Hussem Festivalkrant by Fanny Evers

HUSSEM FESTIVALKRANT

A T O K A EATER D

: T R E E T PRESEN E

EN H

festivalprogramma interviews reportages foto’s HUSS’EM jeugd&jong en heel veel meer...

Foto: Martien Coppens / Nederlands Fotomuseum

NE E R E

UITGAVE 1 SEPTEMBER 2011 MET DANK AAN DEN HAAG CENTRAAL

GRA GRA TISPR ANT MMAK O WAR GOEDB R EN! E

Een krant met smaak

Neem nu voor â&#x201A;Ź 69,95 een jaarabonnement! Kijk op www.denhaagcentraal.net of bel onze abonneeservice: 0172 - 476085

HUSSEM FESTIVALKRANT ◊ PAGINA 3

WELKOM BIJ HET HUSSEM FESTIVAL, WELKOM IN THEATER DAKOTA!

In oktober opent Theater Dakota zijn deuren in ZUID57, waar ook de enig bewaard gebleven wandschildering van Willem Hussem zich bevindt. Dit prachtige kunstwerk siert de toegang tot de filmzaal. De restauratie ervan is voor ons de aanleiding voor het Hussem Festival. Theater Dakota is méér dan alleen een theater, een filmzaal en een studio. Vanuit ZUID57, waar ook Koorenhuis Escamp en 27 creatieve en ambachtelijke ondernemers zijn gevestigd, willen we kunst en cultuur voor een breed publiek in Den Haag Zuidwest een flinke oppepper geven. Het Hussem Festival past bij onze ambitie.

We boffen dat we in het prachtige pand zitten dat architect Sjoerd Schamhart in 1957 voor HBS Zuiderpark ontwierp. En wat een geluk dat hij zijn goede vriend Willem Hussem destijds vroeg om een wandschildering te maken!

educatieve workshops. Er zijn lezingen, concerten, voorstellingen en rondleidingen. Het festival eindigt met een feestelijk weekend waarin de gerestaureerde wandschildering centraal staat.

Het Hussem Festival vindt in heel Den Haag en zelfs daarbuiten (Heerenveen!) plaats. Tal van organisaties en individuele Hagenaars werken aan het festival mee.

In deze speciale Hussem Festivalkrant vind je het uitgebreide programmaoverzicht, achtergrondartikelen, interviews, observaties en veel beeld. Een uitgave om bij je te houden.

Willem Hussem was eigenlijk al een klein beetje vergeten. Daar gaan we met het festival wat aan doen. Je kunt geraakt worden door zijn abstracte schilderijen, door zijn ogenschijnlijk eenvoudige gedichten, door zijn krachtige stalen beelden of door zijn op Oosterse kalligrafie geënte tekeningen. Bij Hussem vind je altijd wel iets. Omdat zijn kunst zo toegankelijk is, gaan we veel mensen bereiken met het festival: kinderen en jongeren, kunstliefhebbers, Hagenaars die in de geschiedenis van de stad geïnteresseerd zijn, bewoners van Den Haag Zuidwest (waar veel van zijn werk te zien is), en verder iedereen die wel eens wil weten; ‘Willem Hussem, wie is dat dan?’

Het Hussem Festival is tot stand gekomen in samenwerking met twintig enthousiaste partnerorganisaties, die allemaal wat met Hussem bleken te ‘hebben’. Zes fondsen, de Gemeente Den Haag én twee grote sponsors maakten het festival mogelijk. Veel dank daarvoor!

We hebben gekozen voor twee duidelijke lijnen in het festival: – kennismaken met de kunst van Willem Hussem en ervan genieten; – Willem Hussem in zijn tijd: de unieke naoorlogse Haagse kunstwereld.

Paul Cornelissen Theater Dakota, Festivaldirecteur

P7/ P8/ P9/10/ P4/ P5/9/17/21/ P11/12/13/ P14/ 6/ P16/ 7/ P.8

EEN ZIEKENHUIS IS GEEN MUSEUM

De geschiedenis van Hussems Bètatron-serie

WIE IS WILLEM HUSSEM DAN?

P.4 De dozen van Hussem Memorabilia uit het Letterkundig Museum P.4 Hoe restaureer je een Hussem?

QUOTE

P.5/9/17/21 Portrettenserie door Johan Nieuwenhuize

P.6

P.7

PULCHRI KUNSTENAARS REFLECTEREN OP HUSSEM

THEATER DAKOTA: 15 VEELGESTELDE VRAGEN

Ik wens je tijdens het Hussem Festival veel plezier en veel bijzondere ontdekkingen toe.

Gedurende de festivalmaand kun je in heel Den Haag en in Heerenveen tentoonstellingen bezoeken en meedoen aan

P.7 Zeven meter Hussem Spannende zoektocht naar een verloren Hussem en een nieuwe plek

P.4

Tot slot een bijzonder woord van dank aan Frank Hussem, de zoon van Willem. Hij staat ons al twee jaar met raad en daad, met mooie verhalen en met veel waardevol materiaal terzijde.

P.9 Brief aan Willem Hussem door Erik Bos

P.10 Zelf een Hussem aan de muur? My first Art Collection geeft tips P.11

LOCATIES EN PLATTEGROND

INFO! FESTIVAL

PROGRAMMA INFO! HUSSEM FESTIVAL FESTIVAL P.12/13

VORMEN VAN RUIMTE

P.14 Tentoonstelling in Museum Belvédère, Heerenveen

P.16 Dichtwerk Met o.a.: Frans de Leef, Workshop Kijken, Zien en Schrappen en dichtwerk van Plint

P17/

P.17 De tijdloze voorstelling Speciale nachtvoorstelling in de Haagse Kunstkring

MUSEUM MEERMANNO EXPOSEERT MEESTERS DER VERTELKUNST

P.17

P19/ P20/ P21/ P22/23/ WILLEM HUSSEM / ZONDER TITEL

HET HUSSEM FESTIVAL ZET DE HELE MAAND OKTOBER DE SCHIJNWERPERS OP ÉÉN VAN DE MEEST OPMERKELIJKE HAAGSE KUNSTENAARS VAN DE 20E EEUW: SCHILDER / DICHTER / BEELDHOUWER WILLEM HUSSEM (1900-1974).

FOTO: JOHAN NIEUWENHUIZE

ities expos hops s work en lezing llingen onthu ow talksh films k muzie

P.18 Galerie Nouvelles Images in beeld P.20

FILMPROGRAMMA HUSSEM FESTIVAL

P.21 Toekomstig erfgoed De toekomst van wederopbouwkunst

HUSS’EM

P.22 Voor jeugd & jong P.23 Colofon

PAGINA 4 ◊ HUSSEM FESTIVALKRANT

MONIQUE EN FRANK HUSSEM BEZOEKEN HUN (GROOT-)OUDERLIJK HUIS. ◊ DOOR PAUL CORNELISSEN

Den Haag, Schilderswijk, Mijtensstraat, woensdagmiddag 17 augustus 2011, het is prachtig weer. Als Frank Hussem (1931) aan komt lopen, begint hij meteen te vertellen. “Hier op het pleintje voor ons huis stonden drie grote lindebomen. Vader rookte in de oorlog van de lindebloesem, er was immers geen tabak. Het stonk verschrikkelijk.“ We lopen de atelierwoning aan de Mijtensstraat binnen waar Willem Hussem met zijn vrouw Anna en zijn zoon Frank vanaf 1937 woonde. Hussem overleed hier in 1974 en Anna bleef er wonen tot 1995. We worden ontvangen door beeldend kunstenaar Marc Claeijs; hij woont en werkt nu in het huis dat zo enorm met Hussem verbonden was en is. Frank vertelt verder in het halletje: “Jan Cremer stond hier rechts te schilderen. Hij kwam natuurlijk ook om mee te eten, want moeder, ach ja, die kookte veel en lekker.“ Frank kijkt rond. Hij is hier sinds 1995 niet meer geweest. “Hé, die kast staat er ook nog steeds! Daar stond ik als jongetje vaak achter, ik speelde dan dat de tram eraan kwam.“ Franks dochter Monique heeft goede herinneringen aan de vele logeerpartijen bij oma en opa. “Het stond hier vol met rotzooi, ongelofelijk.“ We zitten in Hussems atelier met het grote boograam op het noorden, waar prachtig licht door binnenvalt. Marc Claeijs: “Dit atelier heeft me geholpen om weer te gaan schilderen, het vroeg er gewoon om. Het is een perfecte plek voor een kunstenaar.“ VERTELT HUSSEM FRANK EVERS FANNY FOTO’S

DE DOZEN VAN HUSSEM REINWARDT ACADEMIE STUDENTEN ONDERZOEKEN TIENTALLEN MEMORABILIA IN HET LETTERKUNDIG MUSEUM ◊ DOOR FANNY EVERS

Zeven zuurvrije kartonnen dozen vol met schetsen, kaarten, brieven, gedichten, plakboeken, foto’s, krantenknipsels en uitnodigingen: het leven van Willem Hussem is deels veilig opgeborgen in de archieven van het Letterkundig Museum.

Frank vertelt hoe zijn vader de dag indeelde. Om acht uur ontbijt op bed van moeder, dan soms alvast aan gedichten werken op de typemachine die vlakbij het bed stond. Om negen uur in het atelier aan het werk. Als er getelefoneerd moest worden

Guido Gerrichhauzen (Roosendaal, 1984), volgt de Engelstalige master Museology en verwacht in 2012 af te studeren. Kende je Willem Hussem voordat je met dit project begon? Ik kende Willem Hussem wel, maar niet echt goed. Tijdens een bezoek aan het Dordrechts Museum heb ik ooit één van zijn werken gezien.

Welk item maakte de meeste indruk op je? Zijn schetsen hebben op mij de meeste indruk gemaakt. Vanuit zijn schetsen kun je namelijk hele patronen en vormen herkennen. Als het ware ervaar je zo zijn proces tot een eindproduct.

Wat ben je over Willem Hussem te weten gekomen vandaag? Het in contact treden met andere culturen was voor Willem Hussem een inspiratiebron. Daarna gaf hij hier in zijn gedichten of schilderijen een eigen draai aan, wat prachtige werken opleverde.

√

Carolina Alvarez (Gijon Spanje, 1975), is net afgestudeerd in de richting Beheer en Behoud met een onderzoek naar de (ethische) grenzen van het verzamelen en beheren van street art. Studeert tevens kunstgeschiedenis.

Kende je Willem Hussem voordat je met dit project begon?

√

Welk item maakte de meeste indruk op je?

Exhibition Direction en studeert in 2012 af.

Kende je Willem Hussem voordat je met dit project begon? Nee, ik kende Hussem niet van tevoren.

Welk item maakte de meeste indruk op je? Ik heb nog niet alle dozen in kunnen kijken, maar een van de mooie dingen vond ik de schetsboekjes. Dit omdat je dan ziet dat hij aan het oefenen is met lijnen en vormen en hoe hij hiermee het best iets kan weergeven.

Wat ben je over Willem Hussem te weten gekomen vandaag? Als ik kijk naar wat er over hem is gezegd en wat ik zelf heb geproefd, dan was Willem Hussem een vriendelijke, slimme en bijzondere man.

Monique vertelt dat haar grootvader geen hartstochtelijke opa was. De kleinkinderen werden min of meer gedoogd. Anna Hussem was erg zorgzaam, ook voor de grote stoet collega-kunstenaars en vrienden die de Mijtensstraat frequent bezochten. Rinus van den Bosch, Livinus van de Bundt, Jan Roëde en Jaap Eggens; ze wisten allemaal haar bouillonsoep en de fijnste sherry, die altijd in huis was, te waarderen. Willem vond het niet erg om op zijn vingers gekeken te worden tijdens het schilderen, hij kon eindeloos met zijn bezoek praten over de keuzes die hij maakte. Commentaar was welkom. Frank: “Moeder heeft hier heel wat uren gezeten, ze moest aandachtig naar de schilderijen en tekeningen kijken en zeggen of het goed was. Zijn gedichten las ze ook. Ook als het niks was dan zei ze dat, haar mening was erg belangrijk voor vader.“ Dit deel van de Haagse Schilderswijk veranderde langzaam. Nu wonen er geen katholieke gezinnen met tweeëntwintig kinderen meer, zoals toen, maar de Servische familie die destijds al meubels kreeg van Anna nog wel. De buurt wist wel dat hier kunstenaar Willem Hussem woonde. Frank: “Hij legde de doeken gewoon plat op straat om eraan te werken. Ja, ze zagen hem vaak aan het werk.“ Frank Hussem is een enorm goede en inspirerende verteller over het leven en werk van zijn vader. De tijd lijkt door zijn verhalen stil te staan en tegelijk vliegt de middag om. Aan het eind vraagt Marc Claeijs aan Frank om een dichtregel van zijn vader te kiezen, die hij in bladgoud op de gevel zal zetten, als hommage. Frank zal erover nadenken. “Donderdag heb ik hem voor je bij me.“ Met dank aan Marc Claeijs / www.marcclaeijs.nl

OON TENTLLING STE

√

Drie studenten van de Reinwardt Academie in Amsterdam onderzoeken deze ‘zeven dozen’. Een selectie van de memorabilia wordt tijdens het Hussem Festival tentoongesteld in Theater Dakota.

Kim van Rens (Nijmegen, 1987), volgde de minor

liep Willem in trainingspak, zijn pyjama er nog onder, naar de sigarenman verderop. Rond één uur lunchten Anna en Willem. En wel een behoorlijk goede lunch, ze namen het ervan. Dat bourgondische verraadde hun goede komaf. Zo rond half drie toog Willem naar Bodega de Posthoorn. “Ja, echt élke dag.“ herinnert Frank zich.

Nee, helaas. Een aantal briefjes met schetsen en ideeën, een gedicht van Wang Wei en een Chinees teken. Dit maakte het proces achter de schilderijen veel duidelijker. We vonden poëzieboeken van Wang Wei en van Hussem. Kort daarna kwam ik een artikel tegen van Pierre Janssen: ‘Willem Hussem schreef een letter, die niemand kent. Een charmant gebaar in wat gele verf.’ Het voelde alsof alle stukjes van de puzzel bij elkaar kwamen.

Wat ben je over Willem Hussem te weten gekomen vandaag? Ik kwam meer te weten over zijn creatieve proces en wat hem inspireerde. Ik had eerder over hem gelezen, maar begrijp het nu veel beter. De items zijn visueel sterk en inspirerend, ze brengen je in de sfeer van Hussems inspiratie en zijn belevingswereld.

∫

DE DOZEN VAN HUSSEM, ONDERDEEL VAN ‘HUSSEM IN THEATER DAKOTA’ Oktober 2011 / Maandag t/m vrijdag 11.00-17.00 uur / Zaterdag 11.00-16.00 uur / en in Festivalweekend / Theater Dakota / Gratis entree

Hoe restaureer je een Hussem? sch

stop deur

lacun

kau

wgo

s vuil klodder

Aafje Bouwhuis en Nanon Journée stonden in de zomer van 2011 voor de uitdaging om de enig overgebleven, grote wandschildering van Willem Hussem te restaureren. Hussem maakte de wandschildering in 1957 in de toen nieuw opgeleverde Zuiderpark HBS, ontworpen door architect Sjoerd Schamhart. Duizenden leerlingen, leerkrachten en andere bezoekers passeerden sindsdien het werk. En nu Theater Dakota zich er vestigt en het werk in volle glorie wordt hersteld, kunnen opnieuw duizenden mensen van deze bijzondere Hussem genieten.

HUSSEM FESTIVALKRANT ◊ PAGINA 5

QUOT E

‘JAAP MAAKTE DE LIJSTEN VOOR HUSSEMS WERK.’ “Hussem had graag gelijkgestemden om zich heen. Mijn man Jaap is dat jarenlang geweest. Drie keer per week was hij op Hussems atelier, waar hij ook altijd een hapje mee at. Jaap maakte de lijsten voor Hussems werk. De techniek waarmee hij dat deed, heeft hij zelf bedacht. En ik herken ze uit duizenden! Als je mij een Hussem geeft, zie ik aan de schroefjes in de lijst of het een echte ‘Eggens’ is. Eens zag ik een Hussem hangen waarbij de lijst niet van Jaap was. Toen besefte ik me: er zijn ook lijsten voor en na Jaap geweest…”

signatuur willem hussem lacunes kauwgom scheur

klodders vuil deurstop

K B J

D E

M A

√

ROOS EGGENS MET EEN SCHILDERIJ VAN WILLEM HUSSEM / (ZONDER TITEL / OLIEVERF OP DOEK / 70 X 60 CM / 1956 / COURTESY GALERIE NOUVELLES IMAGES) / JAAP EGGENS MAAKTE DE LIJST / FOTO: JOHAN NIEUWENHUIZE

Roos Eggens (Sassenheim, 1946)

boor gate

hussem signatuur willem

boorgat

De feiten

De uitdagingen voor Bouwhuis en Journée

De werkwijze

– Ten tijde van de restauratie is de wandschildering 54 jaar oud – De wandschildering is 9,65 meter breed en 3,25 meter hoog – De schildering is aangebracht op een droge ondergrond (geen fresco) – Hussem gebruikte onverdunde verf – De onderste anderhalve meter is meer beschadigd dan het boveste deel. Dit komt door het gebruik van het gebouw (er tegenaan hangen, tassen neergooien, kauwgompjes plakken) – De structuur van de muur is zeer grof en heeft veel stof gevangen

– Uitvinden welke verfsoorten Hussem gebruikte. Het bleek niet slechts caseïne tempera te zijn, maar wellicht ook acryl? – Boorgaten, een scheur, een ijzeren deurstop… – De afwijkende kleur groen rechts naast de deur. Een eerdere restauratie? – Het onderscheid tussen lichte beschadigingen en de oorspronkelijke structuur is klein, er moet dus met grote voorzichtigheid geretoucheerd worden – Zorgen dat het herstelwerk technisch zichtbaar blijft, omdat dat in de toekomst nodig kan zijn

Stap 1: Reinigen Met een Akapaspons van latexrubber wordt de muur ‘droog’ gereinigd, de grijze sluier op het werk verdwijnt. Het hardnekkige vuil wordt vervolgens ‘nat’ gereinigd. Per vlek of vuil wordt apart getest welk (oplos)middel het meest geschikt is.

OON TENTLLING STE ∫

HUSSEM ONTHULD! ONDERDEEL VAN ‘HUSSEM IN THEATER DAKOTA’ Onthulling op 1 oktober om 16.00 uur / Maandag t/m vrijdag 11.00 -17.00 uur / Zaterdag 11.00-16.00 uur / en in Festivalweekend / Theater Dakota / Gratis entree

∫

Stap 2: Repareren Gaten worden ingepleisterd met een stabiele mortel op basis van kalk. De scheur wordt geïnjecteerd met injectielijm, ook op basis van kalk. Per gat wordt goed gekeken naar de afwerklaag van de oorspronkelijke ondergrond. Dat is de basis van elke reparatie.

∫ Op 1 oktober 2011 wordt de gerestaureerde wandschildering feestelijk onthuld tijdens de opening van het Hussem Festival. Je bent van harte welkom in Theater Dakota vanaf 16.00 uur.

Onderdeel van het filmprogramma tijdens het Hussem Festival is de documentaire die Henk Augustijn maakte over de restauratie van de wandschildering. Zie pagina 12 en 13 voor het hele programma.

Stap 3: Retoucheren De gaten en scheuren die ingepleisterd zijn, worden geretoucheerd met professionele acrylverf. Aquarel en gouache worden ook vaak gebruikt, maar Hussems kleuren vragen meer ‘body’. De verf wordt visueel net iets anders aangebracht dan het origineel, om het technisch onderscheid zichtbaar te maken. Dit kan in de toekomst nodig zijn, bij lekkage of verkleuringen bijvoorbeeld. Zeer belangrijk: geen vernis! Muurschilderingen zijn verbonden met het gebouw. De ondergrond moet kunnen blijven ademen, omdat het gebouw schommelt in temperatuur en luchtvochtigheid. Vernis kan ervoor zorgen dat vocht zich ophoopt en dat kan de verfhuid beschadigen.

PAGINA 6 ◊ HUSSEM FESTIVALKRANT

1952), studeerde van 1981 tot ’86 Monumentale Vormgeving aan de AKI in Enschede. Hij is sinds 2004 lid van Pulchri Studio.

Pim Piët (Den Haag, 1954), studeerde van

1973 tot ’77 aan de Vrije Academie in Den Haag. Hij is sinds 2006 lid van Pulchri Studio.

“De werken van Hussem bleven je bij. De schilderijen die mij het meest aanspraken waren altijd eenvoudig van opzet, met een éénduidige vorm, vanuit een gebaar, een emotie gemaakt. Ze kwamen over als een bezweringsteken en in de uitvoering was het geheel beslist poëtisch te noemen. Ik maak ook gebruik van non-figuratieve elementen die in mijn geval vaak een geometrische oorsprong hebben. En ook bij mij gaat het altijd om een of enkele basale vormen in een zekere verhouding tot elkaar en het formaat van het doek. De poëzie van Hussem lag in het persoonlijke handschrift en in mijn werk is dat niet anders. Ik denk dat Willem Hussem het er mee eens zou zijn geweest als we zouden zeggen dat het streven altijd is geweest om werk te maken met een zekere verbeeldingskracht: helder, eenvoudig en krachtig.”

“Het werk van Willem Hussem zag ik eind jaren ’70 voor het eerst bij Nouvelles Images of bij het Gemeentemuseum in Den Haag. Het grote gebaar en de directheid van zijn werk vallen vooral op. Als je door de zalen van Pulchri Studio liep, dan viel zijn werk er een beetje buiten. Veel werk uit die tijd was keurig netjes binnen de gangbare normen, soms erg academisch en goed voor boven de bank. Terwijl zijn werk direct, zonder poespas, spontaan met een helder gebaar op het doek geschilderd was. Je kon er niet omheen, je hield ervan of niet. Vooral deze mentaliteit en dat gebaar spraken mij aan. Net als zijn kalligrafie en dichtkunst, twee interesses waar ook mijn belangstelling naar uitgaat en die ik op een hele eigen manier in mijn werk gebruik en verwerk.”

Marja van Bijlevelt (Woerden, 1952), studeerde van 1999 tot 2004 aan de Vrije Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Zij is sinds 2005 lid van Pulchri Studio.

Marlies van Boekel (Den Haag, 1952),

“De schilder Willem Hussem heeft zich jaren geconcentreerd op de ontwikkeling van zijn handschrift in combinatie met de penseelstreek. Het leverde spannend werk op met een grote mate van vitaliteit en ritme. Dat ik aan deze tentoonstelling meedoe, heeft te maken met een aantal overeenkomsten tussen zijn werk en het mijne, zoals de kracht van de penseelstreek, de soberheid en de klaarheid. Ook zijn het bij hem heel vaak uitsneden, net zoals bij mijn werk. Verschillen zijn er ook: Willem Hussem werkte vrij pasteus, mijn werk is transparanter. Ook zijn Hussems kwaststreken kort, en als ze langer zijn, stoppen ze steeds eventjes. Bij mij lopen alle kwaststreken door en stoppen niet halverwege. Deze verschillen en overeenkomsten zijn voor mij de aanleiding geweest om mee te doen aan deze tentoonstelling en ik hoop op een spannende wisselwerking!”

“Bij de tentoonstelling baseer ik mij op de bloemlezing Warmte vergt jaren groei uit 1992. Binnen de stedelijke omgeving van Den Haag heeft Hussem veel oog voor de natuur die steeds, hoe klein ook, om hem heen aanwezig is: een weerspiegeling van de lucht in een plas, een treurwilg die verdubbeld wordt in een gracht, de wind die plotseling opsteekt. Hij zoomt in op kleine stukjes werkelijkheid die zijn aandacht trekken en diepere filosofische lagen beroeren. De foto’s die ik laat zien uit de serie Urban Landscape zijn gemaakt in Den Haag en tonen reflecties in de grachten. Ik zoom zo ver in dat de stadsgracht natuur wordt en je alleen nog water, lucht, waterlelies, bomen en bladeren ziet. Ik geef ze titels mee, ontleend aan de dichtregels over water van Willem Hussem, zoals ‘de stortregen voert de bloesem mee’.”

studeerde van 1986 tot ‘91 aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Zij is sinds 2008 lid van Pulchri Studio.

THEATER

FILM

Urban Landscape 29 / 120 x 30 cm / 2011 Urban Landscape 24 / 120 x 30 cm / 2011

Touch again… / 100 x 60 cm / 2010 Thinking about… / 100 x 60 cm / 2011

marlies van boekel

Filosofen, dichters, kunstenaars, maar ook Oosterse kalligrafie en de natuur vormden inspiratiebronnen voor Willem Hussem. In 1936 werd hij lid van Pulchri Studio, waar hij op zijn beurt Haagsche schilders beïnvloedde in hun stijl en denken. In 2011, 75 jaar later, laten Pulchri kunstenaars zich opnieuw inspireren door het werk van Hussem. In het kader van het Hussem Festival werden zij uitgedaagd werk te maken naar aanleiding van de Bètatron-serie, zijn wandschildering in de voormalige HBS Zuiderpark, zijn dichtwerk en/of zijn persoon. De werken worden tijdens het festival tentoongesteld in Theater Dakota. Enkele deelnemers vertellen hier alvast over hun eigen stijl en hun reflectie op Willem Hussem.

marja van bijlevelt

Hans Ensink op Kemna (Hengelo,

pim piët

Zonder Titel / 35 x 30 cm / 2009 Zonder Titel / 50 x 40 cm / 2009

hans ensink op kemna

◊ DOOR FANNY EVERS

BEELDENDE KUNST

OON TENTLLING STE ∫

ODE AAN WILLEM HUSSEM, ONDERDEEL VAN ‘HUSSEM IN THEATER DAKOTA’

Zonder Titel / 24 x 24 cm / 2010 Zonder Titel / 24 x 24 cm / 2011

‘IN MIJN WERK IS DAT NIET ANDERS’

PULCHRI KUNSTENAARS REFLECTEREN OP WILLEM HUSSEM. ODE AAN WILLEM HUSSEM HELE FESTIVALMAAND TE ZIEN IN THEATER DAKOTA.

Oktober 2011 / Maandag t/m vrijdag 11.00-17.00 uur / Zaterdag 11.00-16.00 uur / en in Festivalweekend / Theater Dakota / Gratis entree

ETEN&DRINKEN

CURSUSS

ONDER NEMEN

Iets voor u? ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Vestia Den Haag Zuid-West verhuurt in ZUID57 hoogwaardige en lichte bedrijfsunits aan (startende) creatieve en ambachtelijke ondernemers. Deze units maken onderdeel uit van het nieuwe kunsten cultuurcentrum van Den Haag Zuidwest. Er zijn nog enkele units te huur. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Units van 25 tot 135 m² // Voor (startende) ambachtelijke en creatieve ondernemers // €90 m² per jaar (bruto verhuurbaar vloeroppervlak) // Zuidlarenstraat 57 in Den Haag // Interesse? Vestia Den Haag Zuid-West // (070) 321 53 53 // zuidwest@vestia.nl //

WWW.ZUID57.NL

EN&DRINKEN

CURSUSSEN&WORKSHOPS

BEDRIJVEN

THEATER

FIL

HUSSEM FESTIVALKRANT ◊ PAGINA 7

THEATER DAKOTA: 15 VEELGESTELDE VRAGEN ◊ BEANTWOORD DOOR PAUL CORNELISSEN

Theater Dakota, waar komt die naam vandaan? Eerst heetten we Cultuuranker Escamp, dat vonden we niet echt een pakkende naam voor een theater. De nieuwe naam moest een beetje stoer zijn, dat past bij Escamp, maar ook internationaal, avontuurlijk én makkelijk te onthouden. Dakota, hebbes!

Een theater in Escamp, waarom? In het leukste Haagse stadsdeel wonen meer dan 113.000 mensen en er was nog geen theater... Dat kan natuurlijk niet. Toen het gebouw van het voormalige Stevin College beschikbaar kwam, is een plan gemaakt voor een vestiging van het Koorenhuis en een theater. In de resterende ruimtes van het enorme gebouw passen makkelijk nog 27 bedrijfsunits voor creatieve en ambachtelijke ondernemers.

Wat voor voorstellingen kan ik straks in Theater Dakota verwachten? Een heel gevarieerd programma, voor jong en oud. Voorstellingen én concerten. Veel toneel, dans (zowel modern als klassiek), muziek (van jazz en wereldmuziek tot klassiek), literatuur en film. We werken samen met Theater aan het Spui, Korzo Theater, Diligentia|Pepijn en Theater de Regentes.

Film in Theater Dakota? Zijn jullie ook een bioscoop? Jazeker! Het is al bijna 25 jaar geleden dat de Euro Cinema op de Leyweg de deuren sloot, en die wordt nog steeds gemist. Vanaf oktober draaien we drie keer per dag een film. Dat doen we samen met Filmhuis Den Haag. We hebben

WIE HEEFT PLEK VOOR ZEVEN METER HUSSEM? EEN MOOIE VONDST IN RIJSWIJK, EN EEN MOOIE OPGAVE... ◊ DOOR JENNEFER VERBEEK, PROJECTLEIDER HUSSEM FESTIVAL

“Zullen we hem dan nu maar even gaan bekijken?” zegt Simone Vermaat, conservator van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Ik ben met Paul Cornelissen, directeur Theater Dakota, in het gebouw van de Rijksdienst. We zijn aan het einde van onze zoektocht naar de grote Hussem uit 1966 die ooit in het ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk (CRM) in Rijswijk hing. Toen we in 2009 met de voorbereidingen van het Hussem Festival startten, misten we hem al. Dat ene doek van Hussem van wel 7,70 meter breed. Dat het geen wandschildering was, gaf hoop. Een schildering op een muur verdwijnt nog wel eens achter een laag verf of een hele muur kan zomaar verdwijnen. Een doek kan worden opgeborgen. Maar niemand aan wie we het vroegen wist waar hij was.

VISUAL: WORKSHOP OF WONDERS

de oude docentenkamer omgetoverd tot luxe filmzaal met 63 stoelen.

De bewoners van Escamp krijgen via hun clubs, de winkeliers en de wijkkranten wel regelmatig speciale aanbiedingen!

ker met kerst, Jeugdtheaterhuis Zuid-Holland treedt verschillende keren op en Rob Kamphues komt... En heel veel muziek, dus kom vooral!

Is er bij jullie nog wel plaats voor amateurkunst? En kinderen?

Wie werken er bij Theater Dakota?

Met onze partners Culturalis en het Koorenhuis werken we nauw samen. Meerdere keren per jaar zijn bij ons producties van en met amateurs te zien. Met de scholen in Escamp hebben we veel en goed contact. Ook met het ouderenwerk, met de sportclubs en met het welzijnswerk in Escamp zijn er contacten. We bieden voor hen programma’s op maat.

Leo Sterrenburg en Paul Cornelissen hebben de dagelijkse leiding, Sytze Schalk is de PRman en Walter van Elteren is ons hoofd techniek. Dan hebben we Eva Schaap die alle contacten met de scholen verzorgt en educatieplannen maakt. Hannah Salt is hoofd van de kassa/receptie en ze ondersteunt Leo. Elly Koene doet het vrijwilligersbeleid en adviseert de directie.

Wat moet ik me voorstellen bij de ‘artist-inresidence’ projecten van Theater Dakota?

Kan ik bij Theater Dakota / ZUID57 ook terecht om wat te eten of drinken?

Kan ik ook als vrijwilliger bij jullie komen werken?

Ja, in ZUID57 hebben we een goed café, gerund door MuseumCatering. Het café is open als het theater open is. Het café is ook te bezoeken als je geen voorstelling hebt gezien.

Vrijwilligers zijn de gastheren en gastvrouwen van het theater. Ook bij de theatertechniek zijn vrijwilligers actief. Als je denkt dat het wat voor je is, moet je zeker even een mailtje sturen naar info@theaterdakota.nl!

Wat kan ik verwachten bij de opening van Theater Dakota? Kan ik daar bij zijn? Zeker weten. Je bent van harte welkom bij de opening, begin november. We hebben gekozen voor een bijzonder welkomstcadeau voor de bewoners van Escamp en alle andere geïnteresseerden: Houd moed! Deze openingsvoorstelling wordt acht keer gespeeld door jongeren uit Den Haag. Onze regisseur Ine te Rietstap heeft ze ruim een jaar opgeleid en getraind.

Is Theater Dakota alleen voor de wijk Escamp? Nee, iedereen is welkom, ons programma richt zich op een groot publiek uit de hele regio.

Er dook een oude publicatie op. In het personeelsblad van CRM uit 1967 wordt het werk aan de ambtenaren uitgelegd. Je ziet op een foto dat het werk aan beide kanten van de wand iets uitsteekt. Een misrekening of een opzettelijk geintje? Het gebouw van het ministerie van CRM heeft vanaf de jaren tachtig allerlei andere functies gehad en de laatste decennia was de grote Hussem ‘ineens’ verdwenen. Ook Frank Hussem, de zoon van Willem, was dit werk al een tijd uit het oog verloren. Na geduldig lezen, bellen en zoeken, kwamen we terecht bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Daar was hij na een verbouwing van het ministerie naartoe gebracht. En daar in datzelfde Rijswijk enkele kilometers bij Theater Dakota vandaan, bewaren ze hem nu. “Deze Hussem is plat liggend aangetroffen op een verlaagd plafond. Omdat dat net niet paste, hebben ze het spieraam doorgezaagd en de laatste meter van het doek dubbelgeklapt. Het ziet ernaar uit dat ze hem vervolgens zijn vergeten.” vertelt Simone Vermaat. “Na lange tijd is hij uiteindelijk bij ons terecht gekomen, zoals veel zwervend kunstbezit van de rijksoverheid. Nu ligt hij hier, te wachten op een mooie bestemming én op een opknapbeurt.” We staan op en laten ons door Simone door de deuren leiden. De Rijksdienst is goed beveiligd. Want alle kunstwerken die in het bezit

Kan ik bij Theater Dakota terecht met mijn eigen ideeën voor theater in Escamp? We hebben een groot netwerk van organisaties, kunstenaars, musici en regisseurs. Als je een goed plan hebt, gaan we samen met jou op zoek naar mensen en naar geld als dat nodig is.

Welke artiesten kan ik de eerste maanden in Theater Dakota verwachten? We krijgen onder andere; een concert van Jan Rot, het prachtige dansfestival Uneven, het International Indian Film Festival, de Notenkra-

zijn van het Rijk en geen vaste plek hebben, liggen hier opgeslagen. We komen in een ruimte waar twee mensen portretten bekijken, ze dragen witte handschoenen en turen door kleine vergrootglaasjes. “Kom vooral even kijken.” zegt Zeph, restauratiespecialist van de Rijksdienst. Alles wat binnenkomt wordt door hem grondig bekeken. Per kunstwerk wordt een plan gemaakt; meteen herstellen, of voorlopig zorgen dat het werk niet achteruit gaat en veilig opbergen. De Hussem staat in een grote opslagruimte. Speciaal voor ons vouwt Zeph samen met zijn stagiaire het doek open. “Dat moet heel voorzichtig, we mogen de schade niet verergeren.” zegt Zeph. We zien een groot, diepblauw doek, met witte, zwarte en groene vlakken en strepen. De schade valt eigenlijk nog mee als je rekening houdt met de omstandigheden waarin we het aantroffen. Stof, wat oude koffievlekken en natuurlijk die enorme vouw erin. De witte vlakken zijn flink vergeeld. Om het kunstwerk weer presentabel te maken, moet het in elk geval opnieuw opgespannen worden op een nieuw frame. Simone en Zeph willen het doek graag een nieuw leven schenken, maar dan moet er wel een mooie nieuwe en veilige plek voor zijn. De komende periode zal het doek goed in Theater Dakota hangen... Vlakbij zijn oudere ‘broertje’, Hussems wandschildering uit 1957.

Theater Dakota nodigt regelmatig kunstenaars uit die iets bijzonders maken in Escamp. Het kan een choreograaf zijn die met bewoners een dansstuk maakt. Of een filmmaker die de wijk in gaat. Bij dit soort projecten werken we samen met de Vrije Academie, Kosmopolis Den Haag, Stroom en het Koorenhuis.

Waarom organiseert Theater Dakota een festival over een beeldend kunstenaar? We zijn op de eerste plaats een theater. Maar we zijn ook de plek in Escamp waar allerlei initiatieven op het gebied van kunst en cultuur samenkomen. Daarom hebben we veel aanacht voor goede kunst in de openbare ruimte in Escamp. De wandschildering van Willem Hussem in ons gebouw is natuurlijk een groot geschenk! Het bood ons de kans om een belangrijke kunstenaar bij een groot publiek in Escamp en ver daarbuiten onder de aandacht te brengen.

Wil je bij de officiële opening van Theater Dakota zijn begin november? Meld je dan aan via info@theaterdakota.nl. Hou de website www.theaterdakota.nl in de gaten voor het laatste nieuws en word fan op Facebook: www.facebook.com/theaterdakota.

Maar we zijn het erover eens: dit werk verdient een plek waar het definitief kan blijven hangen. Waar velen ervan kunnen genieten.

Tijdens het Hussem Festival vragen we aandacht voor dit prachtige werk. Wie weet een mooie, veilige en toegankelijke plek? Wie heeft er plaats voor ruim zeven meter Hussem?

FOTO: PAUL CORNELISSEN

∫

OON TENTLLING STE

ZEVEN METER HUSSEM, ONDERDEEL VAN ‘HUSSEM IN THEATER DAKOTA’ Oktober 2011 / Maandag t/m vrijdag / 11.00-17.00 uur / Zaterdag / 11.00-16.00 uur / en in Festivalweekend / Theater Dakota / Gratis entree

PAGINA 8 ◊ HUSSEM FESTIVALKRANT

EEN ZIEKENHUIS IS GEEN MUSEUM DE GESCHIEDENIS VAN WILLEM HUSSEMS BÈTATRON-SERIE IN HET HAGAZIEKENHUIS LOCATIE LEYWEG ◊ DOOR FANNY EVERS

Google de zoekwoorden ‘Hussem’ en ‘Bètatron’ en je stuit op websites vol termen als radiation oncology en particle accelerator. Voor de leek spannende termen die zo uit een jaren ’70 science fiction boek lijken te komen. Maar ook komt er een document voorbij over de geschiedenis van radiodiagnostiek en -therapie in Nederland. En wie treffen we daar? Jawel, Willem Hussem. We lezen: ‘In 1963 werd het nieuwe Bètatron in gebruik genomen, een primeur voor Nederland. Ter gelegenheid hiervan werd door de Haagse kunstenaar Willem Hussem een serie indrukwekkende schilderijen gemaakt getiteld Betatron die de ziekenhuisgangen nog steeds sieren.’ (1) Hoe verbeeldt een kunstenaar de werking van een medisch apparaat? Hoe gaat een ziekenhuis met waardevolle kunstwerken om? En hoe staat het nu met de Bètatron-serie? Om hier achter te komen, spreken we met Dr. Anno Lampe, microbioloog en oud-secretaris van de kunstcommissie van het HagaZiekenhuis en Dina-May van Leeuwen, huidig lid van de kunstcommissie en medewerker Planetree. Planetree werkt aan een helende omgeving voor patiënten, waarbij kunst een rol speelt. De Bètatron was een bestralingsapparaat dat zo nieuw voor de Nederlandse markt was, dat het toenmalige Ziekenhuis Leyenburg er een ware primeur mee had. “Toen de Bètatron in 1963 werd geïnstalleerd, gebeurde dat in een speciaal daarvoor ontworpen kelder met extra dikke muren vanwege de straling.” vertelt Lampe. “De gloednieuwe afdeling Radiotherapie bestond uit verschillende ruimtes. Dit zie je terug in de serie die Willem Hussem voor het ziekenhuis maakte. De uitdrukking van de werken verandert naarmate de serie vordert.” We halen de foto’s van de serie erbij. Inderdaad is te zien dat het eerste werk vol, druk en onrustig is. En hoewel de dynamiek even terugkomt in het vierde werk, is de laatste uit de serie een gewaagd doek met enkel vier zwarte lijnen op een lichte achtergrond. “Het verhaal gaat dat Hussem binnen zijn abstracte beeldtaal tumoren en het bestralen ervan beschrijft. Het laatste werk is wat mij betreft spannend en geslaagd, het laat enkel stralen zien en van tumoren is geen sprake meer.” Precies de insteek van elk behandelend arts, en de bedoeling van de Bètatron. Lampe vertelt dat het de bevlogen radiotherapeut Scholte was die het initiatief nam voor de serie. Hij heeft Hussem de werking van de Bètatron uitgelegd, wat de kunstenaar op zijn beurt in de doeken verwerkte. En toen had het ziekenhuis opeens vijf waardevolle doeken. Hoe gingen ze daar mee om? Hoe zorg je als medische instelling goed voor een kunstcollectie? Lampe: “Kunstcommissies zijn eigenlijk pas van de laatste 20 à 30 jaar. Daarvoor beheerde de technisch tekenaar of zelfs het magazijn van het ziekenhuis de collectie. De tekenaar had er gevoel voor en beheerde zorgvuldig, maar het magazijn fungeerde louter als uitgifteloket. Er werd geen beleid gemaakt.” In 1985 werd een officiële kunstcommissie opgericht met Dr. Lampe als secretaris. Toen kon het grote werk beginnen.

“We inventariseerden alle kunstwerken van het ziekenhuis en haalden ze weg uit kantoorruimtes. Daar moet je maar een poster ophangen, de kunst moet voor het hele publiek zijn. Hussems Bètatron-serie brachten we bij elkaar. Sommige van de doeken waren er erbarmelijk aan toe. Eén van de werken hing in een polikliniek achter een lessenaar. Mensen testten er hun ballpoints op!” De werken werden gerestaureerd en kregen alleen een nieuwe plek als dit echt een ‘goede plek’ was. Een ziekenhuis is geen museum, en een gevaar zit in een klein hoekje. Mensen in de wachtruimte schuiven hun stoel tegen het kunstwerk aan of een wat onbehendige rolstoelrijder stoot tegen het doek. “Daar gaan we, vergeleken met vroeger, nu zorgvuldiger mee om.” zegt Dina-May van Leeuwen. Zij maakt plannen voor de kunstcollectie in de nieuwbouw van het ziekenhuis, een langlopend project. “Schilderijen als de Bètatronserie zijn eigenlijk een uitzondering. Ze zijn duur en de restauratiekosten zijn hoog als er iets misgaat. Grafiek (graveer/prentkunst, vaak achter glas, red.) is veel gangbaarder. Maar Hussem vormt hier een dierbare uitzondering op.” “In onze plannen houden we rekening met dingen waar we niets aan kunnen veranderen. Zo moeten er gewoon etenswagens door de gangen van de verpleegafdeling geduwd kunnen worden. Maar een kunstwerk moet ook een veilige plek hebben. Wij kijken naar de kansen die er zijn. Straks hebben we een atrium en een auditorium, daar ontstaat mogelijk een nieuwe plek voor Hussem.” “Ja, en dan wel minstens twee bij elkaar.” vult Lampe aan, “Los zijn de werken uit de Bètatron-serie vreemde lichamen.” Wat vindt de patiënt van dit alles, of zijn bezoek? Heeft het ziekenhuis wel eens een reactie op Hussems werk gekregen? “Niet dat ik weet.” reageert Lampe. “We hebben lange tijd een simpel foldertje met vermakelijke teksten van Simon Carmiggelt

BÈTATRON I / IV / V / WILLEM HUSSEM / 1963 / COLLECTIE HAGAZIEKENHUIS FOTO’S: JOHAN NIEUWENHUIZE

van een ziekenhuis. Daar staan op en neergang van de mens immers centraal.” Hij doelde hiermee op de vorm van de Fuga. De Fuga was vorig jaar aan een opknapbeurt toe. Stroom verzorgde de restauratie van het werk. Ook de Bètatron-serie onderging recentelijk nog een grote restauratie. Deed het ziekenhuis dit in verband met de tentoonstelling in Theater Dakota tijdens het Hussem Festival? “Gek genoeg niet!” antwoordt Van Leeuwen enthousiast, “Het lijkt of we de komst van het festival hebben aangevoeld. De Bètatron-serie werd gerestaureerd, omdat de doeken tijdens de verbouwing voor lange tijd in het depot zouden liggen. We wilden een investering doen in de voor ons en voor patiënten en bezoekers zo waardevolle serie kunstwerken.”

‘HET VERHAAL GAAT DAT HUSSEM BINNEN ZIJN ABSTRACTE BEELDTAAL TUMOREN EN HET BESTRALEN ERVAN BESCHRIJFT.’ als aanvulling op het werk van Hussem neergelegd. Er werd niet naar gekeken. En dat vind ik begrijpelijk; patiënten zijn op zo’n moment niet met kunst bezig, maar met hun aankomende behandeling. Toch vind ik dat het er moet zijn.” Van Leeuwen vertelt dat er een andere, felgekleurde, Hussem in het ziekenhuis op de locatie Sportlaan hangt. “Dat werk lokt wel reacties uit. Sommigen vinden het werk veel te heftig, terwijl anderen er verliefd op worden.” Toch wordt de collectie en dus ook Hussems serie voor patiënten en bezoekers opgehangen. “Zij gebruiken opvallende werken als herkenningspunt. En dat is belangrijk in een groot ziekenhuis als dit.” verklaart Van Leeuwen. Herkenbaar is ook het grote aluminium beeld dat bij de ingang van de polikliniek aan de Leyweg staat. De ‘Fuga’ is ontworpen door Willem Hussem en in 1973 bij het ziekenhuis geplaatst. Het werk zou in eerste instantie aan het eind van de Laan van Meerdervoort geplaatst worden. Een journalist omschrijft het in 1973 als ‘Een reuzenkop aan het lange lijf van de stenen lintworm’. Omdat de omgeving ‘weinig houvast’ bood voor dit idee, werd het ziekenhuis als nieuwe locatie geopperd. Hussem reageerde hier enthousiast op: “Er is in feite geen betere plaats voor mijn plastiek dan in de omgeving

(1)

Dr. Haeseker (Amerongen, 1942), medisch historicus en plastisch chirurg in Ruste, ‘Radiodiagnostiek en radiotherapie van Eykman tot Kalkman’, jaartal onbekend

N DE PATIËNTET VONDEN HE NIETS

erie, was or de Bètatron-s tiatiefnemer vo ini de t. , ak lte ma ho ge Sc . d Dr em ha g werken die Huss er niets. Zo gin ht tevreden met de ec t he en nd tiënten vo eling’ de baas afd jn De dokters en pa ‘zi n va s specialist wa en. Met de dat in die tijd, de ren mocht hang wat er aan de mu len leg over pa uit be er n ko me en am er nstcommissie kw en aangepast en rk komst van de ku we de n va de locaties collectie van de serie, werden waardering. De er ruimte voor twerken. ns ku 0 ontstond er me 80 l aa uis telt nu in tot nh ke Zie ga Ha t he

∫

DE BÈTATRON-SERIE, ONDERDEEL VAN ‘HUSSEM IN THEATER DAKOTA’

OON TENTLLING STE

Oktober 2011 / Maandag t/m vrijdag 11.00-17.00 uur / Zaterdag 11.00-16.00 uur / en in Festivalweekend / Theater Dakota / Gratis entree

HUSSEM FESTIVALKRANT ◊ PAGINA 9

QUOT E

‘WILLEM HUSSEM, DIE KEN IK! ’ Caspar Berends (Den Haag, 1989)

‘we gaan / we gaan verder / het afscheid tussen ons in’ / brief aan willem hussem / erik bos Erik Bos, directeur van Galerie Nouvelles Images in Den Haag, schreef voor zijn boek INSOMNIA (verschenen ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van de galerie) Brief aan Willem Hussem. Een eerdere versie verscheen onder dezelfde titel in 2005. De brief is in zijn geheel op de website van het Hussem Festival te lezen.

CASPAR BERENDS MET EEN SCHILDERIJ VAN WILLEM HUSSEM / TITEL ONBEKEND / 1960 / PRIVÉ-COLLECTIE OSWALD BERENDS / FOTO: JOHAN NIEUWENHUIZE

“Willem Hussem, die ken ik! Mijn vader heeft een documentaire over hem gemaakt. En we hadden vroeger een Hussem aan de muur hangen. Wit met twee rode strepen. Heel abstract. Hussem was de eerste kunstenaar die ik kende naast Rembrandt en Van Gogh. Toen we op de basisschool eens een tekenopdracht kregen en ik twee strepen op papier zette, zei de lerares ‘Dit is toch niets!’ Ik moest een nieuwe tekening maken, omdat ze vond dat het niet af was. Nu ik veel meer kunst heb gezien, vind ik dit werk cool. Het heeft kracht. En dat terwijl we het vroeger nog wel eens lachend hondenbotten hebben genoemd.”

Twee fragmenten: (…) In februari 1989 kwam ik voor de allereerste keer met uw werk in aanraking toen ik mijn eerste tentoonstelling van uw werk voorbereidde in Galerie Nouvelles Images. Ik volgde in dat jaar Ton Berends op, de oprichter van de galerie die u ook heeft gekend, en die in 2003 na een kort ziekbed is overleden. (…) Mijn gevoel op de dag van dat allereerste atelierbezoek kan ik me niet meer precies herinneren. Maar een ding is zeker: u wist mij in visueel opzicht recht in mijn ziel en zijn te raken, want anders zouden bepaalde dingen die ik u hierna ga vertellen me niet meer zo helder voor de geest staan. (…) Ik was diep onder de indruk van de schilderijen die ik op het atelier zag. Samen met Ton Berends, en in het bijzijn van uw vrouw Anna, maakte ik in de Mijtensstraat 46 in Den Haag die middag de keuze voor mijn eerste Hussem-tentoonstelling. Ton Berends merkte op dat mijn keuze verschilde van de keuzen die hij in het verleden had gedaan, maar ik kan u zeggen dat ik van zijn opmerking niet onzeker werd. Integendeel, zijn woorden gaven mij het gevoel dat ik zeer onbevangen naar uw werk had gekeken en hieruit een goede keuze had gemaakt. Het atelier waar u heel lang heeft gewerkt, en waar u - na uw verblijf in Frankrijk - tot aan uw dood vele schilderijen, werken op papier, en op latere leeftijd nog vele sculpturen heeft gemaakt, is er niet meer. (1) (…) Ik wil het met u hebben over één schilderij dat ik uit de stapel pak en die middag op het atelier op de ezel zet. Ik doe dat in mijn herinnering volstrekt willekeurig. Het wordt een schilderij Zonder titel. Dat schilderij leek de orde in het atelier even op zijn kop te zetten: een schilderij dat 100 x 130 cm groot is, alle aandacht opeist, en de ruimte figuurlijk in zijn greep heeft en houdt. Ik zie een explosie van kleur, vorm en lijn. Bij een eerste oppervlakkig kijken lijken de verschillende bewegingen van de penseelstreken op een richtingloze chaos. Bij nader inzien zit alles logisch in elkaar en komt alles samen. Eerst de achtergrond, veelal opgezet in een monochrome kleur; dan een of meer strepen die hierop in een of meer felle kleuren

en dwingende kwaststrepen zijn aangebracht; en dan die imponerende vorm. Ik kan u, in dit schilderij dat ik mij nu voor de geest haal, stap voor stap volgen. En dat vind ik altijd één van uw wezenskenmerken: de heldere opbouw. Als ik u daarin kan volgen, als u mij daarin weet te overtuigen van uw schilderkunstig gelijk, dan ga ik met u mee en bewonder ik u. Weet u dat niet te doen, dan laat ik u vallen. Maar op die middag bent u even lucide als het prachtige noorderlicht, en bent u even helder als de stralende hemel op een onbewolkte nacht. Ik kijk naar buiten en zie dat de sterren zich weer in een denkbeeldig lijnenspel hebben weten te verbinden. In mijn werkkamer is de nacht inmiddels gevallen. De hemel straalt helder. U weet dat het veel tijd kost om een goed schilderij te maken. Maar kost het niet veel meer tijd om een schilderij te bekijken, te doorgronden en het werkelijk te zien? Ik citeer een gedicht van u: het eerste dat ik in deze brief opneem. Het lijkt zo simpel, maar het is moeilijk om het doorvoeld te doorgronden: ‘wanneer je kijkt / zie je nog niet / wanneer je ziet / grijpt het je aan’. (2) (1)

Het atelier van Willem Hussem werd in 1994 ontruimd

(2)

Frank Eerhart / Han Steenbrugge, willem hussem: warmte vergt jaren groei, Een keuze uit de gedichten en tekeningen van Willem Hussem, Stichting Plint, Eindhoven, 1997

Brief aan Willem Hussem, uit: Erik Bos, INSOMNIA, Galerie Nouvelles Images, Den Haag i.s.m. 99 Publishers/Uitgevers, Haarlem, 2010. ISBN 978-90-7867018-6 NUR 646/446. Het boek INSOMNIA is te verkrijgen bij Galerie Nouvelles Images, Den Haag. Prijs: € 50,-.

PAGINA 10 ◊ HUSSEM FESTIVALKRANT

ZELF EEN HUSSEM AAN DE MUUR

MY FIRST ART COLLECTION GEEFT TIPS ◊ DOOR MANON BINEE

Liefhebbers en verzamelaars van het werk van Willem Hussem zijn wijd verspreid. Zowel grote als kleine organisaties zijn in het bezit van bijzondere werken van Hussem, zoals de ING die maar liefst veertien van zijn werken in de bedrijfscollectie heeft. Maar hoe staat het met de particulier? Stel dat jij als lezer van de Hussem Festivalkrant na het zien van de verschillende exposities denkt: “Een Hussem, dat wil ik ook!” Kan dat nog? Waar vind je ze? Hoe ga je te werk?

uit naar ruimtelijk werk of werk voor aan de muur? Laat je niet leiden door wat anderen ervan vinden, kunst is en blijft heel persoonlijk.

3. Bedenk van tevoren hoeveel je aan het werk wilt uitgeven. Een startpunt hebben, geeft goede houvast. Uitwijken omdat je enthousiasme toeneemt kan altijd.

4. GALERIE NOUVELLES IMAGES

‘Kunst kopen kun je leren’ is het motto van My first Art Collection, een initiatief om ‘jonge’ aankomende kunstverzamelaars te trainen en te leren kijken naar kunst. Bij kijken alleen blijft het niet, cursisten leren ook duidelijk te maken wat ze precies zien. Waarom spreekt een kunstwerk wel of niet aan? Professionals uit de hedendaagse beeldende kunstwereld zoals conservatoren, galeriehouders, doorgewinterde verzamelaars en kunstenaars zijn de docenten tijdens het trainingsprogramma. Het goede nieuws is: Hussems werk is vertegenwoordigd in tientallen particuliere collecties. Enkele tips hoe jij zelf zo ver kan komen, lees je hier:

1. Bezoek zo veel mogelijk galeries, kunstbeurzen en veilingen. Schroom niet om de galeriehouder en veilinghouders te benaderen. Zij hebben zonder twijfel de beste inside information over waar je een originele Hussem kunt vinden. Galerie Nouvelles Images is de officiële vertegenwoordiger van Hussems werk, dus begin aan het Westeinde 22 in Den Haag.

Een Hussem is een veilige aankoop, maar kunst kopen in de hoop dat het wat waard wordt is vaak vragen om een teleurstelling. Zorg dus bovenal dat je het zelf mooi vindt, want anders heb je uiteindelijk een slechte ‘investering’ gedaan. Hussem heeft inmiddels geschiedenis geschreven, maar bij hedendaagse kunstenaars kan het soms alle kanten op.

5. Bovenal…geniet van de zoektocht en laat je verrassen door al het aanbod dat kan leiden tot de koop van je eerste Hussem!

2. Volg altijd je eigen gevoel bij de aanschaf van het werk. Hou je van ‘rommelig’ abstract, of strak abstract? Gaat je voorkeur

Kijk op www.myfirstartcollection.com voor meer informatie en trainingen.

HUSSEM FESTIVALKRANT ◊ PAGINA 11

DA AL KA

LOCATIE SESCAM P

VR EE SW SW IJ KS

T TRAA

LOCATIE SDHCEN TRUM

IJK

ZU ID ER

PA RK

TR OE

OL AA N HE NG EL

TR AK AD E

N ELOL AA

MOE RWE G

AN LO EV ES

HE NG

TRA AT

3 HEN GELOLA

IJK

LOEVES TEINLAA N

ME PP ELW

MEPPELWEG

ZUID LAR ENS

VR EE

IJK ST RA

ZUIDERPARKLAAN

LEY LWE G

VE EN EN

TE INL AA N

MELIS STOKELAAN LEY LWE G

OK EL ME LIS ST

ME LIS

ST OK EL

AA N

AA N ERAS MU

2 W ES TH

SW EG

OV EN PL

EIN

LAA N VA N WATER ING SE

LEY LW EG

ERAS MU

SW EG

EG AS MU SW

9 8

VEL D

NOOR

LAA N VA N WATER ING SE

VEL D

DEN HAAG CENTRUM

ESCAMP Theater Dakota Zuidlarenstraat 57 Haags Kinderatelier Atelier Moerwijk Westhovenplein 33

HagaZiekenhuis 5 Leyweg 275 Hier staat Hussems Fuga

Haagse Kunstkring Denneweg 64

Haags Kinderatelier Atelier Van Speijk Van Speijkstraat 153a

7 CENTRUM

Bibliotheek Escamp Leyweg 811

Galerie Nouvelles Images Westeinde 22

ESCAMP

Bibliotheek Wateringse Veld Laan van Wateringse Veld 468

Museum Meermanno | Huis van het Boek Prinsessegracht 30 9

LOCATIE SSCHEV ENINGEN

SCHEVENINGEN Gemeentemuseum Den Haag Stadhouderslaan 41 10

HEERENVEEN 11 Museum Belvédère Oranje Nassaulaan 12 Heerenveen-Oranjewoud

SCHEVENINGEN

11 HEERENVEEN

PAGINA 12 ◊ HUSSEM FESTIVALKRANT

PROGRAMMA HUSSEM FESTIVAL

expo work sities lezin shops onth gen talks ullingen films how muzi ek

KIJK VOOR ALLE BEZOEKADRESSEN OP PAGINA 11 CHECK WWW.HUSSEMFESTIVAL.NL VOOR HET MEEST ACTUELE PROGRAMMA THEATER DAKOTA OPENING HUSSEM FESTIVAL 1 OKTOBER

Feestelijke opening van het Hussem Festival. Met de onthulling van de gerestaureerde wandschildering en de première van de documentaire die Henk Augustijn hierover maakte. Theater Dakota / Zaterdag 1 oktober / 16.00 uur / Gratis entree

TENTOONSTELLING ‘HUSSEM IN THEATER DAKOTA’

maken tijdens de workshops van het Haags Kinderatelier (zie locatie Haags Kinderatelier). Zeven meter Hussem Het meer dan zeven meter brede doek dat bij het Rijksinstituut voor het Cultureel Erfgoed is teruggevonden, wordt getoond in de Studio van Theater Dakota.

STROOM TRAVEL 16 OKTOBER

Fiets mee met architectuurhistoricus Wijnand Galema en ontdek de wederopbouwkunst in Den Haag Zuidwest. Organisator: Stroom. Start bij Theater Dakota / Zondag 16 oktober / 13.0016.00 uur / Reserveren: 070 365 89 85 of info@stroom.nl / Stroom Travel is onderdeel van festival DAG HAP

1 T/M 30 OKTOBER: MA T/M VRIJDAG / 11.00-17.00 UUR / ZATERDAG 11.00-16.00 UUR / EN IN FESTIVALWEEKEND / GRATIS ENTREE

(30 sep t/m 16 okt)

Met o.a:

1 T/M 30 OKTOBER: MA T/M VRIJDAG / 11.00-17.00 UUR / ZATERDAG 11.00-16.00 UUR / EN IN FESTIVALWEEKEND / FILMZAAL VAN FILMHUIS DEN HAAG IN THEATER DAKOTA / GRATIS ENTREE

Hussem Onthuld! De enige overgebleven wandschildering van Willem Hussem is gerestaureerd. De onthulling vindt plaats tijdens de opening van het Hussem Festival. Bètatron-serie De Bètatron-serie die Willem Hussem in 1963 maakte voor het HagaZiekenhuis locatie Leyenburg wordt voor het eerst na de restauratie aan het publiek getoond. De dozen van Hussem (Her)ontdek het leven van Willem Hussem aan de hand van tientallen memorabilia uit de archieven van het Letterkundig Museum. Ode aan Willem Hussem Leden van Pulchri Studio maakten nieuw werk geïnspireerd op Willem Hussem, zijn schilderijen, sculpturen en/of gedichten. Poëzieposters leerlingen basisonderwijs Leerlingen van twee scholen van Scholengroep Den Haag Zuidwest schrijven gedichten, geïnspireerd door het werk van Willem Hussem. De gedichten worden op posters geprint en geëxposeerd in Theater Dakota. Organisatie: Koorenhuis en Huis van Gedichten. Reacties School voor Jong Talent Leerlingen kunst van de School voor Jong Talent reageren op Hussems wandschildering. Hun werk, in een andere discipline, wordt tijdens het festivalweekend getoond.

WILLEM HUSSEM / FOTO: MARIANNE DOMMISSE

FILMS OVER WILLEM HUSSEM

Willem Hussem aan het werk Vriend en kunstenaar Rinus van den Bosch filmde Hussem eind jaren ‘60 aan het werk in zijn atelier in de Mijtensstraat. (ook te zien tijdens expositie in Museum Belvédère, Heerenveen). Door Rinus van den Bosch, 1968, 8 minuten

De restauratie van Hussems wandschildering in Theater Dakota Aafje Bouwhuis en Nanon Journée restaureerden in juli/augustus 2011 de wandschildering die Willem Hussem in 1957 maakte in de HBS Zuiderpark. Zij lichten hun werkwijze toe. Door Henk Augustijn, 2011, 20 minuten

Zet het blauw van de zee tegen het blauw van de lucht Portret van Willem Hussem aan de hand van gesprekken met familie, vrienden en collega’s. Aan het woord komen o.a. kunstenaars Peter Struycken en Reinier Lucassen en schrijvers Wim Hazeu en Jozef Eyckmans. Door Oswald Berends, 1994, 25 minuten

Een teken van leven Documentaire over de mens Hussem, zijn schilderijen en gedichten. Interviews met onder andere Jan Cremer, Rinus van den Bosch, Sam Dresden en Peter Struycken. Door Henk Augustijn, 1994, 30 minuten

FESTIVALWEEKEND IN THEATER DAKOTA VRIJDAG 28 EN ZATERDAG 29 OKTOBER

ZATERDAG 29 OKTOBER 14.00-18.00 UUR

HET HUSSEM FESTIVAL WORDT AFGESLOTEN MET EEN FEESTELIJK WEEKEND IN THEATER DAKOTA. NAAST DE TENTOONSTELLING ZIJN DE VOLGENDE ONDERDELEN GEPROGRAMMEERD:

Leerlingen dragen gedichten voor Leerlingen van Scholengroep Den Haag Zuidwest dragen eigen gedichten voor.

VRIJDAG 28 OKTOBER VANAF 19.00 UUR Talkshow Hussem Helemaal Experts en liefhebbers van het werk van Hussem gaan met elkaar in gesprek over de betekenis van zijn werk toen en nu. Ook de rol van Hussem in de Haagse kunstwereld komt aan de orde. Beoogde gasten zijn Frank Hussem (zoon van Willem Hussem), Erik Bos (Galerie Nouvelles Images), Simone Vermaat (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed), Han Steenbruggen (directeur Museum Belvédère), Wijnand Galema (architectuurhistoricus), Henk van Zuiden (dichter/bloemlezer, kenner van Hussems dichtwerk) en Aafje Bouwhuis en Nanon Journée (restauratoren van de wandschildering). Gespreksleider van de talkshow is festivaldirecteur Paul Cornelissen. Lezing Willem Hussem gedicht, uitgelicht Theatrale lezing over het dichtwerk van Willem Hussem door kunstenaar, acteur en beroeps Hagenaar Frans de Leef.

Organisatie: Huis van Gedichten en Koorenhuis.

Workshop Kijken, Zien en Schrappen Poëzie workshops door kunstenaar Henk Augustijn. Dicht naar aanleiding van Hussems wandschildering in Theater Dakota. Voor alle leeftijden / start elk uur

Workshop Hussem en het Haags Kinderatelier Zie omschrijving bij locatie Haags Kinderatelier / 14.00-15.45 uur en 16.00-17.45 uur / 10-13 jaar / Reserveren: 070 363 37 45 of reserveer@haagskinderatelier.nl

Optreden Conservatorium en scholieren Escamp Studenten en kinderen voeren eigen stukken uit. Tevens uitvoering Kate Moore waarbij het publiek muziek tekent. Zie pagina 23. Entree middagprogramma: gratis

ZATERDAG 29 OKTOBER VANAF 19.00 UUR Lezing Willem Hussem gedicht, uitgelicht Zie omschrijving bij vrijdagavond.

Entree voor deze avond: € 8,- (entree exposities gratis) / Reserveren via reserveer@hussemfestival.nl of bel 070 326 55 09

∫

NSTELLING DE TENTOO KOTA THEATER DA HUSSEM IN TOBER OK 30 AG IS ZOND TOT N 11.00 UUR GEOPEND VA R. UU 16.00

Muziek Haags Toptalent Kate Moore en ensemble Klang Compositie van Kate Moore op basis van Hussems werk uitgevoerd door Ensemble Klang. Entree voor deze avond: € 8,- (entree exposities gratis) / Reserveren via reserveer@hussemfestival.nl of bel

Hussem en het Haags Kinderatelier Tentoonstelling van werkstukken die kinderen

070 326 55 09

HUSSEM FESTIVALKRANT ◊ PAGINA 13

OKTOBER ZA 1

Z0 2

MA 3

DI 4

WO 5

DO 6

VR 7

ZA 8

ZO 9

MA 10

DI 11

WO 12 DO 13 VR 14

ZA 15

ZO 16 MA 17 DI 18 WO 19 DO 20 VR 21 ZA 22 Z0 23 MA 24 DI 25 WO 26 DO 27 VR 28 ZA 29 ZO 30

◊OPENING HUSSEM FESTIVAL Theater Dakota ◊TENTOONSTELLING HUSSEM IN THEATER DAKOTA Theater Dakota ◊STROOM TRAVEL Start Theater Dakota ◊FILMS Theater Dakota ◊FESTIVALWEEKEND Theater Dakota ◊LEZING WILLEM HUSSEM GEDICHT, UITGELICHT Bibliotheek Den Haag ◊DE TIJDLOZE VOORSTELLING Haagse Kunstkring ◊WORKSHOPS HUSSEM EN HET HAAGS KINDERATELIER Haags Kinderatelier ◊TENTOONSTELLING WILLEM HUSSEM SCHILDERIJEN, BEELDEN EN WERKEN OP PAPIER Galerie Nouvelles Images ◊LEZING Gemeentemuseum Den Haag ◊MEESTERS DER VERTELKUNST Museum Meermanno ◊TENTOONSTELLING WILLEM HUSSEM - VORMEN VAN RUIMTE Museum Belvédère ◊LEZING WILLEM HUSSEM - VORMEN VAN RUIMTE Museum Belvédère ◊RONDLEIDINGEN WILLEM HUSSEM - VORMEN VAN RUIMTE Museum Belvédère ◊WORKSHOP IN DIALOOG Museum Belvédère

BIBLIOTHEEK DEN HAAG

HAAGS KINDERATELIER

GEMEENTEMUSEUM MUSEUM BELVÉDÈRE DEN HAAG HEERENVEEN

9 EN 15 OKTOBER

1, 8, 15, 22, 29, 30 SEPTEMBER EN 6, 7, 13 OKTOBER

22 OKTOBER

23 SEPTEMBER T/M 20 NOVEMBER

Lezing Lezing over het werk en leven van Willem Hussem. Het Gemeentemuseum kijkt tevens alvast vooruit naar de expositie over Hussem en zijn tijdgenoten in 2012.

Tentoonstelling Willem Hussem – Vormen van Ruimte Museum Belvédère toont 22 schilderijen uit de periode 1960-1970.

Zaterdag 22 oktober / 14.00 uur /

11.00-17.00 uur / Volwassenen € 8,- / Kinderen tot 12 jaar

Informatie: Hou www.hussemfestival.nl in de gaten

gratis / Senioren € 7,50 / CJP € 6,20 / Museumkaart € 2,-

Lezing Willem Hussem gedicht, uitgelicht Theatrale lezing over het dichtwerk van Willem Hussem door kunstenaar, acteur en beroeps Hagenaar Frans de Leef.

ZIE OOK HET FESTIVALWEEKEND EN LOCATIE GALERIE NOUVELLES IMAGES

€ 5,- niet-leden / Reserveren: 070 353 63 63 of

Workshops Hussem en het Haags Kinderatelier Kunstenaars/docenten van het Haags Kinderatelier belichten in creatieve workshops het leven en werk van Willem Hussem. Door zijn poëtisch-abstracte schilderijen, tekeningen, gedichten en beelden laten deelnemers vanaf 8 jaar zich inspireren tot het maken van eigen werkstukken. Deze worden in oktober tentoongesteld in Theater Dakota.

wateringseveld@dobdenhaag.nl

Atelier Moerwijk / 1, 8, 15, 22, 29 september / 15.45 tot

Bibliotheek Escamp / Zondag 9 oktober / 15.00 uur / € 3,- leden bibliotheek en Ooievaarspas, € 5,- niet-leden / Reserveren: 070 353 80 30 of escamp@dobdenhaag.nl Bibliotheek Wateringseveld / Zaterdag 15 oktober / 14.00 uur / € 3,- leden bibliotheek en Ooievaarspas,

17.30 uur / 8-12 jaar / € 1,-, Ooievaarspas € 0,50

HAAGSE KUNSTKRING 29 OP 30 OKTOBER

Atelier van Speijk / 30 september, 7 oktober / 15.45 tot 17.30 uur / 10-14 jaar / € 11,-, Ooievaarspas € 6,00 Atelier van Speijk / 6 en 13 oktober / 15.30 tot 17.15 uur / 7-9 jaar / € 11,-, Ooievaarspas € 6,00

De tijdloze voorstelling Een droomuur in het Willem Hussem Paradijs, waarin flarden van beelden, stemmen, klanken, gedichten voorbij dwarrelen, even rusten en weer verder vliegen en je het idee van tijd zult verliezen. Een tijdloze voorstelling in het verloren uur tussen zomer- en wintertijd. Concept en regie: Mieke Lelyveld. Haagse Kunstkring / Zaterdag 29 op zondag 30 oktober / 02.00-02.00 uur / Start om 00.00 uur met klein souper / Entree: wordt nog bekendgemaakt / Reserveren: 070 364 75 85 of info@haagsekunstkring

(incl. € 2,- toeslag. Vrienden van het museum betalen de toeslag niet)

MUSEUM MEERMANNO | HUIS VAN HET BOEK 1 T/M 30 OKTOBER

ophalen in Theater Dakota / Voor alle workshops van het

Boekomslagen meesters der vertelkunst Museum Meermanno toont in de halvitrine de boekenreeks meesters der vertelkunst, waar Hussem de omslagen voor ontwierp.

Haags Kinderatelier geldt: Reserveren: 070 363 37 45 of

1 t/m 30 oktober 2011 / di- t/m zondag, 12.00-17.00 uur /

reserveer@haagskinderatelier.nl

Toegang tot halvitrine gratis op vertoon van festivalflyer

Op zaterdag 29 oktober vanaf 18.00 uur en op zondag 30 oktober tussen 11.00 en 16.00 uur kun je je werkstuk

23 september t/m 20 november 2011 / di- t/m zondag,

of festivalkrant

Lezing Willem Hussem – Vormen van Ruimte Door directeur-conservator Han Steenbruggen. Dinsdag 4 oktober 2011 / 20.00 uur (zaal open 19.30 uur) / € 15,-; vrienden van het museum € 12,50 / Reserveren: 0513 64 49 99 of info@museumbelvedere.nl, o.v.v. naam, adres, postcode, plaats, telefoonnummer

Rondleidingen Willem Hussem – Vormen van Ruimte Iedere zondag in de tentoonstellingsperiode / 14.00 uur / gratis voor bezoekers van de tentoonstelling / Reserveren: 0513 64 49 99 of info@museumbelvedere.nl, o.v.v. naam, adres, postcode, plaats, telefoonnummer

Workshop In dialoog Donderdag 13 oktober / Bij grote belangstelling ook op

GALERIE NOUVELLES IMAGES

20 oktober / 20.00 uur (zaal open 19.30 uur) / € 15,-, vrienden van het museum € 12,50 / Reserveren: 0513 64 49 99 of info@museumbelvedere.nl, o.v.v. naam, adres, postcode, plaats, telefoonnummer

15 OKTOBER T/M 7 DECEMBER Tentoonstelling Willem Hussem, schilderijen, beelden en werken op papier Een combinatie van schilderijen, werken op papier en houten en aluminium beelden van Willem Hussem uit de periode 1955-1974. 15 oktober t/m 7 december 2011 / di- t/m zaterdag / 11.00-17.00 uur / gratis / Opening 15 oktober om 16.00 uur

18 EN 23 OKTOBER Workshop Hussem en het Haags Kinderatelier Zie omschrijving bij locatie Haags Kinderatelier 18 en 23 oktober / 11.00-13.00 uur en 14.00-16.00 uur / 10-13 jaar / € 6,00 / Reserveren: via 070 363 37 45 of COLLECTIE: LETTERKUNDIG MUSEUM

reserveer@haagskinderatelier.nl

WILLEM HUSSEM / ZONDER TITEL / 150 X 120 CM / CA. 1972 / COURTESY GALERIE NOUVELLES IMAGES

PAGINA 14 ◊ HUSSEM FESTIVALKRANT

COMPOSITIE / OLIEVERF OP DOEK / 120 X 100 CM / 1970 / PARTICULIERE COLLECTIE

COMPOSITIE / OLIEVERF OP DOEK / 100 X 130 CM / 1964 / PARTICULIERE COLLECTIE

willem hussem vormen van ruimte

TENTOONSTELLING IN MUSEUM BELVÉDÈRE, HEERENVEEN ◊ DOOR HENK SLETTERINK

“Een van de belangrijkste schilders voor Museum Belvédère is Gerrit Benner. Hij was de enige Friese kunstenaar die in de jaren vijftig en zestig een rol van betekenis speelde binnen de expressionistisch georiënteerde schilderkunst. Om zijn werk in context te kunnen plaatsen, verzamelen en tonen we ook werk van generatiegenoten. In 2008 hebben we een expositie gehad van Job Hansen, in 2010 van de gebroeders Van Velde en nu dus van Hussem.”

IN HET KADER VAN HET HUSSEM FESTIVAL ORGANISEERT MUSEUM BELVÉDÈRE VAN 24 SEPTEMBER TOT EN MET 20 NOVEMBER DE TENTOONSTELLING WILLEM HUSSEM – VORMEN VAN RUIMTE. Het museum concentreert zich op de periode 1960-1970 en laat daaruit vooral de grotere werken zien. Han Steenbruggen, die in 1994 een monografie over Hussem schreef en sinds drie jaar directeur-conservator is van Museum Belvédère, stelde de tentoonstelling samen. In een kort gesprek vertelt hij over zijn beweegredenen.

“Ik weet dat ik ernstig bevooroordeeld ben, maar ik vind Hussem een van de belangrijkste naoorlogse schilders. In de manier waarop hij expressionisme met constructivisme verbond, heeft hij werkelijk bijgedragen aan de moderne schilderkunst. De schilderijen waarin hij met schijnbaar losse beweging lijn en vorm opbrengt en tegelijkertijd weloverwogen bouwt aan zijn composities, behoren tot het beste dat hij heeft gemaakt. En omdat die werkwijze zijn hoogtepunt vindt in de jaren zestig heb ik voor de tentoonstelling gekozen voor een afgebakende periode. Uiteindelijk kwam het accent te liggen op de jaren 1960-1965. In de tweede helft van de jaren zestig krijgt de geometrie steeds meer de overhand. Van de werken uit die periode die wel binnen het uitgangspunt vielen heb ik er maar twee gekozen. Dat merkte ik overigens pas achteraf.” “Ik wilde heel graag een goede expositie maken met weinig werken. Het zijn er 22 geworden. De kern wordt bepaald door een zestal grote werken uit 1964-1965 waarin Hussem zich tot een uiterste beperkt. Met die lege schilderijen, die een

COMPOSITIE / OLIEVERF OP DOEK / 100 X 80 CM / 1964 / COLLECTIE MUSEUM BELVÉDÈRE, HEERENVEEN

COMPOSITIE / OLIEVERF OP DOEK / 127 X 200 CM / 1965 / COLLECTIE STEDELIJK MUSEUM, AMSTERDAM

oneindige ruimte oproepen, heb ik heel veel. Die grijpen me nog steeds bij de keel. Ik heb er dan ook erg naar uitgezien die werken in m’n nabijheid te hebben en ze hun plek te geven in de tentoonstelling. Daar omheen lieten de andere schilderijen zich bijna vanzelf selecteren. Wat ik vooral wilde laten zien is dat ‘weinig’ ‘meer’ kan zijn. Dat deed Hussem ook in zijn beste schilderijen. Die 22 schilderijen brengen hem optimaal voor het voetlicht.” “Tot mijn favoriete Hussems behoren zeker ook schilderijen uit de jaren vijftig en zeventig, schilderijen die ik soms hoger aansla dan sommige werken in mijn selectie. Maar ik wilde in Museum Belvédère een coherente groep werken tonen en geen overzicht. Het Stedelijk Museum in Schiedam heeft al aangegeven over enkele jaren een overzichtstentoonstelling te willen maken. Daarin ligt de volgende stap naar de erkenning die Hussems schilderkunst verdient. Hussem behoort tot de grootste schilders van zijn generatie.”

HUSSEM FESTIVALKRANT ◊ PAGINA 15

COMPOSITIE / OLIEVERF OP DOEK / 125 X 200 CM / 1965 / PARTICULIERE COLLECTIE

TENTOONSTELLING

LEZING

RONDLEIDING

WORKSHOP

WILLEM HUSSEM – VORMEN VAN RUIMTE ZATERDAG 24 SEPTEMBER T/M ZONDAG 20 NOVEMBER 2011

WILLEM HUSSEM – VORMEN VAN RUIMTE DOOR HAN STEENBRUGGEN DINSDAG 4 OKTOBER 2011

WORKSHOP ‘IN DIALOOG’ WILLEM HUSSEM – VORMEN VAN RUIMTE DONDERDAG 13 OKTOBER (MOGELIJK OOK OP DONDERDAG 20 OKTOBER)

Museum Belvédère / Heerenveen-Oranjewoud /

“Voor mij is Willem Hussem de kunstenaar waarmee alles begon.” zegt Han Steenbruggen. Hij publiceerde regelmatig over de veelzijdige schilder, dichter en beeldhouwer en geldt inmiddels als een autoriteit op het gebied van zijn werk. Daarover zegt hij: “Waar ik voorheen de distantie bewaarde en een zo objectief mogelijke beschouwing gaf van de achtergronden en artistieke ontwikkeling, verkies ik nu de meer persoonlijke benadering. Het biedt me de gelegenheid om zonder omwegen en vrij van kunsthistorische zwaarwichtigheden, over te brengen wat ik vind van en voel bij het werk van Willem Hussem en hoe ik zijn kunstenaarschap inschat.”

GRATIS RONDLEIDINGEN WILLEM HUSSEM – VORMEN VAN RUIMTE IEDERE ZONDAG IN DE TENTOONSTELLINGSPERIODE Museum Belvédère / Heerenveen-Oranjewoud / 14.00 uur /

‘Dit spreekt me aan’, of ‘dat zegt me helemaal niets’… wie kunst bekijkt wordt aangesproken. Soms letterlijk, meestal figuurlijk. In de workshop In dialoog gaan de deelnemers een schriftelijke dialoog aan met een compositie van Willem Hussem. Gedurende ‘het gesprek’ is van alles mogelijk. Meningen worden geuit of conflicten worden uitgesproken, maar geen van de ‘gesprekspartners’ heeft de waarheid in pacht. De gezamenlijke werkelijkheid wordt door de deelnemer en het kunstwerk op dat moment, binnen de gegeven context, gezocht en gecreëerd. De geschreven dialoog is de weergave van dat communicatieve proces. De avond wordt verzorgd door Lisbeth Kooper.

Dinsdag t/m zondag / 11.00-17.00 uur / volwassenen € 8,- / kinderen tot 12 jaar gratis / senioren € 7,50 / CJP € 6,20 / Museumkaart € 2,- (De toeslag van € 2,- is in deze prijzen meegerekend. Vrienden van het Museum betalen geen toeslag) / De tentoonstelling en het boek werden mogelijk gemaakt door hoofdsponsor Inbo Architecten, het SNS REAAL Fonds en de Stichting Gifted Art

gratis voor bezoekers van de tentoonstelling / Reserveren: 0513 64 49 99 of via info@museumbelvedere.nl o.v.v. naam, adres, postcode, plaats, telefoonnummer

Museum Belvédère / Heerenveen-Oranjewoud /

Museum Belvédère / Heerenveen-Oranjewoud / 20.00

20.00 uur (zaal open 19.30 uur) / € 15,-, vrienden van

uur (zaal open 19.30 uur) / € 15,-, vrienden van het

het museum € 12,50 / Reserveren: 0513 64 49 99 of via

museum € 12,50 / Reserveren: 0513 64 49 99 of via

info@museumbelvedere.nl o.v.v. naam, adres, postcode, plaats, telefoonnummer

COMPOSITIE / OLIEVERF OP DOEK / 100 X 130 CM / 1964 / PARTICULIERE COLLECTIE

Han Steenbruggen is in 1960 geboren Publicatie Willem Hussem – Vormen van Ruimte Willem Hussem – Vormen van Ruimte / Auteur: Han Steenbruggen / Druk: geheel full-colour / ISBN: 978-90-71139-00-0 / Formaat: 24,5 x 24,5 cm / Omvang: 80 pagina’s / Bindwijze: genaaid en gebon-

te Deventer. Hij studeerde Nederlands en Kunstgeschiedenis en was van 1995 tot 2008 conservator moderne kunst van het Groninger Museum. Hij specialiseerde zich in de schilderkunst van De Ploeg en promoveerde in 2007 op een onderzoek naar het werk van Wobbe Alkema.

den, harde band / Verkoopprijs: € 22,- / Verkrijgbaar: in Museum Belvédère en tijdens het Hussem Festival op verschillende plekken in Den Haag.

In 2008 werd hij aangesteld als directeurconservator van Museum Belvédère.

info@museumbelvedere.nl o.v.v. naam, adres, postcode, plaats, telefoonnummer

PAGINA 16 ◊ HUSSEM FESTIVALKRANT

‘de eeuwigheid duurt ieder ogenblik’

22 VERZEN VAN WILLEM HUSSEM

De aandacht die de komende maanden uitgaat naar de schilderkunst van Willem Hussem zou haast doen vergeten dat hij in de jaren zestig ook bekendheid verwierf als dichter. Met bundels als Steltlopen op zee, Voor twee scharren blauwbekken en Breels aan de vleet positioneerde hij zich binnen de Nederlandse letteren als een meester van het korte vers. In 1965 ontving hij de Jan Campertprijs voor

COLLECTIE: LETTERKUNDIG MUSEUM

Hussem in de keuken!

In 1992 verscheen Warmte vergt jaren groei, een uitgebreide bloemlezing die uiteindelijk drie herdrukken zou beleven en in 2009 de bloemlezing Met inkt zeggen. Beide bundels toonden aan dat Hussems korte verzen nog steeds in staat zijn een breed publiek aan te spreken. In het kader van het Hussem Festival laat Museum Belvédère, als

FRANS DE LEEF ONDERZOEKT WILLEM HUSSEM THEATRALE LEZING TIJDENS HUSSEM FESTIVAL

Plint combineert gedichten met beeldende kunst op allerlei manieren die een dag net iets leuker maken.

! ’EM ! S S HU BB’EM HE

zijn bundel Schaduw van de hand. In de periode 1961-1974 publiceerde Hussem zeventien bundels, waaronder drie met bewerkingen van Chinese poëzie.

Speciaal voor het Hussem Festival ontwikkelde Plint deze sloof. In het café van Theater Dakota zul je er medewerkers van MuseumCatering in zien bedienen. Iets voor jou? Theater Dakota verkoopt tijdens het festival meerdere Hussem producten van Plint, zoals kussenhoezen, muurgedichten en posters.

ZET HET BLAUW VAN DE ZEE TEGEN HET BLAUW VAN DE HEMEL VEEG ER HET WIT VAN EEN ZEIL IN EN DE WIND STEEKT OP

IN 1994 WERD HET GEDICHT ‘ZET HET BLAUW VAN DE ZEE’ VAN WILLEM HUSSEM OP DE ZIJGEVEL VAN DE KAISERSTRAAT 24 IN LEIDEN GESCHILDERD. GELUKKIG WORDT OOK DEZE ‘HUSSEM’ GOED ONDERHOUDEN / FOTO: JACOWIES SURIE

Willem Hussem

Dit gedicht is ontegenzeggelijk het meest bekende uit het enorme oeuvre van beeldend kunstenaar en dichter Willem Hussem. Achttien dichtbundels zijn er sinds 1940 van hem verschenen en er ligt nog veel in de diverse archieven te wachten dat zeker de moeite waard is om alsnog gepubliceerd te worden. Misschien is het Hussem Festival een mooie aanleiding om eens in die archieven te gaan spitten.

WORKSHOP KIJKEN, ZIEN EN SCHRAPPEN

Willem Hussem / Uit een NCRV radio uitzending van 14 december 1966 * De regel tussen de haakjes bleef ongepubliceerd.

De bundel de eeuwigheid duurt ieder ogenblik wordt op 23 september gepresenteerd in de Openbare Bibliotheek in Heerenveen en is vanaf dan verkrijgbaar in Museum Belvédère en tijdens het Hussem Festival op verschillende plekken in Den Haag.

Maar wie was Willem Hussem eigenlijk? Wat dreef hem en wie of wat waren zijn inspiratiebronnen? Waar lag zijn kracht? Was het zijn beeldend werk of waren het zijn gedichten? Of sloot het één het ander niet uit? Stonden beide kunstvormen naast elkaar, tegenover elkaar of moeten wij het zien als een geheel, als aanvulling op elkaar? En wat is dan de relatie in dezen? Was hij zijn tijd vooruit en een vernieuwer, of was hij simpelweg een trendvolger? Om achter de echte Willem Hussem te komen heb ik de afgelopen maanden veel over hem en zijn tijdgenoten gelezen, archieven doorgespit en gesprekken gevoerd met mensen die Willem Hussem persoonlijk gekend hebben. En neem van mij aan, er zijn mooie anekdotes boven water gekomen. In ieder geval voor mij genoeg informatie om de mens Hussem te kunnen duiden als beeldend kunstenaar en als dichter, waarbij mijn voorkeur zeker uitgaat naar de dichter. Het doet mij een groot plezier dat de restauratie van een 54 jaar oude wandschildering aan de Zuidlarenstraat de aanleiding is om juist die juweeltjes weer eens onder de aandacht te brengen. Frans de Leef

G LEZIN

FOTO: JIMI HELLINGA

∫

WILLEM HUSSEM GEDICHT, UITGELICHT Door Frans de Leef / 9, 15, 28 en 29 oktober / diverse locaties in Den Haag / Meer informatie: zie het programma op pagina 12 en 13 of www.hussemfestival.nl

Haal alles wat overbodig is weg. We zoeken naar een mogelijke universele inhoud die ook zonder de aanleiding, de wandschildering, zeggingskracht houdt. De resultaten worden naast elkaar op een muur gepresenteerd en vormen een serie van verschillende literaire interpretaties van Hussems wandschildering.

∫

WORKSHOP KIJKEN, ZIEN EN SCHRAPPEN FOTO: PHOTOGRAPH-X, DEN HAAG

ANDERS DAN JIJ KIJK IK ANDERS DAN IK ZIE JIJ ANDERS DAN JOUW INZICHT (IS MIJN WAARDERING VOOR HET ZESHOEKIG SCHILDERIJ VAN PETER STRUYCKEN IN ROOD ORANJE BLAUW EN GEEL)* IS HET MIJNE IN DIT EN DAT IN DE EEN EN DE ANDER JIJ LEERT MIJ IK JOU KENNEN

Neem plaats voor de wandschildering van Willem Hussem en observeer het werk rustig. Schrijf op wat je ziet, voelt, denkt. Kijk goed naar je tekst, laat hem inwerken...

tweede in een voorgenomen reeks, een bundel verschijnen met 22 verzen waarin natuurbelevingen centraal staan. Van deze 22 verzen zijn er twaalf afgedrukt in Hussems handschrift. Zeven gedichten werden niet eerder gepubliceerd.

RKSH

WO OP

Door Henk Augustijn / Voor alle leeftijden / zaterdag 29 oktober / tussen 14.00 en 18.00 uur / start elk uur / onderdeel festivalweekend / Theater Dakota / Gratis entree

HUSSEM FESTIVALKRANT ◊ PAGINA 17

QUOT E

‘HUSSEM OP HET ROLLUIK… HET IS AL ZO LANG GELEDEN.’ “In 1988 sloten veel winkeliers in het centrum van Den Haag hun winkels af met rolluiken, om diefstal te voorkomen. De Gemeente vond dat het centrum daardoor een te gesloten uiterlijk kreeg, als een fort. Ik kwam toen net terug uit Amsterdam en dacht ‘Dan maken we toch iets heel moois van, als een openluchttentoonstelling?’ Met tientallen kunstenaars zijn we die luiken toen gaan beschilderen. Van pop-art tot abstracte patronen en zeegezichten. En een Hussem! Een van de kunstenaars schilderde een gedicht van Hussem op het rolluik waar nu de ambassade van Israël zit, aan het Buitenhof. Jammer dat het hele rolluik weg is gehaald tijdens een grote verbouwing. Maar het is ook al zo lang geleden.”

DE TIJDLOZE VOORSTELLING Willem Hussem

ZET HET ZWART VAN DE PEN TEGEN HET WIT VAN HET PAPIER VEEG EEN ZIN WEG OF EEN BEGIN EN HET WOORD SPEELT OP (gedicht van David Muiderman)

In de nacht van zaterdag 29 op zondag 30 oktober 2011 is er in de Haagse Kunstkring een nachtvoorstelling gewijd aan Willem Hussem. Een droomuur in het Willem Hussem Paradijs, waarin flarden van beelden, stemmen, klanken, gedichten voorbij dwarrelen, even rusten en weer verder vliegen en je het idee van tijd zult verliezen. Een tijdloze voorstelling in het verloren uur tussen zomer- en wintertijd. De voorstelling duurt precies een uur, van 02.00 tot exact 02.00 uur. Het was slechts een droom. Was ’t er of was ’t er niet. Om middernacht wordt een klein souper geserveerd, daarna begint de tijdloze voorstelling. Concept en regie: Mieke Lelyveld. Met medewerking van vele kunstenaars (dichters, zangers, acteurs, schilders, etc.) van de Haagse Kunstkring. De tijdloze voorstelling is onderdeel van de manifestatie Paradijs (29 oktober – 13 november).

∫

DE TIJDLOZE VOORSTELING Zaterdag 29 op zondag 30 oktober / 00.00 uur klein souper, start voorstelling om 02.00 uur / Haagse Kunstkring / Reserveren: 070 364 75 85 of via info@haagsekunstkring.nl

STE R O O V G LLIN

RICARDO BURGZORG MET DE PUBLICATIE ‘WARMTE VERGT JAREN GROEI: EEN KEUZE UIT DE GEDICHTEN EN TEKENINGEN VAN WILLEM HUSSEM’ / 1992 / STICHTING PLINT, EINDHOVEN / FOTO: JOHAN NIEUWENHUIZE

Ricardo Burgzorg (Paramaribo, 1959)

meesters der vertelkunst

Deze verzameling wordt bewaard en getoond in de 19de-eeuwse museumopstelling op de eerste verdieping van het museum. In aansluiting op de collectie van Van Westreenen verzamelt het museum boeken uit de periode van 1850 tot heden. De vorm en de vormgeving zijn daarbij het uitgangspunt. Van Willem Hussem heeft het museum verschillende uitgaven. Van 1 t/m 30 oktober is de halvitrine gewijd aan zijn werk, met onder meer meesters der vertelkunst, waar Willem Hussem de omslagen voor gemaakt heeft.

WILLEM HUSSEM IN MUSEUM MEERMANNO | HUIS VAN HET BOEK

De reeks meesters der vertelkunst verscheen tussen 1948 en 1975 bij uitgeverij J.M. Meulenhoff in Amsterdam. Er worden ruim 32 vertelkunsten in behandeld, van Deense en Bulgaarse tot Galante en Fantastische vertelkunst.

Museum Meermanno | Huis van het boek is het oudste boekenmuseum ter wereld. Het museum beheert een grote verzameling middeleeuwse handschriften en vroege drukken, bijeengebracht door baron W.H.J. van Westreenen van Tiellandt (1783-1848). Van Westreenen was een typische 19e-eeuwse verzamelaar: hij verzamelde niet alleen boeken, maar ook voorwerpen uit de oudheid, familieportretten en reissouvenirs.

OON TENTLLING STE

∫

MEESTERS DER VERTELKUNST 1 t/m 30 oktober 2011 / dinsdag t/m zondag / 12.00-17.00 uur / Museum Meermanno | Huis van het Boek / Toegang tot halvitrine gratis op vertoon van festivalflyer of festivalkrant

PAGINA 18 ◊ HUSSEM FESTIVALKRANT

HUSSEM FESTIVALKRANT ◊ PAGINA 19

GALERIE NOUVELLES IMAGES De samenwerking tussen Willem Hussem en Galerie Nouvelles Images gaat terug tot 1970. In dat jaar werd Willem Hussem door Ton Berends, de oprichter van Galerie Nouvelles Images, uitgenodigd om een solotentoonstelling in de galerie te maken. Vanaf dat moment heeft de galerie tot op heden altijd het werk van Willem Hussem vertegenwoordigd en getoond. De erven Hussem hebben de galerie na zijn dood in 1974 gevraagd om zijn nagelaten oeuvre te vertegenwoordigen. Met regelmaat worden sindsdien solotentoonstellingen georganiseerd met het werk van Willem Hussem en van tijd tot tijd wordt zijn werk ook in groeps- en thematentoonstellingen opgenomen. Daarnaast heeft de galerie zich ingezet om het werk van Hussem in grotere kring bekendheid te geven. Een hoogtepunt in dat opzicht vormt de grote overzichtstentoonstelling in 1994 in het Dordrechts Museum in combinatie met een grote verkooptentoonstelling in Nouvelles Images. Ter gelegenheid hiervan verscheen de monografie Willem Hussem. Tussen schrift en leegte door Han Steenbruggen. De galerie heeft permanent een representatieve keuze van het werk van Willem Hussem in consignatie, dat varieert van grafiek, werken op papier en schilderijen tot sculpturen van aluminium en hout, variërend in prijs van € 450,- tot € 30.000,- . Het werk uit 1965 dat hier staat afgebeeld komt uit een privé-verzameling. Dit betreft een genre werk dat niet meer voorhanden is in de nalatenschap en zo een mooie aanvulling vormt op het aanbod van de galerie. Het schilderij is opgebouwd uit een beperkt aantal beeldelementen in een zeer afgewogen compositie. Het verenigt het kleurgebruik van Hussem uit de jaren ’50 met de verstilde, open composities die zo kenmerkend zijn voor zijn werk uit de jaren ‘60. De verkoopprijs van dit schilderij bedraagt € 30.000,- . WILLEM HUSSEM / ZONDER TITEL / OLIEVERF OP LINNEN / 125 X 200 CM / 1965 / PRIVÉ COLLECTIE / FOTO: JOHN STOEL

OON TENTLLING STE ∫

WILLEM HUSSEM, SCHILDERIJEN, BEELDEN EN WERKEN OP PAPIER 15 oktober t/m 7 december 2011 / Opening op 15 oktober om 16.00 uur / dinsdag t/m zaterdag, 11.00-17.00 uur / Galerie Nouvelles Images / Gratis entree

PAGINA 20 ◊ HUSSEM FESTIVALKRANT

‘dit ben ik; aarde / erts’ VIER FILMS OVER WILLEM HUSSEM IN THEATER DAKOTA

√

JAN CREMER

De restauratie van Hussems wandschildering in Theater Dakota Henk Augustijn | 2011 | 20 minuten

Aafje Bouwhuis en Nanon Journée restaureerden in juli/augustus 2011 de wandschildering die Willem Hussem in 1957 maakte in de voormalige HBS Zuiderpark. Deze restauratie is de aanleiding voor het festival. Henk Augustijn volgde het restauratieproces op de voet. Nanon en Aafje lichten hun werkwijze toe.

PETER STRUYCKEN

√

Zet het blauw van de zee tegen het blauw van de lucht Oswald Berends | 1994 | 25 minuten

Portret van Willem Hussem aan de hand van gesprekken met vrienden, familie en collega’s. Aan het woord komen kunstenaars en schrijvers die hem goed kenden. Jozef Eyckmans: “Hussem had níéts van een artiest in zijn uiterlijk. Helemaal niets!” Wim Hazeu over zijn gedichten: “Hij zei; er kan nóg een woord uit.” Zijn echtgenote Anna: “Willem was geen held.” JOZEF EYCKMANS

HUSSEM AAN HET WERK

√

Een teken van leven Henk Augustijn | 1994 | 30 minuten

In deze documentaire, gemaakt ter gelegenheid van de tentoonstelling ‘Tussen schrift en leegte’ in het Dordrechts Museum aandacht voor de mens Hussem, voor zijn schilderijen en zijn gedichten. Jan Cremer: “Met één hand zette hij een prachtig teken neer, en ging intussen door met praten.” “Het was een robuuste man, net als zijn gedichten. Kort en krachtig.” Peter Struycken: “Hij stond altijd op scherp als hij aan het werk was.” “Iedere beslissing werd met je bediscussieerd.” Dhr. Knijnenburg (Bodega de Posthoorn): “Ze luisterden allemaal goed naar ‘m hoor!” Samenstelling filmprogramma: Jennefer Verbeek en Paul Cornelissen. Met dank aan: Han Steenbruggen, Oswald Berends en Henk Augustijn

√

Gedurende de hele Hussem Festival- Willem Hussem aan het werk* Rinus van den Bosch | 1968 | 10 minuten maand zijn in Theater Dakota vier interessante films te zien over Vriend en kunstenaar Rinus van den Bosch Willem Hussem en zijn werk. filmde Hussem eind jaren ’60, terwijl hij aan De films worden in een doorlopend het werk was in zijn atelier. Deze home movie begint met een jazzy zwart-wit impressie van programma vertoond, elke maanhet opzetten van een nieuw schilderij. dag tot en met zaterdag in oktober. Hussem zet met forse, trefzekere gebaren zwarte lijnen op het maagdelijk witte doek. We zien ook een huiselijk tafereel met Anna, Hussems vrouw. De film schakelt over op kleur; Anna en Willem zwaaien ons uit, staand voor hun huis in de Mijtensstraat. *Deze film wordt ook in Museum Belvédère vertoond

FILM

gedurende de tentoonstelling ‘Willem Hussem - Vormen van Ruimte’. WILLEM EN ANNA HUSSEM

∫

DOORLOPEND FILMPROGRAMMA Elke maandag t/m zaterdag in oktober 2011 én zondag 30 oktober / 14:00 uur / Filmzaal van Filmhuis Den Haag in Theater Dakota / Gratis entree

ARTIST IMPRESSION THEATERCAFÉ: WORKSHOP OF WONDERS

3 SEPTEMBER OPENT HET CAFÉ VAN ZUID57 // MuseumCatering is huiscateraar van onder andere het Gemeentemuseum, het Mauritshuis, Theater aan het Spui, Escher in het Paleis en het GEM/Fotomuseum. Wij voelen ons dus meer dan thuis in deze nieuwe culturele hotspot. ZUID57 is een mooi voorbeeld van een culturele, interactieve omgeving waar wij met onze culinaire bijdrage de beleving van de bezoekers compleet maken.

HUSSEM FESTIVALKRANT ◊ PAGINA 21

QUOT E

‘IK HEB HUSSEM NOOIT AANGESPROKEN.’ “Ik zat in de 2e klas toen de HBS introk in het nieuwe gebouw aan de Zuidlarenstraat. Hoe oud zal ik geweest zijn? Een jaar of 13, 14? Hussem had zijn grote wandschildering nog niet af. Hij zette de puntjes op de i. Ik heb hem toen aan het werk gezien, maar heb Hussem nooit aangesproken. Daar ben je als jonge scholier gewoon te verlegen voor. Ik was eindredacteur van de schoolkrant, de Zuiderpark Post, en bij het tienjarig jubileum van de school verscheen een speciale editie met de wandschildering op de omslag. Sindsdien heb ik Hussem altijd in de gaten gehouden. Ik vind zijn gedichten erg goed en geef nog af en toe de dichtbundel Warmte vergt jaren groei cadeau aan vrienden.”

TOEKOMSTIG ERFGOED ◊ DOOR BRAM ESSER EN JAN WIJLE

“Iets met gekleurde steentjes, zullen we dat maar direct meenemen?” antwoordt de sloper op de vraag van Stroom hoe de wand eruitziet waar hij voor staat met zijn sloophamer. Kunst en architectuurinstelling Stroom Den Haag wordt regelmatig gebeld met het verzoek ad hoc met een oplossing te komen voor kunst die aanwezig is in gebouwen die rijp zijn voor de sloop. Soms kan het werk bewaard blijven of kan er op z’n minst een documentatie van worden gemaakt. Veel vaker wordt er niet gebeld en verdwijnen mozaïeken en sgraffito’s onder het anonieme puin van een wederopbouwflat of school die niet langer aan de norm voldoet.

Wederopbouwwijken Overal in Nederland worden de zogenoemde wederopbouwwijken onder handen genomen: de wijken die na de Tweede Wereldoorlog in hoog tempo werden gebouwd om tegemoet te komen aan de enorme woningnood van die dagen. De gebouwen moesten goedkoop en vooral snel gerealiseerd worden. De meeste woningen voldoen nu dus niet meer aan de huidige norm. Aan de andere kant worden alternatieve toepassingen en hergebruik van te renoveren gebouwen nauwelijks overwogen en wordt nu onder het mom van wijkvernieuwing de sloophamer ingezet. Dat er vervolgens vooral duurdere appartementen voor in de plaats komen die niet door de voormalige wijkbewoners betaald kunnen worden, heeft al menig wenkbrauw doen fronsen.

Wat te doen met de wederopbouwkunst? Door de sloopdrift wordt bovendien plotseling een andere kwestie urgent. Want wat te denken van de monumentale kunst die aan deze gebouwen vastzit? Er is in de Nederlandse wederopbouwperiode relatief veel aandacht besteed aan kunst in relatie tot architectuur. Percentage- en promillageregelingen voorzagen erin dat een klein deel van de bouwkosten besteed moest worden aan kunst in of aan het gebouw. Er moet snel worden opgetreden want met het huidige slooptempo dreigt een unieke episode uit de Nederlandse kunstgeschiedenis te verdwijnen. De vraag wat te doen met de wederopbouwkunst is lastig te beantwoorden. Het gaat immers om een genre dat niet alleen in kunsthistorische of

HAN HEEMSKERK MET DE OUDE SCHOOLKRANT BIJ DE WANDSCHILDERING VAN WILLEM HUSSEM (1957) IN DE VOORMALIGE HBS ZUIDERPARK), NU THEATER DAKOTA IN ZUID57 / FOTO: JOHAN NIEUWENHUIZE

Han Heemskerk (Den Haag, 1943)

architectonische termen te vangen is. Daarmee ontbreekt er een duidelijk instrumentarium om een goede afweging te maken over wat te behouden, wat te herplaatsen en van welke werken een documentatie volstaat. In opdracht van de Dienst Stedelijke Ontwikkeling afdeling Monumentenzorg stelde architectuurhistoricus Wijnand Galema de publicatie Goede sier gemaakt samen, waarin alle wederopbouwkunst in de periode 1945-1970 in Den Haag Zuid-West is geïnventariseerd. Het betreft uitsluitend de kunst die tijdens de bouw is ontstaan en daar ook deel van uitmaakt. Op kerken, woningbouwcomplexen en scholen wordt deze kunst aangetroffen. Dikwijls is de kunst volledig geïntegreerd in de architectuur: glas in lood, kleine sculpturen boven de portieken of een reliëf waarin functionele elementen als ventilatieroosters zijn verwerkt.

Publiek en Pragmatiek Essentieel verschil tussen kunst in de openbare ruimte en kunst in een museum is dat publiek in de openbare ruimte onvoorbereid met kunst wordt geconfronteerd. De stad is minder dwingend voor de presentatie van beeldende kunst dan een museum. Terwijl de status van het museum de kijkrichting van de bezoeker stuurt, heeft de stedeling meer onbewuste, of intuïtieve aandacht voor alles wat hij op straat aantreft. Juist daarom raakt kunst in de openbare ruimte op een vanzelfsprekende wijze vervlochten met de individuele levens van stedelingen.

JACQUES VAN RHIJN /1955

ONTWERP TOBY PATERSON ‘RESETTING JACQUES VAN RHIJN’

Paterson ontwierp een nieuwe setting voor de reliëfs uit 1955 van de beeldhouwer Jacques van Rhijn. Deze bleven over na de sloop van een wooncomplex aan de Loevesteinlaan. De terugplaatsing in een nieuwe woontoren ging wegens economische omstandigheden niet door. Paterson, die al eerder zijn fascinatie voor wederopbouwkunst bij Stroom liet zien, werd uitgenodigd een nieuwe opstelling te ontwerpen. In zijn schetsontwerp lijken de reliëfs door middel van een stalen frame bijna te zweven. Het nodigt mensen uit. Het wordt een mooie markering van een veranderende wijk en de manier waarop kunst en architectuur met elkaar verstrengeld zijn. Deze tekst is een bewerking door Jan Wijle en Vincent de Boer van het artikel Toekomstig Erfgoed zoals dat in het Interdisciplinair Tijdschrift voor Conservering en Restauratie in het voorjaar van 2007 is verschenen.

∫ Herwaardering voor kunst uit de wederopbouwperiode heeft er toe geleid dat in Den Haag nog net op tijd een aantal belangrijke werken worden behouden, zoals bij de school van Sjoerd Schamhart het mozaïek van Jeroen Voskuyl en de wandschildering van Willem Hussem. Soms is dat niet mogelijk, of kunnen we slechts delen ervan bewaren en er een nieuwe bestemming voor zoeken. Dat het nog een stap verder kan bewijst het voorstel dat de Schotse kunstenaar Toby Paterson maakte in opdracht van woningcorporatie Haag Wonen.

VITE

ACTI IT

STROOM TRAVEL, FIETSTOCHT LANGS NAOORLOGSE KUNST EN ARCHITECTUUR Zondag 16 oktober / 13.00-16.00 uur / verzamelen bij Theater Dakota / Reserveren: via info@stroom.nl of 070 365 89 85 / Stroom Travel is tevens onderdeel van festival DAG HAP

PAGINA 22 ◊ HUSSEM FESTIVALKRANT

HUSSEM IS VOOR EN VAN ALLE LEEFTIJDEN; ZIJN BEELDEN, GEDICHTEN EN SCHILDERIJEN SPREKEN VEEL MENSEN AAN. DAAROM OOK IN HET HUSSEM FESTIVAL: BOEIENDE EN SPANNENDE ACTIVITEITEN VOOR KINDEREN EN JONGEREN!

Benodig

dheden: – Je lie ve – Papie lingspotlood r – Een g oede op te sc ondergrond om hrijven

SCHOOL VOOR JONG TALENT

HUIS VAN GEDICHTEN EN KOORENHUIS

GEDICHTENWEDSTRIJD DICHT ALS HUSSEM!

IN DE GEEST VAN HUSSEM LEERLINGEN SCHOOL VOOR JONG TALENT REAGEREN OP WANDSCHILDERING

MINDER IS MEER

Trees Steeghs van het Huis van Gedichten geeft je de beste tips om zelf een echt Hussem gedicht te schrijven.

De School voor Jong Talent is een bijzondere middelbare school voor jongeren die talent hebben op het gebied van dans, muziek of beeldende kunst. Voor het Hussem Festival maken de leerlingen van de kunstafdeling speciale werken voor de expositie in Theater Dakota. In de eerste week van het nieuwe schooljaar bezochten de leerlingen de grote wandschildering die Willem Hussem in 1957 maakte voor de toenmalige HBS Zuiderpark. Toen vormde de wandschildering de ingang naar de lerarenkamer, nu is het de ingang van de filmzaal van Theater Dakota.

Tijdens het Hussem Festival slaan het Huis van Gedichten en het Koorenhuis de handen ineen. Leerlingen van twee scholen uit de Scholengroep Den Haag Zuidwest gaan aan de slag met het werk van Willem Hussem. Zijn schilderijen, sculpturen en gedichten zijn voor hen inspiratie om een nieuw gedicht te schrijven. En dat is nog knap lastig! Want Hussem schreef heel veel, in zeer weinig woorden. Schrappen is dus de kunst. De gedichten van de leerlingen worden op posters geprint en zijn tijdens het festival in een speciale expositie in Theater Dakota te zien. In het festivalweekend wordt een selectie van deze gedichten door de scholieren zelf voorgedragen.

KIJK, HUSSEM ZEGT VEEL IN WEINIG WOORDEN. SCHRAPPEN IS NET ZO BELANGRIJK ALS SCHRIJVEN / COLLECTIE LETTERKUNDIG MUSEUM

WILLEM HUSSEM / COMPOSITIE / 1964 / GOUACHE OP PAPIER / 80 X 60 CM / COLLECTIE MUSEUM BELVEDÈRE

◊

WIL JIJ OOK REAGEREN OP EEN KUNSTWERK VAN WILLEM HUSSEM, ZOALS DE MOOIE GOUACHE DIE HIER IS AFGEBEELD?

PROBEER DAN EENS… – dit beeld te dansen in het midden van de woonkamer – een nieuwe compositie te maken met kleren uit je eigen kast – de drie rode figuren in geluid om te zetten met je stem; hoe klinkt het blauwe rondje daarna? ◊

OON TENTLLING STE ∫

REACTIES SCHOOL VOOR JONG TALENT, ONDERDEEL VAN ‘HUSSEM IN THEATER DAKOTA’ Oktober 2011 / Maandag t/m vrijdag / 11.00-17.00 uur / Zaterdag / 11.00-16.00 uur / en in Festivalweekend / Theater Dakota / Gratis entree

STAP 1 / Blader deze krant goed door, of bezoek een van de exposities van het Hussem Festival. Van welk schilderij krijg je kriebels, rillingen of extra energie? Dat werk kies je uit.

◊

STAP 2 / Hou de krant goed bij je, of maak een foto van het gekozen werk. Je hebt het beeld soms nodig voor nieuwe inspiratie.

◊

STAP 3 / Schrijf vijf woorden op die je te binnen schieten bij het schilderij. Ze hoeven niets met elkaar te maken te hebben.

Alle kunstlessen staan vanaf het bezoek vier weken lang in het teken van Hussem en de wandschildering. De leerlingen laten zich door het kunstwerk inspireren. Zij krijgen de opdracht een reactie te maken, een eigen interpretatie, in een andere discipline. Zo kunnen er kostuums, driedimensionale objecten en zelfs films ontstaan. Wat het precies gaat worden is tot de opening van het Hussem Festival op 1 oktober een verrassing. De leerlingen laten hun fantasie de vrije loop. Dus let goed op in de trappenhuizen en de kleinste gaatjes van het nieuwe gebouw, je kan zomaar een reactie in de geest van Hussem tegenkomen…

◊

MINDER IS MEER, ONDERDEEL VAN ‘HUSSEM IN THEATER DAKOTA’ Oktober 2011 / Maandag t/m vrijdag / 11.00-17.00 uur / Zaterdag / 11.00-16.00 uur / en in Festivalweekend / Theater Dakota / Gratis entree

STAP 4 / Maak een klein verhaal met die vijf woorden. Het mag gek zijn, ongewoon, grappig of bijzonder.

◊

STAP 5 / Haal nu alle woorden weg die je kunt missen. Spiek tussendoor even bij Hussem: hij kan met heel weinig woorden veel zeggen! En kun je daarna nog wat woorden weglaten? Doe dat dan. Heb je je beginwoorden niet meer allemaal nodig? Ook goed: haal ze weg!

◊

STAP 6 / Als je gedicht uit maximaal 30 woorden bestaat is het misschien al klaar. Maar kijk toch nog één keer goed. Heb je alle woorden nodig? Staat er alles wat je zeggen wilt? Stuur je gedicht dan in.

BEN JE TROTS OP JE GEDICHT? Stuur het naar: info@hussemfestival.nl. Zet er altijd je voornaam en leeftijd bij. Zet in het onderwerp van de mail ‘gedichtenwedstrijd’. Als je wint, mag je gratis naar een mooie jeugdvoorstelling in Theater Dakota!

ENT PRES ATIE

OON TENTLLING STE ∫

◊

∫

VOORDRACHTEN GEDICHTEN MINDER IS MEER Zaterdag 29 oktober tussen 14.00 en 17.00 uur / Theater Dakota / Gratis entree

Wist je dat kunstenaar Henk Augustijn ook workshops dichten geeft tijdens het Hussem Festival? De workshop heet Kijken, Zien en Schrappen en vindt op zaterdag 29 oktober elk uur plaats tussen 14.00 en 18.00 uur. Meedoen is gratis, dus kom even langs.

HUSSEM FESTIVALKRANT ◊ PAGINA 23

COLOFON T 070 326

55 09 .NL INFO@HUSSEMFESTIVAL WWW.HUSSEMFESTIVAL.NL

Initiatiefnemer / Theater Dakota

Hoofd- en eindredactie / Fanny Evers, Den Haag

Zuidlarenstraat 57 / 2545 VP Den Haag

Vormgeving / Carrie Zwarts, Den Haag

T 070 326 55 09 / info@theaterdakota.nl /

Lithografie / Colour & Books, Apeldoorn

www.theaterdakota.nl

Druk / Dijkman Offset, Diemen Oplage / 20.500

Festivaldirecteur / Paul Cornelissen Projectleider / Jennefer Verbeek, Jennig Communicatie / Fanny Evers, Den Haag

De redactie heeft haar uiterste best gedaan alle bronnen, namen, credits en programmaonderdelen zo exact mogelijk te vermelden. Mocht hier onverhoopt toch iets zijn misgegaan, dan bieden wij daarvoor onze excuses aan.

AAN DEZE KRANT WERKTEN MEE Carolina Alvarez / Henk Augustijn / Caspar Berends / Oswald Berends / Fré Beijerling / Susan van den Berg / Marja van Bijlevelt / Manon Binee / Vincent de Boer / Aafke Boerma / Erik Bos / Marlies van Boekel / Aafje Bouwhuis / Ricardo Burgzorg / Marc Claeijs / Paul Cornelissen / Sander Creman / Nelleke Douw / Roos Eggens / Hans Ensink op Kemna / Bram Esser / Guido Gerrichhauzen / Han Heemskerk / Ruud Hisgen / Frank Hussem / Monique Hussem / Renee Jonker / Nanon Journée / Anno Lampe / Frans de Leef / Dina-May van Leeuwen / Lidy Munninghoff / Marco von den Nahmer / Pim Piët / Kim van Rens / Trees Steeghs / Henk Sletterink / Han Steenbruggen / Leo Sterrenburg / Jurjen Terpstra / Jennefer Verbeek / Simone Vermaat / Siebrand Weitenberg / Vincent van Wegberg / Jan Wijle / Zanne Zwart

PARTNERS art-on-video / Bouwhuis&Journee / Bibliotheek Den Haag / Galerie Nouvelles Images / Gemeente Den Haag, stadsdeel Escamp / Gemeentemuseum Den Haag / Haags Kinderatelier / Haagse Kunstkring / HagaZiekenhuis / Huis van Gedichten / Frank Hussem / KABK, School voor Jong Talent / Koninklijk Conservatorium / Koorenhuis / Letterkundig Museum / Marc Claeijs / Museum Belvédère / Museum Meermanno / Pulchri Studio / Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed / Stroom

HAAGS KINDERATELIER, OOK VOOR JONGEREN

KATE MOORE / FOTO: ELLIE TEUNISSEN

HAAGS KINDERATELIER

KONINKLIJK CONSERVATORIUM

HUSSEM EN HET HAAGS KINDERATELIER HUSSEM INSPIREERT! SCHOLIEREN COMPONEREN NIEUWE MUZIEK OP HET WERK Dat je niet oud en grijs hoeft te zijn om iets moois te kunnen maken, dat weten we allemaal. Maar doen we het ook vaak VAN WILLEM HUSSEM IN TEKEN MUZIEK. genoeg? Als je eens flink de handen uit de mouwen wilt steken, kom dan naar één van de vele Hussem workshops die het Haags Kinderatelier organiseert. In Escamp en het centrum van Den Haag vertellen de kunstenaars/docenten van het Haags Kinderatelier je over het leven en werk van Willem Hussem. Hij was een betrekkelijk onbekende Nederlandse kunstenaar, maar vanaf de jaren ’60 van de vorige eeuw kreeg hij opeens grote opdrachten en werd zijn werk veel tentoongesteld. In de workshops bekijk je zijn schilderijen, tekeningen, gedichten en beelden. Je laat je inspireren en maakt daarna je eigen werkstuk. Dit nieuwe kunstwerk wordt samen met dat van andere deelnemers officieel en dus mooi tentoongesteld in Theater Dakota. Daar mag iedereen er de hele maand oktober naar komen kijken. Op 29 of 30 oktober mag je je stuk komen ophalen. Bedenk je alvast wat je dan mee zult doen? Op de vensterbank, veilen, cadeau geven…

Lees een gedicht van Willem Hussem en je wil zelf gaan dichten. Of bekijk een van zijn schilderijen en je krijgt onmiddellijk zin om te schilderen. Willem Hussem inspireert! Haags Toptalent Kate Moore (32 jaar) is componist geworden doordat ze als kind altijd begon te tekenen als ze naar muziek luisterde. Dat gaan kinderen van basisscholen in Den Haag Zuidwest onder haar leiding ook doen. Het werk van Willem Hussem is hiervoor het uitgangspunt. Sommige van die tekeningen zullen weer tot klinken worden gebracht door studenten van het Koninklijk Conservatorium. Op zaterdag 29 oktober klinkt muziek van Kate Moore in Theater Dakota. Iedereen kan door de uitvoering heen lopen en ergens gaan zitten om zelf te ontdekken hoe leuk het is om muziek te tekenen. Ook is er die middag een presentatie waarin kinderen die aan het project hebben meegedaan hun eigen werk en muziek van Kate Moore uitvoeren. Zo werken een componist, conservatorium studenten en kinderen samen om het werk van Willem Hussem op een bijzondere manier tot klinken te brengen.

OERI

KSH WOR OPS ∫

WORKSHOPS HUSSEM EN HET HAAGS KINDERATELIER Meer informatie: zie het programma op pagina 13 en www.hussemfestival.nl

∫

Oktober 2011 / Maandag t/m vrijdag / 11.00-17.00 uur / Zaterdag / 11.00-16.00 uur / en in Festivalweekend / Theater Dakota / Gratis entree

Zaterdag 29 oktober / 19:00 uur / Theater Dakota / € 8,- (toegang tot het hele avondprogramma) / Reserveren via reserveer@hussemfestival.nl of 070 326 55 09

DE WERKEN UIT HUSSEM EN HET HAAGS KINDERATELIER, ONDERDEEL VAN ‘HUSSEM IN THEATER DAKOTA’

KSH

WOR OP

UITV NG

MUZIEK HAAGS TOPTALENT KATE MOORE EN ENSEMBLE KLANG

∫

TEKEN MUZIEK, OP STUKKEN GECOMPONEERD EN UITGEVOERD DOOR STUDENTEN CONSERVATORIUM EN KINDEREN UIT ESCAMP Zaterdag 29 oktober / tussen 14.00 en 18.00 uur / onderdeel Festivalweekend / Theater Dakota / Gratis entree

FONDSEN EN SPONSOREN

Theater Dakota opent officieel op 4 november 2011 zijn deuren in ZUID57! Escamp is daarmee een theaterzaal (186 stoelen), een filmzaal (63 stoelen) en een mooie studio rijker, voor professionele voorstellingen en concerten, voor jong en oud, op het gebied van dans, toneel, film, wereldmuziek, jazz, klassieke muziek en literatuur.

Theater Dakota werkt samen met Theater aan het Spui, Korzo, Diligentia/Pepijn en Theater de Regentes aan de programmering van de theaterzaal. Filmhuis Den Haag programmeert en exploiteert samen met Theater Dakota de filmzaal, waar dagelijks drie filmvoorstellingen te zien zullen zijn.

KOMEND SEIZOEN ONDER ANDERE: 1 T/M 30 OKTOBER

2 T/M 19 NOVEMBER / OPENINGSVOORSTELLING

HUSSEM FESTIVAL

‘DE MOED’

Tentoonstellingen, lezingen, workshops, concerten en voorstellingen rond de Haagse schilder/dichter/ beeldhouwer Willem Hussem. www.hussemfestival.nl 7 OKTOBER / CABARET

FARBOD FRAPPANT & GUESTS

Ine te Rietstap werkte ruim een jaar met jonge acteurs aan deze openingsvoorstelling; ons cadeau aan Escamp. 15 T/M 17 NOVEMBER / DANS, FILM EN INSTALLATIES

DANSFESTIVAL UNEVEN 2 DECEMBER / CABARET

DENG BOY FU A BIRTI

6 T/M 9 OKTOBER / FILM

9 DECEMBER / TONEEL INTERNATIONAL INDIAN FILM FESTIVAL THE HAGUE THEATERGROEP ZEELANDIA / MATHILDE

20 EN 21 OKTOBER / JEUGDTHEATER / FESTIVAL DE BETOVERING

H2OOOO / HELIOS (Duitsland)

ZIE HET HELE PR WWW. THEATEROGRAMMA OP DAKOTA.NL

19 T/M 21 JANUARI / FAMILIEVOORSTELLING

JEUGDTHEATER / IVAN EN DE HONDEN 11 FEBRUARI / CABARET

ROB KAMPHUES 10 MAART 2012 / CABARET

DANIEL SAMKALDEN 1 EN 2 APRIL 2012 / KLEUTERVOORSTELLING

WANIKAN – 4HOOG PRODUCTIES (Gent) 2 MEI 2012 / TONEEL

23 EN 24 DECEMBER / FAMILIE DANSVOORSTELLING

DE NOTENKRAKER Kiev Ballet

ADRES ONBEKEND / HUIB ROOYMANS EN HANS VAN VEGGEL

12 JANUARI / TONEEL

19 MEI 2012 / CABARET

13 OKTOBER / TONEEL

JONG RAST / RUNNIN’ BLUE

OP VERTOON VAN DEZE PAGINA 2 EURO KORTING OP EEN VAN DE THEATERVOORSTELLINGEN VAN THEATER DAKOTA

RAYMI SAMBO / HUID

JASPER VAN KUIJK

13 JANUARI / CONCERT

JAN ROT / IK HOU VAN JOU

Reserveren is mogelijk vanaf half september via www.theaterdakota.nl of via 070 3265509