το
τε ύχ ο δω ς δ ρε ιαν άν έμ ε
τα ι
ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΕΤΟΣ 2020
ΑΠΕΛΣ
Ιούνης - Ιούλης - Αύγουστος ❀
Τρίτη Περίοδος ❀
Η βαλίτσα τραβάει μακρυά…
ΤΕΥΧΟΣ 28ο
Συνεχίζουμε και σ’ αυτό το τεύχος την προσπάθεια προσαρκάτι που δεν είχε να κάνει με αντίθεση κατά της Τουρκίας, μογής του περιοδικού μας –όπως και την δική μας– σ’ αυτές όπως έμμεσα προβάλλεται από τα ΜΜΕ. Είναι χαρακτηριστιτις δύοκολες συνθήκες που ζούμε, μπαίνοντας πλέον στο κή η μεγάλη συμμετοχή της Γαλλίας, η οποία συνοδεύτηκε φθινόπωρο. Στο καλοκαιρινό τρίμηνο που πέρασε, με το από την αναγγελία αγοράς από τη χώρα μας πανάκριβων μαάνοιγμα της τουριστικής περιοδου, είχαμε την αναζωπύρωση χητικών θαλάσσης-αέρος που θα πληρώνει ο λαός. Ανάλογη της πανδημίας του κορονοϊού στη χώρα μας αλλά και διεκαι η μερική άρση από τις ΗΠΑ της εξοπλιστικής απαγόρευθνώς, ενώ οι διάφορες καραντίνες είτε τοπικά είτε περιφεσης στην Κύπρο, ενώ διαβεβαιώνεται ότι η απόφααη δεν ρειακά, εξακολουθούν να συνεχίζονται. στρέφεται κατά της Τουρκίας. Όλ’ αυτά, είναι μια ευκαιρία Το γεγονός επανατροφοδοτεί και εντείνει τη συνέχιση μεσα στην κρίση για πλουτισμό των εμπόρων όπλων και θατης δεκάχρονης οικονομικής κρίσης και ως εκ τούτου την νάτου που θα πληρώσουν οι λαοί. όξυνση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών, με όλα τα παρεΣε αυτά τα πλαίσια κι ενώ οι προβλέψεις μιλάνε ότι η πανπόμενα που τους συνοδεύουν. δημία μπορεί να ενταθεί το φθινόπωρο και το χειμώνα, ο κραΣ’ αυτά τα πλαίσια, είδαμε να μεγαλώνει η πάγια και πολύτικός μηχανισμός έχει κάνει ελάχιστα αυτούς τους μήνες χρονη προκλητικότητα της Τουρκίας: Είχαμε την μετατροπή ώστε τα νοσομεία να εξοπλιστούν με υποδομές και προσωπιτης Αγίας Σοφίας από μουσείο σε τζαμί όπως και της Μονής κό, ενώ μονίμως προβάλλεται ως πρώτο ζήτημα η «ατομική του Αγ.Σωτήρος, την υπογραφή του παράνομου μνημονίου ευθύνη» γιατί «δεν πρέπει να πιεστεί το σύστημα Υγείας». για τη θάλασσα με τη Λυβύη και τις συνεχείς παραβιάσεις Ταυτόχρονα προωθούνται αντεργατικά μέτρα όπως, επέεναέριου και θαλάσσιου χώρου της χώρας μας. κταση της «ευελιξίας» στις μορφές απασχόλησης, για να Ως απάντηση τάχα σ’ αυτά, είχαμε απ’ την κυβέρνηση τις μη γίνουν τάχα απολύσεις. Επίσης από τον Σεπτέμβρη θα εσπευμένες συμφωνίες με την Ιταλία και την Αίγυπτο. Κατά έχουμε και την πλήρη κατάργηση της Κυριακάτικης αργίας την ψηφοφορία τους στην Βουλή, γίναμε στο κέντρο της Αθήνας. Θα δούμε τότε και πάλι θεατές στο ίδιο σήριαλ που παίτι έχει να γίνει με τον βλακωδώς διαζεται σε βάρος της νοημοσύνης του λαμορφωμένο «μεγάλο περίπατο» και την ού. Οι απόψεις που εκφράστηκαν για το Σαν τότε… σελ. 2 αυξημένη κυκλοφορία. Επιπλέον, βαδίζήτημα από όλα τα κόμματα του ΕυρωΝΑζουμε προς την κλιμάκωση των πλειστησελ. 3-6 ριασμών πρώτης κατοικίας και την εφαρΤΟικού τόξου, με όλες τις διαφορές Αρθρογραφία τους, δεν είναι τίποτε άλλο από θέσεις μι- Επικαιρότητα σελ. 7-18 μογή του «νέου πτωχευτικού κώδικα» κροαμυντικού ταχτικισμού, όπου ο καθέόπου, με την κήρυξη του οφειλέτη σε νας ονομάζει την άποψή του ως «εθνική Μορφές του πνεύματος πτώχευση, η λαϊκή οικογένεια θα μεταστρατηγική». Όλες όμως στο υπόστρωμά τρέπεται σε ενοικιαστή του σπιτιού της Μάρκος Αυγέρης τους διατηρούν τον τελικό «μεγάλο συμαπό τις τράπαζες. Φεντερίκο Γκ. Λόρκα βιβασμό» για συνεκμετάλλευση της πεΌσον αφορά στην Παιδεία, θα δούμε ριοχής, κάτω απ’ την Ευρωατλαντική τι έχει να γίνει με το βασικό πρόβλημα διαχείριση. Και μόνο το ΚΚΕ πρόβαλλε της στενότητας των χώρων, καθώς σε ότι «η μόνη θέση που μπορεί να εκφράσει αρκετές περιπτώσεις έχουμε στέγαση και τα λαϊκά συμφέροντα είναι, καμιά αλλαγή σε τροχόσπιτα. Κι εδώ η κυβέρνηση προσυνόρων, καμιά αλλαγή των διεθνών βάλλει, μέσω της χρήσης μάσκας, την Συνθηκών, καμιά συμμετοχή σε παζάρια «ατομική ευθύνη» όχι μόνο των γονέων για τη συνδιαχείριση του Αιγαίου, της αλλά και των νηπίων… Αν.Μεσογείου…». Η βαλίτσα λοιπόν τραβάει μακρυά… Απ’ την άλλη, αυτές τις συμφωνίες η Το μόνο ενθαρυντικό στην όλη κατάσταΆγκυρα ενώ τις καταγγελει ταυτόχρονα ση είναι ότι οι δυνάμεις της κοινωνικής σελ. 19-22 απελευθέρωσης βρίσκονται σ’ ετοιμότητις αξιοποιεί ως δυνατότητα και πρόσχημα για να διεκδικήσει τη λεγόμενη «μει- Μορφές που έφυγαν σελ. 23-31 τα και κίνηση με διαμαρτυρίες, διαδηλώωμένη επήρεια» των νήσων. Επίσης σεις, απεργίες και συλλαλητήρια. Κι σελ. 32-34 επίσης βλέπουμε το μαχόμενο πνεύμα με συνεχίζει με το πλοίο «Oruc Reis» τις Επετειακά έρευνες στην περιοχή για επιπλέον 90 Η πένα συνεργατών σελ 35-53 τον Μουσικό Σύλλογο, το Εικαστικό Επιημέρες, επιδιώκοντας τετελεσμένα. μελητήριο, το Σύλλογο Ελλήνων Ηθοποισελ. 54-59 ών –κι από κοντά οι απλοί λογοτέχνες και Στόχο τη συνεκμετάλλευση και τον Βιβλιοπαρουσίαση απόλυτο έλεγχο της περιοχής είχε και η Ο Παρατηρητής σελ. 60 οι δημιουργοί– να παλεύουν δίπλα στον ευρεία στρατιωτική άσκηση στο Αιγαίο, αγωνιζόμενο λαό.
Διαβάστε
~ ❀~
Φωνή Λογοτεχνών Τριμηνιαίο Περιοδικό Έκδοση ΑΠΕΛΣ
Τεύχος 28ο – Τρίτη Περίοδος ΙουνΗσ - ΙουΛΗσ - ΑυΓουσΤοσ
2020
Ηλεκτρονική Διεύθυνση:
email:
flogotexnwn@yahoo.gr
Ιστότοπος:
ISSUU.com/fonilogotexnwn
Επιμέλεια Έκδοσης & Σελιδοποίηση:
Γιάννης Α. Μαντάς Ομάδα Σύνταξης:
Παναγιώτης Καραβασίλης Τίτος Κοκκινέας και
συνεργαζόμενοι Λογότυπο Εξωφύλλου: Γιάννης Α. Μαντάς
Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία: συνΘΕσΗ Κιάφας 3 & Ακαδημίας, Αθήνα Τηλ. 210 3813838 Η Φωνή Λογοτεχών στην έντυπη μορφή της στηρίζεται στις προσφορές συνεργατών και φίλων
Σαν ΤοΤε…
ΙΟΥΝΗΣ Γεννιούνται 1850 (27.6) ο συγγραφέας Λευκάδιος Χερν. 1892 (30.6) ο λογοτέχνης Στρατής Μυριβήλης (Ευστράτιος Σταματόπουλος). 1898 (5.6) ο Ισπανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, 1915 (12.6) ο ηθοποιός Ντίνος Ηλιόπουλος. 1917 (15.6) ο ρεμπέτης Μιχάλης Γενίτσαρης. 1922 (11.6) ο πολυβραβευμένος Κύπριος σκηνοθέτης Μιχάλης Κακογιάννης. 1924 (26.6) ο φιλόσοφος Κώστας Αξελός. 1928 (14.6) ο Αργεντινός κομμουνιστής επαναστάτης Ερνέστο (Τσε) Γκεβάρα. 1954 (8.6) ο Κύπριος συνθέτης Μάριος Τόκας. 1957 (30.6) η στιχουργός Λίνα Νικολακοπούλου. Αποβιώνουν 1901 (23.6) ο σατιρικός ποιητής και συγγραφέας Ανδρέας Λασκαράτος. 1951 (19.6) ο ποιητής Αγγελος Σικελιανός. 1951 (29.6) ο ηθοποιός Αιμίλιος Βεάκης. Στη διάρκεια της Κατοχής εντάχθηκε στο ΕΑΜ και για του τη δράση αυτή υπέστη διώξεις από το αστικό καθεστώς. 1957 (3.6) ο ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς. 1962 (8.6) ο ποιητής και λογοτέχνης Στέλιος Σπεράντζας. 1963 (3.6) ο Τούρκος κομμουνιστής ποιητής Ναζίμ Χικμέτ. 1973 (8.6) ο κομμουνιστής συγγραφέας, ποιητής και κριτικός Μάρκος Αυγέρης. 1985 (28.6) ο ηθοποιός Λάμπρος Κωνσταντάρας. 1986 (14.6) ο Αργεντινός ποιητής και λογοτέχνης Χόρχε Λουίς Μπόρχες. 1994 (15.6) ο μουσικοσυνθέτης Μάνος Χατζιδάκις. 2001 (4.6) ο ηθοποιός Ντίνος Ηλιόπουλος. 2005 (23.6) ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης. 2007 (4.6) ο ηθοποιός Σωτήρης Μουστάκας. 2008 (26.6) ο καραγκιοζοπαίχτης Βαγγέλης Κορφιάτης («Βάγγος»).
ΙΟΥΛΗΣ Γεννιούνται 1836 (28.7) στη Σύρο ο κορυφαίος λογοτέχνης Εμμανουήλ Ροΐδης. 1849 (1.7) ο λογοτέχνης Αργύρης Εφταλιώτης. 1870 (17.7) ο ποιητής και συγγραφέας Ιωάννης Γρυπάρης. 1916 (13.7) η ηθοποιός Δέσπω Διαμαντίδου. 1925 (29.7) ο μουσικοσυνθέτης Μίκης Θεοδωράκης. 1936 (7.7) ο Νίκος Ξυλούρης, ο Κρητικός λυράρης και τραγουδιστής, ο καλλιτέχνης και αγωνιστής, σφράγισε με τη φωνή του κάποιες από τις πιο δυνατές στιγμές του ελληνικού τραγουδιού. Με τα τραγούδια του, συντρόφεψε το λαό μας στις αναζητήσεις και τους αγώνες του. Αποβιώνουν 1879 (24.7) ο ποιητής και πολιτικός Αρι-
~ 2 ~
στοτέλης Βαλαωρίτης. 1890 (29.7) ο Ολλανδός ζωγράφος Βίνσεντ Βαν Γκογκ, πρωτοπόρος της σύγχρονης ζωγραφικής. 1904 (15.7) ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας Άντον Τσέχοφ. 1908 (7.7) ο λογοτέχνης Δημήτρης Βικέλας. 1923 (1.7) ο λογοτέχνης Κωνσταντίνος Θεοτόκης. 1928 (21.7) 1928 Αυτοκτονεί ο ποιητής Κώστας Καρυωτάκης. 1941 (18.7) ο μουσουργός Διονύσιος Λαυράγκας. 1965 ((13.7) ο λογοτέχνης Φώτης Κόντογλου. 1967 (25.7) ο ζωγράφος Κωνσταντίνος Παρθένης. 1969 (19.7) ο λογοτέχνης Στρατής Μυριβήλης (Ευστράτιος Σταματόπουλος). 1989 (20.7) ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης. 2000 (13.7) ο κινηματογραφιστής Στέλιος Τατασόπουλος.
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ Γεννιούνται 1824 (2.8) στη Λευκάδα ο ποιητής και πολιτικός Αριστοτέλης Βαλαωρίτης. 1851 (14.8) ο γλύπτης Γιαννούλης Χαλεπάς. 1882 (22.8) στη Σμύρνη ο κομμουνιστής δάσκαλος Δημήτρης Γληνός, ο οποίος άφησε τη σφραγίδα του στο προοδευτικό και κομμουνιστικό κίνημα της χώρας μας. 1884 (10.8) ο Παναΐτ Ιστράτι (Παναγής Βαλσάμης), ο επονομαζόμενος και Γκόργκι των Βαλκανίων, Ελληνικής καταγωγής Ρουμάνος συγγραφέας. 1898 (8.8) ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Αλέξης Μινωτής. 1903 (21.8) ο συνθέτης Γιάννης Κωνσταντινίδης, γνωστός ως Κώστας Γιαννίδης. 1908 (14.8) ο κομμουνιστής ηθοποιός Μάνος Κατράκης. 1919 (16.8) ο συγγραφέας Αντώνης Σαμαράκης. 1921 (22.8) η τραγουδίστρια Σωτηρία Μπέλλου. 1945 (21.8) ο συνθέτης Βασίλης Πολυδούρης. Αποβιώνουν 1613 (12.8) ο Κρητικός ποιητής Βιτσέντζος Κορνάρος. 1919 (26.8) ο σατιρικός ποιητής Γεώργιος Σουρής. 1923 (3.8) ο λογοτέχνης Αργύρης Εφταλιώτης. 1936 (19.8) Εκτελείται από τους φασίστες του Φράνκο ο Ισπανός ποιητής Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. 1945 (23.80 ο λογοτέχνης και ιστορικός Γιάννης Βλαχογιάννης. 1956 (14.8) ο Γερμανός κομμουνιστής ποιητής και δραματουργός Μπέρτολτ Μπρεχτ. 1968 (5.8) η ποιήτρια Θεώνη Δρακοπούλου («Μυρτιώτισσα»). 1970 (7.8) ο συγγραφέας Νίκος Τσιφόρος. 1977 (3.8) ο μεγάλος υπερρεαλιστής ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος. 1979 (3.8) ο συγγραφέας Άγγελος Τερζάκης. 1981 (11.8) ο ζωγράφος Ανδρέας Γεωργιάδης. 1991 (4.8) ένας από τους κορυφαίους Ελληνες ποιητές, ο Νικηφόρος Βρεττάκος. 1997 (27.8) η τραγουδίστρια Σωτηρία Μπέλλου. ~~~~~~~~~~~~~~~
2020
ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ
~~~~~~~~~~~~~~~~ Ένας χρόνος από την απώλεια του Γιάννη Παπαοικονόμου ~~~~~~~~~~~~~~~~~
Στις 4 Ιούλη πέρασε κι όλας ένας χρόνος από τη μέρα που χάσαμε τον Γιάννη Παπαοιονόμου, τον εκλεκτό μας σύντροφο και αρχισυντάκτη του περιοδικού μας. Ο Γ.Παπαοικονόμου γεννήθηκε στον Πειραιά το 1942 και από το 1953 ζούσε στο Πέραμα. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, δεν ολοκλήρωσε όμως, διωκόμενος το 1967 από τη Χούντα των συνταγματαρχών. Κατέφυγε στο Παρίσι όπου εντάχθηκε στο ΠΑΜ και στο ΚΚΕ, στις τάξεις του οποίου παρέμεινε μέχρι τέλους. Εκεί σπούδασε ιστορία, αρχαιολογία και ιστορία της τέχνης στα πανεπιστήμια της Σορβόνης (PARISIV - PARISI), απ' όπου απέκτησε δύο πτυχία (1973), ένα Master (1974) και το Doctorat του (1977), με θέμα της διατριβής του «Τα ελληνικά επιτύμβια ανάγλυφα του Μουσείου του Λούβρου». Δίδαξε Κλασική Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης από το 1979 έως το 1986. Καθηγητής των Σχολών Ξεναγών του ΕΟΤ, δίδαξε Αρχαία Ιστορία, Κλασική Αρχαιολογία, Μυθολογία και Τουριστική Γεωγραφία, στην Αθήνα, την Κρήτη, τη Ρόδο και τη Μυτιλήνη, από το 1980 έως το 2002. Διετέλεσε Διευθυντής του «Δημοτικού Πολιτιστικού Οργανισμού Περάματος» μέχρι τη συνταξιοδότησή του. Έχει γράψει πολλά επιστημονικά άρθρα σε ελληνικά Γραμμές κιτρινισμένες αγκάθια μιας ξηρασίας μιας πυρκαγιάς αποκαΐδια μικρά στερεμένα ποτάμια που δε βγάζουν πουθενά
και γαλλικά περιοδικά. Επίσης έχει εκδώσει μεγάλο αριθμό ποιητικών έργων, μυθιστορημάτων, μελετών. Υπήρξε εκλεγμένο μέλος του ΔΣ της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών κι επίσης ο αρχισυντάκτης επί 6 χρόνια της Δεύτερης Περιόδου της «Φωνής Λογοτεχνών». Τα τελευταία χρόνια, παρά την κλονισμένη του υγεία, με επιμονή στήριξε το Κόμμα, μέσα από την Κομματική Οργάνωση Λογοτεχνών της οποίας ήταν μέλος και κράτησε μέχρι το τέλος την πίστη του στη ζωή, στον αγώνα, στη δύναμη της γνώσης. Ο Γιάννης Παπαοικονόμου «έφυγε» στις 4 Ιούλη 2019. Στο τελευταίο του «ταξίδι» τον συνόδευσαν τα τρία παιδιά του, συγγενείς και σύντροφοί του καθώς και πολυμελής αντιπροσωπεία της ΚΕ του ΚΚΕ. Η πολιτική κηδεία του έγινε στο κοιμητήριο του Σχιστού. Εμείς, τον Γιάννη μας τον θυμόμαστε πάντα και, όπως υποχεθήκαμε κατά τον αποχαιρετισμό μας (τεύχος 25), συνεχίζουμε, στις τωρινές δύσκολες συνθήκες, τη γραμμή που εκείνος είχε χαράξει για τη «Φωνή Λογοτεχνών». Στη συνέχεια δημοσιεύουμε το ποίημά του «Ώσπου» κι επίσης την προσφορά στη μνήμη του που έκανε η οικογένειά του στο Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ. Γιάννης Α. Μαντάς
~ ΩΣΠΟΥ ~
φεύγουμε όλοι με τα ερείπια του κόσμου στα μάτια μας ώσπου η οργή να γίνει το τραγούδι ν’ αλλάξει ο ήλιος ρότα.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
( «Ριζοσπάστης» 4-5/7/2020 σ. 28 ) Προσφορά στο Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ στη μνήμη του σ. Γιάννη Παπαοικονόμου
Συμπληρώθηκε ένας χρόνος από τότε που ο σύντροφος του τη διαδρομή με βάση την επιστήμη αλλά και τις Γιάννης Παπαοικονόμου «έφυγε» από τη ζωή και στη "αγάπες" του, την Ιστορία, τους κοινωνικούς αγώνες μνήμη του, η οικογένειά του προσφέρει πολύτιμο αρ- του λαού μας και του παγκόσμιου επαναστατικού κινήχειακό υλικό στο Ιστορικό Αρχείο του Κόμματος. ματος, τις τέχνες και τον πολιτισμό. Όπως αναφέρει η οικογένεια του σ. Γιάννη ΠαπαοιΠιστεύουμε ότι με αυτόν τον τρόπο εκπληρώνουμε κονόμου, πρόκειται για «ένα πρωτότυπο σκίτσο του και μια δική του "τελευταία" επιθυμία, κάνουμε πράξη γνωστού ζωγράφου - χαράκτη και μέλους του κινημα- κάτι που και ο ίδιος θα ήθελε, έχοντας αφιερώσει τη ζωή τογραφικού συνεργείου του ΕΛΑΣ, Δημήτρη Μεγαλίδη, και την τέχνη του στον αγώνα για τη νέα κοινωνία, τον ένα λεύκωμα του Πάμπλο Πισοσιαλισμό - κομμουνισμό. κάσο που είχε κυκλοφορήσει Μας λείπει, ο πόνος μας σε 100 αριθμημένα αντίτυπα, όμως λειαίνεται, ξέροντας καθένα από τα οποία περιείχε ότι η μνήμη του θα μένει μια αυθεντική λιθογραφία ζωντανή μέσα και από το Αρτου ζωγράφου, και δύο πίναχείο του Κόμματος. Ξέρονκες των γνωστών ζωγράφων τας ότι οι βαθύτερες του Σ.Βασιλείου και Σ.Βανδώρου. επιθυμίες δεν στέρεψαν μαΠροσφέρουμε επίσης στο ζί με το "φευγιό" του, απαιΚόμμα ένα μέρος από τη βιτούν πολλά περισσότερα και βλιοθήκη του Γ.Παπαοικονόαπό εμάς, για να δικαιωμου, αυτήν που έχτιζε σε όλη θούν». Το έργο από το Λεύκωμα του Πικάσο
~ 3 ~
ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ Σύγχρονα ολοκαυτώματα
ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΑ ΡΙΖΩΜΑΤΑ
Έτσι περιγράφει ο Αφρικανός ποιητής Nguni την αντίσταση της ποίησης στα ιμπεριαλιστικά δεσμά. Αφρική, μια ήπειρος 700 εκατομμυρίων, μαστίζεται από τη φτώχεια, αρρώστιες, εξαθλίωση. Από το φεουδαρχισμό και τη νεοαποικιοκρατία, τη νέα τάξη του αίματος. Περισσεύει η διευρυνόμενη προϊστορική βαρβαρότητα του αποικιοκρατικού κεφαλαίου, με την επίδειξη κυνικότητας, σιδερένιας πυγμής, αποφασιστικότητας, βίαιης επιβολής ελέγχου στους εξαθλιωμένους. Οι νέοι ρόλοι, αποδίδονται στους εξαρτημένους «περιφερειάρχες» με τη χρήση βίας να προσφέρουν αποτελεσματική «απάντηση» στη διαιώνιση για πιο στυγνή εκμετάλλευση. Τη στηρίζουν όλα τα καπιταλιστικά σχήματα, των Αμερικανών, Γάλλων, Άγγλων, Ολλανδών με τη μορφή πολυεθνικών εταιριών καταλήστευσης του φυσικού πλούτου (πετρέλαιο, κλπ.). Με ντόπιους γκαουλάιτερ, που τους ενσωμάτωσαν στα αποτρόπαια εγκλήματά τους. Oi λαοί της ερήμωσης, ανισότητας, έλλειψης υποδομών κάθε είδους, με εισόδημα ημέρας λιγότερο από ένα δολάριο, «υπάρχουν» αναλφάβητοι. Καταγγέλλεται εκτός από τη βαρβαρότητα το γλωσσικό αποικισμό που υφίστανται οι Αφρικανοί: την αποξένωση από τις παραδόσεις, την εξάρτηση του σύγχρονου δουλεμπορικού καπιταλισμού. Από το Μάλι (Δυτικής Αφρικής) μέχρι το Σουδάν, την Αιθιοπία, τη Σιέρα Λεόνε, η «Ιστορία της αφρικανικής φάρμας» όπως την έγραφε η μεγάλη συγγραφέας Όλιβ Σρέινερ, είναι παρούσα. Η ανισότητα, εξαθλίωση των γυναικών: καταγράφεται με την ποίηση. Μάλιστα διηγηματική. Γίνεται με απαγγελία στη νομαδική ζωή: «Είναι σκληρό, μάνα/ σκληρό σαν το πρόσωπό σου/ που είναι βράχος δαρμένος από τις βροχές/ όταν οι ουρανοί κλαίνε/ παγωμένο απ' τους ανέμους που φυσάνε απόγνωση/ και ξερό από τον καυτερό ήλιο/ και φαίνεσαι σαν καμένη κουτσούρα/ μόνο που περπατάς./ Αυτό είναι θαύμα./ Φορτώνοντας το κεφάλι σου μ' αυτό το χαρτοκιβώτιο/ πατώντας ξυπόλυτη». (SEROTE). Μάνα, παιδιά, δίπλα από τους γύπες της εκμετάλλευσης, να κουβαλάει στην πλάτη της, την ανισότητα, αντιξοότητες, την έλλειψη νερού για πιόμα, καλλιέργεια! «Σήμερα μοχθώ εκεί που το σιτάρι δε λέει να φυτρώσει./ Ο ιδρώτας απ' το μέτωπό μου στάζει/ και πιτσιλίζει τους σκληρούς βράχους/ κάτω απ' έναν ήλιο που μαστιγώνει», είναι εικόνες από τη φρίκη της Αφρικής. Οι επιρροές της από τα σκληρά εκμεταλλευτικά μητροπολιτικά κέντρα είναι ακόμα «εν τω γίγνεσθαι». Όπως και η επαναστατική προοπτική των πεινασμένων (1 δισ. 130 εκατομμύρια) του Τρίτου Κόσμου. Χτυπάνε τις πόρτες των πλουσίων (ΕΕ - ΗΠΑ - Ιαπωνίας) με την «όψη των δακρύων», εξαθλιωμένων προσφύγων. Θυμίζουν μορφές, εξαϋλωμένων, των στρατοπέδων Άουσβιτς, Μπέλσεν. Σύγχρονα ολοκαυτώματα, απλώνονται όπου μεγαλώνει η ανισότητα, από
τ. 28
το Ντάλας μέχρι τη νέα «νήσο Έλις» της Αμερικής. Ξεδοντιάζονται από τη βαρβαρότητα της εκμετάλλευσης. Τα «μαύρα σύννεφα» δεν είναι σημείο καταδίκης, αλλά ελπίδας, «βροχής» ζωής για την Αφρική. Ο Γολγοθάς της αφρικανικής ηπείρου «διαρκεί». Μέχρι να σπάσουν τα δεσμά και να έρθει η Ανάσταση. «Μαζεύτηκε το εύσαρκο , πλούσιο πλήθος… καθένας διάβαζε τη δική του κατάντια φωναχτά/ μαύροι πάνθηρες του βαρβαρισμού και του ολέθρου/ μαζί με το μακάβριο χορό της Αφρικής» (Leonard Nguni). ~~~~~~~~~ • ~~~~~~~~~
Ο Γιάννης Αγιάννης για ένα κομμάτι ψωμί στα… κάτεργα
«Τώρα που θα βρούμε δάκρυα να κλάψουμε τους νεκρούς μας;» (Γιάννης Καραβίδας) Στις 26 Μάη του 1885 έφευγε από τη ζωή ένας μεγάλος πανανθρώπινος στοχαστής, ο Βίκτωρ Ουγκώ (1802 1885 ). Ο μεγάλος μυθιστοριογράφος, πεζογράφος, ζωγράφος, ποιητής, φιλόσοφος, θεατρικός συγγραφέας, αρθρογράφος, φιλέλληνας, τα 'βαλε με τον Ναπολέοντα τον Γ΄. Πλήρωσε, με την εξορία του, τη βαθιά ουμανιστική άποψη, μιας Παγκόσμιας Δημοκρατίας, δίχως ανισότητες, δίχως εκμετάλλευση Ανθρώπου από Άνθρωπο. Ο Μαρξ έγραφε ότι «εξέφραζε στο βάθος, τα βάσανα και τους πόθους της εργατικής τάξης». Επηρεάστηκε από τα γεγονότα της μεγάλης Αστικής Δημοκρατικής Επανάστασης του 1789 σ' όλα του τα έργα: «Άθλιοι», «Στα κεφάλια του Σεραγιού», «Η τελευταία μέρα ενός κατάδικου», «Φιλοσοφία και Φιλολογία», «Στην εξορία», «Ο άνθρωπος που γελάει», «Η Παναγία των Παρισίων», «Όχι αντίποινα», «Τιμωρίες», «Εργάτες της θάλασσας», «Η τρομερή χρονιά». Τάχτηκε με το μέρος των εργατών - αγροτών στην Κομμούνα του Παρισιού, το 1871. Καταδιώκεται και από τον τόπο της εξορίας του, το Βέλγιο, όταν βγάζει σε μπροσούρα, υπέρ των «ηττημένων», «Δεν απαρνιέμαι τις ιδέες της Άμεσης Δημοκρατίας: Δικαιώματα για τους φτωχούς, Δικαιοσύνη. Έτσι στεριώνεται η Δημοκρατία. Το καθήκον απέναντι σε τούτην είναι δικαιοσύνη για τους "αθλίους". Κανείς δεν είναι δίκαιος ότι υπάρχει ακόμη δυστυχία». Με εικοσάχρονη εξορία πλήρωσε τις ιδέες του. Ο Μαξίμ Γκόρκι έγραφε: «Ο κοινωνικός ρομαντισμός του Ουγκώ, είναι εκ των μεγαλοπρεπέστερων δημιουργημάτων της ψυχολογίας της Δυτικής Ευρώπης». «Ο Ουγκώ υπήρξε ο κύριος εκπρόσωπος του Γαλλικού Δημοκρατικού Ρομαντισμού… Η αστικοδημοκρατική επανάσταση του 1848 έβγαλε τον Ουγκώ
~ 4 ~
2020
ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ
από τα ιδεολογικά του αδιέξοδα. Φέρνοντάς τον στις τάξεις των υπερασπιστών της Δημοκρατίας. Ο Ουγκώ ήταν ένας συγγραφέας του Λαού… Ρώσοι προοδευτικοί συγγραφείς του 19ου αιώνα εκτιμούσαν το κοινωνικό περιεχόμενο των έργων του και την αγάπη του για το λαό». (Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια). Ο Φρ. Ένγκελς στάθηκε κριτικά απέναντι στο έργο του: «Αρκετός αριθμός ονειροπόλων, μερικές φορές μεγαλοφυών, πίστευαν ότι αρκούσε να πείσουν τις κυβερνήσεις και τις κυρίαρχες τάξεις για την ανισότητα της επικρατούσης τάξης, για να σταθεροποιηθούν πάνω στη γη, η παγκόσμια ειρήνη και ευτυχία. Ονειρεύονταν ένα σοσιαλισμό…» (Εδάφιο - Ποιος πυρσός του πνεύματος - Ποια να χτυπάει σταμάτησε καρδιά»). Είναι επίκαιρος. «Στην πλατεία της Ομόνοιας τα αγάλματα των πόλεων της Γαλλίας δακρύζουν. Σε κείνους τους σωρούς των λουλουδιών και των στεφάνων, σε κείνα τα "όπλα" είδανε σ' έναν κενό χώρο να προχωρεί η νεκροφόρα των φτωχών». (Ρομαίν Ρολλάν:
«Ο Γέρο Ορφέας» από αρθρογραφία - 1952). Το σάλπισμα του Ουγκώ: «Ο πολιτισμός θέλει να προχωρήσει. Εμπρός φιλόσοφοι! Διδάσκετε, φωτίστε, σκέφτεστε φανερά, μοιράστε αλφαβητάρια με τα δικαιώματα των φτωχών…» ηχεί διαχρονικά σαν το σφυρί και το δρεπάνι, που θέλει να πολεμήσει τη διευρυνόμενη προϊστορική βαρβαρότητα του καπιταλισμού. Ο πληθωρικός διανοούμενος συγκινεί: με το Γιάννη - Αγιάννη, Μάριο, Μυριήλ, Γαβριά, τον «χωροφύλακα των μηχανισμών» Ιαβέρη, τον Κουασιμόδο της ΝοτρΝταμ, την Εσμεράλδα. Κατέγραψε τα βάσανα των φτωχών, σε έγχρωμες λιθογραφίες: «Είμαι καμωμένος από σκιές και μάρμαρα», έλεγε. Υπήρξε υμνητής της επανάστασης του 1821 (εξεγερτικό είναι το ποίημα «Ελληνόπουλο») – υπέρμαχος των λαϊκών εξεγέρσεων. Ταυτίστηκε με τη βαθύτερη συνείδηση της ελευθερίας. Που δε χαρίζεται αλλά καταχτιέται με τη διαρκή ταξική πάλη. Παναγιώτης Καραβασίλης
ΤΟ ΑΕΙΘΑΛΕΣ ΔΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ
Ο Άγγλος καθηγητής George Thomson (1903-1987) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους επιστήμονες-συγγραφείς του 20ου αιώνα στο χώρο της ελληνικής φιλολογίας, αρχαίας και νέας. Η εργογραφία του περιλαμβάνει ένα ευρύτατο φάσμα θεμάτων του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού που πολλά απ’ αυτά έχουν συγκεντρωθεί στα ελληνικά στον τόμο Το αειθαλές δέντρο (εκδόσεις «Κέδρος», 1999). Πρόκειται για μια συλλογή από διαλέξεις και άρθρα για την αρχαία ελληνική τραγωδία, τα ομηρικά έπη και στο τρίτο μέρος για, ανάμεσα σ’ άλλα, την ελληνική γλώσσα αρχαία και νέα και μια εισαγωγή στο Δωδεκάλογο του γύφτου του Κωστή Παλαμά κάτω από τον γενικό τίτλο Η συνέχεια του ελληνισμού. Άλλα έργα του που μεταφράστηκαν στα ελληνικά είναι τα Αισχύλος και Αθήνα (1941), Το προϊστορικό Αιγαίο (1949) και Οι πρώτοι φιλόσοφοι (1955). Για τα ελληνικά έγραψε το Η ελληνική γλώσσα αρχαία και νέα (1964) και μετάφρασε το Δωδεκάλογο του γύφτου του Κωστή Παλαμά (1969). Επειδή ερευνούσε και ανάλυε με τη διαλεκτική ιστορική μέθοδο, αποκάλυπτε τη νομοτέλεια της εξέλιξης των πολιτισμών και τις κοινωνικοοικονομικές κινητήριες δυνάμεις της και γι’ αυτό έχει χαρακτηριστεί δικαίως μαρξιστής επιστήμονας. Ο Τζωρτζ Τόμσον έγραφε στα αγγλικά, ελληνικά και ιρλανδικά. Στο Οι πρώτοι φιλόσοφοι, μεγαλόπνοο έργο που ξεκινάει από τα πρώτα ψήγματα της ανθρώπινης σκέψης σε μια διαλεκτική ιστορική ανάπτυξη, υπάρχουν τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα κεφάλαια για τη γέννηση της ανθρώπινης γλώσσας από την εργασία, καθώς και για την τέχνη και την ποίηση. Τα εξής άλλα έργα του –δεν υπάρχουν όλα στα ελληνικά– που αφορούν σ’ ένα ευρύτερο ιδεολογικό φάσμα, φανερώνοντας τη δεινότητα του Τόμσον ως μαρξιστής αναλυτής, είναι: Marxism and poetry (Μαρξισμός και ποίηση, 1945), An essay on religion (Δοκίμιο για τη θρησκεία, 1949), From Marx to Mao-Tse-Tung, A study in Revolutionary Dialectics (1971, Από τον Μαρξ στον Μάο Τσε-Τούγκ: Μια μελέτη της επαναστατικής διαλεκτι-
κής, εκδ. «Δωδώνη», 1977), Capitalism and After, The Rise and Fall of Commodity Production (1973, Ο καπιταλισμός και η διάδοχή του εποχή: Η άνοδος και η πτώση της εμπορευματικής παραγωγής, «Εκδόσεις του Λαού», 1974), The Human Essence: The Sources of Science and Art (Η ανθρώπινη ουσία: Οι πηγές της επιστήμης και της τέχνης, 1974). Ένα αρχαίο δέντρο πάντα αειθαλές Το πρώτο μέρος του Το αειθαλές δέντρο περιλαμβάνει διαλέξεις του Τόμσον για την αρχαία ελληνική τραγωδία, τη γέννησή της, την Ορέστεια και τον Προμηθεά Δεσμώτη του Αισχύλου, τον Οιδίποδα Τύραννο και την Ηλέκτρα του Σοφοκλή, το πρόβλημα των Βακχών, καθώς και μια συνέντευξη με τον Τόμσον για τις παραστάσεις της αρχαίας τραγωδίας και την εκπολιτιστική αξία των λαϊκών παραδόσεων. Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει τα ομηρικά έπη: Μύθος και Ιστορία, Από το χορό στο έπος και Όμηρος και Ομηρίδες. Στο τρίτο μέρος, όπως είπαμε, πραγματεύεται τη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας με ανάμεσα σε άλλα, την εισαγωγή στο Δωδεκάλογο του Γύφτου. Ο Προμηθέας Ο George Thomson αναφέρεται στο σχετικό άρθρο του στον πρωτόγνωρο πυρήνα του μύθου. Δηλαδή στο ότι ο Προμηθέας έδωσε στον άνθρωπο τη φωτιά τονίζοντας ότι ο μύθος αυτός συνάπτεται με μύθους σε πολλά μέρη του κόσμου αλλάζοντας, βέβαια, μορφές. Κατά τη γνώμη του «αποτελεί μια λαϊκή ανάμνηση από την εφεύρεση της φωτιάς, την πρώτη απ’ όλες τις τεχνικές εφευρέσεις που πάνω τους βασίστηκε ο ανθρώπινος πολιτισμός» (σελ. 99). Το μόνιμο στοιχείο είναι ακριβώς αυτό: αυτή η πρώτη εφεύρεση γίνεται σύμβολο για όλες τις επόμενες. Τα άλλα στοιχεία του μύθου αλλά-
~ 5 ~
ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ
ζουν ή μάλλον παραλλάζουν, με τα λόγια του Τόμσον: «…γιατί ο μύθος έχει και δική του εξέλιξη, που αντιστοιχεί στην ιστορική εξέλιξη του ανθρώπου του ίδιου, και ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της ταξικής κοινωνίας. Όταν η πρωτόγονη κοινότητα διαιρέθηκε σε δύο αντίπαλες τάξεις, των αφεντάδων και των δουλευτάδων, η αρχέτυπη μορφή του μύθου, που συμβόλιζε τον απλό αγώνα του ανθρώπου ενάντια στη φύση, έπαυσε πια να είναι αρκετή, γιατί απ’ τον αγώνα αυτόν ξεπήδησε τώρα ένας άλλος αγώνας ανάμεσα στους ίδιους τους ανθρώπους. Επομένως, κι ο πρωτόγονος μύθος τροποποιήθηκε και περιπλέχθηκε» (σελ. 100). Παρακάτω λέει ο Τόμσον, ότι η εκδοχή του μύθου μπορεί να ήταν δημιούργημα του Αισχύλου, τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό, αλλά ωστόσο «μερικά στοιχεία προέρχονταν φανερά από τη μυστηριακή διδασκαλία των Ορφικών και των Πυθαγόρειων» (σελ. 101). Η περιπετειώδης πορεία της μοίρας του Προμηθέα, μια στα Τάρταρα, διωγμένος από τον Όλυμπο, μια επιστροφή στο φως και ξανά στον Όλυμπο δεκτός, θυμίζουν «τον Ορφικό «τροχό της ανάγκης» ή «κύκλο γέννησης», που οδηγεί την ανθρώπινη ψυχή από τη θεότητα στη γέννηση, από τη γέννηση στο θάνατο, κι από το θάνατο πάλι στη θεότητα» (σελ. 101). Έπειτα ο Τόμσον στηρίζει αυτές τις απόψεις, που πράγματι μας ταξιδεύουν στη διαλεκτική βάση των παγκόσμιων πρώτων φιλοσοφιών με την αέναη συμβολική κίνηση της γέννησης και του θανάτου, που δεν είναι ποτέ ολοκληρωτικός, μεταφυσικός θάνατος, αλλά κυοφορεί τα σπέρματα της νέας ζωής. Οι πρώτες φιλοσοφίες αντανακλούν πάντα μια φυσική κίνηση σε αντίθεση με πολλές μεταγενέστερες που πρεσβεύουν με την άνοδο των ταξικών κοινωνιών, μια δογματική, μεταφυσική στασιμότητα για να διδάσκουν (προς το συμφέρον των κυρίαρχων) την τάχα εκ φύσεως ή εκ θεού δοσμένη ανισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους. Φυσικά, και εκεί υπάρχουν διαβαθμίσεις και αναμίξεις και η διαλεκτική φιλοσοφική σκέψη δεν εξαφανιζόταν ποτέ ολότελα. Έτσι, συμπεραίνει λοιπόν ο Τόμσον, «στην ορφική διδασκαλία, τα βάσανα του Προμηθέα γίνονται σύμβολο για τα πάθη του ίδιου του ανθρώπου που, αν και γκρεμίζεται στη θλίψη και στο θάνατο, διατηρεί πάντα την ελπίδα της ανάστασής του» εφόσον παραθέτει στην ίδια σελίδα τα εξής λόγια του Εμπεδοκλή: «Υπάρχει μια προσταγή της Ανάγκης πανάρχαια, πανιώνια, και σφραγισμένη με όρκους μεγάλους, που λέει πώς, όποιος βάφει με αίμα τα χέρια του ή προκαλεί τη διαμάχη ή παραβαίνει τους όρκους του, πρέπει να εξοριστεί από τον ουρανό για τριάντα χιλιάδες χρόνια και να γεννιέται, ξανά και ξανά, σε κάθε λογής θνητή μορφή, αλλάζοντας ολοένα τον ένα τραχύ δρόμο για έναν άλλο τραχύτερο. Αλίμονο, δυστυχισμένο, πικροποτισμένο γένος των ανθρώπων! Τέτοιοι είναι οι στεναγμοί και οι διαμάχες απ’ όπου γεννήθηκες! Τελικά, όμως, οι τέτοιοι αποδιωγμένοι εμφανίζονται ανάμεσα στους ανθρώπους σαν προφήτες, ποιητές, γιατροί και βασιλιάδες, και ύστερα υψώνονται με σεβασμό σε θεοί, και χαίρονται με τους άλλους θεούς την ίδια εστία και το ίδιο τραπέζι, λυτρωμένοι απ’ τα δεινά της ανθρώπινης ζωής, ανενόχλητοι πια και ανέγνοιαστοι» (σελ. 101).
τ. 28
Τα ομηρικά έπη Και σε αυτή τη διάλεξη ο Τόμσον δείχνει τη δύναμη της διαλεκτικής ανάλυσης που αποκαλύπτει πολλά περισσότερα από τις αναλύσεις πολλών άλλων φιλολόγων οι οποίοι μένουν στην επιφάνεια των γεγονότων, των έργων, των μύθων χωρίς να μπουν στις γενεσιουργές αιτίες. Από το ογκώδες βιβλίο δεν μπορούμε παρά να κάνουμε μια μικρή σταχυολόγηση. Στα «Ομηρικά έπη» ο Τόμσον στέκεται ανάμεσα σε άλλα και στο τραγικό δίλημμα της Ιλιάδας, που εκφράζεται στα εξής λόγια του Αχιλλέα: «Να πάω στη Φθία και να τελειώσω τη ζωή μου γέρος και σε ακίνδυνη άνεση ή να πεθάνω νέος στη μάχη, και να ζήσω αιώνια στα χείλη των ποιητών;» (σελ. 227) (Ιλιάδα Ι, 402-416) για να σχολιάσει ο Τόμσον συμπερασματικά «Αυτό το τραγικό δίλημμα της Ιλιάδας αποκρυσταλλώνεται στην ουσία του στις βαθιές κοινωνικές αλλαγές, που σημειώθηκαν στη μετάβαση από τη μινωική ίσαμε την κλασική Ελλάδα», ενώ η «Οδύσσεια περιέχει περισσότερα στοιχεία μη ηρωικής φαντασιογραφίας. Ανήκει στο μέστωμα της τέχνης, κι έτσι αποτελεί μια πιο ομαλισμένη, πιο αβίαστη ενότητα». To «ομηρικό ζήτημα» Σε ο,τι αφορά το ερώτημα αν η Ιλιάδα και η Οδύσσεια ήταν έργο ενός ή πολλών δημιουργών, ο Τόμσον παίρνει συγκεκριμένη θέση: «Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια δεν είναι συνερανίσματα, αλλά ατόφια έργα τέχνης, μα ο δημιουργός τους, ο Όμηρος, δεν ήταν ένας μα πολλοί κληρονομικοί ποιητές, που μαζί με τα ενθουσιαστικά πλήθη που τους κέντριζαν ακούοντάς τους για να ξεπεράσουν τον εαυτό τους, με τις συνθήκες που ευνόησαν τη γέννηση και τη διάδοσή τους, και με τον μακρόπνοο πολιτικό που κατάγραψε τα αριστουργήματά τους και τα διέσωσε στους αιώνες, μπορούν να χαρακτηριστούν με τα λόγια του Shelley, δημιουργοί και δημιουργήματα μαζί της εποχής τους. Βέβαια, μπορεί να υπήρξε κάποτε ένας απ’ τους Ομηρίδες που ξεπέρασε τους άλλους, μα ήταν όλοι τους προικισμένοι και εξασκημένοι ποιητές, που ο καθένας μάθαινε την τέχνη του απ’ τους προηγούμενους και τη δίδασκε στους μεταγενέστερους, κι έτσι μονάχα, με την αδιάκοπη αυτή συνεργασία, τη συνεχόμενη από γενιά σε γενιά, κατόρθωσαν να τελειοποιήσουν τα μεγαλουργήματά τους» (σελ. 225). Στην ίδια διάλεξη μπορεί ο αναγνώστης να παρακολουθήσει τη συναρπαστική αφήγηση της διάσωσης και της καταγραφής των ομηρικών ραψωδιών. Η πολυσέλιδη και αξιολογότατη εισαγωγή στο Το αειθαλές δέντρο είναι του Χρίστου Αλεξίου, από μόνη της ένα δοκίμιο για τη ζωή και το έργο του George Thomson, όπου βρίσκουμε και τις εξηγήσεις του Τόμσον σχετικά με τη μέθοδο έρευνας που χρησιμοποιούσε: «Η ιστορική και κοινωνιολογική μέθοδος εφαρμοσμένη στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, προϋποθέτει τη χρήση των ερευνών και των πορισμάτων της συγκριτικής εθνολογίας, μέσα στα πλαίσια όμως της μεθοδολογίας του διαλεκτικού και ιστορικού ματεριαλισμού, που αποκαλύπτει τη νομοτέλεια της ιστορικής και κοινωνικής εξέλιξης» (σελ.31 της Εισαγωγής). Άννεκε Ιωαννάτου
~ 6 ~
2020
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Σωματεία Καλλιτεχνών - Εργαζομένων στο χώρο του Πολιτισμού
Την Τετάρτη 3 του Ιούνη, σε συνέχεια και κλιμάκωση των κινητοποιήσεών τους, τα καλλιτεχνικά σωματεία και φορείς στο χώρο του Πολιτισμού, διεκδίκησαν την ουσιαστική και πλήρη στήριξη όλων των εργαζομένων που επλήγησαν σοβαρά την περίοδο της πανδημίας. Απέναντι σε αυτήν την κατάσταση που διανύουν διεκδικούν: Εξασφάλιση της επιβίωσης όλων των εργαζομένων στο Θέαμα - Ακρόαμα. Εξασφάλιση των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών και των εκτελεστών. Κανένα πνευματικό δικαίωμα σε παραγωγούς και εκδότες. Συλλογική Σύμβαση Εργασίας σε κάθε χώρο. Δουλειά και ζωή με δικαιώματα. Τέχνη που να υπηρετεί τις ανάγκες των πολλών και όχι την κερδοφορία των λίγων. Οι καλλιτέχνες συγκεντρώθηκαν το μεσημέρι στα Προπύλαια, γεμί-
ζοντας την περιοχή με τα μουσικά τους όργανα, τις πικέτες και τα πανό τους και δηλώνοντας μεταξύ άλλων: «Είμαστε μαζί, μαζί και δυνατοί, της Τέχνης οι εργαζόμενοι υψώνουμε φωνή!». «Η Τέχνη είναι κοινωνικό δικαίωμα, όπως η Υγεία και η Παιδεία», «Τέχνη που να εξυπηρετεί τις ανάγκες των πολλών», επισημαίνοντας ότι ζουν χωρίς τη δυνατότητα να καλύψουν τις στοιχειώδεις ανάγκες διαβίωσής τους. Στο πλαίσιο της συγκέντρωσης πραγματοποιήθηκε μουσικό δρώμενο από τον Πανελλήνιο Μουσικό Σύλλογο (ΠΜΣ), ενώ διαβάστηκε και ψήφισμα του ΣΕΗ ενάντια στην καταστολή του λαού στις ΗΠΑ. Τη συγκέντρωση ακολούθησε πορεία, με συνοδεία μουσικής, μέχρι το υπουργείο Πολιτισμού, όπου αντιπροσωπεία των εργαζόμενων επέδωσε τα αιτήματά τους.
~ 7 ~
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Σωματεία - Εργαζόμενοι στον Επισιτισμό - Τουρισμό
Οι εργαζόμενοι και τα σωματεία στον Επισιτισμό - Τορισμό, συνέχισαν τον αγώνα με μαζικές κινητοποιήσεις στα υπουργεία Εργασίας και Τουρισμού. Στις 4 Ιούνη επέδωσαν υπόμνημα με αιτήματα 45 σωματείων της χώρας για το εισόδημα, τις θέσεις εργασίας και τα δικαιώματά τους, απέναντι στην αντεργατική επίθεση που εντείνουν χέρι χέρι η κυβέρνηση και η μεγαλοεργοδοσία του κλάδου. Εκατοντάδες εργαζόμενοι συγκεντρώθηκαν αρχικά έξω από το υπουργείο Εργασίας, πίσω από τα πανό του κλαδικού Συνδικάτου Εργαζομένων Επισιτισμού - Τουρισμού - Ξενοδοχείων και των επιχειρησιακών σωματείων. Στην κινητοποίηση συμμετείχαν 12 επιχειρησιακά σωματεία, καθώς και ο Σύλλογος Σπουδαστών Δημοσίων ΙΕΚ. Επίσης, συνέχισαν την κλιμάκωση των κινητοποιήσεών
τ. 28
τους στις 10 του Ιούνη με συγκέντρωση στο υπουργείο Εργασίας και πορεία στη Βουλή. Στην κινητοποίηση, στην οποία κάλεσε η Ομοσπονδία του κλάδου, συμμετείχαν: το κλαδικό Συνδικάτο, σωματεία και επιτροπές αγώνα από την Κρήτη, την Κέρκυρα, τη Μεσσηνία και τη Ρόδο και τα Σωματεία Οδηγών Τουριστικών Λεωφορείων Αττικής και Κρήτης. Νωρίς το πρωί, τους εργαζόμενους που έφτασαν από την Κρήτη υποδέχθηκε στο λιμάνι του Πειραιά το Συνδικάτο Εργαζομένων Επισιτισμού - Τουρισμού - Ξενοδοχείων Αττικής, ενώνοντας το πανό και τα συνθήματά του με αυτά των διαδηλωτών που ταξίδεψαν για να πάρουν μέρος στη συγκέντρωση. Όπως έχει καταγγείλει το συνδικάτο στο υπομνημά τους: «Στους εργάτες έχουν αλλεργία, δίνουν τα πάντα στην εργοδοσία»
~ 8 ~
2020
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ
Πανεκπαιδευτικά Συλλαλητήρια ενάντια στο νομοσχέδιο για την Παιδεία
Με γεμάτα παλμό, αποφασιστικότητα και συνεχή συλλαλητήρια στις 9, 10, 11 Ιούνη, εκπαιδευτικοί, μαθητές, φοιτητές, γονείς δήλωσαν πως το αντιδραστικό νομοσχέδιο που φέρνει η κυβέρνηση χτυπά τα μορφωτικά δικαιώματα είναι καταδικασμένο στις συνειδήσεις τους. Παράλληλα δήλωσαν πως ο αγώνας τους συνεχίζεται, για μια Παιδεία στο ύψος των λαϊκών αναγκών. Τα ραντεβού τους δίνονταν στα Προπύλαια, απ’ όπου πραγματοποίησαν τις μαζικές και μαχητικές πορείες προς τη Βουλή. Μάλιστα, οι μαθητές την πρώτη μέρα έστειλαν μήνυμα αλληλεγγύης στους διαδηλωτές της Αμερικής ενάντια στο ρατσισμό και στην καταστολή, ζητώντας έναν καλύτερο κόσμο. Επίσης, με τις σχολικές τους τσάντες σχημάτισαν στο χώρο της συγκέντρωσης τις λέξεις «I can't breath» («δεν μπορώ να αναπνεύ-
σω»), τις τελευταίες λέξεις του Τζορτζ Φλόιντ, που έγιναν το κεντρικό σύνθημα των λαϊκών κινητοποιήσεων στις ΗΠΑ και όλο τον κόσμο. Τα σωματεία με τα πανό και τα συνθήματά τους κατήγγειλαν το νομοσχέδιο αλλά και τα υπόλοιπα αντιδραστικά μέτρα, όπως αυτό που ήθελε τη μετατροπή της σχολικής τάξης σε ριάλιτι, δήλωναν οι διαδηλωτές προς την κυβέρνηση και το υπουργείο Παιδείας: «Να μην ψηφιστεί ο νόμος στη Βουλή». Επίσης, «δώστε λεφτά για την παιδεία», «μαζικοί διορισμοί εκπαιδευτικών, μονιμοποίηση των αναπληρωτών», δηλώνοντας πως «ο μόνος δρόμος είναι αντίσταση και πάλη», διεκδικώντας «μόρφωση δουλειά για όλο το λαό». Συλλαλητήρια έγιναν επίσης στη Θεσσαλονίκη και σε δεκάδες ακόμα πόλεις.
~ 9 ~
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ
τ. 28
~~~~~~~~~~~~~~~ Θεσσαλονίκη ~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~ Βέροια ~~~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~ Καβάλα ~~~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Χανιά ~~~~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~ Ηράκλειο ~~~~~~~~~~~~~~~~
~~ Λάρισα ~~
~~ Λήμνος ~~
~ 10 ~
~~ Ξάνθη ~~
2020
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Συλλαλητήρια Ομοσπονδιών - Εργατικών Κέντρων - Συνδικάτων
«Πληρώσαμε πολλά - δεν θα πληρώσουμε ξανά» και «Πάρε ανάσα. Σπάσε τις αλυσίδες της εκμετάλλευσης!». Με αυτά τα σύνθηματα διαδήλωσαν την Πέμπτη 11 Ιούνη στο κέντρο της Αθήνας, σε άλλες περιοχές της Αττικής, στη Θεσσαλονίκη και σε δεκάδες πόλεις όλης της χώρας, χιλιάδες εργαζόμενοι, αυτοαπασχολούμενοι και νέοι, ενάντια στην εντεινόμενη επίθεση κυβέρνησης και κεφαλαίου, ενάντια στην προσπάθειά τους να φορτώσουν πάλι στο λαό τα «σπασμένα» της νέας οικονομικής κρίσης. Ξεκινώντας από τη συγκέντρωση στο Σύνταγμα και φτάνοντας με πορεία μέχρι την αμερικάνικη πρεσβεία, εργαζόμενοι από κάθε κλάδο, από διαφορετικούς χώρους δουλειάς, μαζί με αυτοαπασχολούμενους, φοιτητές, σπουδαστές και άλλους νέους, πήραν μέρος στο πρώτο πα-
νεργατικό συλλαλητήριο που οργανώθηκε μετά τη λήξη των περιοριστικών μέτρων. «Σήμερα διαδηλώνουμε γιατί δεν αντέχουμε άλλο! Γιατί έχουμε πληρώσει ήδη αρκετά! Γιατί δε θα πληρώσουμε ξανά», ήταν η απάντηση που έδωσαν στην επίθεση κυβέρνησης και εργοδοσίας που επιδιώκουν να φορτώσουν στις δικές τους πλάτες τη νέα οικονομική κρίση. Η συγκέντρωση στο Σύνταγμα υιοθέτησε ψήφισμα, με το οποίο οι Ομοσπονδίες, τα Συνδικάτα και οι εργαζόμενοι εξέφρασαν, για μια ακόμη φορά, την αλληλεγγύη τους προς τον αγωνιζόμενο λαό της Παλαιστίνης: Μαζί με τους εργαζόμενους και τα σωματεία διαδήλωσαν Παλαιστίνιοι με τις σημαίες της πατρίδας τους και τα πανό τους, ενώ στην πορεία πήρε μέρος ο πρέσβης της Παλαιστίνης Μαρουάν Τουμπάσι.
~ 11 ~
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ
τ. 28
Αλεξανδρούπολη
Θεσσαλονίκη
Καβάλα
Κατερίνη
Ηράκλειο
Βέροια
Άρτα
Βόλος
Ικαρία
Αγρίνιο
Ξάνθη
Τρίκαλα
Λευκάδα
Κέρκυρα
Ρόδος
Πάτρα
Ζάκυνθος
Σάμος
~ 12 ~
2020
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Μαζική απεργιακή κινητοποίηση των υγειονομικών
Την Τρίτη 16 Ιούνη στο πλαίσιο της 24ωρης πανελλαδικής πανυγειονομικής απεργίας, χιλιάδες εργαζόμενοι στα δημόσια νοσοκομεία, στα Κέντρα Υγείας και τις προνοιακές δομές, έχοντας στο πλευρό τους συνδικάτα και φορείς, έστειλαν μαζικό, «ηχηρό» μήνυμα στην εγκληματική πολιτική όλων των κυβερνήσεων του κεφαλαίου, που θέλει την Υγεία - Πρόνοια εμπόρευμα και τους εργαζόμενους σε αυτήν αναλώσιμους και βάζει την προστασία της ανθρώπινης ζωής στο ζύγι της απαράδεκτης λογικής «κόστους - οφέλους». Στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και σε πόλεις όλης της χώρας, από τις Σέρρες μέχρι την Κρήτη, οι εργαζόμενοι στην Υγεία - Πρόνοια διαδήλωσαν στο δρόμο, σε ΥΠΕ και διοικήσεις νοσοκομείων, διεκδικώντας άμεσες μαζικές προσλήψεις μόνιμου προσωπικού, μονιμοποίηση
των συμβασιούχων, πλήρη, επαρκή και αποκλειστική χρηματοδότηση του δημόσιου συστήματος Υγείας από τον κρατικό προϋπολογισμό, Υγεία για όλους. Στην Αθήνα, σε μια από τις μαζικότερες απεργιακές διαδηλώσεις του κλάδου τα τελευταία χρόνια, δεκάδες σωματεία ανταποκρίθηκαν στο απεργιακό κάλεσμα. Η συγκέντρωση πραγματοποιήθηκε στην πλατεία Μαβίλη και στη συνέχεια έγινε πορεία μέχρι το υπουργείο Υγείας, περιμετρικά του οποίου βρίσκονταν ισχυρές δυνάμεις των ΜΑΤ, προκαλώντας την καταγγελία των υγειονομικών. Σημειώνεται μάλιστα ότι η ηγεσία του υπουργείου Υγείας απέφυγε για άλλη μια φορά να συναντήσει αντιπροσωπεία της ΟΕΝΓΕ και τους αντιπροσώπους των Ενώσεών της, που είχαν έρθει απ' όλη την Ελλάδα και περίμεναν με τις ώρες...
~ 13 ~
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ
τ. 28
ΕΟΠΥΥ
Κρατικό Νοσοκομείο Νίκαιας
Λοιμωδών
Ηράκλειο
Λαύριο
Φυλή
Γιάννενα
Θεσσαλονίκη
Καρδίτσα
Ικαρία
Λέσβος
Αίγιο
Πάτρα
Λάρισα
Λευκάδα
Τρίκαλα
Λήμνος
Χίος
~ 14 ~
2020
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ
Συλλαλητήρια Συνδικάτων και Φορέων ενάντια στο Νομοσχέδιο - έκτρωμα για τις διαδηλώσεις «Αυτός ο νόμος δεν θα εφαρμοστεί, κανείς συμβιβασμός με την καταστολή!»
Το ξεκάθαρο αυτό μήνυμα ακούστηκε στις 9 Ιούλη δυνατά σε όλη τη χώρα, στα μαζικά συλλαλητήρια και τις κινητοποιήσεις που οργάνωσαν Ομοσπονδίες, Εργατικά Κέντρα, Συνδικάτα και μαζικοί φορείς σε πάνω από 46 πόλεις, δίνοντας έμπρακτη απάντηση στο νομοσχέδιο έκτρωμα για τις διαδηλώσεις. Στο κέντρο της Αθήνα, τα συνθήματα όπως αυτό, δονούσαν τις προσυγκεντρώσεις σε Προπύλαια, Μοναστηράκι και Στύλους Ολυμπίου Διός, μέχρι τη μεγάλη συγκέντρωση στο Σύνταγμα. Εκεί, οι χιλιάδες διαδηλωτές παρέμειναν μαχητικά μέχρι αργά το βράδυ, παρά την προβοκάτσια που στήθηκε και την προσπάθεια των δυνάμεων καταστολής να τη διαλύσουν. Συγκεκριμένα, μια ομάδα από τους συνήθεις μπαχαλάκηδες ξεκίνησε από τα Προπύλαια, προχώρησε από την Πανεπιστημίου στη Σταδίου και, «ανενόχλητη» από τους ασυνομικούς, έφτασε μπροστά στη «Μεγάλη Βρε-
τάνια», στα πλαϊνά της μεγάλης συγκέντρωσης των Συνδικάτων. Εκεί, σπάζοντας μάρμαρα άρχισαν να χυδαιολογούν απέναντι στα Συνδικάτα και τους ομιλητές της συγκέντρωσης, Οι πρώτες μολότοφ που έριξαν ήταν το «σύνθημα», για να στηθεί το γνωστό σκηνικό. Τα χημικά της αστυνομίας άρχισαν να πέφτουν «βροχή» μέσα στη συγκέντρωση, με στόχο να τη διαλύσουν. Μάλιστα η διάταξη της επιχείρησης ήταν τέτοια, ώστε οι προβοκατόρικες ομάδες να σπρωχτούν πάνω στη συγκέντρωση των Συνδικάτων, η οποία έτσι «πνιγόταν» στα χημικά. Ωστόσο, τα μπλοκ των Συνδικάτων και φορέων, με ψυχραιμία και οργάνωση, παρέμειναν στη λεωφόρο Αμαλίας, στέλνοντας από την πρώτη στιγμή της επίθεσης, από το μικρόφωνο και τα στόματα των διαδηλωτών, ξεκάθαρο μήνυμα: «Το συλλαλητήριο δεν θα διαλυθεί» και «Η τρομοκρατία δεν θα περάσει».
~ 15 ~
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ
τ. 28
Βόλος
Θεσσαλονίκη
Τρίκαλα
Αγρίνιο
Αλεξανδρούπολη
Δράμα
Γιάννενα
Κατερίνη
Κομοτινή
Ηράκλειο
Ρόδος
Πάτρα
Λαμία
Λευκάδα
Μυτιλήνη
Σάμος
Ζάκυνθος
Χανιά
~ 16 ~
2020
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Εκπαιδευτικοί - Γονείς - Συνδικάτα
Συγκεντρώσεις για υγιεινή και ασφάλεια στα σχολεία
Κινητοποίηση πραγματοποίησαν το πρωί της Δευτέρας 24 Αυγούστου στο υπουργείο Εσωτερικών. Δεν έλαβαν ουσιαστικές απαντήσεις στη συνάντηση που είχαν με γενικό γραμματέα του υπουργείου και συνέχισαν το αγωνιστικό πρόγραμμα κινητοποιήσεων την Τρίτη 25 Αυγούστου με ραντεβού στα Προπύλαια και πορεία στην Βουλή. Εκεί εκπρόσωποι εκπαιδευτικών γονέων και εργατικών Συνδικάτων και Ομοσπονδιών, απαίτησαν ουσιαστικά μέτρα προστασίας της υγείας μαθητών και εκπαιδευτικών, ώστε να είναι ασφαλές το αναγκαίο άνοιγμα των σχολείων το Σεπτέμβρη. Τόνισαν επίσης την ανάγκη να παρθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα, ενώ παράλληλα τόνισαν τις τεράστιες ευθύνες της κυβέρνησης που στην ουσία έχασε τον πολύτιμο χρό-
νο, που είχε κερδίσει κατά την πρώτη φάση της πανδημίας, για να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα. Στη συνέχεια πορεύτηκαν προς την Βουλή με συνθήματα όπως: «Τέρμα πια στην κοροϊδία, κρατική ευθύνη για υγιεινή και ασφάλεια στα σχολεία», «70 δισ. στις επιχειρήσεις, μα ούτε ευρώ για αίθουσες – προσλήψεις», «Αίθουσες προσλήψεις, δωρεάν παιδεία, πάρτε μέτρα για την πανδημία», «Δάσκαλοι, γονείς, τώρα συμμαχία, υγιεινή και ασφάλεια σε όλα τα σχολεία». Να σημειωθεί ότι στην οδό Σταδίου η αστυνομία επιχείρησε να περιορίσει την πορεία σε δύο μόνο λωρίδες, κάτι που αποτράπηκε κάτω από την πίεση των διαδηλωτών. Ανάλογες κινητοποιήσεις πραγματοποιήθηκαν από γονείς και εκπαιδευτικούς και σε άλλες πόλεις.
~ 17 ~
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Πανθεσσαλική Κινητοποίηση Καλλιτεχνών
Μεγάλη υπήρξε η συμμετοχή στις 26 Αυγούστου στη συγκέντρωση στη Λάρισα, όπου συμμετείχαν μουσικοί, τραγουδιστές, καλλιτέχνες από τη Θεσσαλία. Μουσικοί, τραγουδιστές και άλλοι καλλιτέχνες από όλη τη Θεσσαλία, μαζί με εργαζόμενους άλλων κλάδων, όπως του Επισιτισμού - Τουρισμού, παρευρέθηκαν να εκφράσουν έμπρακτα τη συμπαράστασή τους, και διαδήλωσαν στη Λάρισα με τα μουσικά τους όργανα, τηρώντας τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας, διεκδικώντας ουσιαστική και πλήρη στήριξη όλων των εργαζομένων που επλήγησαν σοβαρά την περίοδο της πανδημίας. Η κινητοποίηση ξεκίνησε με συγκέντρωση στην πλατεία Λαμπρούλη στη Λάρισα. Οι εκπρόσωποι των σωματείων περιέγραψαν τη δεινή θέση στην οποία βρίσκονται το τελευταίο διάστημα οι μουσικοί, με πολλούς
τ. 28
να είναι στα πρόθυρα οικονομικής κατάρρευσης, αφού βρίσκονται στην ανεργία ή κάνουν κάποια ελάχιστα μεροκάματα. Επίσης κατήγγειλαν την κυβέρνηση, η οποία αντί να δώσει λύσεις στα τεράστια προβλήματα, προτεραιότητά της έχει τα κέρδη του κεφαλαίου, και παράλληλα μιλά συνεχώς για την «ατομική ευθύνη», προκειμένου να συγκαλύψει την απροθυμία της να προστατέψει το λαό. Τέλος, κάλεσαν τους μουσικούς και όλους τους εργαζόμενους στο χώρο του Πολιτισμού, συσπειρωμένοι στα σωματεία τους, να συναντηθούν με τους αγώνες όλου του λαού, για να μην πληρώσουν ξανά την κρίση. Ακολούθησε πορεία με μουσικές και τραγούδια προς την Περιφέρεια Θεσσαλίας, όπου επέδωσαν το ψήφισμα της κινητοποίησης με τα αιτήματά τους.
~ 18 ~
2020
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ Μάρκος Αυγέρης
Μικρό αφιέρωμα στον «Νέστορα» των Ελληνικών Γραμμάτων
Ο Μάρκος Αυγέρης γεννήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 1884 στα Ιωάννινα της Ηπείρου, το πραγματικό του όνομα είναι Γεώργιος Παπαδόπουλος. Ο πατέρας του ήταν φαρμακοποιός στα Ιωάννινα, στην Ανω Τζουμαγιά, κι αγωνιστής του Μακεδονικού Αγώνα. Ο Αυγέρης έζησε από δύο έως οκτώ ετών, στο χωριό Καρύτσα Ιωαννίνων, όπου είχε εγκατασταθεί η μητέρα του που είχε προσβληθεί από φυματίωση. Μετά την επιστροφή τους στα Ιωάννινα συνέχισε τις γυμνασιακές του σπουδές του Ζωσιμαία Σχολή. Το Καλοκαίρι του 1901 έρχεται στην Αθήνα και εισάγεται στην Ιατρική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, από το οποίο αποφοιτησε το 1907. Στη διάρεια της φοίτησής του εργάζεται στην παθολογική και χειρουργική κλινική του Πολιτικού Νοσοκομείου. Μετά την αποφοίτησή του αρχίζει να εργάζεται στην Πολυκλινική και σε ιδιωτική κλινική. Ενώ είναι φοιτητής ακόμα, κάνει τη λογοτεχνική του εμφάνιση, δημοσιεύοντας ποιήματα στο σπουδαίο περιοδικό της εποχής «Νουμάς». Μεταξύ των πρώτων ποιημάτων του το 1904, ήταν και το περίφημο «Η βάβω η Τασιά». Ένα ποίημα όπου, σε καιρούς σκληρών επιθέσεων του σκοταδισμού ενάντια στο Κίνημα του Δημοτικισμού, «αναβίωνε» θαυμαστά με τη μούσα του το δημοτικό τραγούδι (απόσπασμα): Σαν ήρταν άμετροι οχτροί το πήραν τ' όμορφο καστρί. Εσύραν σκλάβους, νιούς και νιές, πήραν κι ασήμια θημωνιές.
Οχτρός το Γιάννο ’ποθυμά, μα 'κειός στο σπίτι πολεμά, γύρω-τριγύρω 'χουν ερτεί μ' αυτός αλάργα τους κρατεί. (…) Την ίδια χρονιά, ο Κώστας Χρηστομάνος ανέβασε στη Νέα Σκηνή, το θεατρικό έργο του Αυγέρη «Μπροστά στους Ανθρώπους». Το έργο καταχειροκροτήθηκε από το κοινό, έλαβε διθυραμβικές κριτικές κι ο νεαρός έγινε δεκτός στους καλλιτεχνικούς και λογοτεχνικούς κύκλους της Αθήνας. Το δράμα αυτό, ενώ υμνήθηκε μεταξύ άλλων και από τον "πατριάρχη" του θεάτρου Γρηγόριο Ξενόπουλο, δυστυχώς έχει χαθεί. Στη συνέχεια ο Αυγέρης δημοσιεύει ποιήματα και άλλα κείμενά του στα περιοδικά “Ακρίτας” και “Παναθήναια”. Στα 1907 αρχίζει συνεργασία με το περίφημο περιοδικό “Ηγησώς”, του οποίου υπήρξε “ψυχή” όλος ο τότε “ανθός” των Γραμμάτων: Γρυπάρης, Βάρναλης, Καρβούνης, Λαπαθιώτης, Κουμαριανός, Γιώργος και Φώτος Πολίτης, Φιλύρας κ.ά. Και το 1908 εξέδωσε το «Τραγούδι της Τάβλας». Ο Μ. Αυγέρης, στη διάρκεια της ζωής του, συνεργάστηκε με πλήθος σπουδαίων λογοτεχνικών περιοδικών, όπως τα: “Παναθήναια”, “Παν”, “Οι Νέοι”, “Ακρί-
τας”, τα “Νεοελληνικά Γράμματα”, τα ΕΑΜικά “Ελεύθερα Γράμματα”, την “Επιθεώρηση Τέχνης” κ.ά. Επίσης με εφημερίδες, μεταξύ των οποίων ο παράνομος κατοχικός “Ριζοσπάστης”, ο νόμιμος “Ρίζος της Δευτέρας” μετά την απελευθέρωση και αργότερα η “Αυγή”. Ο Αυγέρης ανάμεσα στην περίοδο 1912-22 υπηρέτησε, με διαλείμματα επί 6 συνολικά χρόνια, ως ανθυπίατρος στον Ελληνικό Στρατό. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή υπηρετεί στο υπουργείο Παιδείας ως επόπτης των εκδόσεων των σχολικών βιβλίων. Τότε ο μεγάλος “δάσκαλος” του λαού μας Δημήτρης Γληνός του αναθέτει την επιμέλεια των πρώτων διδακτικών βιβλίων της δημοτικής γλώσσας. Αυτή τη δεκαετία μεγεθύνεται παράλληλα και το ιατρικό του κύρος. Το 1926 διορίζεται επιθεωρητής υγιεινής στο Υπουργείο Εργασίας και κατά την διετία 1928-1929 μετεκπαιδεύεται στο Παρίσι και στο Βερολίνο στον τομέα της επαγγελματικής υγιεινής. Σημαντικές οι μελέτες του για το θεσμό της Κοινωνικής Ασφάλισης, όπως η εισηγητική συμμετοχή του στις προπαρασκευαστικές εργασίες του υπουργείο Εργασίας για τη θεσμοθέτηση της Κοινωνικής Ασφάλισης. Το εκτενές βιβλίο του “Η Κοινωνική Ασφάλισις και η Δημόσια Υγεία”, το οποίο συνέβαλε τα μέγιστα στη θεμελίωση του θεσμού στην Ελλάδα. Και η πολυετής ιδιότητά του ως μονίμου συνέδρου του Τμήματος Εργασίας της “Κοινωνίας των Εθνών”. Συνέχισε να εργάζεται στο Υπουργείο Εργασίας έως το 1947, οπότε και εκδιώχθηκε από την θέση του για την συμμετοχή του στο ΕΑΜ και το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Από το 1926 συμβιώνει με την Γαλάτεια ΑλεξίουΚαζαντζάκη, μετά το χωρισμό της με τον Ν.Καζαντζάκη, η οποία υπήρξε αξιόλογη λογοτέχνης και αγωνίστρια. Την υπεραγαπούσε, τη συμβουλευόταν για πολλά ζητήματα και της είχε αφιερώσει ποιήματα αγάπης κι αφοσίωσης. Παντρεύτηκαν το 1933 με κουμπάρα την επίσης γνωστή λογοτέχνιδα και αγωνίστρια Έλλη Αλεξίου, μικρότερη αδερφή της Γαλάτειας. Ο Μάρκος Αυγέρης, ο "γιατρός", όπως τον αποκαλούσαν πάντα οι σύντροφοι και φίλοι του, υπήρξε ανήσυχη και προοδευτική φύση. Νεαρός ακόμα προσχώρησε στο κίνημα του δημοτικισμού, αγωνίσθηκε με θέρμη για την επιβολή της γλώσσας του Λαού κι αρχισε να συναναστρέφεται τους πρωτοπόρους σοσιαλιστές διανοούμενους στο φιλολογικό καφενεδάκι της “Δεξαμενής”, όπου σύχναζαν ο Παπαδιαμάντης, ο Νίκος Βέης, ο Κοσμάς Πολίτης, ο Κώστας Βάρναλης κ.ά. Κιόλας από τα 1910 αρχίζει να ερευνά, να μελετά και να θέτει συστηματικά κοινωνικά κριτήρια για το ρόλο και την κριτική της λογοτεχνίας, γράφοντας διαχρονικής αξίας θεωρητικά έργα γύρω από την ξένη και την ελληνική λογοτεχνία. Ταυτόχρονα, μεταφράζει Αριστοφάνη, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Γκαίτε, Ιψεν, Λάτσκο, Ουγκώ, Μαίτερλιγκ. Θα πρέπει να συμειωθεί ότι το έρ-
~ 19 ~
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
τ. 28
γο του Αυγέρη από νωρίς «ζυμώθηκε» με τις μαρξι- νοούμενους άλλων ιδεολογικών χώρων. Το ογκώδες στικές ιδέες, θέλοντας σαν ποιητής να υπηρετήσει έργο του μεταξύ άλλων περιλαμβάνει: τον άνθρωπο του λαού, όπως ό ίδιος λέει: «Ο Σικελιανός, η ποίηση του, το θέατρό του - κρι«Θα μελετήσω όπως στα ιερά βιβλία τικός απόλογος» (1952). Τα «Κριτικά - Αισθητικά - Ιδετον καθημερινό σου μόχθο ολογικά, (1959). Η μεγάλη μελέτη του «Ξένοι Λογοτέκαι το έργο των χεριών σου θ' ανυμνήσω». χνες» (1966). Το δίτομο κι εκτεταμένο έργο του «ΈλΟ σεμνός αυτός διανοητής γράφει στις αυτοβιο- ληνες Λογοτέχνες» (1966), το οποίο αποτελεί περιγραφικές του μνήμες: σπούδαστη ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, “Κάτω από την τεράστια εντύπωση της μεγάλης Ρω- κατά εποχές και κατά τα κοινωνικά και λογοτεχνικά σικής Επανάστασης από τη μια μεριά κι ύστερα κάτω ρεύματα. Τις μελέτες του «Η παγκόσμια Έρις» (1967) από τις συνέπειες της μικρασιατικής καταστροφής πολ- και «Θεωρήματα» (1972). λοί διανοούμενοι –κι εγώ μαζί τους– ένιωσαν βαθιά πως Επίσης με τον Θρασύβουλο Σταύρου, τον Βασίλη οι εθνικοί σωβινισμοί και το καταχτητικό πνεύμα με Ρώτα και τον Μ.Μ. Παπαϊωάννου, κατάρτισαν και εξέτους πολέμους ήταν ολέθρια για τον πολιτισμό, για τις δωσαν 5τομη «Ανθολογία Ελληνικής Ποίησης Από Την ανθρώπινες αξίες και ιδιαίτερα για τους μικρούς λαούς, Αρχαιότητα Ως Τα 1960». Σε κάθε τόμο, οι εισαγωγές όπως η Ελλάδα, που μπορούτου Αυγέρη αποτελούν εξαίσαν να γίνουν βορά των ισχυρετο μελέτημα. ρών και να εξαφανιστούν σαν Τον Μ. Αυγέρη τον είπανε ελεύθεροι λαοί. Και μόνο αν “Νέστορα" των Ελληνικών στερέωνε ο σοσιαλισμός, που Γραμμάτων. Το μυθικό όνομα ήταν κατά των πολέμων και του του δόθηκε γιατί υπήρξε σύμκατακτητικού ιμπεριαλισμού, βολο και ορόσημο των Γραμθα μπορούσαν όλοι να ζήσουν μάτων και της ελληνικής προήσυχα και δημιουργικά…" οδευτικής σκέψης στον αιώνα Το 1923 χρησιμοποιώντας μας. Ήταν εξάλλου, αρχαιοματις αφηγήσεις του Βασίλειου θής, γλωσσομαθής, εξαίρετος Κοτρώτσου, ενός Έλληνα αεποιητής. Επίσης, πρωτοπόρος ροπόρου που αιχμαλωτίσθηκε και (όπως χαρακτηρίστηκε) από τους Τούρκους την περίοιδιοφυής θεωρητικός και κριδο της Μικρασιατικής Κατα- 1934 Πικέρμι. Από αριστερά: Γαλάτεια Καζαντζάκη, τικός της ελληνικής και ξένης στροφής, έγραψε ανώνυμα το Μάρκος Αυγέρης, Θράσος Καστανάκης, Στρατής Μυ- λογοτεχνίας – είχε μαθητεύσει ριβήλης, Έλλη Αλεξίου, Κώστας Βάρναλης. πεζογράφημα «Από Την Αιχμαστο πνεύμα του "θεμελιωτή" λωσία: Κατά Το Ημερολόγιο Του Αιχμαλώτου Αεροπό- της θεωρίας και κριτικής της λογοτεχνίας, Μπελίνσκι. ρου Β.Κ.» Επανακυκλοφόρησε το 2006 και συγκρίνεται Έχει σημειωθεί ότι, μια σύγκριση μεταξύ των θεγια τον ρεαλισμό και το αντιπολεμικό του ύφος με τη ωρητικών και κριτικών κειμένων του Αυγέρη και των «Ζωή Εν Τάφω» του Μυριβήλη και το «Νούμερο 31328» «δοκιμίων» κάποιων «νεωτεριστών» και «μεταμοντέρτου Βενέζη. νων» θεωρητικών και κριτικών, αρκεί για να διαπιστωΣτα χρόνια του μεσοπολέμου, ο Αυγέρης σταμά- θεί η απόσταση και η τεράστια διαφορά που υπάρχει τησε να γράφει για να επανέλθει στο γράψιμο στα χρό- μεταξύ των δύο βασικών τάσεων στη λογοτεχνία. νια γερμανοϊταλικής κατοχής (1941-1944). Γράφει στο Στα κειμένα του Αυγέρη μπορεί να διαπιστώσει κάποίημά του «Στις Κορφές» (απόσπασμα): ποιος την τεράστια ευρυμάθειά του, τη βαθειά, σαφή, «Άσαρκοι, νηστικοί, γυμνοί, μα πήραν τ' ανηφόρι καθάρια κριτική σκέψη, την ειλικρίνεια, ευαισθησία και βγήκαν πρώτ’ οι έσχατοι κι οι απλοί τροπαιοφόροι και την ανεπιτήδευτη, εύληπτη γλώσσα του. Κυρίως τώρα τραβούν για να ντυθούν ψηλά του ηλιού τη δόξα, όμως, την αγάπη του για το λαό και τον πόθο του η εκεί που ξεδιπλώνονται των ουρανών τα τόξα» λογοτεχνία να γίνει μέσο πνευματικής καλλιέργειας Η μαρξιστική του συνείδηση ισχυροποιήθηκε με τη και κοινωνικής ανύψωσης του λαού. στρατολόγησή του από τον Κώστα Καραγιώργη στο Αντίθετα, σε κείμενα των «μεταμοντέρνων» διαπιΕΑΜ, του οποίου διατέλεσε Γενικός Γραμματέας μετά στώνεται η θεωρητική ανεπάρκεια, ο δήθεν απολίτικος την έξοδο του Νίκου Καρβούνη για το Βουνό. όμως βαθύτατα αστικός λόγος, ενυπάρχει αισθητική Επίσης ο Αυγέρης υπήρξε ο στυλοβάτης για την σύγχυση, νοηματική ασάφεια και με την γλωσσική επιεπανέκδοση, τον Αύγουστο του 1943, του παράνομου τήδευση, την έπαρση του «παντογνώστη ειδικού», έμπεριοδικού «Πρωτοπόροι» (κυκλοφόρησαν μόνο 5 τεύ- μεσα προβάλλεται η απώθηση για οτιδήποτε λογοτεχη), στο οποίο υπέγραφε με το ψευδόνυμο ως Μ.Στε- χνικό αφορά κι εκφράζει το λαό μας. φανίδης. Σύμφωνα με μαρτυρία της Έλλης Αλεξίου, Ο Αυγέρης ποτέ δεν έκρυψε ότι ήταν μαρξιστής. στο ΚΚΕ εντάχθηκε το 1944, στο οποίο παρέμεινε πι- Στον τόμο «Κριτικά-Αισθητικά» των «Απάντων» του, στός μέχρι το θάνατό του. γράφει ξεκάθαρα: Στα μεταπολεμικά χρόνια, ασχολήθηκε κυρίως με «Τρεις κύριες ιδεολογικές τάσεις ξεχωρίζουν μες τον πολιτικό σχολιασμό και τη κριτική της λογοτεχνίας στην ιστορία της τέχνης: α) την επαναστατική ιδεοσε εφημερίδες και περιοδικά, πάντα από τη πλευρά λογία, από τις τάξεις που ανεβαίνουν και που τώρα της μαρξιστικής θεώρησης. Δημοσίευσε πολλές κρι- μεγαλώνει η δύναμή τους. Αυτές αρνούνται την τωτικές μελέτες για Έλληνες και ξένους λογοτέχνες και ρινή κατάσταση και προβάλλουν ένα ιδανικό τελειότεη κριτική οξυδέρκειά του αναγνωρίσθηκε κι από δια- ρης ζωής για το αύριο, β) τη συντηρητική ιδεολογία,
~ 20 ~
2020
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
από τις τάξεις που κυριαρχούν και είναι στάσιμες, καταδικάζουν τις αλλοτινές προοδευτικές ιδέες τους και θέλουν να διαιωνίσουν τα τωρινά σαν αξίες αναντικατάστατες και γ) την αντιδραστική ιδεολογία, από τις τάξεις που βρίσκονται στον ξεπεσμό τους και τις έχουν παραμερίσει άλλες ιστορικές δυνάμεις. Οι δύο αυτές τελευταίες τάσεις είναι ιδεαλιστικές στη κοσμοθεωρία τους, γιατί βρίσκουν σ’ αυτή τα επιχειρήματα που τους χρειάζονται για να αποδείξουν την αιωνιότητα των κοινωνικών, ηθικών, πνευματικών αξιών που αντιπροσωπεύουν κι επομένως και την αιώνια αξία στο δικό τους κοινωνικό σύστημα…» Ο Αυγέρης με σαφήνια διαχωρίζει τις δύο βασικές τάσεις στην λογοτεχνία. Αντιτίθεται σε αυτό που ονομάζεται «η Τέχνη για την Τέχνη» και υπηρετεί σεμνά την «Τέχνη για τον άνθρωπο και τον λαό». Ανάλογα και με χαρακτηριστικό τρόπο αναφέρεται για την ποίηση, στο ποίημά του «Ποιητική» (βλ. απόσπασμα): (…) Μνήσθητι, Κύριε του Παλαμά, μνήσθητι και του Σικελιανού. Από πολύν καιρό τους έχουν γράψει στο μεριδοχάρτι των ψυχών. Μνήσθητι κι άλλους όσους τους σκεπάζουν τα νερά της Λήθης. Α, πάλιωσε πολύ στη συντροφιά μας εκείνος ο ακέραιος αρχαίος λόγος.
Μιαν άλλη τώρα πιο υψηλή τέχνη καλλιεργούμε. Κι είν' άλλα τα συνθήματα που τώρα ακούονται για της ποίησης τη θεωρία. (…) Κι αν θέλεις σα σοφός να λάμψεις γίνου ασαφής, γίνου ασαφής. Να μην τα λες τα πράγματα με τ' όνομά τους, το σφάλμα αυτό μεγάλη αφέλεια θα κριθεί. (…) Σοφό τεχνίτη θα σε πουν και πνεύμα αριστοκρατικό κι οι σνομπ θ' ακολουθούν με θαυμασμό. Αν μεγάλη ασάφεια και σκοτείνια αποχτήσεις Στο Άγαλμα της Ελευθερίας
Φωνές, δάκρυα ικεσίας, χέρια υψωμένα, φωνές της οργής, της κατάρας και του τρόμου. Λαοί που μάχονται να ζήσουν στρέφονται σε σένα που ήσουνα υπόσχεση κι ελπίδα. Το τεράστιο ανάστημα σου είναι τώρα ο τρόμος των λαών. Οι πρώτοι κάτοικοι σ' αυτή τη χώρα φυλές αρχαίες όσο κι ο κόσμος είναι εξοντωμένοι.
στην πιο προχωρημένη θα ταχθείς πρωτοπορία. (…) Μετά το θάνατο της γυναίκας του Γαλάτειας (19 Νοέμβρη 1962), έπειτα από αυτοκινητιστικό δυστύχημα, ο Αυγέρης έμεινε έρημος χωρίς ούτε έναν συγγενή. Έκτοτε έζησε με τη συμπαράσταση της Έλλης Αλεξίου. Συγκατοίκησαν στην όδο Αλωπεκής στο Κολωνάκι, μετά την επιστροφή της από το Βουκουρέστι, στην οποία άφησε όλα του τα έργα και τα υπάρχοντα. Ο Μάρκος Αυγέρης υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών το 1934 και παρέμεινε σ’ αυτή μέχρι τον θάνατό του. Η αγάπη του προς την Εταιρία και τα μέλη της τον ώθησε να της δωρίσει ένα μικρό ακίνητο στην Αθήνα (Ακαδημίας 84). Προς τιμήν του η ΕΕΛ διενεργεί κάθε χρόνο λογοτεχνικό διαγωνισμό «ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΓΕΡΗΣ». Να σημειωθεί ότι τα χρηματικά ποσά των βραβείων πληρώνονται από το Ίδρυμα της Έλλης Αλεξίου, όπως ορίζεται στη διαθήκη της. Ο Αυγέρης εξακολούθησε να δημιουργεί ως τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Έφυγε εν μέσω της Απριλιανής χούντας, αφήνοντας στο λαό μας την πάντα επίκαιρη «διαθήκη» του: Σ' αυτό τον τόπο, που η φωνή πνίγεται μέσα στο λαρύγγι, τη λέξη θέλω, ζητάω τη λέξη σάλπιγγα που ρίχνει τα τείχη της Ιεριχώς και ξυπνάει τους κεκοιμημένους… Ο μεγάλος δημιουργός πέθανε σε βαθιά γεράματα (89 ετών) στις 8 Ιουνίου 1973 και κηδεύτηκε με εκδηλώσεις πένθους και θαυμασμού. Αποχαιρετιστήριους λόγους εκφώνησαν ο πεζογράφος Μελής Νικολαΐδης, πρόεδρος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών, ο ποιητής Νίκος Παπάς κ.α. Ειδικό ποίημα απήγγειλε ο ποιητής Στάθης Πρωταίος. Θάφτηκε στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, στο ίδιο μνήμα με τη Γαλάτεια. Εκπληρώνοντας την επιθυμία του η Έλλη Αεξίου, στο μνήμα του γράφτηκε η λιτή επιγραφή: “Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση” Στη συνέχεια παραθέτουμε το πάντα επίκαιρο ποίημά του για εκείνο το τεράστιο άγαλμα της Ελευθερίας, που δεσπόζει στην είσοδο του λιμανιού της Νέας Υόρκης (από Άπαντα-Ποιητικά, 1975). Γιάννης Α. Μαντάς Στρέφονται σε σένα που είναι τ' όνομά σου υποκρισία κι αίνιγμα το πρόσωπό σου.
Με τις γκρεμισμένες πολιτείες και την καμένη γη τον ύμνο σου θα υψώσεις και τη δόξα; Είναι τα σπλάχνα σου νεκρά; κι είναι κλεισμένες σιδερόδετες οι ακοές σου;
Σαν πιο θανατερή κι απ' το τραγούδι των Σειρήνων είναι η φωνή σου, δολερή.
Με μιάς στιγμής χειρονομία σου μεγάλες πολιτείες καίονται σα λαμπάδες. Θα κάψει τη γη ο αναμμένος δαυλός σου; Οι χώρες που η ρομφαία σου προστατεύει πνίγονται στα δάκρυα.
~ 21 ~
«Λάτε σε μένα οι πρόσφυγες της ζωής, οι αποδιωγμένοι των εθνών όσοι δεν έχετε στον ήλιο μοίρα...».
Και ν' ακούω του αητού σου το κρώξιμο απάνω σε βουνά πτωμάτων. Μάρκος Αυγέρης
ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ 84 χρόνια από τη δολοφονία του ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα
τ. 28
Στις 19 Αυγούστου συμπληρώθηκαν 84 χρόνια από τη άνθρωποι του πνεύματος από όλο τον κόσμο συνεδριάδολοφονία του Ισπανού ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρ- ζουν κάτω απ’ τη «σκιά» ενός μεγάλου πορτρέτου του κα, από τους φασίστες του στρατηγού Φράνκο Ισπανού ποιητή, μεταξύ των οποίων είναι οι: Λουί ΑραγΟ Λόρκα γεννήθηκε στις 5 του Ιούνη 1898, λίγο έξω κόν, Μπέρτολντ Μπρέχτ, Πάμπλο Νερούντα, Ιλία Έρενμαπ’ τη Γρανάδα. Στα μόλις 38 χρόνια της ζωής του, πρό- πουργκ, Νικολάς Γκιγιέν, Αλέχο Καρπεντιέρ, Αλεξέι λαβε να δημιουργήσει ένα σπουδαίο έργο, ως ποιητής Τολστόι, Τριστάν Τζαρά, η Άννα Ζέγκερς, κ.α. - ανάμεσά και ως θεατρικός συγγραφέας με νοήματα πανανθρώ- τους και ο Έλληνας Στρατής Τσίρκας. πινα και λυρισμό. «Τραγούδησε» την αγάπη αλλά και το Την τελευταία μέρα του συνεδρίου (19-7-1937), ο θάνατο. Μίσησε το δεσποτισμό και την εκμετάλλευση Στρατής Τσίρκας μαζί με τον Αμερικανό ποιητή Λάνγκανθρώπου από άνθρωπο. Όρθωσε το ανάστημά του σε στον Χιους, συντάσσει τον «Όρκο» στον Φεντερίκο. κάθε μορφή αδικίας και όπως έλεγε: «Εγώ Γκαρθία Λόρκα. Ο Αραγκόν, σε κλίμα συγπάντα θα είμαι στο πλευρό αυτών που δεν κίνησης διαβάζει καταχειροκροτούμενος έχουν τίποτα και στους οποίους δεν επιτον «Όρκο», τον οποίο υπογράφουν 40 τρέπεται καν να απολαύσουν ειρηνικά το ποιητές και συγγραφείς από 26 χώρες: τίποτα που έχουν». ΥΜΝΟΣ Επίσης υπήρξε ταλαντούχος μουσικός, «Στ’ όνομά σου, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρέχοντας μαθητεύσει στον πιανίστα Αντόκα, που πέθανες στην Ισπανία για τη λευνιο Σεγούρα και τον περίφημο Μανουέλ τεριά του ζωντανού λόγου, Εμείς, ποιητές ντε Φάγια και για ένα διάστημα έκανε μουαπ’ όλες τις χώρες του κόσμου, μιλώντας σικές σπουδές στο Παρίσι. Του άρεσαν η και γράφοντας στις διάφορες και ποικίλες λαϊκή μουσική και τα τσιγγάνικα τραγούγλώσσες μας, παίρνουμε εδώ τον όρκο δια, γι’ αυτό και είχε διοργανώσει διάφορα τον κοινό, τ’ όνομά σου να μην ξεχαστεί μουσικά φεστιβάλ. Στον δίσκο του Colecποτές πάνω στη γης, κι όσο υπάρχει τυción De Canciones Populares Españolas περαννία και καταπίεση, στ’ όνομά σου να ριέχονται διασκευές παραδοσιακών τις πολεμούμε όχι μονάχα με το λόγο Antonio Torres Heredia ισπανικών τραγουδιών, γραμμοφωνήθημα και με τη ζωή μας». καν το 1931 με την τραγουδίστρια του Το έργο του Λόρκα ήταν απαγορευμέΚάτου στης ακροποταμιάς το μονοπάτι περπατάει φλαμένκο Argentinita και τον ποιητή στο νο στην ίδια τη χώρα του μέχρι τα μέσα κρατώντας βέργα λυγαριάς πιάνο. της δεκαετίας του ’50, μετά πέρασε από και στη Σεβίλλια πάει. Στα χρόνια της δημοκρατικής Ισπατο ψαλίδι της λογοκρισίας, και έπρεπε να Τα κατσαρά του γυαλιστά νίας επέλεξε να στρατευθεί ενεργά. Από περιμένει το θάνατο του Φράνκο, το το υπουργείο Παιδείας τού είχε ανατεθεί πέφτουν στα μάτια του μπροστά 1975, για να ακολουθήσει ελεύθερο την να δημιουργήσει έναν περιοδεύοντα στην όψη του είναι μελαμψός πορεία του. από του φεγγαριού το φως. φοιτητικό θίασο, την «Μπαράκα» (Η ΠαΟ Λόρκα στην Ελλάδα υπήρξε εκείνος Κάποτε λίγο σταματά, ράγκα), και περιόδευσε όλη την Ισπανία ο ξένος ποιητής που έχει αγαπηθεί και κόβει λεμόνια στρογγυλά δίνοντας παραστάσεις σε μικρές πόλεις, μελοποιηθεί περισσότερο από οποιονδήτα ρίχνει το νερό να στρώσει χωριά και πανεπιστήμια. Τον Δεκέμβρη ποτε άλλον. Η πρώτη συνάντησή του με και να το χρυσαφώσει. 1934, το ανέβασμα του έργου του «ΓέρΈλληνες συνθέτες ήταν το 1948, στην Εκεί στης ακροποταμιάς μα» προκάλεσε την αντίδραση των φασιπαράσταση του έργου του «Ματωμένος το μονοπάτι να, τον φτάνουν στών, εγιναν επεισόδια στο θέατρο, ενώ Γάμος» από το Θέατρο Τέχνης του Κάκάτω απ’ τα κλώνια μιας φτελιάς ο ποιητής μπήκε στο στόχαστρό τους. χωροφυλάκοι και τον πιάνουν. ρολου Κουν. Ο Μάνος Χατζιδάκις, τότε Ο Λόρκα είχε ταχθεί ανοιχτά κατά μόλις 23 ετών, γράφει τη μουσική και μεΑποβραδίς η ώρα οχτώ του φασισμού και των πραξικοπηματικών λοποιεί πέντε τραγούδια σε μετάφραση τον σέρνουν σε κελί μικρό σχεδίων της Φάλαγγας. Μόλις ένα μήνα του Νίκου Γκάτσου. απέξω κάθονται φυλάνε μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα από Έκτοτε είναι δεκάδες τα ποιήματά του πίνουν ρακί και βλαστημάνε. τον στρατηγό Φράνκο, ο Λόρκα πέφτει που έχουν μεταφραστεί και μελοποιηθεί στα χέρια μιας συμμορίας από φαλαγγίτες τρομοκράτες από διάφορους Έλληνες λογοτέχνες και συνθέτες. Παστις 17 Αυγούστου 1936. Στις 19 του ίδιου μήνα, τα ξη- ραθέτουμε το ποίημά του «Antonio Torres Heredia», σε μερώματα, τον τουφεκίζουν στου Βιθνάρ το ρέμα, λίγο μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη και μουσική Μίκη Θεοδωέξω από την πολυτραγουδισμένη Γρανάδα. Η δημοκρα- ράκη. τική Ισπανία, αλλά και ολόκληρη η ανθρωπότητα, συγΕπίσης ενδεικτικά είναι και τα τραγούδια που γράκλονισμένη θρήνησε τον μεγάλο ποιητή. φτηκαν γι’ αυτόν, όπως το ποίημα «Federico Garcia LorΈναν σχεδόν χρόνο μετά τη δολοφονία του, στις 4 ca» του Νίκου Καββαδία, που μελοποίησε ο Θάνος του Ιούλη 1937, ξεκίνησαν στην ακόμα δημοκρατική Βα- Μικρούτσικος και το τραγούδι «Ο θάνατος του ποιητή» λένθια της Ισπανίας, οι εργασίες του «2ου Διεθνούς Συ- σε στίχους Πυθαγόρα και μουσική Απόστολου Καλδάρα. νεδρίου των Συγγραφέων για την Υπεράσπιση της Η επιρροή του στην ελληνική μουσική επιτρέπει να Κουλτούρας εναντίον του Φασισμού», με τη συμμετοχή τον θεωρήσουμε ως δικό μας, καθώς η ποίησή του αναδεκάδων ποιητών και συγγραφέων από όλο τον κόσμο. δύθηκε σε συνθήκες όμοιες με αυτές μιας Ελλάδας καΚαθώς οι μάχες του εμφυλίου μαίνονται στην πόλη το ταπιεσμένης και ανελεύθερης, που βίωσε η γενιά του έντεχνου-λαϊκού τραγουδιού των δεκαετιών ’60 και ’70. συνέδριο μεταφέρθηκε στο Παρίσι. Γιάννης Α. Μαντάς Εκεί, στο Théâtre de la Porte Saint-Martin, κορυφαίοι
~ 22 ~
2020
ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ Έφυγε απ’ τη ζωή η σπουδαία ηθοποιός Ασπασία Παπαθανασίου
Σε ηλικία 102 ετών έφυγε, τη Δευτέρα 8 Ιούνη, από «Μήδεια» του Ευριπίδη σε ρωσική παράσταση στην τη ζωή η σπουδαία ηθοποιός Ασπασία Παπαθανασίου, Μόσχα. Με την μορφή της δίγλωσσης παράστασης που ταύτισε τη δημιουργική της πορεία με το αρχαίο έπαιξε στην συνέχεια την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή δράμα. Κορυφαία ηθοποιός, με διεθνή σταδιοδρομία, στο Κίεβο. Ανάμεσα στα ξένα θέατρα με τα οποία συταξίδεψε το αρχαία δράμα σε όλο τον κόσμο κερδί- νεργάστηκε ήταν το Θέατρο Μαγιακόφσκι της Μόζοντας τιμητικές διακρίσεις για την προσφορά της. σχας, ο θίασος Μαρτανιβίλι της Τυφλίδας και το ΑκαΓεννήθηκε το 1918 στην Άμφισσα και αποφοίτησε δημαϊκό Ουκρανικό Θέατρο του Κιέβου. Το διάστημα από τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, το αυτό της απονέμονται βραβεία, όπως το πρώτο διεθνές 1940 με άριστα, έχοντας ως δασκάλους τον Δημήτρη βραβείο ηθοποιίας στο Φεστιβάλ των Εθνών στο ΠαΡοντήρη και τον Αιμίλιο Βεάκη. Πρωτοεμφανίστηκε ρίσι, το Χρυσούν Μετάλλιο Τιμής της Αθήνας, ενώ η στο θέατρο με τον θιάσο επιτροπή θεατρικών βραβείτης Μαρίκας Κοτοπούλη και ων του Παλέρμο, την αναστη συνέχεια, της Κατερίκηρύσσει ομόφωνα καλύτενας Ανδρεάδη. ρη ηθοποιό του 1963. Την περίοδο της ΚατοΗ απριλιανή δικτατορία χής μετέχει ενεργά στην βρίσκει την Α. ΠαπαθανασίΑντίσταση και γίνεται ταγου σε περιοδεία της στην ματάρχης του ΕΛΑΣ ΑθήΕΣΣΔ. Σε ένδειξη διαμαρτυνας. Για τη δράση της φυρίας, αυτοεξορίζεται και λακίστηκε δύο φορές. Με αποφασίζει να μείνει στο την απελευθέρωση συμμεΛονδίνο. Όλα τα χρόνια της τέχει στην ίδρυση του "ΛαϊΧούντας, παίρνει ενεργό κού Θεάτρου". Μέλη του μέρος στις αντιδικτατοριθιάσου ήταν επίσης οι: Αλέκές δραστηριότητες. Το Σεκα Παΐζη, Αλέξης Δαμιανός, πτέμβρη του 1969, δίνει μια Τάσος Ζαχαρίας κ.ά. Το σειρά παραστάσεων για τα πρώτο και τελευταίο έργο 100 χρόνια από το θάνατο ήταν το «1941-1944» του του Μπερλιόζ, με τους Λυδάκη, εμπνευσμένο επί"Τρώες". Μετά από πρόσης από τα γεγονότα της σκληση της Όπερας του ΚόΕθνικής Αντίστασης. Το θέβεν Γκάρντεν, θα ερμηνεύατρο κλείνει βίαια και διασει το ρόλο της Ανδρομάλύεται ο θίασος με την χης. έναρξη του Δεκέμβρη του Στην Ελλάδα γύρισε το '44. Τη μεταπολεμική πορεία 1975. Μαζί με τον σύζυγό του «Λαϊκού Θεάτρου» συτης Κώστα Μαυρομάτη νεχίζει ο θίασος των «Ενωίδρυσε ένα μη κερδοσκοπιμένων Καλλιτεχνών» (1945κό φορέα με την επωνυμία 1946), με δύο κλιμάκια. Η «Πνευματική και καλλιτεχνιΑσπασία Παπαθανασίου κή εταιρία "Δεσμοί"», δίνονσυμμετέχει στο κλιμάκιο με Ο θίασος του «Λαϊκού Θεάτρου» με επικεφαλής τον Γ. Σε- τας παραστάσεις στην Αθήτους Αλέκα Παΐζη, Αλέξη βαστίκογλου. Διακρίνονται οι: Αλέκα Παΐζη, Λούλα Ιωαννί- να και στην επαρχία. Η ίδια δου, Ασπασία Παπαθανασίου, Τίτος Βανδής, Γιώργος ΣεΔαμιανό, Τίτο Βανδή, Λυαφιέρωσε μεγάλο κομμάτι βαστίκογλου και Αλέξης Δαμιανός κούργο Καλλέργη κ.ά., με της ζωής της στην προαγωσκηνοθέτη τον Γιώργο Σεβαστίκογλου. γή της θεωρητικής μελέτης και της έρευνας γύρω από Ακολούθησαν συνεργασίες με τους θιάσους των το αρχαίο δράμα καθώς και στην ανάδειξη της κληΤζαβαλά Καρούσου, με τον οποίο ίδρυσαν και την Εται- ρονομιάς του και το 1991 ιδρύει το Κέντρο Αρχαίου ρεία Ελληνικού Θεάτρου, Μάνου Κατράκη, Σπύρου Δράματος. Συνεχίζει τις συνεργασίες της με θιάσους Μουσούρη και Κρινιώς Παπά. Ο πρώτος όμως, μεγάλος ερμηνεύοντας σπουδαίους ρόλους. σταθμός στην καλλιτεχνική της δημιουργία ήταν η ένΕπιστέγασμα της μεγάλης προσφοράς της στο χώταξή της ως ιδρυτικό μέλος, το 1957, στο "Πειραϊκό ρο και στην "τέχνη" του θεάτρου και της τραγωδίας, θέατρο" του Δημήτρη Ροντήρη. Στο Δημοτικό Πειραι- ήταν μία ακόμη διεθνής αναγνώριση και βράβευση. Η ώς, μεταξύ άλλων θα παίξει την Άτοσσα στους "Πέρ- γαλλική κυβέρνηση το 1991, της απονέμει μεγάλη τισες" του Αισχύλου και τη Λουίζα Μίλερ στο έργο του μητική διάκριση, ανακηρύσσοντάς την "Officier", της Σίλερ. Στα χρόνια 1959 - 1967, ακολούθησε το "Πει- τάξεως των Τεχνών και των Γραμμάτων, την ίδια χροραϊκό" στις περιοδείες του σε όλο τον κόσμο. Συνολικά νιά λαμβάνει το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών και παίζει σε 35 χώρες και δέχεται εγκωμιαστικές κριτικές το 1995 τον τίτλο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίγια τις ερμηνείες της. νικος. Από τις πρώτες ηθοποιούς που συνεργάστηκαν με Η κηδεία της πραγματοποιήθηκε σε στενό οικογεξένο θίασο, ερμήνευσε στην ελληνική γλώσσα την νειακό και φιλικό κύκλο.
~ 23 ~
ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ Πέθανε ο σκηνοθέτης και ποιητής Λευτέρης Ξανθόπουλος
τ. 28
Την τελευταία του πνοή άφησε το βράδυ της Παρασκευής 19 Ιούνη σε νοσοκομείο της Αθήνας ο ποιητής, συγγραφέας και σκηνοθέτης Λευτέρης Ξανθόπουλος, σε ηλικία 75 ετών, καθώς η επιβαρυμένη υγεία του δεν άντεξε στην εγχείρηση καρδιάς στην οποία υπεβλήθη. Ο Λ. Ξανθόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1945. Σπούδασε Νομικά χωρίς να δώσει πτυχιακές εξετάσεις. Στην Αγγλία σπούδασε κινηματογράφο, στη σχολή «The London Film School». Έζησε για περισσότερο από δέκα χρόνια σε χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης. Σκηνοθέτησε μεγάλο αριθμό ταινιών ντοκιμαντέρ («Ελληνική κοινότητα Χαϊδελβέργης», «Ο Γιώργος από τα Σωτηριάνικα», «Στα Τουρκοβούνια», «Επί Κολωνώ», «Η μεγάλη πομπή», «Παύλος Ζάννας», «Ποιος είναι ο τρελός λαγός», «Σκοτεινός συνωμότης», κ.ά). Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του «Καλή πατρίδα, σύντροφε (Beloiannisz)», γυρίστηκε το 1985 στην Ουγγαρία και βραβεύτηκε στο 39ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Λοκάρνο, ενώ η επόμενη «Ο Δραπέτης» (1991), συμμετείχε στο Δεκαπενθήμερο των Σκηνοθε-
τών στο 44ο Φεστιβάλ των Καννών. Το Γενάρη του 1967, ποιήματά του βραβεύονται στον Γ' πανελλήνιο ποιητικό διαγωνισμό του περιοδικού «Πανσπουδαστική». Το 1972 εκδίδεται η πρώτη του ποιητική συλλογή «Αντίψυχα» (β' έκδοση 1992). Ακολουθούν: «Περιπέτειες πλανόδιου σωματοφύλακα ονείρων», «Το κόκκινο δωμάτιο», «Σήκωσε το κεφάλι σου πατέρα», «Η ορμή του νερού και των υδάτων», «Άγγελος των πρώτων ημερών» (πεζό), «Γιατί οι γυναίκες δεν αγαπούν τη βροχή», «Η έβδομη βροχή» και «Γάτες αλλού» (μικρές ιστορίες). Ανάμεσα στις πρόσφατες δουλειές του, στο ντοκιμαντέρ περιλαμβάνονται οι τίτλοι: «Η εποχή των κενταύρων - Ο μουσουργός Αλέκος Ξένος» (2009), «Γεώργιος Ν. Παπανικολάου - Παπ τεστ» (2008), «Σπίτι δίπλα στη θάλασσα - Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλος» (2007), «Ένας υπέροχος άνθρωπος - Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή» (2006), «Ο κήπος με τ' αμέτρητα παράθυρα - Νίκος Εγγονόπουλος» (2005), «Κληρονόμος πουλιών - Μίλτος Σαχτούρης» (2004) και πολλά άλλα. Η πολιτική κηδεία του Λευτέρη Ξανθόπουλου έγινε στις 22 Ιούνη από το Πρώτο Νεκροταφείο.
«Εφυγε» ξαφνικά από τη ζωή στις 30 Ιούνη ο ηθοποιός Διονύσης Μπουλάς, σκορπίζοντας θλίψη και συγκίνηση στους συναδέλφους του. Ο Διονύσης Μπουλάς γεννήθηκε στην Αθήνα. Ήταν απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών (Τμήμα Κλασσικής Φιλολογίας) και της Δραματικής Σχολής του Βασίλη Διαμαντόπουλου. Η επαγγελματική του σταδιοδρομία ξεκίνησα στα τέλη της δεκαετίας του ’90 με την συμμετοχή του σε παραστάσεις του Θεάτρου Ροές και του Θεάτρου των Αλλαγών όπου, πρωτοσυνεργάστηκε με σκηνοθέτη Γιάννη Χουβαρδά ("Θάλασσα και συγχρονισμός" του Νίκου-Αλέξη Ασλάνογλου). Ως ηθοποιός, είχε συνεργαστεί πολλές φορές με τον Στάθη Λιβαθινό ("Βασιλιάς Ληρ" του Ο.Σαίξπηρ, Κ.Θ.Β.Ε. - Θέατρο Παλλάς. "Ιλιάδα" του Ομήρου, Φεστιβάλ Αθηνών - Δημοτικό Θέατρο Πειραιά - Θέατρο Χώρα - περιοδεία σε Ελλάδα-εξωτερικό. "Ο γάμος του Φίγκαρο" του Πιερ Μπωμαρσαί, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών). Επίσης συνεργάστηκε με σκηνοθέτες όπως οι: Άρης Τρουπάκης ("Ο Ευτυχισμένος Πρίγκηπας" του Ο.Ουάιλντ, Εθνικό Θέατρο). Σοφία Βγενοπούλου ("Το αγόρι με τη βαλίτσα" του Μάικ Κένι, Εθνικό Θέατρο). Κοραή Δαμάτη ("Εδουάρδος ο Β" του Κρίστοφερ Μάρλοου). Νικήτα Τσακίρογλου (Ιουλιανός ο Παραβάτης του Νίκου Καζαντζάκη, Κ.Θ.Β.Ε).
Η δεκαετία του 2000 ήταν για εκείνον γεμάτη από θεατρικούς ρόλους σε κλασικά αλλά και σύγχρονα έργα. Ανάμεσά τους τα «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» του Σαίξπηρ, «Υπηρέτης δύο αφεντάδων» του Κάρλο Γκολντόνι, «Συρανό ντε Μπερζεράκ» του Ε. Ροστάν, «Ματωμένος γάμος» του Φ.Γ. Λόρκα, «Βασιλιάς Ληρ» του Σαίξπηρ, «Ιλιάδα» του Ομήρου. Από τις τελευταίες του θεατρικές δουλειές ήταν η παράσταση «Hotel Marina», σε σκηνοθεσία του Χρήστου Σουγάρη, που ανέβηκε το 2018 και το 2019, στο θέατρο Μικρό Γκλόρια. Στην τηλεόραση συμμετείχε στις σειρές: «Είμαστε στον αέρα» (σκηνοθεσία Μύρνα Τσάπα), «Ένα λεπτό θέατρο» (σκηνοθεσία Κ. Αυγέρη, με αποσπάσματα από τα θεατρικά έργα: «Τι θα γίνει με το γέρο» του Μ. Κορρέ, «Λούλου» του Φ. Βέντεκιντ, «Η ζάλη των ζώων πριν τη σφαγή» του Μ. Δημητριάδη). Επίσης είχε συμμετάσχει σε δύο ταινίες μικρού μήκους: «Pessoas -εγώ ΕΙΝΑΙ ένας άλλος» (σενάριο -σκηνοθεσία Κατερίνας Κωνσταντοπούλου) και «Adolescence Lost» (σενάριο -σκηνοθεσία Χάρη Γιουλάτου), Ο Διονύσης Μπουλάς ήταν καθηγητής αυτοσχεδιασμού στο Θέατρο των Αλλαγών. Σε κλίμα βαθιάς συγκίνησης και θλίψης, συγγενείς, φίλοι και συνεργάτες τον αποχαιρέτησαν την Πέμπτη 2 Ιούλη στο Νεκροταφείο Σχιστού.
Πέθανε ο ο ηθοποιός Διονύσης Μπουλάς
~ 24 ~
2020
ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ Έφυγε από τη ζωή η ηθοποιός Αφροδίτη Γρηγοριάδου
Στο πένθος βυθίστηκε ο καλλιτεχνικός χώρος καθώς μετρά ακόμα μια απώλεια. Η σπουδαία ηθοποιός Αφροδίτη Γρηγοριάδου έφυγε από τη ζωή στις 2 Ιούλη ύστερα από μάχη που έδινε αθόρυβα με μακροχρόνια ασθένεια. Η Αφροδίτη Γρηγοριάδου γεννήθηκε στη Σεβαστούπολη το 1937 και σπούδασε στην Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, απ' όπου αποφοίτησε το 1962. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο θέατρο την ίδια χρονιά με το έργο “Απόψε αυτοσχεδιάζουμε” του Πιραντέλο με τον θίασο του Δημήτρη Μυράτ. Συνεργάστηκε με σπουδαίους σκηνοθέτες, όπως οι Αλέξης Μινωτής, Δημήτρης Μυράτ, Δημήτρης Χόρν, Μίνως Βολανάκης, Ζύλ Ντασσέν, Frank Hauser, Γιούρι Λιουμπίμοφ, Σπύρος Α.Ευαγγελάτος. Στον κινηματογράφο πρωτοεμφανίστηκε το 1958 στην ταινία “Το εισπρακτοράκι”, όπου ξεκίνησε και ο Νίκος Ξανθόπουλος, μαζί με τον οποίο έπαιξε σε άλλες 5 ταινίες. Συμμετείχε στο ραδιοφωνικό σίριαλ “Το σπίτι των ανέμων” μαζί με τον σύζυγό της, Βύρωνα Πάλλη, το οποίο γνώρισε τεράστια επιτυχία. Κατά την διάρκεια της μακράς σταδιοδρομίας της συμμετείχε σε πολλές θεατρικές παραστάσεις, κινηματογραφικές αλλά και τηλεοπτικές σειρές. Είχε παίξει, μεταξύ άλλων, στις θεατρικές παραστάσεις “Βυσσινόκηπος, “Λεωφορείον ο Πόθος”, “Ο Θάνατος του
εμποράκου”, “Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ” κ.α. Επίσης στις τηλεοπτικές σειρές “Οι δίκαιοι, “Η εξαφάνιση” του Τζων Αυλακιώτη, “Άφρικα, Ανατομία ενός εγκλήματος” και “Η αγάπη άργησε μία μέρα”, στην οποία για την ερμηνεία της είχε αποσπάσει και βραβείο. Κόρη της είναι η επίσης ηθοποιός Κοραλία Καράντη. Οι αγαπημένοι της μαθητές, οι φίλοι και οι συνάδελφοί της εκφράζουν τα θερμά συλλυπητήρια στην κόρη της Κοραλία Καράντη, τον εγγονό της Εδουάρδο και τους στενούς συγγενείς της. Η κηδεία της έγινε τη Δευτέρα 6 Ιούλη 2020.
«Εφυγε» από τη ζωή ο κιθαρίστας Νίκος Σπυρόπουλος
τον αδελφό του, Βασίλη, είχαν ιδρύσει το 1977 ένα από τα σπουδαιότερα ελληνικά ροκ συγκροτήματα, τη «Σπυριδούλα». Το όνομα της μπάντας ήταν εμπνευσμένο από τη 12χρονη οικιακή βοηθό Σπυριδούλα Ράπτη, η οποία είχε βασανιστεί με σίδερο από τον εργοδότη της το 1955. Οι «Σπυριδούλα» σχηματίστηκαν το Νοέμβρη του 1977 από τον Βασίλη Σπυρόπουλο (κιθάρα), τον αδερΣε ηλικία 63 ετών «έφυγε» από τη φό του Νίκο (κιθάρα), τον Αντρέα ζωή στις 22 Ιούνη ο κιθαρίστας Νί- Μουζακίτη (ντραμς), τον Μάκη κος Σπυρόπουλος, ο οποίος μαζί με Μπλαζή (μπάσο) και τους Κώστα
Κουρεμένο και Γιώργο Κοτσμανίδη στα φωνητικά. Συνεργάστηκαν με τον Παύλο Σιδηρόπουλο, με τον οποίο κυκλοφόρησαν το 1978 το άλμπουμ «Φλου», έναν δίσκο που θεωρείται από τους σημαντικότερους στην ιστορία του ελληνόφωνου ροκ. Το 1985 το συγκρότημα διαλύθηκε και στα τέλη του '86 οι Σπυρόπουλοι σχημάτισαν τη «Συμμορία». Από τις αρχές της δεκαετίας του '90 οι «Σπυριδούλα» επανεμφανίστηκαν, τόσο στη δισκογραφία όσο και σε ζωντανές εμφανίσεις.
«Εφυγε» από τη ζωή ο Σόλων Λέκκας
«Εφυγε» στις 24 Ιούλη σε ηλικία 74 ετών ο Σόλων Λέκκας, από τους τελευταίους παλιούς ερμηνευτές της Μικρασιάτικης και Λεσβιακής μουσικής παράδοσης. Χτίστης και λιθοξόος για το μεροκάματο, Αρβανίτης από μεριάς του πατέρα του και Μικρασιάτης από την μάνα του, ο Λέκκας έζησε τραγουδώντας, χορεύοντας και παίζοντας τουμπελέκι με αυθεντικό τρόπο, πράγμα που αναγνωρίστηκε από μεγάλους δασκάλους της μουσικής παράδοσης.
Αυτοδίδακτος, με ακούσματα από τους μεταπολεμικούς καφενέδες και με την ιδιαίτερή του φωνή, ο Σόλων Λέκκας τα τελευταία χρόνια είχε γίνει δεκτός στα «μεγάλα μουσικά σαλόνια» της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας. «Λαϊκό καλλιτέχνη, εκφραστή της λαϊκής μουσικής παράδοσης του νησιού μας» χαρακτηρίζει η Τομεακή Επιτροπή Λέσβου του ΚΚΕ τον Σόλωνα Λέκκα, εκφράζοντας τα θερμά της συλλυπητήρια στην οικογένειά του.
~ 25 ~
ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ
τ. 28
“Εφυγε” ο εικαστικός, λογοτέχνης και λαϊκός αγωνιστής Γιώργης Φαρσακίδης
Ο Γιώργης Φαρσακίδης, ο κομμουνιστής εικαστικός ίδιου χρόνου συλλαμβάνεται και βασανίζεται στην Εικαι λογοτέχνης, ο ανταρτοΕΠΟΝίτης μαχητής του δική Ασφάλεια Θεσσαλονίκης. Για το πώς άντεξε τα ΕΛΑΣ, ο αλύγιστος αγωνιστής που πέρασε 16,5 χρόνια βασανιστήρια, απαντούσε με μια φράση του πατέρα από τη ζωή του σε φυλακές και εξορίες «δίχως να του: «Είναι θαυμάσιο να μπορείς να αγαπάς στη ζωή σκοντάψει», «έφυγε» στις 22 Ιούλη από τη ζωή σε ηλι- σου κάτι πιο πολύ κι από τη ζωή σου ακόμα». Τον Αύκία 96 ετών. γουστο του '47 ξανασυλλαμβάνεΓεννήθηκε το 1924 στην Οδησται. «Μας βρόντηξαν την πόρτα σό της Σοβιετικής Ένωσης. Μητέτου σπιτιού και πάλι νυχτιάτικα, κι ρα του ήταν η Ρωσίδα Έλενα και όπως την προηγούμενη φορά, με πατέρας του ο Αναστάσιος Φαρσαξύπνησε η μάνα: "Ηρθανε, σήκίδης, τιμημένος από τη νεαρή κω..."». ΕΣΣΔ ως «πρωτοπόρος της σοσιαΑκολουθούν τα σκληρά χρόνια λιστικής εργασίας», γιατί πίστευε, των διώξεων στις φυλακές και τις παρότι μη επαναστάτης, πως «το εξορίες. Εκεί όπου ο Φαρσακίδης μεγάλο δίκιο είναι το δίκιο της έκανε τα τσακισμένα χέρια του επανάστασης». «όπλα» του απροσκύνητου και Το 1934 η οικογένεια εγκατααλύγιστου αγώνα. Αϊ-Στράτης, Μαστάθηκε στο Ντεπώ της Θεσσαλοκρόνησος, ξανά Αϊ-Στράτης και αρνίκης. Ο ίδιος έλεγε: «Ποτέ μου γότερα επί χούντας, Γυάρος και δεν υπήρξα "καλός μαθητής" και Λέρος, είναι τα νησιά όπου εξορίστο Δημοτικό το μόνο δεκαράκι ζεται συνολικά για 6,5 χρόνια. που έπαιρνα, προς μεγάλη θλίψη Από τη μεταπολίτευση και μετά της μάνας, ήταν στο "μάθημα της ο Γ. Φαρσακίδης τυπώνει τα έργα ιχνογραφίας". Η ζωγραφική στάθητου, συμμετέχει σε πολλές ατομικε σε μεγάλο βαθμό μια γέφυρα κές και ομαδικές εκθέσεις. Εκδίδει επικοινωνίας μου με τους άλλους, πολλά βιβλία και λευκώματα τα ένας τρόπος έκφρασης αλλά και οποία αποτυπώνουν πλευρές της προσωπικής μου δικαίωσης». πολυτάραχης ζωής του. Υπήρξε Ο νεαρός Γιώργος από μικρή αυτοδίδακτος, αλλά και διδαγμέηλικία έρχεται σε επαφή με τις νος από συγκρατούμενους του, αξίες και τα ιδανικά του ΚΚΕ. Η Καόπως ο Χρήστος Δαγκλής, η Βάσω τοχή τον βρήκε μαθητή στη Β' ΓυΚατράκη και ο Γιάννης Ρίτσος, μνασίου. Κάνει διάφορες δουλειές στους τόπους της κράτησής του. για να βοηθήσει την οικογένειά Ζωγράφιζε και χάραζε με αυτοσχέτου και καταλήγει εργάτης στους δια σκαλιστικά εργαλεία και πυροφούρνους της βιομηχανίας «Αλαγράφους, θέματα με περιεχόμενο τίνη», οργανωμένος ήδη στην από τη ζωή των συγκρατούμενων ΕΠΟΝ. Εκεί ξεκινά και η πρώτη του συναγωνιστών του κι αργότερα επαφή με τη δημιουργία, φιλοτεαπό τους αγώνες του ελληνικού Χαρακτικό στη Μακρόνησο χνώντας αντιφασιστικές γελοιλαού. ογραφίες «με στόχο τους εισβο- εμπνευσμένο από στίχους του Μενέλαου Το έργο του ξεπερνά τα σύνολείς και τους "Ελληνες" συνεργά- Λουντέμη: «Είμαι καλά. Κι ας μην έχω χέρι ρα της πατρίδας μας. Για τη μεγάνα το γράψω. Γι' αυτό το σκάβω…» τες τους». λη αγωνιστική και καλλιτεχνική Την άνοιξη του 1943 εντάσσεται στην ΕΠΟΝίτικη προσφορά του, του απονέμεται το ανώτατο Χρυσό ΜεΥποδειγματική Διμοιρία του «Τάγματος Χορτιάτη» στο τάλλιο της Σοβιετικής Επιτροπής Ειρήνης στα 30 χρό2/31 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Πολεμά, γράφει ημερολόγιο νια από την Αντιφασιστική Νίκη. Το 1984, το βιβλίο του και σκιτσάρει την αντάρτικη ζωή και δράση. Σε μάχη «Η Πρώτη Πατρίδα» πήρε το πρώτο βραβείο της Εταικατά των Βουλγάρων τραυματίζεται στο κεφάλι και ρίας Ελλήνων Λογοτεχνών. Το τελευταίο βιβλίο του, τρέχοντας χάνει το σακίδιό του, όπου ήταν και τα σκί- με τίτλο «Η καινούργια πατρίδα» κυκλοφόρησε τον τσα του. Τα σκίτσα αυτά θα παραδοθούν δεκαετίες περασμένο Φεβρουάριο, από τις Εκδόσεις «Σύγχρονη αργότερα στην Οργάνωση Πολιτικών Προσφύγων στη εποχή»). ΛΔ Βουλγαρίας και θα δημοσιευτούν στον «ΡιζοσπάΗ πολιτική κηδεία του Γ. Φαρσακίδη έγινε στις 23 στη», με την παράκληση να βρεθεί ο άγνωστος ΕΛΑ- Ιούλη στο αίθριο του Δημαρχείου Θεσσαλονίκης. Σε Σίτης ζωγράφος. Δύο μέρες μετά, στα γραφεία της κλίμα βαθιάς συγκίνησης και σεβασμού τον αποχαιεφημερίδας θα εμφανιστεί ο Γιώργης Φαρσακίδης... ρέτησαν πλήθος συντρόφων, συγγενών, φίλων και συΤο Σεπτέμβρη του 1944, σε μάχη εναντίον γερμα- ναδέλφων του εικαστικών. νικού στρατοπέδου στη Χαλκιδική, ένα οπλοπολυβόλο Στεφάνια στη μνήμη του παλαίμαχου αγωνιστή κατσακίζει και τα δυο χέρια του Γιώργη. Το Μάρτη του τέθεσαν η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, το Κεντρικό '45 βγαίνει από το νοσοκομείο. Το Σεπτέμβρη του 1946 Συμβούλιο της ΚΝΕ, η «Σύγχρονη Εποχή», η ΠΕΑΕΑεντάσσεται στη «Στενή Αυτοάμυνα» και στα τέλη του ΔΣΕ, ο ΣΦΕΑ 1967-1974, η ΕΕΔΥΕ και το ΕΕΤΕ.
~ 26 ~
2020
ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ
Πέθανε ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Ευάγγελος - Άγγελος Θεοδωρόπουλος
Το Σάββατο 1η Αυγούστου πέθανε σε ηλικία 86 ετών ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Ευάγγελος - Άγγελος Θεοδωρόπουλος. Ο Βαγγέλης είχε γεννηθεί το 1934. Η είδηση έγινε γνωστή μέσα από την επίσημη σελίδα του ΤΑΣΕΗ (Ταμείο Αλληλοβοήθειας Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών) στο Facebook όπου αναφέρεται: «Με μεγάλη μας λύπη μάθαμε πως έφυγε από κοντά μας ο εκλεκτός συνάδελφος, ηθοποιός και σκηνοθέτης, Ευάγγελος - Άγγελος Θεοδωρόπουλος. Επί χρόνια μέλος του ΤΑΣΕΗ και της Ένωσης Συνταξιούχων Ηθοποιών (Ε.Σ.Η). Ακολουθεί απόσπασμα από το αφιέρωμα στον Άγγελο, από το ημερολόγιο ΤΑΣΕΗ 2019: "Δουλειά, δουλειά, δουλειά, αυτή είναι η αρχή μου για να είσαι συνεπείς με αυτό που διάλεξες. Κι εγώ λάτρεψα και την ηθοποιία αλλά σε όλους τους τομείς
που αναμίχθηκα το έκανα με σεβασμό και αγάπη. Ήμουν βοηθός του Ορέστη Λάσκου στο «Τύφλα να ’χει ο Μάρλον Μπράντο». Ο Στράντζαλης με ήθελα πάντα στις δουλειές του και ο Κώστας Καραγιάννης μου έλεγε ότι η φάτσα μου είναι για το αμερικάνικο σινεμά. Ευτυχώς πάντα με άγγιζαν η σκηνοθεσία, η γλυπτική, η ζωγραφική, η φωτογραφία, η μουσική διδασκαλία σε δραματικές σχολές. Αυτό που πάντα θυμάμαι είναι πως με δίδαξε ο Σακελάριος και με έβγαλε στο Μετροπόλιταν. Ωραίες εποχές… Λάτρεψα τα ταξίδια γι΄ αυτό γύρισα πολλά ντοκιμαντέρ, αρχίζοντας από τη Μακρινή Κορέα, τη Βενετία, το Άμστερνταμ αλλά και δικές μας ομορφιές, την Αιδηψό, τη Μύκονο και τη Δήλο και με τα πλάνα μου στόχευα όχι μόνο στην τέρψη της θέασης αλλά και της ψυχής". Καλό ταξίδι Άγγελε!»
Τη λύπη του για το θάνατο του ζωγράφου και μέλους του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας (ΕΕΤΕ) Βαγγέλη Κουζούνη, που απεβίωσε την Κυριακή 2 Αυγούστου, σε ηλικία 76 ετών, εκφράζει το ΔΣ του ΕΕΤΕ. Ο Βαγγέλης Κουζούνης γεννήθηκε το 1944 στην Αθήνα. Από μικρό παιδί ασχολήθηκε με την τεχνική της γιγαντοαφίσας του κινηματογράφου. Ξεκίνησε τις σπουδές του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας, 1964 - 1968, με δάσκαλο τον Γιάννη Μόραλη, σπουδάζοντας στο φροντιστήριο της ΑΣΚΤ διακόσμηση, διαφήμιση και σκηνογραφία με δάσκαλο τον Βασίλη Βασιλειάδη και συνέχισε τις σπουδές στο εξωτερικό. Την πρώτη του ατομική έκθεση παρουσίασε στην Αθήνα (1976), ενώ ήδη από το 1968 είχε μετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις και διακρίθηκε. Μεταξύ άλλων στην έκθεση «Κινηματογράφος και Ζωή», 30ό Φεστιβάλ Κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη, στις εκθέσεις «Sports and Culture in Contemporary Greek Art», στο Ζάππειο Μέγαρο, «Ελληνική Ζωγραφική» (με το υπουργείο Πολιτισμού) στις Βρυξέλλες (Βέλγιο), στην Εθνική Πινακοθήκη, «Σύγχρονη Ελληνική Ζωγραφική», Καλοκαίρι '87, Αθήνα, «Σχολή Καλών Τεχνών - Βραβευμένα Εργα» στην Υδρα, «Σχολή Καλών Τεχνών - 150 χρόνια - Βρα-
βευμένα Εργα», Αθήνα, το 1984 στην Εθνική Πινακοθήκη, «Εικόνα - Αφαίρεση - Αντικείμενα - Καλοκαίρι '84», το 1988 «Ζωγραφική για ένα Τραπέζι» στη Δημοτική Πινακοθήκη Αθήνας, το 1986 στην Εθνική Πινακοθήκη στην έκθεση «Προσφορά στην Καλαμάτα», «Το Πνεύμα και το Σώμα» στο Ζάππειο Μέγαρο, στις Πανελλήνιες Καλλιτεχνικές Εκθέσεις του 1969, του 1973, του 1975, του 1987. καθώς και σε πολλές άλλες ομαδικές, στην Ελλάδα, στην Κύπρο και το Ηνωμένο Βασίλειο και αλλού. Επίσης έλαβε μέρος στις εκθέσεις του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας: Μήνας Εικαστικών Τεχνών 2001 στο Γκάζι, στο Μέγαρο Ωδείου Αθηνών, στο Ζάππειο Μέγαρο, στην Εθνική Πινακοθήκη στην έκθεση Συμπαράσταση στην Αρμενία, στην έκθεση του ΕΕΤΕ «Η Τέχνη στους Δήμους» και στις εκθέσεις «Σύγχρονη Ελληνική Τέχνη στη Σοβιετική Ένωση» και «6η Triennale Σόφιας, Βουλγαρία». Εχει τιμηθεί με το βραβείο «Περικλής Βυζάντιος» (1974) και με πρώτο βραβείο στην Τριενάλε της Σόφιας (1988). Ηταν ενεργό και δραστήριο μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας από το 1971. Η κηδεία του έγινε την Τρίτη 4 Αυγούστου στον Άγιο Λουκά Πατησίων.
Έφυγε από τη ζωή ο ζωγράφος Βαγγέλης Κουζούνης
~ 27 ~
ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ «Εφυγε» ξαφνικά ο σπουδαίος ρεμπέτης Αγάθωνας Ιακωβίδης
Η είδηση στις 5 Αυγούστου του θανάτου του Αγάθωνα Ιακωβίδη, σε ηλικία μόλις 65 ετών, σκόρπισε θλίψη σε φίλους, γνωστούς, συνεργάτες και θαυμαστές του. Σύμφωνα με την οικογένεια του, ο ρεμπέτης έπεσε για ύπνο και δεν ξαναξύπνησε. Ο Αγάθωνας Ιακωβίδης γεννήθηκε στον Ευαγγελισμό της επαρχίας Λαγκαδά από γονείς Μικρασιάτες πρόσφυγες, το 1955. Τα πρώτα του μουσικά ακούσματα προέρχονται από τον κοινωνικό του περίγυρο και είναι έντονα διαποτισμένα από τις μελωδίες της Μικράς Ασίας. Αυτοδίδακτος, με μόνο οδηγό τα μουσικά του ακούσματα, μαθαίνει σχεδόν όλα τα έγχορδα που χρησιμοποιούνται στα ρεμπέτικα τραγούδια: κιθάρα, μπαγλαμά, ούτι, μπουζούκι, τζουρά, μαντόλα και μαντολίνο. Το 1973 έκανε την πρώτη επαγγελματική του εμφάνιση σε μπουάτ της Θεσσαλονίκης οπότε και συνειδητοποίησε πως η μουσική που τον εκφράζει και του ταιριάζει είναι η ρεμπέτικη και αφιερώνεται σε αυτήν αποκλειστικά. Το 1978 ιδρύει το Ρεμπέτικο Συγκρότημα Θεσσαλονίκης με το οποίο ηχογραφεί δύο δίσκους, εμφανίζεται σε διάφορα μαγαζιά και πραγματοποιεί πολλές συναυλίες σε όλη την Ελλάδα. Το 1981 κατεβαίνει για μερικά χρόνια (ως το 1987) στην Αθήνα, όπου και συνεργάζεται με μουσικούς όπως ο Κώστας Παπαδόπουλος, ο Γιώργος Κόρος, ο Βασίλης Σούκας, ο Λάζαρος Κουλαξίζης, ο Νίκος Φιλιππίδης, ο Νίκος Χατζόπουλος, κ.ά. Το 1987 παντρεύεται την Εριφύλη Χοντολίδου και αποκτούν ένα γιο, τον Νίκο, που σπουδάζει φυσικός, παίζει ούτι και συμμετέχει με τον Αγάθωνα σε πολλές συναυλίες και σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές. Όλα τα χρόνια που υπηρέτησε το ρεμπέτικο τραγούδι εμφανίστηκε σε πόλεις και χωριά σε όλη την Ελλάδα και είχε προσκληθεί για προσωπικές συναυλίες, σχεδόν σε όλη την Ευρώπη, στις Η.Π.Α. και στην Αυστραλία. Σημαντική ήταν η προσφορά του στη διαφύλαξη και διάσωση του ρεμπέτικου τραγουδιού, με την ανάδειξη παλιών ξεχασμένων και άγνωστων στο σύγχρονο κοινό τραγουδιών, που είχε συγκεντρώσει στο προσωπικό του αρχείο. Επίσης έγραψε και ο ίδιος ρεμπέτικα τραγούδια. Ο Αγάθωνας στήριζε πάντα το ΚΚΕ για έναν δίκαιο κόσμο, ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές της εσω-
τ. 28
κομματικής κρίσης την περίοδο 1989-1991, με όποιον τρόπο μπορούσε και προπαντός με την τέχνη του. Αρχές της δεκαετίας του '90, στήριξε την προσπάθεια στη Θεσσαλονίκη του ραδιοφώνου "904 Αριστερά στα fm", κάνοντας για τρία χρόνια εκπομπή με θέμα το ρεμπέτικο, όπου και παρουσίαζε όλο του το αρχείο. Για πολλά χρόνια, συμμετείχε σε όλα τα Φεστιβάλ της ΚΝΕ στην Αθήνα και τη γενέτειρά του, Θεσσαλονίκη, συμβάλλοντας στο να μυηθούν οι νέες γενεές σε ένα σημαντικό είδος της μουσικής μας παράδοσης, που το κατείχε λόγω και της προσφυγικής του καταγωγής. Στις αρχές Μαΐου, μεσούσης της κρίσης του κορονοϊού, ο Αγάθωνας μαζί με συνεργάτες του και σε συνεργασία με τη διοίκηση του νοσοκομείου «Παπαγεωργίου» της Θεσσαλονίκης, είχε παίξει ρεμπέτικα τραγούδια στην είσοδο του νοσοκομείου σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για την προσφορά των επαγγελματιών υγείας στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας εκφράζει τα ειλικρινή του συλλυπητήρια στην σύζυγό του Εριφύλη, τον γιο του και όλους τους δικούς του». Επίσης, εκφράζοντας η ΚΝΕ τα θερμά συλλυπητήρια, αναφέρει ότι «στο φετινό Φεστιβάλ ο Αγάθωνας θα είναι σαν να βρίσκεται μαζί μας... Με μεγάλη συγκίνηση και φέτος στη Λαϊκή Σκηνή του Φεστιβάλ στη Θεσσαλονίκη στις 12/9, όπως άλλωστε ήταν προγραμματισμένο, θα ακουστούν όσα τραγούδια μοναδικά ερμήνευε ο ίδιος από την ορχήστρα που τον συνόδευε και άλλους καλλιτέχνες του ρεμπέτικου τραγουδιού, σε μια βραδιά αφιερωμένη σε εκείνον». Με βαθιά συγκίνηση και θλίψη είπαν το τελευταίο «αντίο» στον μεγάλο καλλιτέχνη του ρεμπέτικου, με μια σεμνή τελετή στο Νεκροταφείο Ευαγγελισμού Λαγκαδά, συγγενείς και φίλοι. Τον Αγάθωνα ξεπροβόδισε στο ύστατο ταξίδι του το συγκρότημά του, που μαζί με τους κοντινούς του ανθρώπους τραγούδησε με συγκίνηση τραγούδια του. Στην κηδεία παρευρέθηκε ο βουλευτής Α' Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ Γιάννης Δελής, ενώ τα ειλικρινή συλλυπητήρια στην σύζυγό του Εριφύλη, τον γιο του Νίκο και όλους τους δικούς του μετέφερε εκ μέρους της ΚΟ Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ ο Νίκος Ζώκας, μέλος του Γραφείου της ΤΕ Δήμου Θεσσαλονίκης.
~ 28 ~
2020
ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ «Εφυγε» ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος
μαίνει αναγνωρίζω την αξία κάποιου καΣε ηλικία 89 ετών «έφυγε» στις 11 Αυτώτερού μου - και κάποτε θα πρέπει να γούστου ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουαπαλλαγούμε από την συγκατάβαση των λος, μετά από πολυετή ασθένεια. μεγάλων. Παίρνω βραβείο σημαίνει παραΟ Ντίνος Χριστιανόπουλος (κατά κόδέχομαι πνευματικά αφεντικά - και κάποτε σμον Κωνσταντίνος Δημητριάδης), γενθα πρέπει να διώξουμε τα αφεντικά από νήθηκε στη Θεσσαλονίκη, το 1931. Σπούτη ζωή μας»… δασε στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ. ΕρΤον Ιούνη του 2011 αναγορεύτηκε επίγάστηκε ως βιβλιοθηκάριος στη Δημοτική τιμος διδάκτορας του Αριστοτελείου ΠαΒιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης, ως διορθωτής νεπιστημίου Θεσσαλονίκης από το Τμήμα τυπογραφικών δοκιμίων και επιμελητής Φιλολογίας. εκδόσεων. Ίδρυσε το λογοτεχνικό περιοΜέρος του αρχείου του Ντίνου Χριδικό, τον εκδοτικό οίκο και τη Μικρή Πιστιανόπουλου δωρήθηκε προ τριετίας στη νακοθήκη με την επωνυμία «Διαγώνιος». Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε το Τί νὰ τὰ κάνω τὰ τραγούδια σας βιβλιοθήκη του ΑΠΘ από τον συλλέκτη - συγγενή και μοναδικό διαχειρι1950 με την ποιητική συλλογή «Η στή της πνευματικής κληρονομιάς εποχή των ισχνών αγελάδων». ΑκοΤί νὰ τὰ κάνω τὰ τραγούδια σας του, Ιωάννη Μέγα. Τα δωρηθέντα αρλούθησαν άλλες εννιά συλλογές. Πέποτὲ δὲ λένε τὴν ἀλήθεια χεία μετά την τεκμηρίωση, βιβλιοθηρα από την εξαιρετική ποίησή του, ο ὁ κόσμος ὑποφέρει καὶ πονᾷ κονομική επεξεργασία και αρχειοθέΝτ. Χριστιανόπουλος έχει προσφέρει κι ἐσεῖς τὰ ἴδια παραμύθια τησή τους θα είναι προσβάσιμα σημαντικά στοιχεία για τη λογοτεχνιστους μελετητές και το κοινό και κή και καλλιτεχνική ζωή της μεταπολεμικής Θεσσαλονίκης, ενώ έχει με- Τί νὰ τὰ κάνω τὰ τραγούδια σας ηλεκτρονικά (http://www.lib.auth.gr) ενώ τα τεύχη του λογοτεχνικού πελετήσει το ρεμπέτικο και ιδιαίτερα εἶναι πολὺ ζαχαρωμένα ριοδικού «Διαγώνιος» που εξέδιδε ο τον Τσιτσάνη. ταιριάζουν σὲ σοκολατόπαιδα Ντίνος Χριστιανόπουλος επίσης ψηΣτίχους του έχουν μελοποιήσει ο μὰ δὲ ταιριάζουνε γιὰ μένα φιοποιούνται και θα είναι προσβάσιμα Μάνος Χατζιδάκις, ο Σταύρος Κουγικαι ηλεκτρονικά στο κοινό από το ουμτζής κ.ά. Ντίνος Χριστιανόπουλος Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Το 2011 τιμήθηκε με το Μεγάλο Η κηδεία του Ντίνου Χριστιανόπουλου έγινε την Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου του. Αρνήθηκε όμως να το παραλάβει παραπέμποντας στο κεί- Πέμπτη 13 Αυγούστου, από τα νεκροταφεία της Αναμενό του «Εναντίον» από το 1979, όπου αναφέρει με- στάσεως του Κυρίου (Θέρμη). Το Τμήμα Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ εκφράζει τα ταξύ άλλων: «Είμαι εναντίον των βραβείων, γιατί μειώνουν την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Βραβεύω ση- ειλικρινή του συλλυπητήρια στους οικείους του. «Εφυγε» από τη ζωή η ηθοποιός Ειρήνη Ιγγλέση
Τη μάχη με τον καρκίνο έχασε, την Κυριακή 16 Αυγούστου, η ηθοποιός Ειρήνη Ιγγλέση σε ηλικία 76 ετών. Η Ειρήνη Ιγγλέση υπηρέτησε με ήθος και σεμνότητα το θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Απόφοιτος του Θεάτρου Τέχνης, η Ειρήνη Ιγγλέση σκηνοθετήθηκε σε σπουδαία έργα από τον Κάρολο Κουν, τον Γιώργο Λαζάνη και τον Μίμη Κουγιουμτζή. Όλα αυτά τα χρόνια συμμετείχε σε πολλές παραστάσεις και είχε συνεργαστεί με σημαντικούς ηθοποιούς και σκηνοθέτες. Στον κινηματογράφο πρωταγωνίστησε στις ταινίες του Παντελή Βούλγαρη «Ήσυχες μέρες του Αυγούστου», «Πέτρινα Χρόνια», «Ακροπόλ», «Νύφες», «Μικρά Αγγλία». Το 1997 για την ερμηνεία της στην ταινία του Περικλή Χούρσογλου «Ο Κύριος με τα γκρι» είχε αποσπάσει το Α' Βραβείο Γυναικείου Ρόλου στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Επίσης συμμετείχε στις ταινίες «Έναστρος
θόλος» του Κώστα Αριστόπουλου, «Αλεξάνδρεια» της Μαρίας Ηλιού, «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους» του Τώνη Λυκουρέση, με πιο πρόσφατη τη «Μητριαρχία» το 2014. Στην τηλεόραση είχε συμμετάσχει: Η Αρχαία Σκουριά 1983 ΕΡΤ2, Η Συκοφαντία του Αίματος 1999 ΕΤ1, Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια 1979 ΕΡΤ, Η ζωή του Αττίκ 1985 ΕΡΤ2, Οι Χρηματιστές 1994 Mega, Πέτρινα Χρόνια 1986 ΕΡΤ, Πειρασμός 1995 Mega, Το 10 2007 Alpha, Φεύγα 2002 Mega. Ήταν πρώην σύζυγος του Θάνου Μικρούτσικου, με τον οποίο απέκτησαν δύο κόρες, την Σεσίλ και την Κωνσταντίνα, που ασχολούνται με τις τέχνες. Γνωρίστηκαν το 1976 στην παράσταση «Φουέντε Οβεχούνα» του ΚΘΒΕ του Γ. Μιχαηλίδη, όπου εκείνη έπαιζε και ο Θ. Μικρούτσικος είχε γράψει τη μουσική. Η πολιτική τελετή πραγματοποιήθηκε στις 18 Αυγούστου, στο Α' Νεκροταφείο Αθήνας.
~ 29 ~
ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ «Έφυγε» από τη ζωή ο τραγουδιστής Γιάννης Πουλόπουλος
«Έφυγε» από ανακοπή το βράδυ της 23 Αυγούστου ο σπουδαίος τραγουδιστής Γιάννης Πουλόπουλος σε ηλικία 79 ετών, στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του Νοσοκομείου Αττικόν. Γεννήθηκε στις 29 Ιούνη του 1941 στην Καρδαμύλη Μεσσηνίας, στην περιοχή της Μάνης. Οι γονείς του, μεσσηνιακής καταγωγής, κατοικούσαν στην Αθήνα, στην περιοχή του Μεταξουργείου και ύστερα μετακόμισαν στο Περιστέρι και συγκεκριμένα στην περιοχή της Αγίας Τριάδας. Σε ηλικία 5 ετών μένει ορφανός από μητέρα και μεγαλώνει με τον πατέρα του Γιώργο και τον μικρό αδερφό του Βασίλη. Από μικρή ηλικία κάνει διάφορες δουλειές, όπως ελαιοχρωματιστής και οικοδόμος, ενώ έπαιζε και ποδόσφαιρο στον Άγιο Ιερόθεο και στον Ατρόμητο. Παράλληλα φανερώνεται και η μεγάλη του αγάπη για το τραγούδι. Το 1962 απευθύνθηκε στην εταιρεία «Κολούμπια» προσπαθώντας να κάνει κάποιες ακροάσεις. Λίγο αργότερα η «Κολούμπια», έχοντας στο δυναμικό της μεγάλο αριθμό νέων τραγουδιστών, αποφασίζει να κάνει νέες ακροάσεις, για να επιλέξει ποιους θα κρατήσει. Στην επιτροπή κρίσης συμμετέχουν οι Μίκης Θεοδωράκης, Απόστολος Καλδάρας, Γιάννης Παπαϊωάννου, Βασίλης Τσιτσάνης. Ο Πουλόπουλος διάλεξε να ερμηνεύσει δύο δύσκολα τραγούδια: το «Μάνα μου και Παναγιά» και το «Παράπονο». Μόλις τελείωσε, τον πλησίασε ο Μίκης Θεοδωράκης λέγοντας: «Αυτόν εγώ θα τον κάνω τραγουδιστή» και τελικά ήταν ο μόνος που πέρασε από αυτή την ακρόαση. Ο Μίκης Θεοδωράκης τού δίνει να πει τρία τραγούδια στο θεατρικό έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Η γειτονιά των αγγέλων», που εκείνη τη χρονιά (1963) ανεβαίνει στο Θέατρο «Ρεξ». Τα τραγούδια αυτά ήταν τα «Στρώσε το στρώμα σου για δυο», «Δόξα τω Θεώ» και «Το ψωμί είναι στο τραπέζι». Αυτά είναι και τα πρώτα τραγούδια που ηχογραφεί σε δίσκο ο Πουλόπουλος. Συνεργάζεται πλέον με την εταιρεία «Λύρα». Τότε ηχογραφεί και το μοναδικό του τραγούδι με τον Σταύρο Ξαρχάκο, το «Πρωινό τραγούδι», σε στίχους Νίκου Γκάτσου, το οποίο συμπεριλαμβάνεται το 1963 στο διπλό LP Χρυσές επιτυχίες του Σταύρου Ξαρχάκου. Ο χειμώνας του 1963 τον βρίσκει να τραγουδά στο κέντρο «Ξημερώματα», στα Άνω Πατήσια, μαζί με την Καίτη Γκρέυ, τον Γιάννη Αγγέλου στο μπουζούκι και τον Γιάννη Μπουρνέλη ως κονφερασιέ. Το 1964 κατατάσσεται φαντάρος και απολύεται το 1966. Η συνέχεια βρίσκει τον Γιάννη Πουλόπουλο να τραγουδάει σε αρκετές μπουάτ στην Πλάκα (Το στέκι του Γιάννη, Ταβάνια, κ.ά.) Στη Λύρα ηχογραφεί ξανά τα τρία τραγούδια του Μ. Θεοδωράκη και άλλα δώδεκα του ίδιου συνθέτη, όπως τα «Βράχο βράχο τον καημό μου», «Βρέχει στη φτωχογειτονιά», «Καημός» κ.ά. Το 1965 τραγουδάει τέσσερα τραγούδια του τότε πρωτοεμφανιζόμενου Μάνου Λοΐζου, ενώ το 1966 θα
τ. 28
τραγουδήσει σε πρώτη εκτέλεση το «Ακορντεόν», στην ταινία μικρού μήκους «Αθήνα, πόλη χαμόγελο», σε σκηνοθεσία του Λάμπρου Λιαρόπουλου για το φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Σχεδόν παράλληλα, κάνει μεγάλη επιτυχία με το «Μη μου θυμώνεις μάτια μου», του επίσης τότε πρωτοεμφανιζόμενου Σταύρου Κουγιουμτζή. Το 1966 τραγουδά σε συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη στο γήπεδο της ΑΕΚ στη Νέα Φιλαδέλφεια, μαζί με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, τη Μαρία Φαραντούρη και τον πρωτοεμφανιζόμενο Δημήτρη Μητροπάνο. Την ίδια χρονιά μπαίνει για τα καλά στη δισκογραφία. Τα 45άρια δισκάκια του κυκλοφορούν σωρηδόν και εμφανίζεται για πρώτη φορά στις κινηματογραφικές ταινίες: «Οι στιγματισμένοι», με τον Γιώργο Φούντα και τη Μάρω Κοντού, «Ο τετραπέρατος», με τον Κώστα Χατζηχρήστο, «Εκείνος κι εκείνη», με τη Τζένη Καρέζη και τον Φαίδωνα Γεωργίτση. Είναι όμως η εποχή του Νέου Κύματος, το οποίο ο Γιάννης Πουλόπουλος ακολουθεί. Γράφει και συνθέτει δικά του τραγούδια, όπως το «Θά 'θελα νά 'χα», που γνωρίζει μεγάλη επιτυχία. Στη συνέχεια συνεργάζεται με τον Γιάννη Σπανό (συμμετέχει στην Ανθολογία και στην Ανθολογία Β', ερμηνεύοντας αριστουργηματικά το «Παιδί μου ώρα σου καλή» σε ποίηση Γεώργιου Βιζυηνού), με τον Δήμο Μούτση («Το κορίτσι μου στ' άστρα»), με τον Κυριάκο Σφέτσα και με τον Νίκο Μαμαγκάκη («Άνθη» και «Πέτρινα λουλούδια», σε στίχους Βασίλη Βασιλικού). Το 1969 είναι μια σημαδιακή χρονιά. «Ο δρόμος», άλμπουμ των Μίμη Πλέσσα και Λευτέρη Παπαδόπουλου, όπου ο Γιάννης Πουλόπουλος ερμηνεύει δέκα από τα δώδεκα τραγούδια, θα γίνει αμέσως ο πρώτος ελληνικός χρυσός δίσκος και στα χρόνια που θα ακολουθήσουν θα γίνει το πιο επιτυχημένο σε πωλήσεις άλμπουμ στην ιστορία της ελληνικής δισκογραφίας, φτάνοντας τα 3.000.000 αντίτυπα. Την ίδια χρονιά, συμμετέχει στον δίσκο «Οι ώρες», των Λίνου Κόκοτου και Άκου Δασκαλόπουλου. Επίσης συνεργάζεται και με άλλους μεγάλους συνθέτες χαρίζοντάς μας μοναδικές ερμηνείες, όπως με τον Δήμο Μούτση, τον Λίνο Κόκκοτο, τον Νίκο Μαμαγκάκη («11 Λαϊκά Τραγούδια του Γιάννη Ρίτσου» και «Ερωφίλη»), τον Γιάννη Γλέζο («12 τραγούδια του F. G. Lorca», «Εμιλιάνο Ζαπάτα» σε ποίηση Πάμπλο Νερούντα). Μετά την αποχώρησή του από τη «Λύρα», το 1973, ηχογραφεί κάποιους δίσκους με τη «Μίνος», οι οποίοι γνωρίζουν και αυτοί μεγάλη επιτυχία. Σιγά - σιγά οι ζωντανές του εμφανίσεις και οι ηχογραφήσεις δίσκων αραιώνουν. Ο Γ. Πουλόπουλος ασχολήθηκε και με τη ζωγραφική. Το τελευταίο «αντίο» είπαν στις 26 Αυγούστου στον αγαπημένο ερμηνευτή Γιάννη Πουλόπουλο συγγενείς και φίλοι, στο κοιμητήριο της Κηφισιάς.
~ 30 ~
2020
ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ «Έφυγε» ο θεατράνθρωπος Γιώργος Βούρος
«Έφυγε» από τη ζωή την Πέμπτη 27 Αυγούστου χτυπημένος από τον καρκίνο ο ηθοποιός, σκηνοθέτης και μεταφραστής θεατρικών έργων Γιώργος Βούρος. Η προσφορά του στο θέατρο τον καταξίωσε ως έναν σημαντικό θεατράνθρωπο. Ο Γιώργος Βούρος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1956. Ήταν εγγονός των παλιών πρωταγωνιστών του Εθνικού Θεάτρου Νίκου και Μερόπης Ροζάν. Σαν ηθοποιός πρωτοεμφανίστηκε το 1976 στο θέατρο ερμηνεύοντας σημαντικούς ρόλους στην Ελλάδα, στην Αγγλία και στην Αμερική. Σαν σκηνοθέτης, μετά από τετραετείς σπουδές στο Λονδίνο, ξεκίνησε από το Εθνικό Θέατρο το 1979, εργαζόμενος σαν εισηγητής δραματολογίου και βοηθός σκηνοθέτης επί διευθύνσεως Αλέξη Μινωτή και Αλέξη Σολομού. Στο Εθνικό Θέατρο συνεργάστηκε, μεταξύ άλλων, με τον Δημήτρη Ροντήρη, τον Αλέξη Μινωτή, τον Αλέξη Σολομό, τον Σπύρο Ευαγγελάτο, τον Μίνωα Βολανάκη, τον Μιχάλη Κακογιάννη, τον Κώστα Μπάκα και τον Γιώργο Μιχαηλίδη. Το 1987, μαζί με τον Μ. Βολανάκη δημιούργησε την πρώτη επαγγελματική απόδοση αρχαίας τραγωδίας στην αγγλική γλώσσα (υπό την αιγίδα του ΕΟΤ). Το 1984 είχε συμμετάσχει σαν company manager και βοηθός σκηνοθέτης του Μ. Βολανάκη στο κλιμάκιο του Εθνικού Θεάτρου που αντιπροσώπευσε την Ελλάδα με τον Οιδίποδα Τύραννο στο Φεστιβάλ Τεχνών των Ολυμπιακών Αγώνων του Λος Άντζελες.
Το 1991 εγκαταστάθηκε στο Λος Άντζελες όπου συνεργάσθηκε με ηθοποιούς όπως η Γκλέντα Τζάκσον και η Έρθα Κιτ. Εκτός από κρατικά, δημοτικά και ιδιωτικά θέατρα έχει δουλέψει ως σκηνοθέτης στο ραδιόφωνο και στην κρατική τηλεόραση. Τα τελευταία χρόνια σκηνοθέτησε σπουδαίες παραστάσεις όπως το «Art» της Γιασμίνα Ρεζά, το «Lovely Sunday for Creve Coeur» του Τεννεσή Γουίλλιαμς, τον «Πατέρα» του Στρίντμπεργκ, τον «Βασιλιά Ληρ» του Σαίξπηρ, το «Κλάξον, Γιούχα και Παληάτσοι» του Ντάριο Φο, τον «Ευτυχισμένο Πρίγκηπα» του Όσκαρ Ουάιλντ, κ.α. Σε πολλές από τις παραστάσεις είχε τον πρωταγωνιστικό ρόλο ως ηθοποιός. Ασχολήθηκε με τη μετάφραση θεατρικών έργων από τα γαλλικά, τα αγγλικά και τα ρώσικα. Μεταξύ των έργων που έχει μεταφράσει είναι: Το «Dinner Party» του Νιλ Σάιμον, το «Art» της Γιασμίνα Ρεζά, το «Hilda» της Marie N’Diaye, το «The Play’s the Thing» του Φέρεντς Μόλναρ, το «Έξυπνο Πουλί» του Οστρόφσκι, το «Shop around the Corner» του Μίκλος Λάζλο. Επίσης μετέφρασε (2007) το έργο της Γιασμίνα Ρεζά «Une Piece Espagnole», μετά από απευθείας ανάθεση της συγγραφέως, καθώς και έργο της «Le Dieu du Carnage». Επίσης το έργο της Theresa Rebeck «The Scene». Διετέλεσε μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών, του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών και της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων.
Στη φωτογραφία κάτω αριστερά βλέπουμε ένα από τα σημαντικότερα παράσημα που δίνονται από το Ηνωμένο Βασίλειο ως τιμητική διάκριση και απεικονίζει έναν αλυσοδεμένο μαύρο τον οποίο πατάει στο λαιμό ένας λευκός. Η εικόνα υποτίθεται ότι δείχνει τον αρχάγγελο Μιχαήλ που καθυποτάσσει τον σατανά αλλά είναι εμφανείς οι επιρροές από τη ρατσιστική πολιτική της βρετανικής αποικιοκρατίας απέναντι στους μαύρους υποτελείς. Η διάκριση συνιστά την ανώτατη βρετανική τιμή για προσφορά υπηρεσιών εκτός Ηνωμένου Βασιλείου. Αφορά το Τάγμα των Αρχαγγέλου Μιχαήλ και Αγίου Γεωργίου, το οποίο ιδρύθηκε το 1818 με πρωτοβουλία του Σερ Τόμας Μαίτλαντ. Έδρα του Τάγματος ήταν τα ομώνυμα Ανάκτορα
στην Κέρκυρα, ενώ από το 1906 μέχρι και σήμερα, είναι ο καθεδρικός ναός του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο. Το άθλημα λοιπόν δεν είναι καινούργιο… Είναι πασήγνωστη απ’ τις ειδήσεις η εν ψυχρώ δολοφονία με κεφαλοκλείδωμα του 45χρονου αφροαμερικανού εργάτη Τζορτζ Φλόιντ στη Μινεάπολη στις 25 Μάη, γεγονός που έχει πυροδοτήσει συνεχείς αντιρατσιστικές διαδηλώσεις στις ΕΠΑ. (βλ. φωτό στο κέντρο). Στη δεξιά φωτογραφία, που έκανε το γύρο του διαδικτύου τέλος Αυγούστου, βλέπουμε ανάλογο περιστατικό που δείχνει Ισραηλινό στρατιώτη να κάνει κεφαλοκλείδωμα σε 68χρονο Παλαιστίνιο αγρότη, επειδή προσπάθησε να αντιδράσει σε απόπειρα καταπάτησης της γης του από εποίκους, κρατώντας τη σημαία του.
Το ρατσιστικό άθλημα είναι παλαιά ιστορία
~ 31 ~
ΕΠΕΤΕΙΑΚΑ Εκδήλωση τιμής και μνήμης
τ. 28
Για τη συμπλήρωση 40 χρόνων από τη δολοφονία της Σωτηρίας Βασιλακοπούλου
Με μεγάλη συμμετοχή έγιναν στις 28 Ιούλη (και 23 στην Πάντειο) εκδηλώσεις τιμής και μνήμης για τη συμπλήρωση 40 χρόνων από τη δολοφονία της Σωτηρίας Βασιλακοπούλου, από την εργοδοσία της ΕΤΜΑ, την ώρα που μοίραζε προκηρύξεις έξω από το εργοστάσιο ενάντια στην ανεργία, στις απολύσεις και την ακρίβεια. Νεολαία, εργαζόμενοι, άνθρωποι που δίνουν το «παρών» στους καθημερινούς αγώνες, βρέθηκαν στις 28 Ιούλη έξω από το πρώην εργοστάσιο της ΕΤΜΑ, στο σημείο που έπεφτε νεκρή, η ΚΝίτισσα φοιτήτρια της Παντείου Σωτηρία Βασιλακοπούλου. Τιμώντας τη μνήμη της και ανανεώνοντας την υπόσχεση συνέχισης του αγώνα και δηλώνοντας: «Εμπνεόμαστε. Διδασκόμαστε. Θα νικήσουμε...». Στην εκδήλωση που διοργάνω-
σαν το Μέτωπο Αγώνα Σπουδαστών, η Ομοσπονδία και το Συνδικάτο Κλωστοϋφαντουργών, χαιρετισμό απηύθυνε η Λ. Βενετοπούλου από τον Φοιτητικό Σύλλογο Παντείου. Η εκδήλωση συνεχίστηκε με καταθέσεις στεφανιών από την ΕΓ του ΠΑΜΕ, την Ομοσπονδία και το Συνδικάτο Κλωστοϋφαντουργών, την Ομοσπονδία και το Συνδικάτο Οικοδόμων, την Ομοσπονδία και το Συνδικάτο Φαρμάκου, το Συνδικάτο Μετάλλου Αττικής, την ΟΓΕ, το ΜΑΣ και τον Φοιτητικό Σύλλογο Παντείου. Εκ μέρους της ΚΕ του ΚΚΕ στεφάνι κατέθεσε ο Γ. Τούσσας και του ΚΣ της ΚΝΕ ο Αλ. Μπουγάς. Η εκδήλωση έκλεισε με ενός λεπτού σιγή στη μνήμη της Σωτηρίας, η οποία παραμένει «αθάνατη», ανάμεσα στους αγωνιστές που έδωσαν τη ζωή τους στους αγώνες.
~ 32 ~
2020
ΕΠΕΤΕΙΑΚΑ
Τίμησαν την μνήμη του ΝίκουΖαχαριάδη μέλη του ΚΚΕ και της ΚΝΕ
Σαν σημερα 1η Αυγούστου το 1973 αυτοκτονεί στο Σουργκούτ της Σιβηρίας ο Νίκος Ζαχαριάδης. Η αυτοχειρία του ήταν μια τελευταία και ισχυρότατη πράξη καταγγελίας από τον αλύγιστο κομμουνιστή κατά του αναθεωριτισμού που τον είχε σε απομόνωση και εξορία επί 17 χρόνια. Στο τελευταίο γράμμα της ζωή του, προς την καθοδήγηση του ΚΚΕ, ο Ν.Ζαχαριάδης μεταξύ άλλων υπογραμμίζει: «…με κατηγόρησαν ότι πρόδωσα το ΚΚΕ και τον αγώνα και με διέγραψαν απ' το κόμμα... Το ΚΚΕ ήταν και παραμένει το Κόμμα μου και κανένας δεν μπορεί να το χτυπήσει και να το λερώσει χρησιμοποιώντας το όνομά μου… Το ΚΚΕ όμως να το ξεριζώσει κανένας δεν μπόρεσε, γιατί αυτό θα σήμαινε να ξεριζώσει τον ίδιο το λαό…» Η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ τον Ιούλιο του 2011, εκτιμώντας συνολικά και σε βάθος την πορεία και την προσφορά του Ν.Ζαχαριάδη, ακύρωσε όλες τις προηγούμενες αποφάσεις της 6ης και της 7ης Ολομέλειας (1956 και 1957) σε βάρος του, καθώς και τα πορίσματα του 1964 και του 1967, ενώ αποφάσισε την πλήρη αποκατάστασή του στο ΚΚΕ. Μεταξύ άλλων εκτιμήθηκε πως «η καθαίρεση του Ν.Ζαχαριάδη και
η διαγραφή του ήταν πράξεις άδικες. Η κατηγορία εναντίον του, για συνεργασία με τον εχθρό ήταν πράξη συκοφαντική, ενώ οι κατηγορίες για καλλιέργεια της προσωπολατρίας και για την εγκαθίδρυση στο ΚΚΕ ανώμαλου εσωκομματικού καθεστώτος αποτελούσαν προπέτασμα καπνού και πρόσχημα για να περάσει στην πλειοψηφία των μελών της ΚΕ και του Κόμματος η δεξιά οπορτουνιστική στροφή…» Ανήμερα το πρωί της συμπλήρωσης 47 χρόνων από τον θάνατό του, μέλη των Οργανώσεων Αττικής του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, τίμησαν όπως κάθε χρόνο στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών, την μνήμη του Ν.Ζαχαριάδη, σε μια σεμνή τελετή. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε μπροστά στον τάφο του Ν.Ζαχαριάδη, όπου μέλη του ΚΚΕ και της ΚΝΕ έφτασαν κρατώντας κόκκινες σημαίες. Εκεί μίλησε ο Γιάννης Μανουσογιαννάκης, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Στη συνέχεια κατατέθηκαν λουλούδια στον τάφο του, από τον Γ.Μανουσογιαννάκη εκ μέρους της ΚΕ του ΚΚΕ, από τον Γ.Λυκούδη εκ μέρους του ΚΣ της ΚΝΕ και εκ μέρους του γιου του Ν.Ζαχαριάδη, Σήφη. Π α ρ α β ρ έ θ η καν, μεταξύ άλλων, αντιπροσωπεία της ΕΠ Αττικής του ΚΚΕ και ο Γ.Κατημερτζής, πρόεδρος της ΠΕΑΕΑ ΔΣΕ.
~ 33 ~
ΕΠΕΤΕΙΑΚΑ
τ. 28
Εκδήλωση για το έγκλημα των ΗΠΑ σε Χιροσίμα - Ναγκασάκι
Με εκδήλωση στη Θησείο, που οργανώθηκε με όλα τα μέτρα προστασίας για την αποφυγή της εξάπλωσης του κορονοϊού, τίμησε στις 6 Αυγούστου το απόγευμα η Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη τη μνήμη των θυμάτων του εγκλήματος των ΗΠΑ κατά του λαού της Ιαπωνίας με τη ρίψη ατομικών βομβών σε Χιροσίμα - Ναγκασάκι. Πριν από 75 χρόνια, στις 6 Αυγούστου 1945 στη Χιροσίμα και στις 9 Αυγούστου στο Ναγκασάκι, η ατομική βόμβα έσπειρε το θάνατο σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, ενώ τα θύματα της εγκληματικής ενέργειας των Αμερικανών ιμπεριαλιστών πολλαπλασιάστηκαν τα επόμενα χρόνια λόγω των συνεπειών της ραδιενέργειας. Με τη συμμετοχή τους στην εκδήλωση, εργαζόμενοι, νέοι, συνταξιούχοι, έστειλαν μήνυμα πως 75 χρόνια μετά δεν ξεχνούν το ιμπεριαλιστικό έγκλημα και τους ενόχους του. Έστειλαν μήνυμα πως στις σημερινές συνθήκες που ο κίνδυνος του πολέμου, της προσφυγιάς, της χρήσης πυρηνικών όπλων προβάλει απειλητικός, η ανάγκη να δυναμώσει το αντιιμπεριαλιστικό αντιπολεμικό κίνημα μεγαλώνει.
Ξάνθη
Αυτό αποτύπωσε και το σύνθημα - κάλεσμα που πρόβαλε η ΕΕΔΥΕ μπροστά στη φετινή εκδήλωση: «Δυναμώνουμε τον αγώνα ενάντια στην εμπλοκή της Ελλάδας στους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς και πολέμους, ενάντια στη φτώχεια και τις νέες πυρηνικές απειλές». Στη συγκέντρωση στην πλατεία Ζακλίν Ντε Ρομιγύ στο Θησείο μίλησε ο πρόεδρος της ΕΕΔΥΕ, Σταύρος Τάσσος. Την εκδήλωση άνοιξε ο μουσικός Γιώργος Σαρρής, παρουσιάζοντας ένα νέο του τραγούδι αφιερωμένο στην ειρήνη, με τίτλο: «Ανάμεσα σε δύο πολέμους», ενώ αμέσως μετά την ομιλία η συνέχεια δόθηκε με μουσικό πρόγραμμα. Στη συγκέντρωση συμμετείχαν το ΠΑΜΕ και εργατικά σωματεία, η ΟΓΕ, η ΕΕΔΔΑ, η ΚΕΘΑ, η Κίνηση Απόστρατων Αστυνομικών και το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών. Παρευρέθηκε επίσης αντιπροσωπεία της ΚΕ του ΚΚΕ με επικεφαλής τα μέλη του ΠΓ, Κ.Παρασκευά και Θ.Χιώνη. Από το βήμα της εκδήλωσης οι διοργανωτές έστειλαν μήνυμα αλληλεγγύης στο λαό του Λιβάνου που μετρά δεκάδες νεκρούς και χιλιάδες τραυματίες από τις πρόσφατες καταστροφικές εκρήξεις στη Βηρυτό.
Θεσσαλονίκη
~ 34 ~
Καβάλα
2020
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΟΣΜΗ Αισιόδοξη υμνολογία ενός προσευχομένου
Σκουπίδια φύτρωσαν στη μάντρα κι ο δρόμος γέμισε κοπριά Της γειτονιάς μας η υφάντρα Μαντάρει τρύπια ριζικά. Στο σπίτι η βρύση στάζει αίμα απ’ της αρρώστιας τη θηλή Σφαγμένα δώδεκα κουτάβια σαπίζουν έξω στην αυλή. Εμείς χωμένοι στη σαπίλα διψάμε λίγη μουσική. Του πόνου όμως η δαμάλα σερβίρει ξύδι και χολή. Τριγύρω μας νεκρά λιβάδια και σκοτωμένοι αετοί. Γυναίκες ξέφρενα κοπάδια μαλώνουν για τα τιμαλφή. Όμως ακόμη όλοι ζούμε… Έστω σε κόλαση φριχτή.
Κώστας Ευαγγελάτος
Θεέ μου σε ευχαριστούμε που τρέφεις πάντα την αυγή! Εδώ που φέγγουν τα μυρμήγκια γεννιέται μια καινούργια γη. Αιθέρια έλαια και πάχνη γίνονται πάνες στην πληγή. Ατρόμητα μωρά φιλιούνται στης μήτρας τη βαθιά σπηλιά. Θεέ μου σε ευχαριστούμε στο δρόμο κάτω απ’ τη Μηλιά. Εγένετο ημέρα αίφνης το σύμπαν τρέχει στην πηγή. Το φως στα τέλματα ανθίζει και τ’ όνειρο κυριαρχεί. Αντίστροφη φορά στη θλίψη γεμίζει ο ποταμός φτερά γεμίζει ο ουρανός με λέπια κι ο θάνατος είναι χαρά!
Ο ποιητής που έπινε από τη δική του δίψα
Ήξερα πως με γνώριζε, αν όχι σαν πρόσωπο, αλλά σαν άνθρωπο γενικώς πως είχε ξενυχτήσει, μπορεί και νάχε κλάψει για μένα –ήταν ποιητής– σήκωνε στους ώμους του την οδύνη μιας ολόκληρης εποχής, μπορεί και του μέλλοντος. Γι’ αυτό όταν τον είδα στο δρόμο τυχαία, έτρεξα κοντά του. Κυριακή πρωί, ο κόσμος καθόταν στα καφενεία ανίδεος και ευτυχής ενώ εκείνος, μοναχικός, με τόσες πληγές, το πάθος για κάτι πολύ μακρινό. «Ελάτε του λέω στην παρέα μας να σας κεράσουμε ένα ποτήρι νερό». «Όχι μου λέει, ευχαριστώ, οι άνθρωποι πια με κουράζουν. Εξάλλου, από καιρό συνήθισα να πίνω μονάχος, καταλαβαίνεις». Κοίταξε το ρολόι και απομακρύνθηκε σιωπηλός. Κατάλαβα: έπινε από τη δική του δίψα. Η μοναξιά της αποστασιοποίησης, η μοίρα του ποιητή, τα μπουκάλια στο πέλαγος μετρημένα και το ρολόι σαν Δαμόκλειος σπάθη από πάνω του… Όταν απέναντι στο μεγαλειώδες ποθούμενο το άθλιο υπάρχον σαρκάζει, όταν τόσο τραγικά σε διαψεύδει η ίδια η διαλεκτική… Μιχάλης Π. Δελησσάβας
~ 35 ~
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ
τ. 28
Ζήσε με αγάπες
Τον ήλιο αγάπαγε ΕΣΥ το ολόγιομο φεγγάρι και το μικρό κυκλάμινο το ταπεινό λουλούδι.
Αγάπαγε και σκόρπισε στους γύρω τα φιλιά σου και να ’σαι γενναιόδωρος το τέλος σου σαν έρθει.
Με πλουτια μύρια γιόμισε σε έρωτα κι αγάπες μα και φιλίες σταθερές, και σπάνιες, στοχάσου σαν των παιδιών και εγγονών κληρονομιά αφήσεις.
Στην ποίηση
Φως πήρε απ’ τα φώτα σου κι όμως ανάξιος νιώθει, που δε βρίσκει τη δύναμη μι’ αχτίδα να σου δώσει.
Λίζα Βραχοπούλου
Μα κι αν μπορούσε σκέπτεται, τι θα ’λεγαν οι άλλοι αν πρόσθετε στη λάμψη σου λίγα δικά του κάλλη. Πάντοτε θ’ αγωνίζεται, ποτέ δε θα ενδώσει, με κάποια λάμψ’ απρόσμενη μπορεί να τους τυφλώσει. Πρέπει να είσαι σίγουρη πως δε θα σε προδώσει, την πένα που του χάρισες δε θα την παραδώσει.
Των ματιών σου τα όνειρα μ’ αγάπη θα τρυγήσει και τον κόσμο που πρόσμενες, στα πόδια σου θ’ αφήσει. Γιάννης Κ. Τσώλης
~ 36 ~
2020
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ
Ερωτικό II
ΒΓΑΛΕ ΤΗ ΜΑΣΚΑ ΣΟΥ
«Η γη έχει επιδερμίδα και αυτή η επιδερμίδα έχει ασθένειες Μία από αυτές τις ασθένειες λέγεται …άνθρωπος» (Φρήντριχ Νίτσε) Βγάλε τη μάσκα σου άνθρωπε Και κοίτα στον καθρέφτη Εσύ ’σαι αυτός ο κύριος Ο κορονοϊός! Που με μακρά διαδρομή Έφτασες ως το σήμερα. Ξεκίνησες πολύ φτωχός, Είπες, δεν είχες μία. Όμως η απληστία σου Έγιν’ επιδημία. Κι αφού εδολοφόνησες Εσώτερο ό,τι είχες Κι απέκτησες πολλά φλουριά –Τεράστιο ένα βιος σου– Σκότωσες και τα όνειρα Που ήταν εμπόδιό σου Κι ό,τι πιο όμορφο στη γη Που ήταν η κοινωνία Και άφησες στ’ αζήτητα Αγάπη κι αρμονία.
Μετά τον κρότο του έρωτα, σιωπή… ο πόθος καταλαγιάζει… Οι αισθήσεις σε κενό ισορροπούν. Μάτια σε χαύνωση, μισόκλειστα, στην εικόνα παραδίνονται… Τα σώματα, τα μέλη, αργά αναδεύονται. Μνήμες ανασύρουν, ερήμην μας διάλογο αρχίζουν. Δάκτυλα αγγίζονται... περιπλανώνται εξερευνητές σε γνωστά τοπία… Στήθη ιδρωμένα, σε φιλί ενώνονται. Μηροί χαϊδεύονται, σαν να φλερτάρουν. Σε γλώσσα νοηματική, άγνωστη, ιστορίες διηγούνται… εμπειρίες ανταλλάσσουν… συγκρίσεις κάνουν… Λένε... αυτά που εμείς, ποτέ δεν θα πούμε… Γιάννης Τσούτσιας
Βγάλε τη μάσκα τώρα πια. Μα όταν περάσει ο τρόμος Ίσως ξαναφανεί θαμπά Εκείνος ο μοναδικός, Ο αρχαίος μας ο δρόμος. Θανάσης Φροντιστής (29/3/2020)
~ 37 ~
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ
Πυκνές αναφορές από την ενδοχώρα Ι Σχολική αίθουσα παγερός ουρανός άθλιο κρύο ψυχρές προτομές στην αυλή ο βλοσυρός παντεπόπτης της έδρας αδυνατεί να δαμάσει την άγρια θάλασσα ΙΙ Φορτηγά σύρματα κάννες καημοί απελπισμένοι στρατιώτες με βροχή δροσίζουν τα φύλλα της καρδιάς τους απελπισμένοι άνθρωποι βυθομετρούν τον πόνο οραματίζονται ένα παράλληλο δίκαιο σύμπαν ΙΙΙ Θυμωμένα του πέταξε στο πρόσωπο μια προσβολή πέταξε στην απέναντι αλέα το δαχτυλίδι που κάποτε της δώρισε αυτός αποσβωλομένος δεν έχει καταλάβει τίποτα IV Αρχαιοκάπηλοι πωλούν φωτογραφίες κειμήλια παλιά τεκμήρια αδιέξοδης αγάπης εκποιούν στιγμές ερώτων στις αγορές του συναισθήματος
στις αγορές των συλλεκτών στη μακρινή οδό Φυλής πωλούν εκτυπωτές ονείρων σε τιμή ευκαιρίας V Θρύψαλα άμορφα υαλικών κομμένες λαμαρίνες βουλιάζουν στο πιο μαύρο μέρος της αβύσσου ψιχαλίζει σειρήνες ασθενοφόρων ατονούν στο βάθος VI Μέρα νύχτα συνεχώς γυρίζει ο φαύλος κύκλος των ειδήσεων VII Στρατιές ανέργων στρατιές αδικημένων σφυροκοπούν της κόλασης το μαύρο σκήπτρο VIII Άνθισαν όλα τα δέντρα άνθισαν έξω οι καρδιές των σκυθρωπών ανθρώπων φυσούν ψηλά οι βοριάδες χρωματιστούς χαρταετούς στίχοι σκορπίζονται στο χάος IX Στου ορίζοντα τους κύκλους ανατέλει απαλό λευκό το φως ηλιακός άνεμος διαπερνά τον κόσμο ερωτευμένα παιδιά φιλιούνται στο παγκάκι X Φυσά σφοδρά ο έρωτας ο τολμηρός εθελοντής ο αιμοδότης των πάντων
ΠΑΡΑΠΟΝΟ
Με παίρνει το παράπονο το βράδυ, σαν πέφτω μοναχός να κοιμηθώ. Χρόνια, και τι να πρωτοθυμηθώ; Ούτ’ ένα χάδι.
Τραβάω τώρα πια την κατηφόρα. Κοιτάζω τ’ αδιέξοδα, γραμμή. Πού ’ν’ οι χαρές ,που θά ’φερνες ζωή; Βροχή και μιπόρα. Κι όλο γυρεύω το «γιατί». Πήρα το λάθος το στρατί; Μα ποιος να ξέρει; Γραμμένο θά ’τανε στερνό, νά ’βγω σε μαύρο ουρανό κι ούτ’ ένα αστέρι.... Γιάννης Δ. Παπάνης
~ 38 ~
τ. 28
Κώστας Υφαντής
2020
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ Άτιτλο
Το αρχαίο καράβι συνεχίζει τα περάσματα απ’ τα σκοτάδια των βράχων. 0 καπετάνιος δεν θέλει να πιστέψει ότι έχει πλέον γεράσει.
Τον προδίδουν τα μαλλιά και τα γένια του το δέρμα του αμφίδρυπτο από τους ακραείς ανέμους.
Αιώνες τώρα τον φλογίζει η επιθυμία της επιστροφής. Μαρία Μιστριώτη
Μέρα ζεστή του θεριστή δύσκολο να βαδίσω στέκομαι λίγο στη σκιά τη δίψα μου να σβήσω.
ΕΝΑΣ ΓΑΪΔΑΡΟΣ ΠΑΤΕΡΑΣ
Καθώς κοιτούσα μακριά έβλεπα να βαδίζει γάιδαρο χρόνων, γέρικο και λίγο να τρεκλίζει.
Κοίταζα μια το γάϊδαρο και μία το σαμάρι η αγάπη του η πατρική είναι το χαλινάρι.
Ξεχώριζα στη ράχη του επάνω στο σαμάρι, βαρύ φορτίο κουβαλά, με δυσκολία περπατά μα με πολύ καμάρι.
Να ‘σαι γερός του φώναξα κι αυτός δια της σιωπής του, απομακρύνθηκε αργά, επικροτών δια βοής της όπισθεν οπής του.
Απορημένος τον κοιτώ και μόλις μ’ ανταμώνει ερώτηση του έθεσα τι το σπουδαίο γίνεται και τόσο καμαρώνει.
Ήταν η τρίτη Κυριακή του Ιούνη μήνα μέρα όπου γιορτάζεται παντού η μέρα του πατέρα. Αν βρίσκετε ομοιότητα σε σας όπως των όνων αυτά διαμορφώθηκαν από αρχαίων χρόνων.
Βάρη και πίκρες κουβαλώ μα έχω τη σοδειά μου κι είν’ η χαρά που γεύομαι σα βλέπω τα παιδιά μου.
Τα χρόνια με σμιλέψανε και των «ανθρώπων» μέτρα τα δόντια σφίγγω κι έκανα και την καρδιά μου πέτρα.
Γιατί ‘ναι στόχος της ζωής μ’ απόλυτη νουνέχεια να δίνουμε παράδειγμα να υπάρχει η συνέχεια..
Δημήτρης Αρμόδωρος
~ 39 ~
Κι αν κάποιοι επιβουλεύονται το ρόλο σας ως φάρου δεχθείτε το με υπομονή, υπομονή γαϊδάρου!
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ ΣΚΑΨΤΕ ΤΟΥΣ ΤΑΦΟΥΣ ΣΑΣ!
Υπεύθυνος του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) στα Φιλιατρά Μεσσηνίας, ήτανε ο Νίκος ο Γεωργόπουλος, καθηγητής Μαθηματικών! Αυτό φυσικά ήτανε εφτασφράγιστο μυστικό! Μα προδόθηκε στους ναζίδες το καλοκαίρι του 1944 και το όνομα τούτο! Ποτέ δεν θα μάθουμε τον προδότη! Την προδοσία αυτή την έμαθε αστραπιαία το ΕΑΜ με την αντικατα-σκοπία που δρούσε μέσα στους ναζίδες! Έτσι και αστραπιαία φυγαδεύτηκε, στα όρη και στά βουνά των Ανταρτών του Ελληνικού Λαϊκού Στρατού (ΕΛΑΣ) ο Νίκος ο Γεωργόπουλος! Αμέσως οι γερμανοναζίδες όταν κατάλαβαν ότι το πουλάκι τους ξέφυγε μέσα από τα χέρια τους, γιατί δεν τον εύρισκαν ούτε στο σπίτι του ούτε πουθενά, τι έκαναν νομίζετε; Πήγανε στο σπίτι των γονιών του, να συλλάβουνε τον πατέρα και την μάνα του! Σαν εισβάλανε στο σπίτι, ένας γερμανός που μιλούσε ελληνικά, λέει στους γονιούς του: ―Σας συλλαμβάνουμε γιατί ο γιός σας ο Νίκος διευθύνει το Ε.Α.Μ.! Δεν φταίμε εμείς που το μάθαμε αυτό. Εσείς οι Έλληνες τον προδώσατε! Τότε ο πατέρας του Νίκου, ο Γιώργος ο Γεωργόπουλος, ενώ του βάλανε τις χειροπέδες, τους λέει: ―Ο γιός μου θέλει να λευτερώσει την πατρίδα μας. Αλλά εμάς γιατί μας συλλαμβάνετε; Εμείς ευθυνόμαστε γι΄ αυτό;!!! Για τις πράξεις του γιού μας; Ο πατέρας ο δικός σου ευθύνεται για τις πράξεις σου; Οι ναζίδες βέβαια, δεν άκουγαν τίποτα! Συλλάβανε και διαπόμπευσαν με τις χειροπέδες στα χέρια, μέσα από τα Φιλιατρά τους γονείς του, τον Γιώργο και την Φωτούλα. Τους πήγαν και τους διπλοκλείδωσαν στα κελιά τους στο στρατόπεδό τους, όπως ήτανε διαμορφωμένο έτσι το γυμνάσιο των Φιλιατρών! Γιατί το Γυμνάσιο τούτο, το είχανε κάνει κι αυτό στρατόπεδό τους μέσα στην πόλη των Φιλιατρών Μεσσηνίας, με στρατώνες, γραφεία και κελιά φυλα-κών και βασανιστηρίων! Εκτός από το μεγάλο στρατόπεδο που είχανε πεντακόσια μέτρα περίπου έξω από τα Φιλιατρά στον δρόμο προς το Λιμενάρι! Έπειτα απ΄ αυτό βγάλανε ανακοίνωση που έλεγε: «Αν μέσα σε 48 ώρες ο Νίκος ο Γεωργόπουλος, που διευθύνει το ΕΑΜ Φιλιατρών δεν παραδοθεί οικειοθελώς στις γερμανικές Αρχές, οι γονείς του Γεώργιος και Φωτούλα θα εκτελεστούν δια τυφεκισμού αμέσως!» Και σαν να μην έφτανε αυτό, την άλλη μέρα, το μεσημεράκι, συγκέντρω-σαν τους κατοίκους των Φιλιατρών, στις κερκίδες και στο γήπεδο του γυμνασίουστρατοπέδου τους, με στημένα δυο πολυβόλα εναντίον τους. Ο παππούς μου ο Αριστείδης, που πολεμούσε επτά χρόνια, στους Βαλκανικούς και στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο ως έφεδρος, και έγινε στο τέλος αξιωματικός έφεδρος «επ΄ ανδραγαθία», βλέποντας την διάταξη των πολυβό-λων αυτών, κατάλαβε πως οι ναζίδες δεν θα τα χρησιμοποιήσουν γιατί τότε θα χτυπηθούν μεταξύ τους! Κι αυτό το έλεγε συνέχεια στους άλλους συγκεντρωμένους εκεί Φιλιατρινούς, που έτρεμαν απ΄ τον φόβο τους μήπως οι γερμανοί διατάξουν πυρ γενοκτονίας εκεί και τους σκοτώσουνε όλους τους! Αφού συγκέντρωσαν ὀσους κατοίκους των Φιλια-
τ. 28
τρών μπόρεσαν εδώ, οι ναζίδες, οδήγησαν στο κέντρο του γηπέδου του Γυμνασίου, τους γονείς του υπεύθυνου του Ε.Α.Μ. Φιλιατρών, τον Γιώργο και την Φωτούλα. Εκεί τους έβγαλαν φρουρούμενους με «εφ΄ όπλου λόγχη»τις χειροπέδες τους έδωσαν στα χέρια από μια αξίνα –κασμά, και τους πρόσταξαν φωνάζοντας δυνατά μ΄ ένα τηλεβόα, στα ελληνικά, για να ακούσουν όλοι: ―Σκάψτε τους τάφους σας!!! Αύριο το πρωϊ θα τουφεκιστείτε εδώ και οι δυό, αν ο γιός σας δεν παραδοθεί μέχρι τότε! Σκάψτε τους τάφους σας τώρα! Δεν ακούτε; Αμέσως! Αρχίστε να σκάβετε! Γυρίζει τότε και τους φωνάζει ο Γιώργος ο Γεωργόπουλος: ―Σκοτώστε με εδώ! Τώρα! Ή όποτε θέλετε! Δεν σκάβω τον τάφο μου! ―Ούτε εγώ τον δικό μου! φώναξε και η γυναίκα του, Φωτούλα. ―Ότι και να μας κάνετε δεν σκάβουμε τους τάφους μας! Ξανάπε φωναχτά μ΄ όση δύναμη είχε, ο Γιώργος ο Γεωργόπουλος. Έπεσε νεκρική σιωπή απ΄ όλους! Από το πλήθος και από τους ναζίδες, για μερικές στιγμές! Και τότε ακούστηκε ο δυνατός ήχος μια γερμανικής μοτοσυκλέτας, ενός γερμανού αγγελιοφόρου να μπαίνει με φόρα μέσα στο προαύλιο του Γυμνασίου και να έρχεται στον επικεφαλής των εκεί ναζίδων. Χαιρέτησε ναζιστικά με τέντωμα του χεριού του και του έδωσε ἐνα χαρτί να διαβάσει. Το χαρτί όπως μάθαμε αργότερα ήτανε ένα τελεσίγραφο που έστελνε στους ναζίδες των Φιλιατρών ο υπεύθυνος του Ε.Α.Μ. Νίκος Γεωργόπουλος το οποίο έγραφε: «Αν πειράξετε έστω και μια τρίχα της κεφαλής των γονιών μου, θα περικυκλώσω το στρατόπεδό σας και τα Φιλιατρά όλα, με τους Παρτιζάνους της περιοχής μας και δεν θ΄ αφήσω ούτε έναν από σας ζωντανό!». Ταράχτηκε φαίνεται μ΄ αυτό και αμέσως διέταξε να φύγουν ήσυχα-ήσυχα οι… «καλεσμένοι» του Φιλιατρινοί! Να πάνε στα σπίτια τους, ενώ τους γονείς του Γεωργόπουλου, τους ξανάκλεισε στο κελί τους, αλλά χωρίς χειροπέδες! Την άλλη μέρα το πρωϊ ένας γερμανός στρατιώτης άνοιξε το κελί τους, για να τους πει πως είναι ελεύθεροι! Μ΄ αυτοί στην αρχή δεν κατάλαβαν. Νόμιζαν πως θα τους οδηγούσε για... εκτέλεση! Με χειρονομίες και με μισο-ελληνικά-γερμανικά, ο γερμανός τους καθησύχασε πως δεν θα γίνει κάτι τέτοιο. Μα αυτοί δεν καταλάβαιναν, έπειτα νόμιζαν ότι θα τους οδηγήσουν σ΄ άλλο κελί, αλλού, στην τρομερή Γκεστάπο, που ήτανε σ΄ άλλο κτήριο, λίγο πιο ΄κει από ΄κει! Έτσι τους πήρε ο γερμανός απ΄ το χεράκι και τους οδήγησε στο σπίτι τους. Τότε κατάλαβαν! Χάρηκαν! Και στον γερμανό εκείνο που τους έδωσε την λευτεριά τους,. του δώσανε κι ένα ποτήρι κρασί απ΄ τ΄ αμπέλι τους να πιεί στην υγειά τους! Του δώσανε να φάει και τσιγαρίδες απ΄ το χοιρινό τους!! Τώρα οι Φιλιατρινοί της εποχής λένε κι ένα ανέκ-
~ 40 ~
2020
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ
δοτο, το οποίο δεν δέχονται ότι είναι αλήθεια οι απόγονοι των Γεωργοπουλαίων εκείνων: Λένε πως τάχα η Φωτούλα η Γεωργοπούλου, περίμενε τη κότα της, που ήτανε «κλώσα» να βγάλει τα πουλάκια της που κλώσαγε τις μέρες εκείνες. Έτσι, λένε, πως την ώρα που διάβαζε το τελεσίγραφο του γιού της ο γερμανός, η κυρά Φωτούλα γύρισε, είδε απέναντί της μια γειτόνισσά της που της είχε δώσει τα κλειδιά του σπιτιού της όταν την έπιασαν οι ναζίδες, και της φώναξε: ―Ε! κυρά Τασού έβγαλε η κλώσα μου τα πουλάκια της;! Και πως τότε ξέσπασαν όλοι οι Φιλιατρινοί που την
άκουσαν, όσοι ήτανε εκεί, στα ακράτητα γέλια, λέγοντας: ―Θα την σκοτώσουν αύριο κι αυτή σκέφτεται αν βγήκαν τα πουλάκια της… κλώσας της! Αλήθεια ή όχι, αν είναι αυτό, το αναφέρω εδώ, γιατί δείχνει την ψυχραιμία, την αφοβία, την σάτιρα, την ειρωνεία, την ψυχοσύνθεση γενικά του Λαού μας, και στις πιο δύσκολες ώρες της ζωής του! Μετά απ΄ όλα αυτά, εκλέχτηκε, απ΄ το Ε.Α.Μ. σαν υπεύθυνος του Ε.Α.Μ. στα Φιλιατρά, ο αείμνηστος πατέρας μου Σταύρος Κοκκινέας του Αριστείδη και της Μαρίας! Τίτος Κοκκινέας
Όλη η γη μια φυλακή
Βγάλτε τις μάσκες σήμερα και βάλτε τους φωτιά, να ζεσταθούν οι πρόσφυγες και τα μικρά παιδιά. Δεν χρειάζονται πια μάσκες, όλοι είστε μασκαράδες κι υποκριτικά πονάτε τους πνιγμένους στις Κυκλάδες. Όλη η γη μια φυλακή, για ανθρώπους κολασμένους και ίσως να είναι τυχεροί, όσους βρήκαν πνιγμένους. Ντροπή που παζαρεύεται πόσο η ζωή κοστίζει, όταν πεθαίνει το παιδί κι η Μάνα του δακρύζει. Αποκριά ’ναι σήμερα και μάσκα δεν θα κρύψει τον καημό του πρόσφυγα, στα μάτια του τη θλίψη. Τα όνειρα τους κρέμονται στους φράχτες ματωμένα, κι άλλα σαπίζουν σε σκηνές, σαν άνθη μαραμένα. Πάψτε να υποκρίνεστε πως ψάχνετε για λύση. Η λύση είναι, ο πόλεμος πρέπει να σταματήσει. Κανένα προσφυγόπουλο δεν θέλει να πνιγεί και την πατρίδα ο πρόσφυγας, πάντοτε νοσταλγεί.
Σαν σταματήσει ο πόλεμος, στο σπίτι θα γυρίσει ο πρόσφυγας που πνίγεται, σήμερα για να ζήσει. Φράχτες μνημεία της ντροπής στη ιστορία θα μείνουν, για να θυμίζουν τους αίτιους και οι Λαοί να κρίνουν. Κώστας Αργυράκης (Κρήτη)
~ 41 ~
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ
Γκρίζο Πλάνο
Πέσαν οι άμυνες, κοκκίνισε ο ουρανός. Μια μάνα πέρα κλαίει, που ο γιός της έπεσε νεκρός. Τραβάω πλάνα, με χέρι που τρέμει, δεν έχω πια φωνή και ο ιδρώτας το μέτωπο μου καίει. Κάθομαι δίπλα στα χαλάσματα ενός παλιού ναού, χιλιάδες χρόνια ιστορίας, γίνονται στάχτη απ' τα χτυπήματα του άδικου καιρού. Τραβάω πλάνα από ότι έμεινε από ένα σχολείο, κάτω από τα χαλάσματα φαίνονται βιβλία και μια κούκλα χωρίς χέρι, δίπλα στις τσάντες των παιδιών. Τρέχει ο κόσμος γύρο μου και εγώ ακίνητη, εκεί, δεν ξέρω τι να κάνω, δεν ξέρω τι έχω να προσφέρω. Μόνο τραβάω πλάνα από αυτές τις στιγμές. Στα αριστερά μου ετοιμόρροπο στέκεται το νοσοκομείο, χιλιάδες ακούγονται οι κραυγές, και τα αεροπλάνα ρίχνουνε στο πλήθος. Πόλεμος, πείνα, φτώχια, σε έναν κόσμο γεμάτο με αγαθά, σε έναν κόσμο που η τεχνολογία ξεπέρασε τον άνθρωπο, μα κανείς δεν είναι ικανοποιημένος, γιατί οι δυνατοί θέλουν όλο και ποιό πολλά. Η κάμερα τρέμει και χάνεται το πλάνο, ένας γκρίζος καπνός γεμάτος από μέταλλα και πέτρες, κάνει το φόντο σκοτεινό. Το τέλος έρχεται, το ξέρω! Όμως δεν σταματάω να τραβάω, μόνο αυτό μπορώ να προσφέρω, και ως το τέλος αυτό θα κάνω! Ανδριάνα Μπιρμπίλη
~ 42 ~
τ. 28
Απ' τη χώρα των τραυμάτων
Ανοίγω το σεντούκι με τις μνήμες βρίσκω θησαυρούς πολύτιμα πετράδια κόβουν σαν διαμάντι μαργαριτάρια από δάκρυα που σκλήρυναν στο πέρασμα του χρόνου βραχιόλια-χειροπέδες αλυσίδες χρυσές φτιαγμένες από τα κάγκελα πολυτελούς κλουβιού ασημένιο μαχαίρι με οικόσημο από ξεραμένο αίμα βέρες σκαλιστές νεκρών αρραβώνων. Πλούτος ακριβά αγορασμένος κομμάτια διαλεχτά λέει τη δική του ιστορία το καθένα από μακριά ταξίδεψε στους διαδρόμους της μνήμης κι έφτασε ως εδώ απ' τη χώρα των τραυμάτων μάρτυρας αδιάψευστος μιας αντοχής ατσάλινης στον χρόνο.
Στη φλόγα ενός κεριού καμαρώνω τους θησαυρούς μου θαύματα μικρά λαμπυρίζουν στα δάχτυλά μου δώρα πολύτιμα που έρχονται από μακριά απ' τη χώρα των τραυμάτων. Χαρίτα Μήνη
2020
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ ΧΑΡΛΕΜ Στη μνήμη του Τζορτζ Φλόιντ
αμόλυντη είναι η ψυχή σου. Ταξίδεψες μ’ ουράνια ηνία, σ’ ενός ονείρου την ηρεμία πριν γίνεις νέγρικο παλιό τραγούδι. Και συ γελάς ακόμη. Σε πνίξαν στο Χάρλεμ οι διαφημίσεις. Χέρια άνανδρα σε θλίψαν αξημέρωτα, το σώμα σου γέμισαν λάσπη. Ε, μπαρμπα-Σαμ στο βλέμμα σου μοιρολογούν όλες οι λύπες. Ε, μπαρμπα-Σαμ στο βλέμμα σου ψυχορραγεί ο κόσμος. Κλαις, μαύρο δάκρυ πέφτει στη ζύμη μας.
Τους γέρικους συνοικισμούς νύχτες το Χάρλεμ αγκαλιάζει. Δύο χέρια πότισαν φτηνά πιοτά, μαχαίρια φθηνότερα θανάτου. Επιταγές όψεως σφράγισαν το γκέτο, μες στο πιοτό άραξαν στο κορμί σου. Αυτοκίνητα υστερόβουλα, γλέντησαν τη διαδρομή σου. Χάρλεμ παντρεύτηκες το χάρο, εσύ που χόρεψες στα πόδια σου τον άγιο. Σε ρήμαξαν οι αγορές καρχαριών, δίχως καντάρια. Και συ γελάς μπαρμπα-Σαμ
~ ~ ΚΑΛΔΕΡΕΣ ~ ~
Τις κινήσεις των δακτύλων μου, βάφτισα στα ποτάμια πληροφοριών του χρόνου, το ποτάμι των αλλαγών. Πλήκτρα τα προσωπεία, πλαστές τα ταμεία. Δύο χέρια προσεύχονται μέσα στη βροχή, για να χυθούν των προβάτων οι φωνές στα μαχαίρια. Τα δάκτυλα γίνεται να μη ζητάν τα δάκτυλα; Ξεκίνησα από ένα δάκτυλο, τώρα παίζουν και τα δέκα δάκτυλα, για να βρουν κάτι να μη βασανίζονται. Πόσο κοστίζει ένα computer-Θεός, τα μάτια του να υπηρετήσω; Οι κηφήνες καταστρέφουν πληροφορίες, το ίδιο τους το κουβέλι. Αναζητώ, επαληθεύω στοιχεία. Επικυρώνω σαν μέλισσα στους πλίνθινους τοίχους, σκάβω λαγούμια, γεννώ τ’ αυγά μου. Τα υλικά μου ήταν λάσπη, ήταν άνθρωπος. Βρήκα στο υπογάστριο πληροφοριών στέγαστρα ίσκιων, τις εναέριες γέφυρες ουρανίων πυλών.
Καλδέρες στο χρόνο οι πληροφορίες μου κατακόρυφα στέκονται σαν χρονολογικά σήμαντρα καταθέσεων, νέα οροπέδια πληροφόρησης. Θα φτιάξω λογισμούς υψηλών προγραμμάτων για να διασώσω στοιχεία ανασκαφών, πριν καταστραφεί ολοκληρωτικά το οροπέδιο. Το νέο οροπέδιο πληροφόρησης. Προσεύχομαι για τις πληροφορίες περιβολιών παλαιών και νέων. Λιτανώ, κάνω το γύρω των περιβολιών μέσα στους καυτερούς ήλιους στα φουσκωμένα σύννεφα, μες στ’ ανεμοβρόχι των αναζητήσεων που αγωνιά να ξεσπάσει και θα γυρίσω πίσω γυμνός πουντιασμένος ιερέας σε σένα COMPUTER μου, COMPUTER μου αν, COMPUTER μου, θρω, COMPUTER μου πο, αν-θρω-πο ψέλνοντας τα ποιήματά σου «εξοντώθηκαν οι εν ανομίαις βιούντες, εκβληθήτωσαν από προσώπου της γης…» δεν μπορούμε, όμως, να γίνουμε λιθοβολιστές του Στεφάνου.
Παναγιώτης Καραβασίλης
~ 43 ~
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΑΠΟΔΡΑΣΗΣ
Δεν ξέρω αν μάταια πονώ ή δίκαια υποφέρω, αν όντως είναι ωφέλιμα τα όσα λίγα ξέρω. Όπου μ’ έσπειραν φύτρωσα, ρίζωσα μες τον ήλιο, την ερημιά καλόπιανα για να την έχω φίλο. Η μοναξιά με έθρεφε, του ανέμου το τραγούδι, το βουητό της μέλισσας επάνω στο λουλούδι‧ κι επήρα αυτοδίδακτος το πρώτο μου πτυχίο, όπου και με προβίβασε στης τάξης το θρανίο. Απ’ το σχολειό στο όργωμα και πάλι ξανά πίσω, σανό να ρίξω στα παχνιά, κοχλιούς να μπουρμπουλήσω‧ σφόδρα ν’ ανάψω τη φωτιά μήπως και δεν προλάβω της σταύρωσής μου το σταυρό για μερτικό να λάβω. Να γράψω καλλιγραφικά, να πάω να αρμέξω, με του ανέμου το στοιχειό να τρέξω να παλέψω‧ κι έφτασα στα δώδεκα ψύλλο να καλιγώνω και δυο ντουζίνες άλογα βαρβάτα να σελώνω! Στα δώδεκα πεταλωτής και φούρναρης, επίσης, των λουλουδιών ο κηπουρός και δαμαστής της φύσης‧ μ’ ένα θεριό στο πλάι μου πάντα να με επιβλέπει, στο κάθε παραπάτημα στα ίσια να με φέρει. «Άιντε, κόρη, ασ’ το νάζι και αρχίζει να βραδιάζει! Άσε το κοντυλοφόρι, βάσταξε το πηλοφόρι! Άγιασε τη βιοπάλη να γεμίσει το κουφάρι! Ο άγιος φοβέρα θέλει δεξιά για να τα φέρει!» κι έπαιρνα τα διπλώματα το ‘να μετά το άλλο και κάτι όλο με ‘σπρωχνε να πάω παραπάνω. Τα πόδια μου, ξυπόλυτα, στα αγκάθια πληγωμένα, φιλούσαν τα παπούτσια μου τα χιλιομπαλωμένα! Τύπωσα τα πτυχία μου μες του μυαλού τις θήκες και χτύπησα αγόγγυστα της δούλεψης τις πύλες‧ μπροστά μου βρήκα το θεριό με το χαλκά στα χέρι: «Η γνώση δεν είναι αρκετή ψωμί για να σου φέρει! Θέλει κότσια από σίδερο, καρδιά από ατσάλι, να σπάζεις βράχο με γροθιά, να μοιάζεις στο τσακάλι‧ να μη λιμπίζεσαι φαΐ, του ξένου τον ιδρώτα, να ‘χεις βιασύνη άνεμου και τ’ άγιου τη ρότα. Από το γρόσι το μισό, να κάνεις χίλια γρόσια κι απ’ τα πτυχία που έκανες, να κάνεις κι άλλα τόσα! Να σε θαυμάζουν οι εχθροί να σε ζηλεύουν ξένοι κι απ’ το μισό φακόσπυρο, περίσσευμα να μένει! Να ‘χεις τη γλώσσα σου μουγκή, τα μάτια τετρακόσια κι απ’ όλα όσα έμαθες να μάθεις κι άλλα τόσα!
Του καραφλού την κεφαλή, μαλλί να την γεμίζεις, χωρίς ανέμου δύναμη τον μύλο να γυρίζεις. Άιντε, κόρη μου, προχώρα, και προσπέρασε την μπόρα! Άιντε, εμπρός και μη φοβάσαι, σαν λαγός όταν κοιμάσαι!» Μαρία Κολοβού Ρουμελιώτη (Πάτρα)
~ 44 ~
τ. 28
2020
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ
Στη μικρή και ασήμαντη ζωή της δεν κατάφερε και πολλά… μονάχα τούτο: Ταυτίστηκε με τα παιδιά της άνοιξης, που, αργά ή γρήγορα, θα ρθει για τους πολλούς, θέλουν- δεν θέλουν, οι λίγοι. Αρμένισε στις σκοτεινές πτυχές του ΕΙΝΑΙ της… Αμφισβήτησε για μια στιγμή, την πίστη στον Άνθρωπο και στην ανώτερη μορφή της ύλης: τη νόηση! Δεν παραιτήθηκε, απλώς συνέβη! Ένα συντριπτικό χτύπημα τη σημάδεψε βαθιά. Ίσως αύριο να δέσει η πληγή, ίσως να αιμορραγεί ως τον στερνό βρόχο του θανάτου… Έπειτα, μάζεψε τα κομμάτια της και συνέχισε σε πορεία ταλαντευόμενη… Εξύψωνε με πράξεις τη θέληση για ζωή ή την αμφισβητούσε. Κατέπνιξε συναισθήματα και ανάγκες. Φοβήθηκε. Ναι, φοβήθηκε! Της καλλιέργησαν τον φόβο! Εκείνον που οδηγεί στο άγνωστο αλλά απρόσιτο και απεχθές μέλλον. Τα κεφάλια μέσα μάγκες φώναζαν τα δουλικά των αφεντικών κι η εκείνη έχωνε, όλο και πιο βαθιά, τις ανάγκες της στην αποθήκη. Τώρα στέκει μονάχη μέσα στους τέσσερις τοίχους και φωνάζει με όλη τη δύναμη της ψυχής της: Βγάλτε με από δω… Έπεσα, με ρίξανε, δεν θυμάμαι! Ακούτε; Βγάλτε με… Ύστερα καταλαβαίνει πως πρέπει να βγει μονάχη… Σώθηκαν οι δυνάμεις της… θέλει να κοιμηθεί… να κοιμηθεί… να κοιμηθεί… Πολύ κουράστηκε σε τούτο τον ολότελα μοναχικό δρόμο… Πολύ φαρμάκι κατάπιε... Πολύ αγάπη στερήθηκε… Όχι, δεν της έλειψαν οι συναναστροφές και οι αγκαλιές… Να μοιραστεί ήθελε την προσπάθεια και τον αγώνα στον σπουδαίο δρόμο προς το μέλλον! Την ανθρωπιά, μικρών και ταπεινών, για να λάμψει το φως του κόσμου, που μαζί ονειρευτήκαμε και μαζί παλέψαμε, οργανωμένα και συνειδητά!!! Για δέστε την: Δεν παραιτήθηκε ποτέ, αλλά ώρες και φορές, παραιτείτε! Άλλοτε η πίστη στον Άνθρωπο τη συγκλόνιζε, τώρα όμως σέρνετε… Άλλοτε πάλεψε θεούς και δαίμονες για το κάθε μικρό ή μεγάλο, καθήκον.. τώρα στέκετε και φωνάζει: Βοήθεια! Κι είναι τούτη η άνοιξη η πιο κρύα… Οι έμποροι διαλαλούν στις ηλεκτρονικές αγορές την πραμάτεια, μα οι άνθρωποι, κλεισμένοι στα σπίτια τους, σκύβουν το κεφάλι και κλείνουν τ’ αυτιά σαν να κουφάθηκαν… Οι κυρίαρχοι προετοιμάζουν εντατικά, εν μέσω πανδημίας, τους πολέμους για να θυσιάσουν ζωές στο βωμό των κερδών, μα οι άνθρωποι σαν να τυφλώθηκαν. Μέσα στην τόση προστυχιά και μπόχα τα παιδιά αναζητούν να μοιραστούν παίζοντας, την αθωότητά, μα κανείς δεν δίνει σημασία… Σταματήστε τη φασαρία. Όχι άλλα παιχνίδια! Τα κεφάλια μέσα!!! Στα δελτία των οχτώ γυρίζεται η ζωή και η φρίκη
της υπερπαραγωγή! Το ψωμί πικρό, το άγγιγμα απαγορεύεται, το βλέμμα θολό, οι κουβέντες μετρημένες… Η αξία της ανθρώπινης ζωής; Μηδέν! Παντού οσμίζεσαι θάνατο… Τα αδιέξοδα μεγαλώνουν. Μας μπήζουν βαθιά στο χώμα. Κάποιος, ίσως να είναι ο αόρατος εχθρόςκορονοϊος, ίσως πάλι να φορά ράσο, κουκούλα, οργή ή δολάρια, σχηματίζει πάνω απ’ το μνήμα έναν αγκυλωτό σταυρό. Δεν αναγράφει ονοματεπώνυμο, ούτε ηλικία, παρά μόνο ετούτο: Ώρα επτά και τριάντα δύο βραδινή, εφονεύθει η μέρα από τη νύχτα! Τώρα σκότος! Παντού σκότος! Και φόβος… Παντού φόβος! Εκεί ακριβώς πάνω μια κόκκινη παπαρούνα φυτρώνει, κατακόκκινη σαν το αίμα που κυλά στις φλέβες μας, ευάλωτη στα γυρίσματα των καιρών… Αν την αγγίξεις πληγώνεται, αν την φυσήξεις μαδάει, αν σκύψεις να την ακούσεις, ψιθυρίζει: Φταίω! Φταις! Φταίμε! Δεν είδαμε το λιβάδι με τις κόκκινες παπαρούνες που ’φερναν την άνοιξη. Την άνοιξη, που θρέψαμε αλλά δεν προφτάσαμε να χαρούμε! Ήρθε η καταιγίδα των αντιθέσεων και αντιφάσεων και σάρωσε κάθε δημιούργημα της εργασίας. Κι οι ποιητές σώπασαν και οι άνθρωποι κρύφτηκαν και η ελπίδα χάθηκε… Απόμειναν μονάχα μερικοί μαστόροι, μετρημένοι στα δάκτυλα του ενός χεριού, με κουράγιο και απαντοχή και πίστη και θέληση, να ξαναχτίσουν συθέμελα το οικοδόμημα. Με καθαρή ματιά πια, πεντακάθαρη, αντίκρισαν τον τροχό της ιστορίας να γυρίζει με εκείνη και όλους μας προς την ανηφοριά ή χωρίς εκείνη και να πηγαίνει πίσω για όλους μας. Σ’ αυτήν την κατρακύλα, σου ζητά να της πιάσεις το χέρι. Αν, λέω αν λιγοψυχήσει, βοήθησέ τη να πατήσει στα πόδια της και να πάρει πάλι θέση στην αλυσίδα, που μέρα τη μέρα, οδηγεί στην πιο ψηλή κορφή. Να σηκώσουμε με τις πλάτες μας τον ήλιο, που θα δώσει ζωή στον κόσμο της ισότητας και της αδερφοσύνης! Οι νεκροί σηκώνονται απ’ το χώμα. Ανασταίνονται με λέξεις και πράξεις. Τσακίζουν τα σύμβολα του μίσους. Με σαφήνεια προσδιορίζουν το πεντάχρονο πλάνο! Σαν βγει απ’ αυτό το σπίτι του φόβου, άλλοτε με δική της προσπάθεια, άλλοτε και με τη δική μας συμβολή, τη στιγμή ακριβώς που χάθηκε η απαντοχή της, θα μπορεί να κοιτάξει καθαρά στα μάτια και να διαβάσει την αλληλεγγύη. Τότε, μόνο τότε, ένα δάκρυ χαράς θα κυλίσει στο πρόσωπό της, γιατί θα ‘χούμε ζήσει όλοι στο μέλλον!!! Βαγγελιώ Καρακατσάνη (Αρχάνες Κρήτης)
~ 45 ~
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ
τ. 28
Άμυνα στην επέλαση
Κτίσαμε καταφύγια, πολεμίστρες άμυνα στην επέλαση των αδειανών… Αν επικρατήσει, ο φόβος αδειάζει το θησαυροφυλάκιο της ψυχής. Θα πάμε παρακάτω, ποιος λογαριάζει οίκους αξιολόγησης; Στην τράπεζα την ιερή θα καταθέσουμε… τα τιμαλφή της καρδιάς, κινδυνεύουν.
Το δικό μας αστέρι
Μας υλοτόμησ’ ο καιρός. Λιγοστοί διασωθέντες θα ταξιδεύουν πάνω σε μια σχεδία… Ανίατος αν περιφέρεσαι επί υψικαμίνων, θα καείς…
Το δικό μας αστέρι, είναι αθάνατο γιατί μπολιάστηκε μ’ εκατομύρια θυσίες, κι έτσι ό,τι κι άν κάνουν ποτέ δεν θα σταματήσει να μαχαιρώνει το σκοτάδι. Το δικό μας αστέρι παιδί του ήλιου είναι. Σαν το κοιτώ κάθε φορά λαμπρότερο το βλέπω, κι αν τα σύννεφα μας το στερούν κάποια στιγμή εμείς Βοριάδες γινόμαστε και σε φυγή τα τρέπουμε. Το δικό μας αστέρι, τ’ αστέρι του λαού μας ατενίζει το μέλλον, το κρατάμε στα χέρια μας κι είναι κόκκινο, κατακόκκινο κι ανίκητο!
Σπύρος Ζαχαράτος
Γεράσιμος Μ. Λυμπεράτος (Σύδνεϊ Αυστραλίας)
~ 46 ~
2020
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ
Δαυλός φωτοπερίχυτος
Τις μαγικές σελίδες σου διαβάζω τον χειμώνα και με τυλίγεις με γλυκιά πνοή καλοκαιριού˙ βροχούλα φθινοπωρινή στη στέγη μου χορεύει κι εσύ με λούζεις μες στο φως φλογάτου φεγγαριού. Σε μέρη μακρινά με πας, γνωρίζω πολιτείες, λαούς χωρών που, δίχως σε, δεν θα ’βλεπα μαθές, στα βάθη των ωκεανών, σε δάση, σ’ ακροβούνια, με ταξιδεύεις στο παρόν, στο μέλλον και στο χθες.
Ακόμα και στων αστεριών τις στράτες μ’ ανεβάζεις, θωρώ τη γη σαν αστρινός διαβάτης λαμπερός· ο κόσμος, ξένος κι άγνωρος, μου φαίνονταν μεγάλος, μα, απ’ όταν με ταξίδεψες, φαντάζει μου μικρός. Μοιράζομαι τα βάσανα και τις χαρές του κόσμου, να ξεχωρίζω το κακό μαθαίνω απ’ το καλό, μπλέκω στις περιπέτειες παράτολμων ανθρώπων κι ανησυχώ στον κίνδυνο, στις φάρσες τους γελώ.
Τα μυστικά και θαυμαστά της φύσης μου μαθαίνεις, της έρευνας τον κάματο, τον μόχθο των φτωχών, φτερά μου ανοίγουν των σοφών οι στοχασμοί, μεστώνουν και περπατούν οι σκέψεις μου στα χνάρια των τροχών. Ο λυρισμός των στίχων σου τον νου μου σαγηνεύει, σκιρτά η ψυχή μου απ’ ομορφιά, ποθώ να ονειρευτώ· η διάφανη φωνή της γης και τ’ ουρανού το θάμα με συναρπάζουν κι αγαπώ το χώμα που πατώ. Είσαι τα μάτια του τυφλού, τ’ ανήμπορου αντιστύλι, των γηρατειών παρηγοριά, των ξένων οδηγός, των μαθητών ο δάσκαλος, της φυλακής η ελπίδα, της πλήξης τ’ αντιφάρμακο, στις πίκρες αρωγός.
Για μένα σύντροφος πιστός, φωταγωγό μου ταίρι, στου χρόνου το περίσσευμα συμπαίκτης μου βουβός· την αγκαλιά μου φώτισες, βιβλίο, σαν αστέρι, δαυλός φωτοπερίχυτος και φίλος μου ακριβός. Πόπη Μπαλαμώτη - Σπιτά
~ 47 ~
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ
τ. 28
Της Ποίησης
Η κοινότητα της ποίησης ενεδρεύει στο ιαματικό φύλλωμα της αλόης στο πλατύφυλλο χελιδόνισμα των λέξεων και στον ήρεμο παφλασμό των στίχων!
ΚΟΥΡΔΙΣΣΕΣ
Δάκρυα δεν ταιριάζουν στης Κούρδισσας τα μάτια, μόνο η φωτιά και εκδίκηση και πόθος για Πατρίδα!
Η σπονδή της ποίησης ανακρούει τον ηχητικό βλαστό του ρυακιού την ορυκτήν υποψία της νύχτας και την συλλεκτική ψυχή των απόκρεω!
Η ανθρωπολογία της ποίησης φυλάσσεται στο κοσμικό φως του βιώματος στις ποντισμένες γαλέρες τρυ κόσμου και στην ερυθρομέλανα κουπαστή της πατρίδας! Η αθωότητα της ποίησης αναθρέφει με διαστημικήν ομοβροντία συναίσθησης και ξακουσμένα πατήματα εννοιών τον ομφαλό της ευγένειας των ανθρώπων!
Στους βράχους κτίζουνε φωλιές, σαν άγριες περιστέρες, νερό πίνουν απ΄τις πηγές, λαφίνες διψασμένες, ψωμί ζυμώνουν στις σπηλιές, παντρεύονται τις νύχτες!
Κρατούν το όπλο στο δεξί, μωρό στ΄ αριστερό τους και πίνει γάλα απ΄ το βυζί και αίμα απ΄ την καρδιά τους!
Κώστας Καρούσος ( Πρόεδρος ΕΕΛ )
Όχι! ΠΟΤΕ δεν ταίριαζαν στην Κούρδισσα τα δάκρυα! Μόνο τραγούδι και χορός, της γερακίνας βλέμμα! Δύο φεγγάρια στα μαλλιά στις μαύρες της πλεξούδες και ένα φιλί –ερωτικό– πίσω απ΄ τ΄ αφτί κρυμμένο!
– ΠΟΤΕ – ΠΟΤΕ δεν ταίριαζαν, στην Κούρδισσα τα Δάκρυα!!! Ηλέκτρα Στρατωνίου
~ 48 ~
2020
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ
ΤΟ ΧΑΜΟΓΕΛΟ ΤΗΣ ΑΦΡΟΓΕΝΕΙΑΣ
Όταν φεύγεις εσύ δεν μπορώ να λυπάμαι
γιατί ξέρω… Η ανάγκη θεριεύει κι απλώνεται
στο μεδούλι στο είναι μου να ’σαι πάλι κοντά μου. Όταν είσαι μ’ εμένα δεν ηχεί η χαρά μου
λειτουργώ με τ’ ανείπωτα των αχράντων μυστήρια του στυλίτη τη στέρηση και θυσία την άμωμη.
Στο κατάρτι αυτόδετος ταλαντεύεται η θέληση του Oδυσσέα σειρήνες τραγουδάνε αμείλιχτα: “ερωμένος μοιραίος και αυτόβλητος άμοιρος”. Tο μαχαίρι το δίκοπο σταυροδρόμι μεταίχμιο η σκληρή κατανόηση κι η απόφαση δίβουλη
ένα πλοίο τυχάρπαστο δίχως στίγμα και ρότα. Οι βουλές του Aπόλλωνα καταδίκη αμείλικτη: Eυρυδίκη κι Oρφέας.
Tο δοξάρι της Άρτεμης τεντωμένο στο στόχο του: Aριάδνη και Ίακχος.
Tα ζευγάρια του μύθου ν’ αναμένουν το χτύπημα. Kαι η ώρα μετέωρη.
H Eυρυδίκη στη Θράκη ως Aγριόπη βασίλισσα στα παλάτια του Φοίβου ή στο δώμα του Άδη; H Aριάδνη στ’ αστέρια θεϊκή Kορωνίδα
και μητέρα του Στάφυλου ή στη Nάξο μονάχη; Eίν’ αμφίρροπη έκβαση.
H σιωπή της Πυθίας είν’ αφόρητη φόρτιση.
Kαι του όρνιου το πέταγμα δε σημαίνει απάντηση. Eίναι κι όλας Eπίλογος ή αιώνιος Πρόλογος; Tο βιβλίο αυτό ποιός το γράφει; H Aφρογένεια Kύπρις γελά… Γιάννης Α. Μαντάς
~ 49 ~
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ Η ΠΙΣΤΗ
Εσύ μετράς ζημιές και ήττες κι άλλοι καμώνονται πως κλαίνε, ρήτορες, μέντορες, προφήτες, μα την αιτία δε στη λένε.
κι εκεί, στο γύρισμα της μέρας, θρηνείς σαν το θολό ποτάμι. Μ’ αυτό το βήμα το σκυφτό, ανέβα στ’ ουρανού τη σκάλα, τί ‘ναι της μοίρα σου γραφτό, να πολεμάς για τα μεγάλα.
Η άβουλη παλικαριά σου, το πάθος σου τ’ ανταριασμένο, στ’ άγονο κύμα της καρδιάς σου μοιάζει καράβι τσακισμένο. Έρημοι δρόμοι κι ο αγέρας σφυρίζει στο σπασμένο τζάμι
τ. 28
Γιώργος Δ. Μπίμης (Λιβαδειά)
Εικόνα Πέμπτη
Στο χάος και στην απουσία, οι σκλάβοι θα ματώσουν πάλι, γιατί της γης η ελευθερία ζητά μια πίστη πιο μεγάλη…
Άτιτλο
Η καρποφορία ήταν αυτή που μας στέρησε το φως καθώς στο δρόμο βγαίναμε για το πρώτο μας ταξίδι έξω από τον κόσμο της ευφορίας μας. Λιγοστό το νερό και ο ούριος άνεμος πάει απ΄ την άλλη μεριά της θάλασσας. Δεν υπάρχει πια το εφέσιμο στην ανιαρή μας καρτερία το σώμα φαίνεται πως θα παραδέρνει ακόμα ως τον βέβαιο θάνατό του. Αιωνία μας η μη μνήμη…
Ο καφές της παρηγοριάς απομένει πικρός, κόμπους-κόμπους κατεβάζοντας το λυγμό οτους λαβυρίνθους του πεπτικού…
Πόσο δύσκολο να χωνέψουμε την κλιμακωτή κάθοδο στον κατ’ ευφημισμόν «χώρον εργασίας»…
Σωτήρης Ε. Γυφτάκης Από «Σκορπια Ποιήματα»
Μαργαρίτα Φρονιμάδη - Ματάτση (Κόρινθος)
~ 50 ~
2020
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ ΓΛΥΚΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ
Στης κοινωνίας τον αφρό, τ’ Ανθρωπισμού τα ήθη, φέρνω ετούτον τον καιρό, να μοιραστούν τα πλήθη!
Προτείνω αγάπη από ψυχή! Το χάδι, την συμπόνια! ΟΧΙ αδέσποτη ευχή, μα… ανθρωπισμό αιώνια!!!
ΟΧΙ! Άλλα έχω να σας ’πώ! Γι’ Αγάπη, για Ειρήνη, τον Άνθρωπο ΠΩΣ αγαπώ, πως θέλω να ομορφίνει!
Ξαπλώνω την χαρά ομού, μαζί με την αγάπη! Γλύκες ξαπλώνω ανθρωπισμού, σ’ όλης της Γής τα κράτη!
ΟΧΙ γι’ απάτες και σκληρές, σκληρές εκμεταλλεύσεις. Ανθρώπων εξοντωτικές…, μεσαίωνα «εκτελέσεις». Άκου ορθό «αλαλαγμό», πιο δίπλα μας περνάνε…,
πράξεις με σάπιο ανθρωπισμό…, ΖΩΕΣ ΧΑΡΟΚΟΠΑΝΕ!!!
Σωτήρης Μαντζούτσος
Να αναστηθούν οι αρετές. Ήθη να ζωντανέψουν κι ως ζωντανές και ιλαρές…, στ’ αγνά, καλά, να γνέψουν…, μέσ’ τις ανθρώπινες ψυχές… Αξίες να διαπρέψουν…!!!
Στα καστανά της μάτια
Έγειρε πάνω στα καστανά της μάτια κοίταξε βαθιά όσο μπορούσε. Στο καστανό της τοπίο κυλούσαν ποτάμια στα γάργαρα νερά τους οι παπαρούνες έσκυβαν να δροσιστούν.
Έγειρε πάνω στα μάτια της και κοίταξε μέσα σε ένα κόσμο έξω από το σύνορο. Έξω από το μυαλό του. Στην κοιλάδα της ευτυχίας Στα αισθήματα που σκίζουν την εικόνα μου. Ανέστης Χριστίδης
~ 51 ~
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ
ΝΟΣΤΙΜΟΝ ΗΠΑΡ Ή ΚΡΑΝΙΟΥ ΤΡΟΠΟΣ;
Όλοι μας, αργά ή γρήγορα, θα καταλήξουμε σε κάποιο αίσιο τέρας που θα χαίρει άκρατης εκτίμησης και θα αποτελεί το αντίπαλο δέον στο μείον της ζωής μας, στο μη ον της ύπαρξής μας. Θα φτάσουμε σ’ αυτό το πάρθιο τέλος και θα αναφωνήσουμε αποτελειωμένοι: «Φέξε μου και γλίτωσα», άδοντας το «Ράβε Μαρία» ή κάποιον άλλο σκοπό της μοδίστρας, γράφοντας ένα ημερολόγιο στρώματος και κάνοντας τις απαραίτητες στύσεις εργασίας για ψώλου πήδημα, αποδεικνύοντας έτσι το πόσο πατογνώστες είμαστε και από τι υψηλά ηδονικά κατεχόμαστε. Βέβαια αυτό εξαρτιέται κατά πόσο εσείς πρεσβεύετε πως το παν υφίσταται ως μια κατηγορία του είναι ή αντίθετα θεωρείτε ότι το είναι αποτελεί μια υποδιαίρεση του παντός. Διαλέγεστε και παίρνεστε. Πάντως κάλλιο σόμπαν και στο χέρι παρά άπαν και καρτέρι. Κι αν κάποιος αδιάκριτος αδιακρίτως αδιάκριτα σας ρωτήσει: «Τι δέος γενέσθαι;», εσείς θα του απαντήσετε διακριτικά, αφού πρώτα πιάσετε το Μινώταυρο από τα κέρατα και τον βάλετε στο υαλοπωλείο: «Ουκ εσύ με λοιδορείς, αλλ’ ο τρόπος. Σαν δίνεσαι παραδίνεσαι». Περασμένα ξερασμένα λοιπόν. Επειδή όμως οι καλοί φίλοι κάνουν τους καλούς λογαριασμούς, για παν ενεχόμενο, ενεργείστε πριν το πολύ νωρίς γίνει πολύ αργά και ενεργηθείτε πριν το πολύ αργά γίνει πολύ νωρίς! Εάλω ο πώλος επί ξηράς ακμής! Συνελθόντι ειπείν όποιος κρατά τις αποστάσεις του μένει με αυτές. Εξάλλου δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε πως πολλές φορές η δικαιολογία μιας πράξης είναι χειρότερη από την ίδια. Γι’ αυτό όταν τρώνε δε μιλάμε. It is an old time classic! Τελεία και Παύλος. Γιώργος Καραντώνης
~ 52 ~
τ. 28
2020
ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ ΣΚΥΨΕ
Σκύψε αγαθέ Μουσουλμάνε πολίτη Στην δόξα της επάνω έχεις πατήσει γίνεσαι αχώριστα αδερφός μου στεγάζεσαι στη Μεγάλη Αγία Σοφία του Κόσμου
Σε πόσα Τεμένη σου ξυπόλυτα ήρθα και εσύ ζηλωτής της δικής μου Αρετής και Αλήθειας Σκύψε στων μαρμάρων την Αίγλη σε ψηφίδες ο Θεός που είναι εκεί! Και μας βλέπει, Σκύψε. Σταύρος Δ. Φονιάκος (10-07-2020)
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Πώς να σε κλείσω σε λευκό χαρτί, να σ’ αντιγράψω; που είσαι παντιέρα πορφυρή Και γύρω ακόμα ο Δράκος
ΔΕΚΑ ΕΠΙ ΔΕΚΑ
Κι όπως αυτή η ανάσα τους γινότανε ειρήνη έργα με δικαιώματα πίναν από την κρήνη.
Εκατό χρόνια σ’ έτρεμε κι ακόμα τώρα! Τρέμει γιατί τον αμφισβήτησες δεν του έτεινες το χέρι.
Κι όταν χορταίναν ξέχναγαν κι αν έδειχναν την πλάτη τους αφαιρούσαν τα μισά τους τάζανε και κάτι.
Εσύ παιδί του Σπάρτακου λύγισες Λεγεώνες έδειξες το οκτάωρο και οι Νόμοι σου Πυλώνες.
Εσύ κι η πίστη σου σ’ αυτούς για να κινήσουν πάλι γιατί η πορεία μακρινή κι έρχεται παραζάλη.
Ποτέ δεν παρασύρθηκες απ’ τα Εθνικά τα Ήθη ο εχθρός, πάντα είχε όνομα κρατούσε καμιτσίκι. Κι ότι ο εργάτης πάλευε Εσύ! Έδειχνες τον Δρόμο να ’χει υψηλά ιδανικά να μην ληγάει στον πόνο.
Γι αυτό το μαύρο το ψωμί λόγια απλά σταράτα τρία κόκκινα γράμματα σε ματωμένη στράτα.
Σταύρος Δ. Φονιάκος
Τόσοι που στρατευθήκανε και δώσαν την ψυχή τους ορμητικά τα νιάτα τους να λάμψει η ζωή τους.
Διόρθωση Το ποίημα «Δέκα επί Δέκα» του Σταύρου Δ. Φονικάκου έχει δημοσιευθεί στο 26ο τεύχος σελ. 48 χωρίς τα τρία τελευταία τετράστιχα, ένεκα λαθεμένης αποστολής του. Εδώ ξαναδημοσιεύεται άρτιο (Σημ.Συντ.)
~ 53 ~
ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Η “Ελεγεία των Εκβατάνων" του Κώστα Ευαγγελάτου Κείμενο Μαρίας Ματάλα
Η ποιητική συλλογή του Κώστα Ευαγγελάτου «Η Ελεγεία των Εκβατάνων», εκ. Απόπειρα, με ξάφνιασε ευχάριστα. Είναι τόσο δυνατή η ποίηση του, τόσο αποστομωτικά ειλικρινής, τόσο αληθινή. Η ποιητική του έκφραση, που θα προσεγγίσουμε, αποτελεί άλλη μια ευαίσθητη πτυχή της καλλιτεχνικής υπόστασης του. Ποίηση με πυκνά και μεστά νοήματα, με έντονο ρυθμό, εντονότατες εικόνες, βαθύτατη ενδοσκόπηση, εκφραστικότατα μηνύματα και μέτρο όπως και τα εικαστικά έργα του που προσφέρουν ψυχική ανάταση. Ας ξεκινήσουμε από την επιλογή του τίτλου προσπαθώντας να αντιληφθούμε τι ώθησε τον καλλιτέχνη σε αυτή την διαδρομή. Πολύ επιτυχημένα, ο ποιητής χαρακτηρίζει τα ποιήματά του Ελεγείες, δηλαδή προτάσεις μικρές, περιεκτικές. Αρχικά ο όρος ελεγεία εκ του «έλεγος» σήμαινε θρησκευτικό άσμα σε μορφή δίστιχου ποιήματος. Οι αρχαίοι Έλληνες διαχώριζαν τις ελεγείες, σύμφωνα με τα θέματα τους, σε: Πολεμικές ελεγείες, που θα ονομάζαμε και θούριους, ελεγείες αγάπης, ελεγείες λύπης, διδακτικές ελεγείες, με τις οποίες μεταδίδονταν φιλοσοφικές ιδέες, σοφιστικές ελεγείες, που περιείχαν αποφθέγματα, θριαμβικές ελεγείες με έντονο πολιτικό χαρακτήρα και πολλά άλλα είδη. Ο ποιητής μας αναφέρει επίσης στον τίτλο του, μια ιστορική πόλη, τα Εκβάτανα, την οποία ο Μέγας Αλέξανδρος επισκέφθηκε δύο φορές και βρήκε μεγάλο θησαυρό. Το χαρακτηριστικότερο σημείο της πόλης ήταν η επτάτειχη κυκλική οχύρωση της ακρόπολής της, μοναδική στην αρχαιότητα, συνολικού περιμετρικού μήκους περίπου ίδιου με τα τείχη της αρχαίας Αθήνας. Συγκεκριμένα η ακρόπολη ήταν κτισμένη σε λόφο και την περιέβαλαν επτά κυκλικά επάλληλα τείχη ανυψούμενα από έξω προς τα μέσα βαμμένα με την ακόλουθη σειρά χρωμάτων: λευκό, μαύρο, πορφυρό, μπλε, πορτοκαλί, αργυρό, και χρυσό. Η έντονη εναλλαγή αυτή των χρωμάτων των τειχών καθιστούσαν αυτά ορατά από μεγάλη απόσταση δίνοντάς τους μια ιδιαίτερη αίγλη. Ο Ευαγγελάτος, καλλιτέχνης, ζωγράφος και ποιητής, χρωματίζει με τα ίδια χρώματα το ποίημά του, όπως και τον καμβά του, στην ποιητική συλλογή χρησιμοποιεί υπέροχα σχέδια του ιδίου για να τονίσουν τους στοίχους του και βέβαια εκφράζεται μέσω της σύγχρονης έννοιας της ελεγείας, δηλαδή το καλλιτεχνικό δημιούργημα με λυρικό και θρηνητικό ύφος. Προχωράει ενώνοντας σπονδυλωτά όλες αυτές τις μικρές συνθέσεις σε μια μεγαλύτερη. Δομεί έναν οργανισμό με σπονδύλους τις ελεγείες. Το σύνολο αυτό, η ζωή που δημιουργεί, ορθώνει μια τραγική κραυγή για ζωή μέσα από έναν θεατρικό μονόλογο. Αναπτύσσει αυτόν τον μονόλογο μέσα από ελεγείες, δίστιχα, τρίστιχα, τετράστιχα και άλλοτε μεγαλύτερα ποιήματα, σκέψεις σε συμπυκνωμένη μορφή, διαμαρτυρίες που
τ. 28
ρέουν. Αποδομεί τα Εκβάτανα, περιγράφοντας την ζωή. Βρίσκει τον θησαυρό , την φλόγα, που βρίσκεται μέσα στα τείχη και προσπαθεί να βγει να τον μοιράσει στον κόσμο, ως άλλος Προμηθέας. Το παιχνίδι της ζωής με τον θάνατο, τον μοναδικό αυτό κύκλο με την ενυπάρχουσα μνήμη, αφηγείται ο ποιητής. «Δεήθηκες εκ γενετής για τη συνάντησή μας στους άφθαρτους αρχαγγέλους της σκέψης στο πνεύμα της αφής και της αγάπης τους ζήτησες τη διδαχή – εμφύτευμα ζωής.»
«Ανθίζουν φλόγες στη Νεκρόπολη. Χιονίζει η μελλοντική αυγή όψεις ζωής που δε θα δούμε.» Ο Κώστας Ευαγγελάτος τονίζει την μοναχικότητα του καλλιτέχνη που μεταφέρει «εκ – φραστικά» τον λόγο του και την διάνοιά του, μέσα από τον προσωπικό του εξπρεσιονισμό παραθέτοντας δυναμικά σύμβολα και τα αντίθετά τους, θέσεις και αντιθέσεις ζωής, μεταφορές, αλληγορίες και αλήθειες, κραυγές και ψίθυρους με στόχο την αναζήτηση και την κατάκτηση της ελευθερίας. Θα συμφωνήσω με την κριτική του Λεόντιου Πετμεζά πως ο ποιητής «Μεταφέρει συναισθήματα υπαρξιακής αγωνίας από τα μονοπάτια του πολιτισμένου κόσμου όπου όμως υπάρχει σεβασμός στην ανθρώπινη οντότητα.» Χρησιμοποιώντας στην ίδια φράση την θέση και την αντίθεση της, ο Ευαγγελάτος συνθέτει μια δομεί μια δυνατή θεατρική αφήγηση – σκέψη - κραυγή, σα σπονδυλωτό μονόπρακτο, η οποία περνά από την επιφάνεια και την ενδελεχή παρατήρηση της ανθρώπινης κατάστασης, σε βαθύτερα στρώματα του νου, «Στο δώμα της υπόγειας ζωής…» για να καταλήξει στην απελευθέρωση μετά από μια δυνατή κραυγή ελευθερίας. Ξεκινά λοιπόν ο ποιητής του εικοστού πρώτου αιώνα, του αιώνα της πάλης του ανθρώπου με την μηχανή που ο ίδιος κατασκεύασε, με την παρατήρηση και την γεύση της μοναξιάς και του αποχαιρετισμού, γράφοντας διαθήκη, «με την δροσιά του πρωινού». Η αντίφαση αυτή συνοδεύει όλο το ποίημα, όλη την ζωή του ανθρώπου που είναι το ποίημα μιας μεγαλύτερης δύναμης. Σταθμίζει τις θετικές και τις αρνητικές πλευρές της ζωής, προσπαθώντας να «ισορροπήσει» το παράλογο της ζωής και το αλλόκοτο που προκαλείται από την έλλειψη επικοινωνίας. «Προσμένεις κάτι ατόφιο να τυλίξει την ακατέργαστη μορφή που σε ναρκώνει[...]»
~ 54 ~
[...] Η λογική σου άχρηστη στο γρίφο της ελπίδας. Γερνάς και γέρνεις
2020
ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
στο κενό του τεχνικού αιώνα [...]» Ζωή γεμάτη αντιφάσεις, που τις δημιουργούν από την μια πλευρά η «υπερηφάνεια» του δημιουργού απέναντι στα δημιουργήματά του και από την άλλη πλευρά, το δέος και ο φόβος απέναντι στα δημιουργήματα αυτά. Ο φόβος αυτός τον υποδαυλίζει, σχεδόν υποσυνείδητα. «Πλίνθοι της Παλαιστίνης λίθοι της Ιερουσαλήμ ίπτανται στις TV οθόνες. Πόλεις αποστειρώνονται με δάκρυα και αίμα. [...]» Η συνείδηση του καλλιτέχνη εκφράζεται μέσα από την ιδεατή αντανάκλαση της αντικειμενικής και υποκειμενικής πραγματικότητας, μέσω του πολύμορφου συνόλου των ανθρώπινων ψυχικών λειτουργιών. Σε δεύτερο επίπεδο, ο Ευαγγελάτος χρησιμοποιεί την τέχνη ως έκφανση της αισθητικής μορφής της κοινωνικής συνείδησης. Αναφέρεται στην αισθητική του συνείδηση, δηλαδή στην θέση και την σημασία αυτής της μορφής της κοινωνικής συνείδησης μέσα στην ίδια την κοινωνία ως σύστημα. Οι κοινωνικές σχέσεις του ποιητή φιλτράρονται μέσω αισθητηριακών παρατηρήσεων και συγκρίσεων σε βαθμό που συνιστούν αντανάκλαση της ουσίας, της νομοτέλειας, μέσω του αισθητηριακού ισοδύναμού του. Η ουσία και η νομοτέλεια εκφράζονται με τον τρόπο που τους αρμόζει στη νόηση. Υμνείται η ψυχική και η ηθική δύναμη να νικηθούν τα σκοτάδια μέσω της πάλης των αντιθέτων. Στην αισθητική διαρχία ο ποιητής διακρίνει την αντίθεση ωραίου και άσχημου, στην ηθική διαρχία κινείται στην αντίθεση του αγαθού και του κακού, στη λογική διαρχία βρίσκει τις αντίθετες έννοιες και στην νοητική διαρχία αποτυπώνει τη θεωρία που ερμηνεύει τον κόσμο με βάση δύο ανταγωνιστικές αρχές ή δυνάμεις, το αγαθό και το κακό.
Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι η αισθητική αυτή συνείδηση του Κώστα Ευαγγελάτου χρησιμοποιεί σαν όχημα την ποίηση για να δώσει στην έκφρασή του αισθητική φόρμα η οποία αφορά στις σχέσεις, στην μορφή, στις δομές της φύσης και της κοινωνικής πρακτικής. Το μέσον της έκφρασης αυτής είναι η παράλληλη έκφραση των αντιθέτων δηλαδή της αρμονίας και της δυσαρμονίας, της συμμετρίας και της ασυμμετρίας, του ρυθμού, του μέτρου. Η αναζήτηση ισορροπίας, «χρυσής τομής» συνιστά χαρακτηριστικό σημείο τομής δομών – μορφών της φύσης, της κοινωνίας, της τεχνικής, της τέχνης και της ανθρώπινης πρόσληψης. Τέλος, ο ποιητής στο τρίτο επίπεδο αναλύει την γνώση και τις νοητικές μορφές της: την διάνοια και τον Λόγο. Το ταξίδι του αυτό καταλήγει στον νου, την βαθιά ενδοσκόπηση του ποιητή που λέει χαρακτηριστικά: «Ο νούς - ναός και νάμα γεννάει δίκτυο ανατροπής κεντρίζει με την γλώσσα της αλήθειας και θάβει τα ευρήματα της γνώσης.» «Στο δύσβατο κενό του χρόνου ταυτίζεται η μυστική γραφή κάθε παράλληλης αλήθειας.»
«Αντιστασιακή ωδή στον θάνατο η γλώσσα της σκέψης προυπάρχει» Η νοητική εγρήγορση του ποιητή αναζητά την λύτρωση μέσα από την αλήθεια, το αντίθετο της λήθης και της λησμονιάς, αναζητά την λύτρωση που οδηγεί στην ελευθερία του νου και στην έννοια της ανακύκλωσης, με ο,τι αρνητικό συνεπακόλουθο για το σαρκίο θα μπορούσε να προκύψει. Μαρία Ματάλα Δρ. Γαλλικής και Ελληνικής Φιλολογίας Εικαστικός - Κριτικός Τέχνης
Το περιοδικό μας από τις αρχές του 2017 εκτός από την έντυπη κυκλοφορία του ταξιδεύει και μέσω του διαδικτύου, όπου επισκέπτονται τις σελίδες του εκατοντάδες αναγνώστες στον Ιστότοπο: issuu.com/fonilogotexnwn
Εδώ μπορείτε κι εσείς να μας διαβάσετε άνετα ξεφυλλίζοντάς το. Επίσης, μπορείτε να στέλνετε έργα και συνεργασίες σας σε μορφή word, όπως και φωτογραφίες σας, απόψεις ή παρατηρήσεις για την έκδοσή μας, στο e-mail του περιοδικού: flogotexnwn@yahoo.gr
Επιλέγετε, αν είναι δυνατό, τα πεζά κείμενά σας να μην ξεπερνούν τις 1600 λέξεις (2 σελίδες μας) για διευκόλυνση της σελιδοποίησης. Και αν επιθυμείτε, στείλτε μας την ηλεκτρονική σας διεύθυνση για να παραλάβετε το τεύχος που σας περιέχει, ανέξοδα. ~ 55 ~
ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
τ. 28
ΝΙΚΟΣ Α. ΣΑΜΙΟΣ Δημοτική Ιστορία της Καισαριανής Τόμος Ε’ (1975-1990) (2η Περίοδος του Δήμαρχου Παναγιώτη Μάκρη). «Είμαι υποχρεωμένος να θέλω, με τη δική μου ελευ- ρίως, όταν εμφορούνται από ιδέες, όταν συγκροτούνθερία και την ελευθερία των άλλων. Δεν μπορώ να πά- ται οι πολιτικές απόψεις. Αναδεικνύεται η αυθεντικόρω την ελευθερία σαν σκοπό μου, παρά μόνο αν πάρω τητα των χαρακτήρων. Ο ερευνητής και συγγραφέας και την ελευθερία των άλλων, επίσης σαν σκοπό μου». Νίκος Σάμιος, πάντα ως «Αρχειοθέτης» διακατέχεται απ’ αυτό, που έλεγε ο Jacques Derrida «Mal d’ Archives», («Περί ελευθερίας», Ζαν Πωλ Σαρτρ) δηλαδή, το «άλγος του αρχείου». Όταν ταξινομείς Η ιστορία του Δήμου Καισαριανής (μέσα από τα πρα- εγείρεται, η απόλυτη ανυπομονησία, μιας λαχτάρας κτικά του Δημοτικού Συμβουλίου), του ερευνητή και για μνήμη… Σίγουρα, η μαθηματική λογική του, προσυγγραφέα Νίκου Σάμιου, απ’ το έτος 1934 έως το φανώς, είναι ένας εξαιρετικά σημαντικός κλάδος της 1990, είναι ντοκουμέντο. Δεν αφορά μόνο τη «μικρο- γνώσης, και βέβαια, δεν συγκρούεται ούτε υποκαθιστά τη διαλεκτική. Σαν «ορκωτός λογιιστορία», αλλά, ένα κομμάτι της σύγΝΙΚΟΣ Α. ΣΑΜΙΟΣ στής…» καταγράφει/ αναγράφει τη χρονης ιστορίας. (Ιστορία σημαίνει ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ «Σκόνη του χρόνου…» όπως έκανε ακριβής έρευνα). Γιατί, η Καισαριανή ΤΟΜΟΣ Ε΄ 1975-1990 και ο μακαρίτης, σκηνοθέτης, Θεόήταν κέντρο της δρώσας ταραγμέ(2η Περίοδος του Δημάρχου Παναγιώτη Μακρή) δωρος Αγγελόπουλος, στην κινημανης ιστορίας, καθώς εμπλέκονται τογραφική ταινία με τον «φακό» και πολλαπλοί πρωταγωνιστές: «Μέσα με τη μεθοδολογία της λογικής. στις φλέβες αίμα κυλά/ κι όχι νεράκι./ Αφού, η λογική είναι η επιστήμη όχι Κι ως προχωράμε, μας γαυγίζουν πιτων εξωτερικών μορφών της σκέψης, στολιές./ Έτσι πεθαίνοντας θα μεαλλά, των νόμων της ανάπτυξης τενσαρκωθούμε, σε στίχους, σε κα«όλων των υλικών, φυσικών και πνευράβια,/ σ’ έργα τρανά και μεγαλόματικών πραγμάτων». Δηλαδή, της πνοα…» όπως αναφέρει ο ποιητής εξέλιξης ολόκληρου του περιεχομέΜαγιακόφσκι, για την καταγραφή νου του αρχείου και της γνώσης του. των γεγονότων. Σ’ αυτό το ιστορικό Το τελικό σύνολο, αυτό πού γεύεταξίδι του Δήμου Καισαριανής, ο ΕΚΔΟΣΗ ΝΙΚΟΣ Α. ΣΑΜΙΟΣ ISBM: ται ο αναγνώστης, είναι το συμπέραερευνητής Νίκος Σάμιος, με μεθοδικό τρόπο, της μαθηματικής του σκέψης, τακτοποιεί σμα της ιστορίας, που ανήκει η μικροϊστορία… «είναι το τα αρχεία, παράλληλα με τα ιστορικά, εργατικά, πολι- συμπέρασμα της ιστορίας και της γνώσης του κόσμου… τικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, επιστημονικά δρώμενα, » (Β.Ι. Λένιν, Φιλοσοφικά τετράδια). Οι πιο σκληροί αντίπαλοι, ΚΚΕ, Αριστερά, Δεξιά/ ακροδεξιά συγκρούονστην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο. Η ουσία των καταγραφών του Νίκου Σάμιου, προσ- ται. Η ουσία είναι για την αριστερή σκέψη, ότι οι διορίζεται με πολλή ακρίβεια, καθώς λέει: «Ώρες ατέ- δρώντες της εργατικής τάξης, αντιπαρατίθενται. Είναι λειωτες περνούσα τις σελίδες των πρακτικών, παλιές απλοί. Ο ιστορικός τους λόγος έγκειται μόνο, στο όταν φθαρμένες κάπου σύρριζα κομμένες, δείγμα έντασης δρουν, είναι, όλα όσα πρέπει να κάνουν, για να έρθει η και κάλυψης, με κάτι καλλιγραφίες, που δεν ξεχώριζες αποφασιστική ώρα. Της ανατροπής τού συστήματος της τα γράμματα, μα και η σκόνη του παλιού χαρτιού, σου’ αδικίας! Ιστορικά φαίνεται η πολιτική δομή του ΚΚΕ. Οι μπαινε στα ρουθούνια και σου προκαλούσε μια βασα- ιδεολογικά στρατευμένοι είναι απλοί στρατιώτες των νιστική αλλεργία. Κάποτε άρχισα τη σύνταξη, δρόμος λαϊκών αγώνων, της ελευθερίας. Είναι η ανάμνηση του ατέλειωτος, μα το αποτέλεσμα ωραίο, το βλέπεις και Εμφύλιου τού 1944. Σχεδιάστηκε απ’ την αμερικανο- αγτο χαίρεσαι, όπως ο αρχαιολόγος ανακαλύπτει με πολύ γλική παρέμβαση. Απ’ την άλλη μεριά, καταγράφεται μέκόπο και αμφιβολία το άγαλμα ενός θεού…». Κάθε σα απ’ το πόνημα τόσο ετών, η εικόνα της δεξιάς στοιχείο, απλό ή σύνθετο, είναι αυτό που συγκροτεί πολιτικής, των κυβερνητικών απόψεων και κύκλων της. την πληροφορία. Αυτό ονομάζεται αρχείο πληροφο- Όλες οι οικονομικές, στρατιωτικές και κοινωνικές πλευριακό. Σκάβει αρκετά βαθειά στα χώματα της Καισα- ρές, ώστε ο αναγνώστης να είναι ικανός, να κατανοήσει ριανής, και απ’ το μετάλλευμα, κοσκινίζει για να βρει τις συγκρούσεις δύο κόσμων (ΗΠΑ και την Ε.Σ.Σ.Δ). Οι ό,τι χρήσιμο. Ολομόναχος οργανώνει και κατευθύνει αποκρυπτογραφήσεις φαίνονται απ’ τους διαλόγους των το γιγάντιο έργο της καταλογογράφησης του μεγάλου πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου. Τα πλούσια φωαρχείου, των πρακτικών του Δήμου Καισαριανής. Ανε- τογραφικά υλικά, φανερώνουν τους χαρακτήρες της ξάρτητα από «προθέσεις», αν είναι επιτυχές ή όχι, αν- Καισαριανής. Ο διεθνισμός τους, καταγράφεται στην τικειμενικά αποτελεί μιας ανυπολόγιστης αξίας συνει- Γκουέρνικα. Στη σύγκρουση του φασισμού, με τη Δησφορά, στη μελέτη της ιστορίας της Καισαριανής, γε- μοκρατία. (Μια μικρή πόλη 7.000 κατοίκων, απ’ τον βομνικά, και, στη μελέτη τού ρόλου των προσώπων, κυ- βαρδισμό των γερμανικών αεροπλάνων). Σε μια ημέρα
~ 56 ~
2020
ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
σκοτώθηκαν 1.600 άτομα και 900 τραυματίστηκαν σχεδόν όλα γυναικόπαιδα. Η φρίκη του φασισμού! (26 Απριλίου 1937). Ο Πάμπλο Πικάσο, ζωγράφισε την «Γκερνίκα», εκεί «όπου μια κλίκα φασιστική, βούλιαξε την Ισπανία, σε έναν ωκεανό θανάτου- πόνου». Οι καταγραφές - αποτυπώσεις της εργασίας του Νίκου Σάμιου μιας μεγάλης περιόδου (1934-1990), αποκαλύπτουν πολλαπλά γεγονότα: Απ’ τη Μεταξική Δικτατορία –το Αλβανικό Έπος του 1940, την Τριπλή Κατοχή (γερμανική - ιταλική - βουλγαρική)– την απελευθέρωση, και την έναρξη του εμφυλίου, την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, τις διώξεις των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης (ΕΑΜ, ΕΛΑΣ), τη χούντα των συνταγματαρχών (1967). Τη μεταπολίτευση (1974). Ενώνει με τρόπους περίτεχνους τα νήματα της ιστορίας. Διευρύνει τις γνώσεις μας αρκούντως. Αναλογιζόμενος τα πρόσωπα, τα γεγονότα, τις σκέψεις και τις δράσεις των προσώπων της Καισαριανής, μέσα απ’ την ιστορία του Δήμου, αποδεικνύεται σε τελική ανάλυση, ότι η ιστορία φτιάχνεται από ανδραγαθήματα. Οι εμβληματικές φυσιογνωμίες των Δημάρχων, Λ. Μανωλίδη, και Παναγιώτη Μακρή, έδωσαν μια ξεχωριστή πνοή, στην Καισαριανή. Ιδίως ο Παναγιώτης Μακρής υπήρξε ο Πρύτανης των λαϊκών επιθυμιών και κατακτήσεων. Χτύπαγε το χέρι του, όπου βρισκόταν για διεκδικήσεις, από τη Δεξιά και όχι μόνο γραφειοκρατία- της εξουσίας. Ήταν δίκαιος, ταχτικός, πειθαρχικός, ένας πραγματικός κομμουνιστής- του λαού- στρατιώτης δια βίου. Οι πράξεις τους απ’ την πλευρά της μαχόμενης Αριστεράς και του ΚΚΕ, είχαν δύναμη και πάθος. Με το σύνθημα, «καμιά εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο», όπως το θεμελίωσαν οι θεωρητικοί του σοσιαλισμού, Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν, οι αγώνες του ΚΚΕ, της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας. Οι πιο τίμιοι, δίχως επιταγές όψεως και ανταλλάγματα. Τα καλύτερα παιδιά της. Έγιναν αγγελιοφόροι της Ελευθερίας, με την ανθοφορία των ιδεών τους, για μια πλατειά Δημοκρατία. Αντιστάθηκαν στους νικητές, που είχαν την αλαζονεία μιας αιματοβαμμένης εξουσίας, με τον λόγο και τις γροθιές. Το έργο του Νίκου Σάμιου, χρειαζόταν ίσως δεκάδες φοιτητές για διδακτορικές σπουδές. Και το έκανε ένας άνθρωπος, με τρόπο συστηματικό. Τον βλέπω ώρες ατελείωτες στους διαδρόμους των αρχείων του Δήμου Καισαριανής, μέχρι να βγει το αποτέλεσμα. Τη συρραφή των αρμών της ιστορίας, μέσα απ’ τη ζωή της δημοτικής αρχής. Μπορεί να κατανοήσει κανείς το χθες, και, να σχεδιάσει το σήμερα. Να απανθίσει, τα ιστορικά εργαλεία. Κατά της αντί- ιστορίας που σχεδιάζεται απ’ την ΕΕ. Κάτω απ’ τις σιδηρόφρακτες οικονομικές ζώνες- των αποκλειόμενων ζωνών, και, της διευρυνόμενης προϊστορικής βαρβαρότητας του καπιταλισμού. Μας δίνει πολλαπλές πληροφορίες, ο Νίκος Σάμιος. Μπορεί να ανατρέξουν, πολλοί ιστορικοί, στην ανταρτομάνα Καισαριανή, στη «μικρή Μόσχα»…
για να κατανοήσουν τις θυσίες, το Σκοπευτήριο της Καισαριανής, τη θυσία του Σουκατζίδη… Γιατί, οι πρόσφυγες οργανώθηκαν στο ΚΚΕ! Στην πρωτοπορία του ΚΚΕ και πόσο επηρέασαν το εργατικό κίνημα. Το έργο του Νίκου Σάμιου, σε πέντε τόμους, ίσως να αποτελέσει εργαλείο κατανόησης- για έρευνα, της Σχολής Δημόσιας Διοίκησης. Αξίζουν στον ερευνητή και συγγραφέα Νίκο Σάμιο, πολλά λαϊκά διδακτορικά και όχι μόνο. (Λαϊκά διπλώματα από καρδιάς, με τη λαϊκή καταξίωση και αριστεία ήθους). Γιατί, εκτός απ’ τον Θόδωρο Κατριβάνο, (κυρίως, σε νομικές κατευθύνσεις) δεν υπάρχει σχετική ιστοριογραφία πρόσφατη. Αξίζουν πολλά συγχαρητήρια στον Νίκο Σάμιο, γιατί υπήρξε μετριόφρων, επίμονος, αδιάλλακτος και ακριβής. Έβαλε τη σφραγίδα στην τοπική αυτοδιοίκηση. Απ’ το πνεύμα της νέας εποχής, πρέπει να δικαιολογήσουμε την έκδοση των τόμων (πέντε). «Η ιστορία του Δήμου Καισαριανής» με τον υπότιτλο «Μέσα απ’ τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου». Και απορώ, γιατί ο Δήμος Καισαριανής δεν το έχει προβάλλει ή διακινήσει. Μου έρχονται μόνα τους τα λόγια του Γερμανού ποιητή Γκαίτε: «Φίλε μου, τα περασμένα/ είναι για μας βιβλίο με εφτά σφραγίδες/. Ό,τι λέτε πνεύμα της εποχής/, είναι το πνεύμα των αρχόντων/ που ντύνεται η εποχή…». Ο Νίκος Σάμιος, κατορθώνει να στήσει γέφυρες από μια τοπική μελέτη, και της σημειολογίας συνολικά, σε μια σφαιρική κατανόηση του παρόντος, επιτυχώς. Με την αντιπαροχή, αρχίζει η αστικοποίηση και αλλοίωση, του χαρακτήρα του πληθυσμού. Συνεχίζει την παράδοση, του Δήμου Καισαριανής, επιτελώντας μια καταγραφή της ιστορίας της… υπακούοντας στο αυτονόητο καθήκον: «Το πρώτο σου χρέος να νιώσεις μέσα σου, όλους τους προγόνους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο, τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει», έλεγε ο Νίκος Καζαντζάκης στην «Ασκητική». Και αυτό ο Νίκος Σάμιος, το πράττει με ευλάβεια. Μέχρι να θέσει τον «αρουραίο λίθο» του ιστορικού οικοδομήματος… Αφού, ο όρος διανόηση έχει τον όρο: όταν υπάρχει κάποια αλήθεια, αυτό είναι πρόκριμα να λέγεται χωρίς συνθήκες. Ταυτίζεται με τον εθνικό ποιητή Διονύσιο Σολωμό: «Είναι εθνικό ό,τι είναι αληθινό». Αφού σαν πνευματικός άνθρωπος, σαν παλμογράφος μιας ιστορικής περιόδου, μας δίνει όλη τη «διπλωματική ιστορία», μιας οδυνηρής περιόδου. Σαν να είναι ο πρώτος γραμματικός που διαβάζει κείμενο, κάνοντας μια «μαγνητική τομογραφία» στα περασμένα, σε φωτογραφίες της ιστορίας στην Καισαριανή, όπου έπεσε σ’ αυτές πολύ μελάνι… Γιατί, νομίζω η ιστορική εξέλιξη είναι το προϊόν όλου του λαού, όλων των ανθρώπων, που λαμβάνουν μέρος σ’ αυτή. Στους αναγνώστες έγκειται να βρουν, τι σημαίνει αυτό.
~ 57 ~
Παναγιώτης Καραβασίλης
ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Η Μάνα της Καισαριανής Ευτυχία Μουρίκη.
τ. 28
Του Νίκου Α. Σάμιου πλατεία Μαβίλη) τον Παναθηναϊκό 1) Απόσπασμα από το Β’ τόμο και φτάσαμε στις φυλακές Αβέτης ‘’Δημοτικής Ιστορίας της Καισαριανής’’. ρωφ. Πολύς κόσμος, πολύ φασα"Μαρία, αύριο το απόγευμα θα πάω να δω την κόρη ρία, πολλά κάγκελα, πολλοί δεμου τη Μαρία στις Φυλακές Αβέρωφ", λέγει η γιαγιά σμοφύλακες. Περιμέναμε να δούμου στην μητέρα μου. "Πάμε μαζί μητέρα, θέλω να δω με τις δυο γυναίκες πίσω απ' τα κάγκελα. Ήρθε η θεία Μαρία, τη και την Ευτυχία, την κόρη του αδελφού μου". Με πήραν μαζί τους, κατεβήκαμε το δρόμο μας, γνώρισα αμέσως, την ήξερα. "Να περάσαμε απ' τον Άγιο Νικόλα, αριστερά μας ήταν το η Ευτυχία, αυτή με τη μακριά πλερέμα, περάσαμε το νοσοκομείο "Συγγρού", ακολουθή- ξούδα που είναι πλάι στο κεφάλι σαμε τον Ιλισό. Στις πλαγιές του υπήρχαν πρόχειρα της, αυτή σε ξέρει, εσύ δεν την ξέρεις", μου λέγει η σπιτάκια, μερικά παιδιά έπαιζαν, μια νοικοκυρά άπλωνε μητέρα μου και συνεχίζει "τι όμορφη που είναι, τι νιάτα τα φρεσκοπλυμένα ρούχα της, ένα κάρο και δίπλα το κι αυτά, τα τρώει η φυλακή, της ρίξανε στην ασφάλεια μουλάρι που ξεκουραζόταν. Οι δυο γυναίκες συζητού- της Καισαριανής στην οδό Φορμίωνος, πολύ ξύλο, πώς άντεξε; Δεν ακούει καλά, όλο πύον της βγάζουνε με σαν. Που και που ρωτούσα: "Γιαγιά, γιατί βάλανε τη θεία Μαρία στη φυλακή;" σύριγγα απ' το αυτί της". Οι δυο γυναίκες κοίταζαν εμένα πίσω από τα κάγ"Γιατί μίλαγε για τον κομμουνισμό, παιδί μου." κελα, με πλατειά χαμόγελα χαράς, "πω, πω, πώς μεγά"Πόσο θα είναι μέσα;" "Πέντε χρόνια συνολικά." "Τα τρία παιδιά της ποιος τα φροντίζει;" "Ο Βαγγέ- λωσε αυτό το παιδί, πάει στην τετάρτη τάξη, μοιάζει λης, ο μπαμπάς τους, τι να σου κάνει αυτός ο άνθρω- απ' το σόι μας…", λέγει η Ευτυχία. Η γιαγιά μου έπιασε πος, πάει και στην οικοδομή και φροντίζει τα παιδιά κουβέντα με την κόρη της, την ενημέρωνε για τον άνδρα της και τα τρία παιδιά της που τ' άφησε σύξυλα. του". Η μάνα μου συζήταγε με την Ευτυχία, την ενημέ"Μαμά, γιατί βάλανε την Ευτυχία στη φυλακή;" "Γιατί ήθελε να φέρει τον κομμουνισμό στην Ελ- ρωνε για τον πατέρα της, για τις τρεις άλλες αδελφές της. "Μωρή, μας έφερες φουρτούνες στο κεφάλι μας" λάδα". "Πόσο θα καθίσει μέσα;" της έλεγε. Η Ευτυχία ρωτούσε και για την Καίτη, τη "Όλα της τα χρόνια, ισόβια το λένε." μικρότερη κόρη της μάνας μου, που ήταν κι αυτή στην "Μαμά πώς είναι η Ευτυχία;" "Είναι πολύ όμορφη, άσπρη σαν το γάλα, με σγουρά αντίσταση και τη "γλίτωσε". "Σκάσε μωρή, μη μας ακούνε κι έχουμε κι άλλα τραμαλλιά, ίδια η συγχωρεμένη η μητέρα μου η κυραΣταυρούλα, αλλά αυτή παιδί μου είναι αντρογυναίκα, βήγματα" της απαντά. Στην επιστροφή, αφού πια είχε βραδιάσει και οι δεν μπορούσε να την κάνει καλά ο αδελφός μου, χήρος άνθρωπος με τέσσερα κορίτσια, έχτιζε ένα σπίτι στο δυο γυναίκες συζητούσαν συνέχεια, σκεπτόμουν: τι συνοικισμό Ταταύλα, στη Νέα Σμύρνη και οι εργάτες είναι ο κομμουνισμός; Γιατί τόσος κόσμος όταν λέει της μίλαγαν για τον κομμουνισμό. Αυτή φταίει, αυτή αυτή τη λέξη, τη λέει ψιθυριστά; Γιατί είναι τόσος κόπήγαινε κοντά τους, οι άλλες τρεις αδελφές της γιατί σμος στη φυλακή στο όνομα του κομμουνισμού, αφού δεν πήγαιναν; Βέβαια ήταν 14 χρονών, όμως ήθελε λένε ότι αυτός θα φέρει τη δικαιοσύνη; Τι είναι τελικά η δικαιοσύνη; και πήγαινε. ~~ * ~~ Ήταν πολύ συντρέχτρα, βοηθούσε κάθε άνθρωπο κατατρεγμένο και ανήμπορο. Ο αδελφός μου δεν μπο(Συνέχεια από απόσπασμα του Ε’ τόμου ρούσε να την κάνει καλά, την έφερε σε μένα στην Καιτης ‘’Δημοτικής Ιστορίας της Καισαριανής’’). σαριανή να τις κόψει τους δεσμούς με τους εργάτες, αλλά αυτή παιδί μου, εδώ έγινε χειρότερη, έγινε αρχηγός και ο θείος Νίκος, ο πατέρας της τα 'βαλε μαζί Για την Ευτυχία Μουρίκη-Γράβαρη, την επονομαζόμου και κόψαμε τις σχέσεις μας, τι φταίω εγώ όταν μενη ‘Μάνα’, έχω αναφερθεί στο 2ο τόμο της Δημοτιέχω τρεις κόρες, την Ευτυχία και σένα και δουλεύω κής Ιστορίας της Καισαριανής (σελ. 41). Τα επόμενα γραφόμενα, αποτελούν συμπλήρωμα. σε ξένη δουλειά; Η Ευτυχία, που ήθελε να φέρει τον Κομουνισμό στην Παλιά ήρθε ο πατέρας της στην Καισαριανή, συναντήθηκε με την Ευτυχία στη λεωφόρο, την είδε Ελλάδα, όπως έλεγε η γιαγιά μου η Φωτώ, γεννήθηκε αγνώριστη, με αρβύλες, με στολή και με δυο πιστόλια, στις 5 Μαΐου 1925 και αγωνίστηκε με πάθος και δυναμιένα μεγάλο και ένα μικρό, φοβήθηκε ο άνθρωπος. Της κότητα. Ευτυχία, την ερώτησα κάποτε, γιατί σε λέγανε είπε: "Έλα μωρή Ευτυχούλα μου σπίτι, οι αδελφούλες Μάνα, αφού τότε ήσουν 18 ετών; Η απάντησή της ήταν: σου σε θένε". Αυτή ήταν ανένδοτη, του 'λεγε για τον «Γιατί έτρεχα πολύ, βοηθούσα και περιποιόμουνα τους αγώνα, για το λαό, για θυσίες, κι αυτός είδε και απο- τραυματίες, ακόμη και τους τάιζα, και αυτοί λέγανε ότι είδε, έστριψε και κατηφόριζε την Υμηττού. Έκλαιγε, τους φερόμουν σαν να ήμουν η μητέρα τους». Μετά καταδικάστηκε σε θάνατο. Παρά μία τεσσαράκοντα φοέκλαιγε…”. Προχωρήσαμε προς τη "Στέγη Πατρίδος" (σημερινή ρές, ήταν η απόφαση του δικαστηρίου. Η ποινή της
~ 58 ~
2020
ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
μετατράπηκε σε ισόβια και φυλακίστηκε τελευταία στις Το Λάμπρο τον ανέλαβε, ζώντας στο σπίτι του, μια κυφυλακές Αβέρωφ. Προηγούμενα ήταν έγκλειστη και σε ρία από τη Βουλγαρία με την κόρη της, φίλες της Ευάλλες φυλακές. Υπέφερε από το αυτί της, αυτό μάζευε τυχίας, με αντάλλαγμα τη συγκατοίκηση με το Λάμπρο πύον, το οποίο αφαιρούσαν οι γιατροί με σύριγγα. Στην και την παροχή υπηρεσιών προς αυτόν. Μετά από 6 Ασφάλεια, κατά το παρελθόν, είχε φάει πολύ ξύλο (στο μήνες, πέθανε και ο μικρός Λάμπρος που περίμενε τη υπόγειο της Ασφάλειας της Καισαριανής, στην οδό Φορ- μάνα του να γυρίσει. Δεν άντεξε όμως και πήγε και τη μίωνος), που της προκάλεσε κώφωση στο αριστερό αυ- βρήκε. Στην εκταφή της Ευτυχίας, με παρόντες, τον γιο τί. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Είχε και πόνους στη μέση της, οι οποίοι, προήλθαν από το εξής γεγονός. Στη δια- της Πάνο, εμένα, το Νικόδημο Κατσαρέλη και το Βαγσταύρωση των οδών Φορμίωνος και Υμηττού, γινόταν γέλη Πλυτά, ο νεκροθάφτης στέκεται για λίγο και λέει: μάχη ανάμεσα στους συνεργάτες των Γερμανών και «Τι είναι αυτό, κάτι έπιασα, είναι σφηνωμένο στη σπονδυλική στήλη», το κοιτάει και μας το των Ανταρτών του ΕΛΑΣ. Σε αυτή, δείχνει. Ήταν το βλήμα. Τότε, λευτεήταν παρούσα και η Ευτυχία. Η μάχη ρώθηκε η Μάνα. ήταν σκληρή με νεκρούς. Όταν τελείΣτο σπίτι της που την επισκεπτόωσε η μάχη, η Ευτυχία στράφηκε προς μουν όταν ζούσε, μου μιλούσε σαν τη λεωφόρο της Καισαριανής, για να ρήτορας, με ευφράδεια και ταχύτητα, πάρει την ανηφόρα. Τότε ‘έφαγε’ ένα για τους αγώνες της και τις φυλακίβλήμα το οποίο σφηνώθηκε στο πίσω σεις της. Είχε όμως ένα διαρκές παμέρος της σπονδυλικής στήλης της. Οι ράπονο. Αυτοί που συνεργάστηκαν με συναγωνιστές της την σήκωσαν για να τους Γερμανούς για ιδιοτέλεια ήταν τη βάλουν σε ένα μικρό επιβατικό αυπροδότες, πουλούσαν την Ελλάδα, και τοκίνητο και να την μεταφέρουν στο μετά, ήταν πάλι στον αφρό και στον ιατρείο. Όμως, δεν μπορούσε να δικρατικό μηχανισμό. Εμείς ήμαστε τα πλωθεί για να μπει στο αυτοκίνητο και παιδιά ενός κατώτερου Θεού, οι καβρήκαν τη λύση, την έβαλαν να πατάει ταδικασμένοι και περιφρονημένοι, με στον πίσω προφυλακτήρα, όρθια και τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονηκυρτωμένη, που το σώμα της, ακολουμάτων, που στο κάτω-κάτω είμαστε θούσε την πίσω καμπύλη του αυτοκιπερήφανοι γιατί νοιώθαμε πατριώτες. νήτου, με τα χέρια να είναι στηριγμένα Τώρα ποιοι διοικούν ακόμη; στην οροφή του αυτοκινήτου. Η Μάνα της Καισαριανής «Να, διάβασε για να δεις». Ανοίγει Ανεβαίνοντας το αυτοκίνητο τη λεωφόρο, οι σύντροφοί της όταν την είδαν αγκαλιά την ιστορία του 20ου αιώνα. Διαλέγει μια σελίδα σημε το αυτοκίνητο, νόμισαν αρχικά, ότι πρόκειται για μαδεμένη. Διαβάζω: Ο Όρκος του Ταγματασφαλίτη: αστείο. (Μαρτυρία του Αντώνη Καπετανάκη, λαϊκού ζωγράφου, οι πίνακες του οποίου απεικονίζουν τη ζωή «Ορκίζομαι εις τον Θεόν τον άγιον τούτον όρκον, ότι θα υπακούω απολύτως εις τας διαταγάς του ανωτάτου στην Καισαριανή). Ακολούθησε ιατρική φροντίδα. Πολλές φορές, η Ευτυχία, μεταφερόταν από τη φυ- αρχηγού του γερμανικού στρατού, Αδόλφον Χίτλερ. λακή στο Νοσοκομείο για θεραπεία. Στο διπλανό κρε- Θα εκτελώ πιστώς απάσας τας ανατεθησομένας μου βάτι του θαλάμου, ήταν ασθενής, μια συναγωνίστριά υπηρεσίας και θα υπακούω άνευ όρων, εις τας διατατης η οποία είχε ένα γιο, τον Τάσο Γράβαρη. Η γνω- γάς των ανωτέρων μου. Γνωρίζω καλώς ότι, διά μίαν ριμία της Ευτυχίας με τον Τάσο και η θετική στάση αντίρρησιν εναντίων των υποχρεώσεών μου, τας οποίτης μητέρας του, κατέληξε σε γάμο, στις αρχές της ας διά του παρόντως αναλαμβάνω, θέλω τιμωρηθή παρά των γερμανικών στρατιωτικών νόμων». δεκαετίας του 1950. Ο Όρκος του Αντάρτη: Τελικά λόγω ανήκεστης βλάβης της εδόθη χάρη. Ελευθερώθηκε η Ευτυχία μετά από φυλακές που διήρ- «Ορκίζομαι ότι θα αγωνιστώ, ως την τελευταία στακεσαν από το 1945 ως το1956. Εγκαταστάθηκε στα Κά- γόνα του αίματός μου, για την πλήρη απελευθέρωση τω Πατήσια. Από το γάμο αυτό γεννήθηκαν τρία αγό- και ανεξαρτησία της Πατρίδας μου. Για την περιφρούρια. Ο Πάνος, ο Νίκος και ο Λάμπρος, ο οποίος ήταν ρηση των συμφερόντων του Ελληνικού Λαού και την κατοχύρωση και αποκατάσταση των κυριαρχικών διπαιδί με ειδικές ανάγκες. Μου έκανε εντύπωση, η συμπεριφορά του Τάσου, καιωμάτων του. Για το σκοπό αυτό, θα υπακούω στις στην οικογένειά του, μα και αλλού. Ήταν ένας υπέρο- πράξεις της ΠΕΕΑ και θα εκτελώ ευσυνείδητα και πειχος και ευγενής άνθρωπος, καθηγητής της Γερμανικής θαρχικά, τις εντολές των ανωτέρων μου και θα απογλώσσας στο Ινστιτούτο Γκαίτε, με μουσική παιδεία. φεύγω κάθε πράξη που θα ατιμάζει σαν άτομο και σαν Τα δυο αγόρια σπούδασαν, ο ένας μουσική στην Ου- αγωνιστή του Ελληνικού Λαού». Νίκος Σάμιος κρανία και ο άλλος Φυσική στη Μόσχα. Ο μικρός μαΜαθηματικός - πρώην Πρόδρος θήτευε σε ένα ειδικό σχολείο. του Δημοτικού Συμβούλιου Δήμου Καισαριανής. Τα χρόνια πέρασαν. Πέθανε ο άντρα της, μετά πέ~~~ * ~~~ θανε και η ίδια (28-4-2008). Ετάφη στην Καισαριανή.
~ 59 ~
Ο ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ
Η ατμομηχανή της Ιστορίας
«Μία κοινωνία που η ευημερία της εξαρτάται από το κίνητρο του ιδιωτικού κέρδους είναι καταδικασμένη» (Τζορτζ Μπέρναρντ Σω, 26 Ιουλίου 1856 - 2 Νοεμβρίου 1950)
Πέρασαν 231 χρόνια απ' τη μεγάλη αστική επανάσταση στη Γαλλία (14/07/1789). Η γαλλική εξέγερση συνιστά ένα κεφάλαιο στη νεότερη ιστορία - σε διεθνή κλίμακα. Δημιούργησε μια βαθιά δημοκρατική ορθολογική σκέψη στην εξέλιξη της ανθρωπότητας. Στην ιστορική «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» μετά την κατάληψη του φεουδαρχικού φρουρίου της Βαστίλλης βρήκαν καταφύγιο ιδεολογικό οι κατατρεγμένοι. Έστειλαν στο σκουπιδοτενεκέ της ιστορίας τους φεουδάρχες κι όλο το σινάφι που τους στήριζε (βασιλεία, Λουδοβίκων, ευγενείς, κληρικοί κλπ). Η ανακήρυξη της Γαλλικής Αστικής Δημοκρατίας απ' τον επαναστατημένο απλό λαό άφηνε μεγάλες ιστορικές παρακαταθήκες για τα επαναστατικά γεγονότα της Κομμούνας του Παρισιού (1871), της μεγάλης Οχτωβριανής Επανάστασης. Οι διαρκείς πολιτικές - κοινωνικές ανακατατάξεις μπόλιασαν όχι μόνο την Ευρώπη (Επανάσταση του 1821), αλλά όλο τον κόσμο… Η Γαλλική Επανάσταση μπολιάστηκε από τους συγγραφείς Μοντεσκιέ, Βολταίρο, τον προστάτη των κατατρεγμένων Ρουσώ. Ο Μοντεσκιέ (1689 - 1755), με το γνωστό βιβλίο του, «Το πνεύμα των νόμων» (1748), άνοιγε νέους δρόμους για τα ατομικά δικαιώματα - τη διάκριση, το ύφος των νόμων. Ο Βολταίρος (1694 - 1778) τα 'βαλε με τον απολυταρχισμό. Οι απόψεις του για την ελευθερία της σκέψης - την ισότητα, τη δουλεία, τους πολέμους γίνανε οι βασικές αρχές της νέας κοινωνίας. Έδωσε το μέτρο της ελευθερίας του ατόμου - μέσα στο αστικό δημοκρατικό πολίτευμα: «Δεν είμαι σύμφωνος με τη γνώμη σου, αλλά είμαι έτοιμος να δώσω και τη ζωή μου, αν χρειαστεί, για να έχεις το δικαίωμα και την πολιτική δυνατότητα να την υποστηρίζεις». Δύο μνημειώδη έργα «Το κοινωνικό συμ-
τ. 28
βόλαιο» (1743), «Η ανισότης των ανθρώπων» (1753) και ο Λόγος του Ρουσό (1712 - 1778) άγγιξαν τα πιο φτωχά, μεσαία στρώματα. Ο Κάρολος Μαρξ, σε γράμμα στον Σβάιτσερ, 24 του Γενάρη 1865, έγραφε: «Ο Ρουσό αρνήθηκε κάθε συμβιβασμό, έστω και φαινομενικό, με την κρατούσα κατάσταση». Έβαλε τα πρώτα σπέρματα της πάλης των τάξεων: «Όλοι οι αστοί της εποχής του διεκδικούν την ελευθερία! Τη βλέπουν όμως κυρίως σαν ελευθερία της τάξης τους, όχι του λαού…». Αποκάλυπτε με τα γραπτά του ότι ο απολυταρχισμός είναι αταίριαστος με τη θέληση του λαού. Ο Λόγος του είναι επαναστατικός. Διώκεται από τη γαιοκτημονική άρχουσα τάξη. Ο Ένγκελς είπε ότι «Η ανισότης των ανθρώπων» είναι το «διαμάντι της Διαλεκτικής». Ο Γκαίτε είπε ότι με τον Ρουσώ ανοίγει ο καινούριος κόσμος: «Σκοπός της κοινωνίας, είναι η κοινή ευτυχία». Η Γαλλική Επανάσταση θεμελίωσε τα ατομικά δικαιώματα: α) Η κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που κάθε εξουσία οφείλει να σεβαστεί. β) Η οργάνωση της πολιτικής κοινωνίας με τέτοιο τρόπο που να ευνοούνται η ελευθερία, η ισότητα. γ) Η διακυβέρνηση του λαού απ' τον ίδιο το λαό, δηλαδή της λαϊκής κυριαρχίας, έβαλαν τέλος στον απολυταρχισμό και το δεσποτισμό. Υπέρ των αδυνάτων τάχθηκαν στο πνεύμα της οι ρομαντικοί Σατωβριάνδος, Μισελέ, Λαμανέ, οι συγγραφείς Τολστόι, Πούσκιν, Γκαίτε, Ρομέν Ρολάν, Λουί Μπλαν, Καρλάιλ, ακολούθησαν, τα μηνύματά τους. Υπήρξε αποφασιστικός παράγοντας στην εξέλιξη των μεγάλων ιδεών του ορθολογισμού, των ανθρωπιστικών ρευμάτων. Αποτέλεσε τον πρόδρομο των μεγάλων κοινωνικών - δημοκρατικών απελευθερωτικών εξελίξεων για την εργατική τάξη, τους καταπιεσμένους λαούς, με κορυφαία τη Σοσιαλιστική Επανάσταση του 1917. Είναι ένας μεγάλος σταθμός στην Ιστορία της ανθρωπότητας. Υπήρξε η «ατμομηχανή » της Ιστορίας. Παναγιώτης Καραβασίλης
~ 60 ~