„Inspiracje biblijne w sztuce.”
Natalia Palikowska klasa 2 a
„Biblia jest magazynem, z którego czerpią pisarze, malarze, rzeźbiarze, poeci, muzycy - wszyscy artyści wszystkich gałęzi. Dlatego ten, kto nie zna w ogóle Biblii nie zrozumie większości dzieł sztuki naszej cywilizacji. Może nie pojąć nawet zwykłej mowy, bo wiele frazeologizmów pochodzi właśnie z tego dzieła."
Biblia bywa nazywana "księgą nad księgami". Stanowi ona świętą księgę judaizmu i chrześcijaństwa, dla wielu ludzi jest najważniejsza. Początki jej powstania datuje się na XII w. p.n.e., jest więc jednym z najstarszych dzieł literackich. Biblię uznaje się również za jedno ze źródeł europejskiej kultury. Nie można zaprzeczyć, że Pismo Święte, jako wybitne dzieło literacie inspirowało, inspiruje i będzie inspirować artystów na całym świecie. Wielość i różnorodność form gatunkowych, które możemy w Biblii znaleźć, pojawiają się licznie w dziełach literackich powstałych w różnych epokach. Ale nie tylko literatura inspiruje się Pismem Świętym - wątki i motywy biblijne odnaleźć możemy w dziełach malarskich, rzeźbach, a nawet filmie.
Abraham Historia Abrahama jest opowieścią o posłuszeństwie. Ten wielki i wierny sługa Boży, którego losy poznajemy w Starym Testamencie w niczym nigdy nie uchybił Panu. Pewnego dnia Stwórca chciał sprawdzić jego wiarę, jej siłę, chciał się przekonać, czy jest ona wystarczająca, by Abraham został ojcem wielkiego narodu, narodu wybranego. Kazał więc Abrahamowi złożyć w krwawej ofierze jego ukochanego syna- Izaaka. Wielka była rozpacz ojca, jednak od miłości do dziecka silniejsza była miłość do Boga. Dlatego Abraham wywiódł swojego, niczego nie świadomego syna w ustronne miejsce, przygotował ołtarz i wyjawił mu dopiero wtedy wolę Boga. Izaak rozpłakał się, gdyż nie chciał umierać, jednak wola Boga była nieugięta. Dopiero, gdy Abraham zamierzył się nożem na ułożonego na ołtarzu syna, z nieba przemówił Bóg. Kazał odłożyć Abrahamowi nóż i nie zabijać Izaaka, gdyż już wystarczająco dowiódł swojej wiary. Zamiast tego polecił mu zabić zabłąkanego baranka. Opowieść ta wskazuje, że najwyższą wartością, najwyższym prawem jest wola Boga. Wszelkie inne dobra, uczucia, wobec woli Pana muszą zejść na dalszy plan. Tylko taka postawa zostanie przez Stwórcę nagrodzona. W tej oto historii dostrzegamy wielką miłość do Boga, wielkie zaufanie, posłuszeństwo, oddanie. Choć od tego wydarzenia minęły 4 tysiące lat my nadal znamy jego imię. Ma być naszym wzorem. Jego wiara jest ogromna, doświadcza Boga.
Nawiązania w szutce: - „Ofiarowanie Izaaka” - Michelangelo Merisi da Caravaggio
Obraz ukazuje dramatyczną akcję pełną napięcia i zgrozy. Postacie nie są wyidealizowane, wręcz przeciwnie – Caravaggio przedstawia je w sposób bardzo realistyczny. Bohaterowie znajdują się w dynamicznej pozycji. Abraham silnym i zdecydowanym ruchem przytrzymuje skrępowanego i przerażonego Izaaka. Wbrew wyobrażeniom świętego, ciepłego i miłościwego ojca Abraham jest przedstawiony na obrazie jako groźny i brutalny człowiek. Rysy twarzy są bardzo ostre. Abraham jest odziany w czerwone szaty, które eksponują jego potęgę. Być może odcień czerwieni ma także na celu podkreślić dramatyzm sytuacji. Abraham jest przedstawiony jako silny i krzepki mężczyzna. Bardzo mocno zaciska swoją rękę na nożu, tak że aniołek znajdujący się z boku, który usiłuje go powstrzymać wydaje się być bez szans. Odbiorca ma wrażenie, że nie uda mu się uratować Izaaka przed jego własnym ojcem. Aniołek nieśmiało wkracza do akcji. Jest mały i młody, sprawia wrażenie bezsilnego wobec potęgi Abrahama. Gest jaki aniołek wykonuje ręką bardziej przypomina prośbę niż zakaz wydany przez Boga. Jego słabość podkreśla brak odzienia. Tak samo jest z Izaakiem, którego nagie i skrępowane ciało wyraża całkowitą bezbronność w stosunku do ojca. Izaak jest przerażony. Na jego twarzy i karku spoczywa silnie zaciśnięta dłoń Abrahama. Usta Izaaka są wykrzywione w przeraźliwym krzyku. Oczy niespokojnie spoglądają z ukosa na ojca oraz aniołka. Są pełne panicznego strachu i troski. Obok głowy Izaaka z ciemności wyłania się baranek. Umiejscowienie baranka tuż przy Izaaku ma zapewne na celu przyrównanie syna Abrahama do niewinnego i bezbronnego zwierzęcia, które staje się ofiarą. Podczas gdy na pierwszym planie rozgrywa się akcja pełna napięcia i dynamiki w tle widoczny jest sielankowy obraz. Przedstawia on spokojne, jasne niebo z obłokami, na tle którego widnieją jakieś zabudowania. Widoczne są również wzgórki, dolinki, drzewa a także światło padające ze spokojnych domostw. Reszta świata jest ukazana zupełnie z boku, gdzieś w oddali.
Inne, mniej znane nawiązania: • Andrea del Sarto – Ofiara Abrahama, 1527-30 • Tycjan – Ofiara Izaaka, 1542-4 • Empoli – Ofiarowanie Izaaka, 1590 • Jacopo Ligozzi – Ofiarowanie Izaaka, ok. 1596 • Johann Liss – Ofiara Abrahama, 1597 • Alessandro Allori – Ofiarowanie Izaaka, 1601 • Domenichino – Ofiarowanie Izaaka, 1602 • Orazio Gentileschi – Ofiarowanie Izaaka, 1615 • Pieter Lastman – Abraham w drodze do Kanaan • Pieter Lastman – Ofiara Abrahama, 1616 • Frans Francken – Ofiarowanie Izaaka • Frans Francken – Abraham i trzej aniołowie • Orazio Riminaldi – Ofiarowanie Izaaka, ok. 1625 • Rembrandt van Rijn – Ofiarowanie Izaaka, 1635
Samarytanin Przypowieść o miłosiernym samarytaninie przedstawia człowieka potrzebującego pomocy. Szedł on z Jerozolimy do Jerycha i wpadł w ręce zbójców, którzy go ograbili i ciężko ranili. Pozostawionego przy drodze obojętnie mijali przechodnie, nawet kapłan. Dopiero Samarytanin wzruszył się losem nieszczęśnika, opatrzył jego rany, troskliwie pielęgnował, zaś później zostawił pod opieką właściciela gospody, ofiarowując mu za to zapłatę. Obiecał, że wracając tą samą drogą znowu odwiedzi gospodę i zwróci koszty pobytu rannego, jeżeli przekroczą pozostawioną sumę. Opowieść kończy się moralizatorskim podkreśleniem właściwej postawy: „Któryż z tych trzech okazał się, według twego zdania, bliźnim tego, który wpadł w ręce zbójców?” On odpowiedział: „Ten, który mu okazał miłosierdzie”. Jezus mu rzekł: „Idź i ty czyń podobnie” (Łk 10, 36-37). Ta wypowiedź Jezusa ilustruje na przykładzie praktyczną realizację Nowego przykazania, zobowiązującego ludzi do wzajemnej miłości. Do miłosiernego gestu okazał się zdolny ten, po którym - w myśl utartego stereotypu - można było spodziewać się obojętności i lekceważenia. Samarytanie - to znienawidzona przez Żydów nacja mieszkańców etnicznych, odszczepieńców i błędnowierców. Jednak nie kapłan, ani lewita ofiarują pomoc potrzebującemu, a właśnie znienawidzony Samarytanin poświęca czas i własne pieniądze, by ratować rannego Żyda. Przykład miłosierdzia i wrażliwości na krzywdę bliźniego bez względu na jego pochodzenie czy jakiekolwiek inne sprawy jest szczególnie wyrazisty, jeżeli w grę wchodzą przedstawiciele obu wzajemnie nie akceptujących się narodów. Jezus pokazuje, że wszyscy ludzie są braćmi i każdy człowiek zasługuje na szacunek i miłość drugiego. Nakazana przez Mistrza wzajemna miłość powinna być realizowana w każdej sytuacji, bez względu na okoliczności czy przeciwności i utrudnienia. Właśnie miłość bliźniego stanowi o człowieczeństwie i jest warunkiem szczęścia wiecznego.
Nawiązania w sztuce:
- Jacopo Bassano „Miłosierny samarytanin”
W centralnym punkcie dzieła malarz umieścił postać rannego. Ma on już opatrzone rany, lecz spod bandaży wciąż cieknie krew. Nagie, przepasane tylko opaską w biodrach, wychudzone ciało pokryte jest licznymi sińcami. Oglądając malowidło ma się wrażenie, że artysta pod postacią pobitego umieścił obraz Jezusa Chrystusa zdjętego z krzyża. Pomagający mu mieszkaniec Samarii ubrany jest w krótkie ciemnoniebieskie spodnie i czerwoną tunikę oraz ma bose stopy. Z zawieszonej w pasie sakwy wystaje krótki mieczyk. Koło jego stopy stoi gliniane naczynie, w którym prawdopodobnie znajduje się olej lub wino, którym Samarytanin obmył ciało napadniętego przez zbójów człowieka. W prawym, dolnym rogu twórca namalował dwa psy, tej samej rasy, ale różnej maści, które ? ma się wrażeniezlizują krew z kamieni. Nieco wyżej stoi brązowy osioł, który całkowicie zlewa się z kamienną ścianą. W tle widać drogę prowadzącą do widocznego miasta Jerycha, po której wędruje dwóch mężczyzn ubranych w szare, pokutne stroje. Możemy domyślać się, że są to kapłan i lewita, którzy minęli rannego, nie udzielając mu pomocy. W dali piętrzą się góry, a nad nimi rozciąga się burzowe niebo. Obraz jest podzielony na dwie części. Lewą - jasną, kolorową. Prawą - ciemną, szarą, jednolitą. Możemy przypuszczać, że Jacopo Bassano chciał w ten sposób wyrazić różnicę pomiędzy dobrem a złem.
- Rembrandt Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem
Obraz jest ilustracją przypowieści z ewangelii św. Łukasza o miłosiernym Samarytaninie.
Hiob Był bogobojnym i sprawiedliwym człowiekiem, żył dobrze, nie robił nikomu krzywdy, z całego serca czcił Pana. Był majętny, miał trzy córki i siedmiu synów. Bóg pozwolił wystawić szatanowi Hioba na próbę, gdyż był przekonany, że wiara Hioba jest prawdziwa i głęboka, a niepomyślności losu, nie zdołają jej zmienić. Nawet gdy na Hioba spadały kolejne nieszczęścia, nie przestał on ufać w dobroć Boga, nie zamierzał przestać go czcić. Stracił cały majątek, zmarły mu jego dzieci, a jego ciało pokrył trąd, mimo to Hiob był niezłomny w swojej wierze. Jego żona mówiła, że powinien złorzeczyć Bogu, a nie ze spokojem przyjmować wszystkie ciosy. Jego przyjaciele sadzili, że cierpienia Hioba są karą za jego grzechy, nie byli świadomi, że Hiob jest całkowicie niewinny. W końcu Bóg nagrodził Hioba za jego niezłomność i oddał mu to wszystko, czego uprzednio go pozbawił. Majątek Hioba został podwojony, miał siedmiu synów i trzy córki.
Nawiązania w sztuce:
- William Blake „Szatan porażający Hioba wrzodami”
Inne: • • •
Albrecht Dürer Hiob z żoną Leon Bonnat Hiob Georges de La Tour Hiob
Salomon Doskonałym wzorem do naśladowania jest Salomon. Biblijny syn Dawida, król w X w. p.n.e. Dowiódł, iż jest dobrym władcą rozwiązując konflikt dwóch nierządnic. Urodziły one tego samego dnia synów. Jeden z noworodków zmarł i kobiety pokłóciły się o to, która jest matką chłopca, który przeżył. Żadna nie chciała ustąpić. Wtedy król Salomon nakazał rozciąć żyjące dziecko na pół, dzieląc je tym samym między obie kobiety. Pierwsza z nich przystała na taką propozycję. Druga natomiast zaczęła lamentować, błagając aby król oddał chłopca pierwszej, jeśli to miałoby uratować mu życie. Salomon był już pewien, że to druga nierządnica jest matką dziecka i to jej właśnie je oddał. Salomon przetrwał więc do naszych czasów jako symbol sprawiedliwości i mądrości. Nawiązania w sztuce: - Salomon i królowa Saby – Piero della Francesco
- "Salomon na tronie". Rycina ze schrobenhausenowskiego warsztatu Carla Poellath
- Salomon i królowa Saby – Batisterio san Giovanni
Syn marnotrawny Przypowieść O synu marnotrawnym wiąże wzorce postaw z systemem wartości ideowych i moralnych. Mówi ona o ojcu, który podzielił majątek pomiędzy dwóch synów. Młodszy zabrał swoją część i ruszył w świat. Szybko wszystko przetrwonił i gdy zaczął nękać go głód, postanowił wrócić do ojca i błagać go o przebaczenie. Ojciec przyjął syna z otwartymi ramionami i uczcił powrót syna wystawną ucztą. Wzbudziło to zazdrość starszego syna, który przez wszystkie lata służył ojcu wiernie i uczciwie i uczciwie pracował w jego gospodarstwie. Jednak, gdy starszy syn obrażony serdecznym przyjęciem brata nie chciał wejść do domu by uczestniczyć w uczcie, wówczas ojciec wielkodusznie wyszedł do niego i z ogromną serdecznością i wyrozumiałością powiedział: Moje dziecko, ty zawsze jesteś przy mnie i wszystko moje do Ciebie należy. A trzeba się cieszyć i weselić z tego, że ten brat twój był umarły, znów ożył, zaginął, a odnalazł się. Trzej bohaterowie przypowieści reprezentują różne postawy, które są nacechowane wartościami uniwersalnymi. Ojciec jest wyrazicielem bezgranicznej miłości, zawsze skłonnej do przebaczenia. Wyraża troskę o duchowy rozwój dzieci, jest wzorem miłosierdzia i wyrozumienia, a także subtelnej opiekuńczości. Nie tylko wybacza synowi marnotrawnemu, ale cieszy się z jego nawrócenia i żąda powszechnego radowania się. Jest dobrotliwy również wobec starszego syna. Z cierpliwością i wyrozumiałością tłumaczy mu niewłaściwą reakcję, poucza go, że wraz z innymi powinien przeżywać radość z powrotu brata na dobrą drogę, przekonuje go również, że swoją wiernością na co dzień dostępuje łaski, korzysta stale ze wszystkich dobrodziejstw ojca. Również postawa syna marnotrawnego niesie wiele treści metaforycznych. Ukazuje, że człowiek ma prawo do błędu, ale nie wolno mu w nim trwać. Mówi o tym, jak ważne jest zerwanie ze złem i żal za swoje niegodne czyny. Skrucha bowiem i poprawa są warunkiem uzyskania przebaczenia. Nawiązania w sztuce: - Powrót syna marnotrawnego Rembrandt van Rinn
Obraz Rembrandta pt. "Powrót syna marnotrawnego" z wieku XVII nawiązuje do przypowieści o "Synu marnotrawnym". Malarz przedstawił na nim chłopca, który wrócił do swego ojca. Na pierwszym planie obrazu widać młodego mężczyznę klęczącego przed swoim ojcem. Chłopak ubrany jest w skromną, pożółkłą, zniszczoną i starą szatę. Opasany jest sznurem, do którego z prawej strony przywiązany jest nóż. Na stopach nie ma jednego buta, a drugi jest zniszczony i stary. Widoczną stopę ma brudną i poranioną, a jego pięta jest spuchnięta. Starzec wita swojego syna bardzo otwarcie, lituje się nad nim. Jest szczęśliwy, troskliwy i ukazuje swoje miłosierdzie. Ma siwą, długa brodę, oczy zamknięte i bladą twarz. Ubrany jest w czerwony płaszcz. Pod spodem ma jasną suknię. Starzec jest delikatnie pochylony i obejmuje rękami swojego syna. Ręce ma zniszczone i spracowane. Widoczne na nich są żyły. Z prawej strony widać mężczyznę. Jest podobnie ubrany jak ojciec. Ma płaszcz czerwony i złożone ręce do modlitwy. Jego zmarszczone brwi symbolizują złość i zazdrość.
Na drugim planie widoczni są dwaj mężczyźni, przyglądający się temu zdarzeniu. Jeden z nich patrzy na ojca ze zdziwieniem. Ma założona nogę na nogę. Rękę trzyma na sercu. Drugi jest trochę młodszy. Stoi i opiera się o ścianę. Światło padające na główne postacie symbolizuje radość, nadzieję, szczęście, powrót do Boga i oświecenie. Na pierwszym planie dominują barwy jasne, żółte i czerwone. Drugi plan jest ukazany w ciemności. Jest to symbol zła, nienawiści i smutku. Malarz malują dalszy plan użył ciemnych barw, w większości szarych i brązowych. Obraz mówi nam, że wszystkie popełnione grzechy Bóg (na obrazie w postaci ojca) nam wybaczy, tylko trzeba gorąco za nie żałować. - "Syn marnotrawny" Hieronim Bosch Obraz Hieronima Bosha pt. „syn marnotrawny” lub inaczej „wędrowiec” został namalowany na podstawie przypowieści biblijnej. Artysta nie przypadkiem umieścił na nim wiele elementów, o których symbolice zaraz opowiem. To dzieło już po pierwszym spojrzeniu wydaje się oryginalne i jakby inne. Niewątpliwie takie wrażenie na odbiorcy wywiera jego nietypowy kształt – okrąg, symbol boskiej doskonałości, ujęty w ośmiokąt oznaczający zmartwychwstanie ciała i duszy. Na obrazie możemy wyróżnić trzy plany oraz dwie strony: prawą-dobrą i lewą- złą.. Na pierwszym planie, po środku, przedstawiony jest wędrowiec ubrany w obdarte szaty. Na plecach ma kosz podróżny – jedyną rzecz łączącą go z domem.
Na pewno nie przypadkiem autor umieścił w nim wystającą łyżkę, gdyż jest to znak włóczęgarstwa. W lewej dłoni trzyma kapelusz, którego umieszczenie interpretuję jako chęć powrotu do domu. Na drugim planie, po lewej stronie, widzimy budynek, a właściwie jego ruiny. Prawdopodobnie jest to karczma, która chyli się już ku bankructwu i upadkowi. Wygląda na bardzo zaniedbaną. Natomiast z prawej strony widać bramę oraz drzewo, na którym siedzi sowa. Brama to przejście do nowego, lepszego życia. ma ona uchwyt w kształcie równobocznego trójkąta- symbol Boga oraz sześć pól. Ten akcent rozumiemy jako biblijne sześć dni stworzenia świata. Możemy się domyślać, że drzewo za bramą to buk czyli tzw. drzewo życia oraz sowa na jego gałęzi, czyli mądrość. Specjalną symbolikę ma też, nie przypadkiem umieszczona z prawej strony, krowa – zwierze poświęcane Bogu jako ofiara oraz świnia przed karczmą – jako zło i nieczystość. Kontrast jest tu tez uwidoczniony poprzez delikatną zmianę barw. na pierwszym planie kolorystyka jest ponura, utrzymana w brązach i szarościach., jednak im dalej tym jaśniej. W prawym górnym rogu możemy nawet dostrzec barwę błękitną. Z tego krótkiego opisu wnioskuję, iż ukazany mężczyzna – syn - przechodzi na dobrą drogę. Idzie w kierunki bramy i światłości, być może to właśnie brama do lepszego życia. Wyraźnie widać, ze zostawia za sobą ciemność i opuszcza zły świat. Zatem wymowa tego obrazu jest niezwykła. pokazuje ze trzeba umieć pokonać zło i wejść na dobra drogę, iść za Bogiem i nie dać się zwieść szatanowi .