July Issue 2012

4

July 2012

FILIPINO

Ni Ace Cielo Marie M. Gonzales

Mahalaga para sa mga kababaihan ang kanilang puri sapagkat sinisimbolo nito ang dangal ng kanilang pagkatao. Subalit paano kung sapilitan itong agawin at nakawin pati ang natitirang respeto sa sarili?

Sa loob ng tatlong taong pananakop ng mga Hapon mga Hapon sa kanilang baryo sa San Juan, Abra at may sa Pilipinas, hindi lamang bakas ng Ikalawang Digmaang hinahanap na isang pamilya. Noong hindi raw makita ng mga Pandaigdig ang kanilang iniwan kundi pati mga peklat na dayuhan ang kanilang pakay, nagtungo sila sa tahanan ng hindi kayang hilumin ng panahon. Sa paglipas ng maraming tenyente del barrio na kanya namang ama. Nagsimula raw taon patuloy pa ring sumisigaw ng hustisya ang mga mag-usisa ang mga Hapon sa kanilang pamilya at ginawang malaking isyu ang hindi kaagad na pagpa-paalam ng kanyang babaeng tinaguriang ‘comfort women’. ama na ang isa sa kanilang kapatid ay nasa Maynila.

Inakusahan ng mga Hapon na guerilla ang Paglaban para sa karapatan

Isa ang organisasyong Liga ng mga Lolang Pilipina kanyang kapatid na nasa Maynila. Sa tagpong ito, itinali o Lila Pilipina sa mga nagsu-sulong upang mabigyan ng ng mga sundalong Hapon ang kanyang ama at binalatan karampatang hustiya ang pang-a-abusong sinapit ng gamit ang bayoneta.

“Sabi ng tatay, ‘anak ko, asawa ko tulungan mga kababaihan sa kamay ng mga Hapon. Nabuo ang samahang ito taong 1994 sa ilalim ng The Task Force on niyo naman ako. Ako’y hirap na hirap na.’ Kami [naman] sinasalukuban namin ang tatay ko kasi ‘yung dalawa naming Filipino Comfort Women.

Sa pahayag ni Rechilda Extremadura, kapatid na lalaki inalayo na nila sa amin. ‘Di ko alam kung saan Executive Director ng Lila Pilipina, nagkaroon ng dinala,” madamdaming pagsalaysay ni Lola Narcisa. matigas Takot daw ang bumalot sa kanyang pamilya subalit n a ‘ t o , ilang mga pagtitipon pagkatapos umamin ng isang Korean national na siya ay inabuso at ginawang comfort dahil na rin daw sa pagsusumamo ng ama ay tinulungan nila n a g d i k i t woman ng mga Hapon. “In 1991 the very first Korean ito. Nang huminto na ang mga Hapon kinaladkad naman siya d’yan ang apoy Comfort woman in the person of Kin Hak Soon, she come out kasama ang dalawang kapatid na babae at sapilitang isinama. ng sigarilyo

“Narinig ko na lang ‘yung huling sabi ng tatay ko, hanggang ngayon and testified before the public about her ordeal.”

Dahil daw sa pag-amin na ito nabuo ang Asian Solidarity ‘Mga anak ko, hirap na hirap ako’… Pagkatapos, nu’ng nasa parang naluto ito.”

Conference na ginanap sa Seoul, Korea na nilahukan ng bundok na kami papuntang garrison nu’ng lumingon na ako, Dahil sa iba’t-ibang women rights advocate. Nang makabalik sa umuusok na ‘yung aming bayan. Kaya ang pagkaalam ko, ang takot, iyak at sigaw Pilipinas ang mga delegado ng nasabing pagtitipon agad tatay ko, nanay ko at dalawa kong bunsong kapatid, isinama na lamang daw ang silang kumilos at sinimulan ang kampanya upang mahanap nila sa sunog natapos ang giyera hindi na namin sila nakita,” nagawa ni Lola malungkot na pag alala ni Lola Narcisa. at matulungan ang mga comfort women dito sa Pilipinas.

Amparo, dahilan Dinala raw sila ng mga Hapon sa garrison subalit upang magalit ang “They started a massive campaign calling all those women and so that time they are able to document 169 comfort dahil sa nabaling braso ay binukod muna siya. Sa araw isang sundalong na palilipatin na siya patungong garrison naganap ang Hapon at laslasin women,” salaysay ni Extremadura.

Sa loob ng maraming taon, inasam nilang makamit kanyang kinatatakutan. ang kanyang ilong.

“Sabi, magaling na ako [pero] dahil nagtagal ako, Nang makita raw na ang katarungang matagal nang hinihingi ng mga comfort women. Maraming kaso na ang kanilang isinampa, subalit kailangang na nila akong ilipat sa garrison ‘dun sa aking mga duguan siya inilublob kapatid. ‘Yun ang sabi nung Nagasaki tapos pinaligo niya na siya ng mga Hapon tila mailap para sa kanila ang hustisyang pinapangarap.

“Syempre sa arena ng legal, [it seems like] we have ko. Sabi niya sa ‘kin ‘Halika dito’ tapos ginahasa niya na ako,” sa drum. nowhere to go. In Philippines, it continues to render out lumuluhang niyang sambit.

“Akala ko Sa muling an unfair decision and that is the Supreme Court of the kung anong Philippines. And so we don’t have anywhere to bring the pagkikita nilang gagawin sa akin magkakapatid, case,” saad ni Extremadura. na papatayin ako niyang Napakasakit daw para sa kanila na sa tagal ng kanilang agad sa tubig. Hindi niya pakikipaglaban para sa katarungan ay wala pa ring napansin ang ko binibitawan. pasa nangyayari hanggang sa kasalukuyan. “That is the very mga Nu’ng matagal na kanyang sad topic of this issue while the Lola’s are aging and then ng siyang nagluJapanese government has no intention to settle this with nakatatandang lublob sa akin, k a p a t i d . legal responsibility.” mga trenta Gustuhin man minuto, ‘yung daw niyang Mapait na kapalaran mga dugo nasirit na. at

Nakalimbag sa libro ng kasaysayan itanong Pag-ahon ko, buo-buo ang mga kalupitang d i n a n a s kamustahin ang na ‘yung dugo, natulo ng mga kalagayan nila nang paisa-isa na lang,” P i l i p i n o ay hindi maaari natatakot niyang pagbamula sa sapagkat bawal Comfort Woman balik tanaw. magkamay ng silang

Makalipas ang isang mga Hapon, usap. linggo, pinaaalis sila ng mga Buhay impyerno raw ang kanilang dinanas sa araw- Hapon sa kanilang lugar at nagbigay lamang subalit may mga tagong kwento pang araw na lumipas. “Paglalabahin, pagpa-plantsahin ‘tsaka pag ng tatlong araw na taning. Dahil dito napilitan nananahan dito. lu-lutuin ka. Pero ‘yung pinaka masakit ‘dun, gagamitin ka ng silang lumikas at pansamantalang manirahan sa Tulad na lamang iba’t ibang Hapon [na] mang ra-rape sa’yo araw-araw.” ibang barrio. Nang subukan nilang bumalik sa Dahil sa matinding pagmamalupit ng mga Hapon, kanilang tahanan, naratnan na lamang nilang sunog ng kay Lola Narcisa Claveria, 82 taong hindi na ito kinaya ng kanyang nakatatandang kapatid at na ito. Wala na rin daw ang mga nakaimbak na mga gulang, k a b i l a n g tuluyan na itong nawala sa sariling katinuan habang ang mas pagkain at kanilang mga alagang hayop. siya sa mga nakababata niyang kapatid ay bigla na lamang nawala at hindi Sa pagna-nais na makabili ng bigas, t i n a g u r i a n g na muling nakita. Sa pagkakataong ito batid ni Lola Narcisa na pumunta si Lola Amparo sa kampo ng mga Hapon. kailangan niyang magpakatatag. comfort women.

Sa pangalawang pagkakataon nalasap niyang muli Nang magkagulo na dahil sa giyera taong 1945 ay ang lupit ng mga dayuhan.

Ibinahagi ni Lola Narcisa inabandona na sila ng mga Hapon at iniwang nakakulong sa “Sinipa ako tapos pinagsa-sampalang kanyang garrison. Akala niya’y iyon na ang katapusan ng kanyang buhay sampal. Nagalit kasi hindi ako nag-bow eh. Hindi n a g i n g at mga kasamahan. “Hiyaw kami ng hiyaw kasi ang akala ko naman alam na ganu’n pala ‘yun. Binilad nila k a r a n a s a n namin tatamaan kami ng bomba buti may nakarinig na mga ako maghapon walang kain-kain, natumba na lang noong taong Pilipino sila ‘yung nagbakbak sa pintuan ng pinagkulungan ako,” paliwanag niya.

1943.

Sa sa’min,” sambit ni Lola Narcisa.

Nagtagal din ng isang taon ang kanilang Hanggang ngayon ay sariwa pa rin sa alaala ni patitiis subalit dahil wala na silang makain, murang edad na 14, hindi Lola Narcisa ang kanyang pinagdaanan at kung sana raw napagpasyahan ng kanyang mga magulang na niya inakalang ay mabubuhay pa siyang muli, ayaw na niyang maranasan bumalik na lamang sila sa kanilang barrio at tumira mararanasan ang ganung pangyayari sa kanyang buhay. Sa kaibuturan ng sa paaralang hindi sinunog ng mga Hapon. Subalit ang lupit ng kanyang puso, hindi niya maiwasang maghinanakit. pagkaraan ng isang linggo ay may mga “Naiiningit ako sa inyo pag nakikita ko na walang dumating na Hapon at binihag si Lola mga Hapon sa kanilang buong sagabal sa buhay niyo. Hanggang ngayon pag nakikita ko ‘yung Amparo sa murang edad na 15. mga kabataan na nagsasaya, ang kaisipan ko kung hindi sana pamilya.

“Sabi ni Captain Kudama, M i n s a n dumating ang mga sundalong Hapon siguro maski na papano ‘Civilian civilian’ tapos tinalian na rin ako eh daw ay may ‘di nangyari sa’kin ‘to,” lumuluha niyang paliwanag. ‘di apat na kaming babaeng nakatali. Umakyat pumuntang kami ng bundok, naghahanap ng kuta ng mga Pilat ng nakaraan guerilla,” ani ni Lola Amparo.

Tahimik na buhay lang naman sana ang nais ni Lola Pakiramdam ni Lola Amparo ay wala siyang Ampar0 (hindi niya tunay na pangalan), 83 taong gulang magawa at napakasakit nito para sa kanya. subalit ito’y hinadlangan nang pagdating ng mga Hapon sa Nang makarating na sila sa sinasabing kuta, kanilang lugar. Pilitin man daw niya ay hindi niya makalimutan wala nang naabutan pang mga guerilla. Hindi ang unang marahas na pagkakataon nang lusubin sila ng mga nagtagal ay pinagsamantalahan na sila ng mga Hapon sa Barrio Sipukot, Camarines Sur. sundalong Hapon. “Naglatag na ng lona, ang katabi

Taong 1943, noong minsan daw na maiwan sila namin puro mga Hapon. Ang nang-rape sa’min nu’ng ng kanyang tiyahin sa bahay, may mga Hapon na biglang gabing ‘yun, anim na Hapon. Syempre kahit na anong dumating. Tila raw may kailangan ito subalit hindi niya gawin sa ‘min nu’n, ‘di kami makatanggi kasi may maintindihan sapagkat hindi siya marunong mag salita ng mga baril sila at bayoneta. Nakakatakot din baka kanilang wika. Laking gulat na lamang daw ni Lola Amparo ng kung anong gawin sa ‘min. ” may isa pang Hapon na lumapit sa kanya.

Sumasagi raw sa isip niya na tumakas subalit

“Nagtindig na ako, wala naman kasi akong maisagot. hindi niya maituloy. “Hindi kami makatakas gawa ng Ngayon, may lumapit sa ‘kin na isa pang Hapon. Pinaso ako ng nakatali kami, kalahating dipa lang ang pagitan namin sigarilyo [sa may kanang pisngi]. ‘Yung mga upos hanggang sa isa’t isa. Tsaka palagi kaming kasama kahit san ngayon kinukudkod ko ‘di maalis. Itong [peklat sa mukha] magpunta ang mga Hapon.”

Ipagpatuloy sa pahina 14...

“Paglalabahin, pagpaplantsahin ‘tsaka paglu-lutuin ka. Pero ‘yung pinaka masakit ‘dun, gagamitin ka ng iba’t ibang Hapon [na] mang ra-rape sa’yo araw-araw.”

-Lola Narcisa Claveria

Dibuho ni Ralph Michael R. Nochete Latag ni Richelle Mae B. Bautista