Oprawy można podzielić ze względu na materiał, z jakiego zostały wykonane, i ze względu na ich przeznaczenie lub kształt. Zazwyczaj stosowane klasyfikacje mają charakter mieszany. I tak, biorąc pod uwagę materiał, można wyróżnić najczęściej używane oprawy skórzane, nieco rzadziej stosowane oprawy atłasowe, aksamitne, oprawy srebrne i złote, oprawy pergaminowe. Oprawy skórzane mogły być pokryte skórą w całości lub tylko częściowo. Gdy mamy do czynienia tylko z częściowym pokryciem skórą (w jednej trzeciej lub w połowie − tak zwany „półskórek”) i skromnymi zdobieniami, taka oprawa nosi nazwę monastycznej (mnisiej). Jest to nazwa w gruncie rzeczy niesłuszna, bo oprawa tego rodzaju była używana do oprawiania również świeckich ksiąg. Jest to prosta i tania forma, bardzo rozpowszechniona w średniowieczu (skóra maksymalnie dochodziła do połowy szerokości oprawy, zdobienia skóry były bardzo skromne lub nie było ich wcale). Oprawa ołtarzowa, bogato zdobiona (często z użyciem szlachetnych metali i szlachetnych kamieni) była wykorzystywana w przypadku ksiąg liturgicznych, na przykład psałterzy i chorałów. W romańskiej części kolekcji „berlińskiej” przechowywanej w Krakowie nie ma tego typu opraw. Tzw. oprawa „kopertowa” to taki rodzaj, w którym dodatkowy wycięty płat skóry (lub pergaminu) zachodził na przednią część oprawy. W kolekcji „berlińskiej” taką oprawę, pochodzącą z połowy XV wieku, posiada rękopis ital. fol. 155, będący rejestrem przychodów (z ofiar, darowizn, czynszów) klasztoru św. Franciszka w Sienie. Jest to zatem księga o charakterze rachunkowym, praktycznym i takie też księgi najczęściej zyskiwały oprawy tego typu. Oprawa sakwowa stanowiła rodzaj oprawy typowo podróżny. Wystający u góry płat skóry umożliwiał zawiązanie księgi, tak jak się zamykało sakiewkę. Łatwo zatem było taką książkę przewozić. Innym rodzajem oprawy „podróżnej” były książki wysokie i wąskie (niejako format in folio przecięty na pół w pionie), rozpowszechnione we Włoszech, mające prostą oprawę ze skóry cielęcej (nieusztywnianą). Taką księgę łatwo było umieścić w bagażu i w razie potrzeby wydobyć i z niej korzystać. Świetnie sprawdzały się księgi w tym formacie również w warsztatach, sklepach i bankach, stąd był to rodzaj oprawy często używany przez kupców i bankierów, którzy prowadzili swoje zapiski rachunkowe. Już w średniowieczu używano opraw pergaminowych pozbawionych zdobień i jakichkolwiek wzmocnień. W XVI wieku takie oprawy stają się bardzo częste właśnie ze względu na niskie koszty wykonania. Należy pamiętać, że jeszcze w pierwszych wiekach druku, książki nie były sprzeda-
49