De impact van het groeiend milieubewustzijn op de politieke agenda In het begin van de jaren 70 nam het milieubewustzijn sterk toe als reactie op de oneindige expansie, de ongekende welvaart en economische groei, en het grenzeloos mis/gebruik van de open ruimte uit de zogenoemde gouden jaren vijftig en zestig. Op het Europese beleidsniveau wordt sinds de jaren 80 een pleidooi gevoerd voor een systematisch milieugezondheidsbeleid gebaseerd op actieplannen. Uit mijn historische analyse blijkt dat de impact van deze Europese engagementen op de Belgische/Vlaamse politieke agenda relatief beperkt was.
incidenten hebben geleid ‘ Vier tot een verandering in de manier van denken en handelen omtrent milieugezondheidsproblemen
De ontwikkeling in Vlaanderen is vooral beïnvloed door vier snel op elkaar volgende incidenten, die voor een geleidelijke, maar substantiële verandering hebben gezorgd in het denken over milieugezondheidsproblemen, zowel in wetenschap, politiek als samenleving. Deze vier incidenten zijn: de loodproblematiek in Hoboken (jaren 1970), de cadmiumverontreiniging in de Noorderkempen (jaren 1980), de publieke onrust aangaande mogelijke gezondheidsgevolgen en genetische afwijkingen ten gevolge van verhoogde
dioxine-uitstoot door twee huisvuilverbrandingsovens in Wilrijk (midden 1990), en de dioxinecrisis in de voedselketen (1999). De verschillende staatshervormingen die plaatsgevonden hebben in de jaren 70 en 80 in België hebben echter voorkomen dat er een geïntegreerd milieu en gezondheidsbeleid kon ontwikkeld worden. Immers, na de staatshervorming in 1980 werden de milieubevoegdheden grotendeels toegewezen aan de gewesten, terwijl preventieve gezondheidszorg een gemeenschapsbevoegdheid werd en de bevoegdheden voor tewerkstelling en arbeid op het federale niveau bleven. Als gevolg van deze herverdeling werden ook de kennis en expertise versnipperd over de verschillende bestuursniveaus. Een belangrijke bemerking: dat de Europese engagementen relatief weinig in gang hebben gezet in Vlaanderen wil niet zeggen dat Europese discoursen geen rol van betekenis spelen in het Vlaamse milieugezondheidsbeleid. Europese milieurichtlijnen, zoals fijn stof, zijn zeer bepalend voor het Vlaamse milieubeleid. Kortom, Europese discoursen hebben wel het gedachtegoed, maar niet de agendering ervan in Vlaanderen beïnvloed. Van eenvoudig naar complex De opeenvolging van deze vier incidenten heeft geleid tot een belangrijke verandering in de manier van denken en handelen omtrent milieugezondheidsproblemen. De belangrijkste verandering kan worden samengevat als ‘de erkenning van complexiteit’. Deze complexiteit uit zich zowel wetenschappelijk als beleidsmatig. De wetenschappelijke complexiteit verwijst naar het gegeven dat mensen blootgesteld worden aan een cocktail van agendia die in verschillende concentraties aanwezig zijn in de omgeving en die de kans op bepaalde aandoeningen bij de huidige of toekomstige generatie verhogen. Deze gezondheidseffecten zijn vaak onzeker, komen dikwijls pas laat tot uiting en variëren van hinder tot sterfte. Vanwege die complexiteit kan ‘de wetenschap’ niet tot eenduidige en onomstreden conclusies komen. Het antwoord is een zoektocht naar een meer integrale aanpak. Integratie betekent het in rekening brengen van alle agentia/ risico’s, deze bestuderen vanuit meerdere wetenschappelijke disciplines, en het in rekening brengen van kennis en ervaring van buiten-wetenschappelijke experten uit NGO’s, burgerij en bedrijfsleven.
Stien Stassen FVV • 21