawet w małych gminach wiejskich (gmina Zawady w powiecie białostockim). Od razu nasuwa się kilka pytań: czy takie oszczędności na bezpieczeństwie mieszkańców na pewno są konieczne? Jak dużo dzięki temu uda się oszczędzić? Czy nie ma innych zadań/inwestycji, w przypadku których oszczędność nie spowoduje wzrostu zagrożenia bezpieczeństwa?
DOSTĘp do informacji publicznej Najprostszym sposobem na zdobycie tej wiedzy jest skorzystanie z dostępu do informacji publicznej (DIP). Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej (UoDIP) każda informacja o sprawach publicznych stanowi informację publiczną, a co za tym idzie – można ją udostępnić i ponownie wykorzystać według zasad zawartych w ustawie. Istnieją co prawda kategorie informacji, do których
dostęp jest ograniczony (np. ochrona informacji niejawnych) lub ich zakres może być zawężony (np. ze względu na ochronę prywatności osoby, tajemnicy przedsiębiorcy), jednak w kwestii kosztów świecenia się latarni ulicznych nie powinniśmy natrafić na takie trudności. Prawo dostępu do informacji publicznej przysługuje każdemu (art. 2 UoDIP). Oznacza to, że nie są ważne narodowość, miejsce zamieszkania czy nawet wiek osoby, która chce taką informację uzyskać. Od takiej osoby – co do zasady – nie można żądać wykazania powodu (powołania się na przepis czy okoliczność), dla którego taką informację chce uzyskać. Z doświadczenia wynika jednak, że wnioskując o daną informację, warto wykazać, że robimy to w drodze dostępu do informacji publicznej – tak, aby osobie zobowiązanej do odpowiedzi nie pozostawić żadnej wątpliwości. Pierwszym miejscem, w którym powinniśmy szukać interesującej nas informacji, jest Biuletyn Informacji Publicznej (BIP). Taką stronę – oficjalny publikator – musi prowadzić każda instytucja publiczna. Adres biuletynu Urzędu Miasta Łodzi to http://bip.uml.lodz.pl
Jeżeli na stronie BIP danej instytucji nie znajdziemy informacji, która nas interesuje, możemy zwrócić się do urzędu z wnioskiem o dostęp do informacji publicznej (art. 10 UoDIP). Wniosek taki możemy złożyć ustnie lub pisemnie, przy czym w przypadku formy pisemnej nie ma obowiązku wypełniania żadnego formularza – swoje pytanie możemy wysłać zwykłym e-mailem czy też napisać na kartce papieru. W każdym przypadku przysługuje nam prawo do niezwłocznego uzyskania informacji publicznej, zawierającej aktualną wiedzę o sprawach publicznych (art. 3 ust. 2 UoDIP). Wnioskując o dostęp do informacji publicznej dobrze jest określić sposób, w jaki chcemy ją otrzymać. Zgodnie z ustawą, udostępnianie informacji publicznej na wniosek następuje w sposób i w formie zgodnej z tym wnioskiem (art. 14 ust. 1 UoDIP). Może jednak dojść do sytuacji, w której urząd nie będzie nam w stanie przekazać informacji w takiej formie, w jakiej jej oczekujemy (np. wnioskujemy o informację w postaci wielkoformatowego wydruku, urząd zaś nie posiada takiej drukarki).
Informację, o jaką wnioskujemy, powinniśmy uzyskać bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku (art. 13 ust. 1 UoDIP). Jeżeli nie będzie takiej możliwości, urząd, do którego się zwracamy, jest zobowiązany do pisemnego poinformowania nas o powodach opóźnienia oraz o terminie, w jakim udostępni informację. Termin ten nie może być jednak dłuższy niż 2 miesiące od dnia złożenia wniosku (art. 13 ust. 2 UoDIP). O ile wnioskujący o informację publiczną może pozostać anonimowy (nie trzeba się ani przedstawiać, ani podpisywać pod wnioskiem), o tyle podmiot udostępniający informację musi przekazać dane określające tożsamość osoby, która wytworzyła informację (lub odpowiada za jej treść), dane określające tożsamość osoby, która udostępniła wnioskowaną informację oraz datę udostępnienia informacji (art. 12 ust. 1 UoDIP). Wnioskujący musi mieć też zapewnioną możliwość skopiowania bądź wydruku informacji publicznej lub też przesłania jej albo przeniesienia na odpowiedni, powszechnie stosowany nośnik informacji (np. płyta CD lub pendrive).
13
BEZPIECZNE MIASTO INNA DROGA
Wnioskodawca powinien zostać poinformowany o tym fakcie (wraz z wyjaśnieniem, dlaczego niemożliwe jest udostępnienie
sposób lub w jakiej formie wnioskowana informacja może być niezwłocznie udostępniona.
BEZPIECZNE OŚWIETLENIE
WNIOSEK O DOSTĘp do informacji informacji w postaci wyżej wspomnianego wydruku), urząd musi także wskazać, w jaki publicznej
ŁÓDŹ. Ul. Piotrkowska. Foto Konrad Strzelecki
Uwaga: wysłanie wniosku na kilka adresów jednocześnie nie gwarantuje szybszej odpowiedzi na nasze pytanie. Co do zasady dostęp do informacji publicznej jest bezpłatny (art. 7 ust. 2 UoDIP). Może się jednak zdarzyć sytuacja, w której udostępnienie informacji będzie wiązało się z poniesieniem przez urząd dodatkowych kosztów, związanych z wnioskowaną formą lub sposobem udostępnienia informacji (np. gdy we wniosku zwrócimy się o wydrukowanie projektów budżetu miasta z ostatnich pięciu lat – w przypadku Łodzi każdy z tych dokumentów to opracowanie liczące kilka-
set stron). W takim przypadku urząd w ciągu 14 dni musi powiadomić wnioskodawcę o wysokości opłaty wynikającej z kosztów udostępnienia żądanej informacji. Oczywiście przed upływem tego terminu wnioskodawca może wycofać swój wniosek albo dokonać zmiany sposobu lub formy udostępnienia informacji, którą chce pozyskać (art. 15 ust. 1 i 2 UoDIP).
W KWESTIACH OŚWIETLENIA WNIOSKI O DOSTĘP DO INFORMACJI PUBLICZNEJ MOŻEMY SKŁADAĆ DO: • Centrum Kontaktu z Mieszkańcami (Urząd Miasta Łodzi, 14
ul. Piotrkowska 110, 90-926 Łódź – wejście od strony al. Schillera; tel. +48 (42) 638-44-44, e-mail: lckm@uml.lodz.pl); • prezydenta miasta (ul. Piotrkowska 104, 90-926 Łódź, e-mail: sekretariat.prezydenta@uml.lodz.pl); • Zarządu Dróg i Transportu (ul. Piotrkowska 175, 90-447 Łódź, tel. +48 (42) 638-49-91, e-mail: zdit@zdit.uml.lodz.pl).
Możemy też uzyskać informację bezpośrednio w jednostce zajmującej się oświetleniem: Zarząd Dróg i Transportu, Wydział Eksploatacji (Piotrkowska 175, p. 409, tel. do naczelnika wydziału: +48 (42) 272-63-21).
AUTOR JAROSŁAW GÓRALCZYK Członek Zarządu i Rady Programowej Fundacji Normalne Miasto – Fenomen. Administratywista. Pracował w zespołach roboczych przygotowujących łódzki regulamin konsultacji społecznych oraz wytyczne do pierwszego, łódzkiego budżetu obywatelskiego. Interesuje się partycypacją społeczną, planowaniem przestrzeni, system transportowym miast, religioznawstwem i prawem.
Wśród nich było tworzenie materiałów informacyjnych i edukacyjnych (ponad 200 tekstów), współpraca z Wojewódzkim Ośrodkiem Ruchu Drogowego w Łodzi, współpraca z 25 szkołami (w tym przeprowadzenie zajęć edukacyjnych w 8 z nich) oraz organizacja Europejskiego Tygodnia Mobilności. Nasze działania spotykają się z aprobatą:
BEZPIECZNE OŚWIETLENIE
W 2014 ROKU FUNDACJA FENOMEN PODEJMOWAŁA WIELE DZIAŁAŃ W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA RUCHU I PROPAGOWANIA TRANSPORTU ZRÓWNOWAŻONEGO
• Prawie 16 000 głosów zebrały 4 projekty do budżetu obywatelskiego na 2015 rok, których celem była poprawa bezpieczeństwa na łódzkich drogach (wrzesień 2014) • Prawie 15 000 osób popiera nas w internecie (prowadzimy strony dotyczące pieszych Piesza Łódź, rowerzystów - Rowerowa Łódź, a także upłynniania ruchu - Tempo-30 dla Łodzi, tworzenia przyjaznej pieszym przestrzeni - Podwórzec miejski - woonerf dla Łodzi oraz pokazującą jak nie należy parkować - Święte krowy łódzkie) • 1 500 osób, które “wyjeździło” 18000 km tworząc tym samym rowerową mapę Łodzi (poprzez udział w konkursie “European Cycling Challenge” w maju 2014). • 157 współpracujących z nami wolontariuszy.
poparcie w budżecie obywatelskim poparcie w Internecie European Cycling Challenge
15
wolontariusze
Fundacja Normalne Miasto Fenomen od ponad pięciu lat działa w Łodzi, m.in. by dbać o interesy niezmotoryzowanych uczestników ruchu. W 2014 roku prowadzimy w łódzkich szkołach 30 spotkań edukacyjnych nt. jazdy na rowerze. W 2013 roku wraz z mieszkańcami przygotowaliśmy projekt pierwszego łódzkiego podwórca przy ul. 6 sierpnia - przyjaznej przestrzeni, w której bezpiecznie i przyjemnie mogą poczuć się całe rodziny. W 2011 roku skłoniliśmy władze miasta do podpisania tzw. Karty Brukselskiej zobowiązania na rzecz większej dbałości o jakość dróg rowerowych i działań promujących ten środek transportu. Doprowadziliśmy do regularnego odśnieżania dróg dla rowerów zimą, co jeszcze w 2011 roku nie było standardem.
Nasza działalność wymaga zaangażowania, wiedzy, czasu i niekiedy także pieniędzy. Pomysłów na przyjaźniejszą mieszkańcom Łódź i zapału do ich realizacji mamy bardzo dużo. Brak nam często środków, aby plany skutecznie wdrożyć w życie. Pomóż nam w kontynuacji i poszerzeniu naszej pracy przekazując darowiznę na działalność statutową Fundacji. Fundacja posiada konto w Multibanku numer
25 1140 2017 0000 4002 1209 2997 Na to konto można wpłacać darowizny na działania statutowe Fenomenu.
BEZPIECZNE MIASTO INNA DROGA
PROŚBA O WSPARCIE
W NASTĘPNEJ CZĘŚCI... Bezpieczeństwo uczestników ruchu to temat bardzo złożony. Wpływa na nie nie zarówno zaprojektowana i wykonana infrastruktura, przepisy prawa, ale także zdrowy rozsądek i kultura wszystkich uczestników ruchu W kolejnym numerze przybliżymy temat parkowania. Jak organizować parkowanie z poszanowaniem wszystkich uczestników ruchu? Jak zapewnić odpowiednią liczbę miejsc parkingowych i jaka ich liczba jest „odpowiednia”? Czy parkowanie powinno być płatne? Na czym polega idea parkingów „parkuj i jedź”? Czy pieszy zawsze musi być poszkodowany, gdy kierowca pozostawi samochód na chodniku. Kiedy tak właściwie można zostawić samochód na chodniku?
Odpowiedzi na te pytania znajdą się w kolejnej publikacji. Część regulacji wynika z przepisów lokalnych (jak na przykład wysokość stawek za parkowanie), część z przepisów krajowych (prawo o ruchu drogowym), część „konfliktowych” sytuacji można rozwiązać za pomocą fizycznej organizacji parkowania. Szczegóły, przykłady i rozwiązania znajdą się w kolejnej publikacji. Szczegóły na www.innadroga.dlalodzi.info
Katarzyna Mikołajczyk Fundacja Normalne Miasto-Fenomen
16
AUTORZY Jarosław Góralczyk, Wiesława Pabjańczyk REDAKCJA JĘZYKOWA Magdalena Kokosińska FOTOGRAFIA na okładce Konrad Strzelecki FOTOGRAFIE: s. 3 Jarosław Góralczyk, s. 8 Hubert Barański SKŁAD Paulina Milewska, Mariusz Milewski UTWÓR OPUBLIKOWANY
na licencji niewyłącznej Creative Commons - Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 4.0
http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0