Mala zmiana, duży zysk by Punkt Kontaktowy "Europa dla obywateli"

mała

zmiana

duży zysk – czyli skuteczny rozwój lokalny

mała zmiana duży zysk – czyli skuteczny rozwój lokalny

Wydawca: Instytut Adama Mickiewicza, Punkt Kontaktowy Europa dla Obywateli Redakcja: Marta Dąbrowska, Joanna Bębenkowska Tłumaczenie: Magdalena Dąbrowa Korekta tekstu: Maria Gajda Projekt i skład: Piotr Kloc Druk: Drukarnia Braci Grodzickich S.J. Warszawa, grudzień 2011 ISBN: 978-83-60263-82-5

Punkt Kontaktowy Europa dla Obywateli Siedziba Punktu: ul. Krucza 16/22 00-526 Warszawa tel.: (+48 22) 111 00 14 www.europadlaobywateli.pl edo@iam.pl

Instytut Adama Mickiewicza ul. Mokotowska 25 00-560 Warszawa www.iam.pl www.culture.pl

Agencja Wykonawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego Avenue du Bourget 1 BOUR 04/13 BE-1140 Bruksela tel.: +32 (0) 2 299 11 11 – centrala http://eacea.ec.europa.eu/citizenship/index_en.php W publikacji wykorzystano artykuły opublikowane na stronach internetowych beneficjentów

Ten projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko jej autora i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w niej zawartość merytoryczną.

Wstęp

Miasta i gminy

Tożsamość obywatelska – tożsamość miast

Działanie 1, Poddziałanie 1.1 – Spotkania mieszkańców miast partnerskich 10-lecie partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja)

Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich Poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne Multifaced Twin Towns

Fundacje i stowarzyszenia

Uczniowie rządzą – czyli obywatele w szkole

Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia European Clubs Make a Difference

Wspólna historia

Rola pamięci historycznej w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego

Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska Trasa pamięci

Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci: dokumentacja, prezentacja, edukacja Noc i mgła

WstÄ&#x2122;p

5 Projekty realizowane w Programie Europa dla Obywateli to działania sportowe i artystyczne, młodzieżowe i międzypokoleniowe, edukacyjne i integracyjne, poświęcone pamięci historycznej i nowatorskie. Są one bardzo różnorodne, ale wszystkie mają jeden wspólny mianownik – jest nim współpraca dla rozwoju regionalnego. Rozwój lokalny we współpracy międzynarodowej to cel twórców Programu Europa dla Obywateli. Jego poszczególne działania dostosowane są do potrzeb różnych beneficjentów. Aplikować mogą przedstawiciele administracji lokalnej, organizacji pozarządowych, instytucje edukacyjne, muzea, ośrodki kultury, ośrodki sportowe – a więc jednostki mające osobowość prawną. Podczas realizacji projektów polscy beneficjenci dzielą się swoją wiedzą, czerpią z doświadczenia instytucji i organizacji, z którymi współpracują, ale przede wszystkim zmieniają środowisko, w którym żyją i pracują. Według badań przeprowadzonych przez Stowarzyszenie Klon-Jawor w 2010 roku, w Polsce zarejestrowanych jest ponad 100 tys. stowarzyszeń i fundacji. Zgodnie z najnowszymi wynikami badania Stowarzyszenia, w 2010 roku 12% Polaków było zrzeszonych w różnego rodzaju stowarzyszeniach i grupach, 16% nieodpłatnie poświęcało na ich rzecz swój czas lub świadczyło pracę, a 54% wspierało je materialnie. Badania obejmują oczywiście działalność w ramach funkcjonujących fundacji czy stowarzyszeń. Tymczasem zaangażowanie społeczne nie musi być związane z żadną instytucją. Nadrzędnym celem projektów realizowanych przez beneficjentów Programu Europa dla Obywateli jest najczęściej zachęcenie obywateli do odpowiedzialności i działalności na rzecz swojego środowiska lokalnego oraz jego rozwoju we współpracy międzynarodowej. Bez wątpienia na zadowolenie społeczne wpływają czynniki ekonomiczne. Według Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego zaangażowanie społeczne ma znaczny wpływ na wzrost poczucia zadowolenia obywateli. Odpowiedzialność za swój region przynosi nie tylko korzyści finansowe – w postaci inwestycji. Przekłada się ona również na bardziej odpowiedzialne życie obywateli i dbałość o dobro wspólne. Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z przykładami zrealizowanych projektów, które mogą zainspirować do realizacji własnych przedsięwzięć. Wymiana doświadczeń oraz możliwość budowania relacji społecznych i biznesowych podczas projektów finansowanych z Programu Europa dla Obywateli to szansa, którą warto wykorzystać.

Marta Dąbrowska Punkt Kontaktowy Europa dla Obywateli

Miasta i gminy

MIASTA I GMINY | Tożsamość obywatelska – tożsamość miast

Tożsamość obywatelska – tożsamość miast Rozważając kwestię tożsamości miasta, należy wziąć pod uwagę co najmniej trzy główne aspekty: jego historię i związane z nią uwarunkowania ekonomiczne, kulturowe i społeczne, kondycję lokalnego przemysłu oraz aktywność lokalnych organizacji pozarządowych. O ile decydujący wpływ dwóch pierwszych elementów na pojęcie tożsamości miasta nie ulega wątpliwości, o tyle znaczenie trzeciego dopiero niedawno zaczęło być należycie doceniane. Lokalne organizacje pozarządowe są najbardziej widocznym przejawem aktywności obywatelskiej wśród mieszkańców miast. Zawiązywanie się i istnienie tego typu organizacji świadczy o podejmowaniu przez lokalną społeczność prób kształtowania otaczającej ją rzeczywistości. W Polsce, kraju o stosunkowo młodej demokracji, nadal istnieje ogromna potrzeba budowania społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza w kontekście uświadamiania obywatelom ich realnego wpływu na sytuację w mieście czy kraju. Brak wiary w skuteczność, a tym samym sensowność podejmowania oddolnych działań jest wciąż zbyt powszechny. Sytuacja ta ulega na szczęście stopniowej i systematycznej poprawie wraz ze wzrostem efektywności projektów realizowanych przez istniejące organizacje pozarządowe. Wzrost skuteczności tych działań jest jednak ściśle związany z możliwością nawiązywania współpracy z organami administracji publicznej. Ogromne znaczenie trzeciego sektora dla rozwoju społeczeństw jest zauważane przez władze zarówno na poziomie samorządowym, rządowym jak i europejskim. Dzięki temu powstało – i wciąż powstaje – wiele narzędzi umożliwiających współpracę międzysektorową, co z kolei pozwala na realne wdrażanie oddolnych inicjatyw społecznych. Wymierne efekty takich inicjatyw sprawiają, że w społeczeństwie rozwija się poczucie tożsamości i odpowiedzialności obywatelskiej. Stanowi to doskonały impuls do podejmowania nowych aktywności i powstawania kolejnych organizacji. Bardzo ciekawym przykładem znaczenia wpływu aktywności społecznej mieszkańców na życie miasta jest transformacja, którą przeżywa obecnie Łódź. Miasto uchodzące niegdyś za europejskie centrum włókiennictwa musiało się zmierzyć z upadkiem wielkiego przemysłu, co pociągnęło za sobą daleko idące skutki ekonomiczne i społeczne. Gwałtowne zubożenie lokalnej społeczności, wzrost bezrobocia, postępująca dewastacja architektury – to wszystko sprawiło, że Łódź została postawiona przed pytaniem: co dalej? Jaki kierunek rozwoju wybrać? Z odpowiedzią

MIASTA I GMINY | Tożsamość obywatelska – tożsamość miast

przyszły nieoczekiwanie właśnie organizacje pozarządowe, które niejednokrotnie inspirując się z postindustrialnym dziedzictwem, pchnęły miasto w kierunku kultury i sztuki. Ulice i poprzemysłowe budynki Łodzi z roku na rok stawały się areną coraz większej liczby festiwali i inicjatyw artystycznych. Wydarzenia kulturalne okazały się istotnym elementem życia i wizerunku miasta, wpływając w ten sposób na kształtowanie się jego nowej tożsamości. Taki rozwój wypadków był z kolei inspiracją dla władz samorządowych w kontekście możliwości zagospodarowania rewitalizowanych budynków poprzemysłowych. Najlepszym przykładem może być plan rewitalizacji kompleksu byłej elektrociepłowni EC1, która ma stać się jednym z kluczowych elementów nowego, kulturalno–naukowego centrum miasta. Jest to tylko jeden z wielu przypadków przenikania się tożsamości obywatelskiej z tożsamością miasta, który doskonale obrazuje, jak wielki wpływ na jej kształtowanie mogą mieć inicjatywy obywateli przy odpowiednim wsparciu władz publicznych. Marta Borowska Pałac Młodzieży im. Juliana Tuwima w Łodzi

DZIAŁANIE PROGRAMU EDO: Działanie 1, Poddziałanie 1.1 – Spotkania mieszkańców miast partnerskich

TYTUŁ PROJEKTU: 10-lecie partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja)

OKRES REALIZACJI PROJEKTU: 21.04.2011-22.07.2011

WYSOKOŚĆ GRANTU: 16 097,13 euro

DANE KONTAKTOWE: Urząd Gminy Żukowo ul. Gdańska 52 83-330 Żukowo e-mail: fundusze@zukowo.pl www.zukowo.pl

MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.1 – Spotkania mieszkańców miast partnerskich | 10-lecie partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja)

10-lecie partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja) Z okazji 10-lecia partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja), w maju 2011 roku polska gmina gościła delegację zaprzyjaźnionych reprezentantów miast partnerskich. Podczas pobytu goście mogli zobaczyć jak funkcjonuje i rozwija się gospodarka w gminie Żukowo (burmistrzowie odwiedzili hale produkcyjne firm Unilever Polska w Baninie oraz Interplastic w Tuchomiu). Dowiedzieli się również więcej na temat kultury i pomocy społecznej, uczestnicząc w seminariach przygotowanych przez urzędników gminy Żukowo. Wymiana doświadczeń dotyczyła przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i bezrobociu. Poruszono także kwestię zwalczania ubóstwa. Przedstawiono funkcjonowanie pomocy społecznej w trzech gminach partnerskich. Wskazano rolę wolontariatu jako jedną z ważniejszych form niesienia pomocy potrzebującym. Przedstawiciele gminy zaprosili także do zapoznania się z dorobkiem kulturalnym i artystycznym Żukowa. 27 maja, w ramach obchodów 10-lecia przyjaźni miast partnerskich odbył się Jarmark Przyjaźni nad jeziorkiem w Żukowie. W programie znalazły się występy polskich i zagranicznych grup muzycznych z miast partnerskich, pokazy taneczne oraz koncert w wykonaniu Gminnej Orkiestry Dętej z Żukowa. Na stoiskach prezentowano wyroby regionalne: kaszubski haft, specjały kulinarne Żukowa, a także francuskie sery, wino, wędliny, chleb z miejscowości Rausbersried oraz niemiecki browar. Goście odwiedzili również Centrum Edukacji i Promocji Regionu w Szymbarku, a burmistrzowie zostali zaproszeni do wspólnego przygotowania i wypieczenia chleba symbolizującego współpracę partnerską. Organizatorem obchodów był Gminny Ośrodek Kultury oraz Urząd Gminy w Żukowie. W wyniku spotkania podpisane zostało trójporozumienie z gminami partnerskimi.

MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.1 – Spotkania mieszkańców miast partnerskich | 10-lecie partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja)

Mocne strony projektu Podczas krótkiego spotkania współpracujących gmin poruszono kilka bardzo ważnych tematów dotyczących społeczności lokalnych. Wymiana doświadczeń i pomysłów na przyszłość zaowocowała podpisaniem porozumienia dotyczącego wspólnych działań. Nawiązanie długofalowej współpracy międzynarodowej to szansa na rewolucyjne zmiany w aktywizacji mieszkańców i rozwoju lokalnego społeczeństwa obywatelskiego.

DZIAŁANIE PROGRAMU EDO: Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich

TYTUŁ PROJEKTU: Poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne

OKRES REALIZACJI PROJEKTU: 01.04.2009-31.03.2010

WYSOKOŚĆ GRANTU: 8 557 euro

DANE KONTAKTOWE: Urząd Miasta Łodzi, Biuro Promocji Turystyki i Współpracy z Zagranicą ul. Piotrkowska 87 90-423 Łódź e-mail: promocja@uml.lodz.pl www.lodz.pl

MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich | Poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne

Poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne Przed miastem Łódź, wraz z jego bogactwem historycznym, stoi wiele możliwości i nowych wyzwań. Jednym z nich jest stworzenie tożsamości miasta, której podstawą są tradycja i członkostwo w Unii Europejskiej. Projekt „Poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne” jest jednym z kroków podejmowanych przez Łódź w celu budowania aktywnego społeczeństwa obywatelskiego. Wśród uczestników konferencji znaleźli się przedstawiciele miast Tampere (Finlandia), Chemnitz (Niemcy) i Łódź. U podstaw rozwoju tych miast leży przemysł włókienniczy, będący podporą ich ekonomicznej, społecznej i politycznej egzystencji. Dziedzictwo przemysłowe nadal jest bardzo ważnym elementem, który nie może zostać pominięty przy kształtowaniu koncepcji nowej tożsamości. Organizacja konferencji stała się doskonałą okazją do dyskusji na temat historii oraz przyszłości tworzonej na bazie doświadczeń zdobytych w przeszłości. Konferencja była punktem wyjścia do refleksji nad kształtowaniem tożsamości mieszkańców zarówno na poziomie lokalnym, jak i międzynarodowym. Chęć wspólnej pracy stała się impulsem do spotkania przedstawicieli władz wspomnianych miast, ekspertów do spraw rewitalizacji (architekci, urbaniści), naukowców i znawców dziedziny włókiennictwa, artystów rzemiosła włókienniczego, organizacji i grup obywatelskich biorących aktywny udział w kształtowaniu tożsamości miast. Konferencja odbyła się w dniach 15-17 kwietnia 2009 roku w Łodzi i wzięło w niej udział 132 uczestników. Pierwszy dzień konferencji został poświęcony kulturze i historii. Spotkanie odbyło się w Muzeum Miasta Łodzi. Sesję konferencyjną uroczyście otworzył Prezydent Miasta Łodzi Jerzy Kropiwnicki. Każde z miast przedstawiło prezentację na temat kultury i historii. Druga część konferencji zatytułowana „Znaczenie dziedzictwa architektonicznego dla tożsamości miast – rewitaliza-

MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich | Poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne

cja i adaptacja budynków postindustrialnych na nowe cele” odbyła się w Instytucie Europejskim przy ul. Piotrkowskiej. Moderatorem tej części był architekt miasta Marek Lisiak. Tampere rozpoczęło prezentację informacją na temat planowania przestrzennego w swoim mieście. Następnie przedstawiona została historia Tampere – „Od miasta industrialnego do miasta wiedzy”. Trzecia część konferencji, zatytułowana „Tradycja podstawą dla nowych możliwości”, odbyła się w Centralnym Muzeum Włókiennictwa w Łodzi. Zagadnienie relacji pomiędzy dziedziną przemysłu i sztuki włókienniczej cieszyło się ogromnym zainteresowaniem uczestników. Po odczytach i prezentacjach mogli oni zwiedzić unikatową wystawę jedwabiu malowanego – jedną z ekspozycji w Centralnym Muzeum Włókiennictwa. Zgodnie z tytułem konferencji głównym zagadnieniem projektu było poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta, których historię ukształtował przemysł, zwłaszcza włókienniczy. Uczestnicy projektu rozmawiali o czynnikach, które miały wpływ na kształt rozwoju poszczególnych miast. Kontekst historyczny stanowił punkt wyjścia do omówienia zagadnień współczesnych, takich jak rewitalizacja i ochrona dziedzictwa architektonicznego. W wyniku konferencji powstały: •

strona internetowa konferencji „Tworzenie tematycznych sieci miast partnerskich”. Zostały na niej umieszczone wszystkie dostępne informacje oraz materiały na temat konferencji. Forum internetowe umożliwiające komunikację wstępnie podzielono na trzy bloki tematyczne odpowiadające podziałowi konferencji: historia i kultura, rewitalizacja obiektów postindustrialnych oraz włókiennictwo;

•

20-stronicowa publikacja zawierająca artykuły dotyczące prezentacji przedstawionych podczas konferencji. Część artykułów zredagowali autorzy wystąpień, część zaś została przygotowana przez miasto Łódź na podstawie nagrań audio lub prezentacji. Publikacja została wydana w nakładzie 1000 sztuk. Część egzemplarzy przekazano do miast partnerskich Chemnitz i Tampere, a także do pozostałych partnerów zaangażowanych w organizację konferencji oraz do uczelni wyższych na terenie Łodzi.

Mocne strony projektu Wykorzystanie historycznych obiektów architektonicznych do przeprowadzenia konferencji to oryginalny pomysł, który niewątpliwie wpłynął na atrakcyjność projektu i aktualność omawianych zagadnień. Refleksja na temat budowania tożsamości mieszkańców w odniesieniu do historii lokalnej oraz europejskiej to doskonała forma integracji europejskiej i budowania społeczeństwa obywatelskiego.

DZIAŁANIE PROGRAMU EDO: Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich

TYTUŁ PROJEKTU: Multifaced Twin Towns

OKRES REALIZACJI PROJEKTU: 01.06.2010-30.11.2010

WYSOKOŚĆ GRANTU: 15 393,53 euro

DANE KONTAKTOWE: Urząd Miasta Radomska, Biuro Strategii i Rozwoju ul. Tysiąclecia 5 97-500 Radomsko e-mail:um@radomsko.pl www.multifaced.radomsko.pl

MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich | Multifaced Twin Towns

Multifaced Twin Towns Celem projektu „Multifaced Twin Towns” zrealizowanego przez Urząd Miasta Radomska było wspieranie i rozwijanie między miastami sieci tematycznych, utworzonych na bazie zeszłorocznej konferencji „Golden ideas for creativity”. Inicjatywa ta miała pogłębić istniejącą współpracę oraz wypracować nowe obszary działań. Kolejnym priorytetem było wskazanie najlepszych praktyk w zakresie przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, pogłębienie dialogu międzykulturowego i zwiększenie świadomości na temat demokratycznego społeczeństwa obywatelskiego poprzez aktywizację w rożnych dziedzinach życia społecznego. Partnerami projektu były miasta: Lincoln (Anglia), Makó (Węgry), Wozniesensk (Ukraina), Mickūnai (Litwa) oraz Hessequa (Republika Południowej Afryki). Projekt „Multifaced twin towns” składał się z trzech wydarzeń, które odbyły się w Radomsku latem i jesienią 2010 roku: • Open Art Festival Radomsko (Międzynarodowy Festiwal Artystyczny); • International Soccer Tournament (Międzynarodowy Turniej Piłki Nożnej); • Your Voice – Your Future (Twój głos – Twoja przyszłość). Podczas pierwszego wydarzenia – Open Art Festival – odbyły się warsztaty (taneczne, wokalne, kulturalne i integracyjne, fotograficzne i dla DJ-ów), występy młodzieżowe, wystawa fotografii oraz finałowe przedstawienie. Zorganizowano również zwiedzanie Radomska. W wydarzeniu uczestniczyli mieszkańcy Radomska, Lincoln i Wozniesenska. W zależności od zainteresowań można było wybrać jedną z następujących grup warsztatów: • warsztaty taneczne; • ZOOM – warsztaty fotograficzne; • warsztaty wokalne; • warsztaty dla DJ-ów. Wszyscy uczestnicy wzięli ponadto udział w warsztatach integracyjnych przygotowujących do pracy w międzynarodowym środowisku. Praca w małych grupach, jak również wymiana doświadczeń, pozytywnie wpłynęła na stosunki

MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich | Multifaced Twin Towns

między uczestnikami oraz umożliwiła obcowanie z inną kulturą i wzajemne poznanie. Była to również wspaniała okazja do integracji różnych grup uczestników. Powstała wystawa zdjęć ze wszystkich miast biorących udział w projekcie. Na wystawie zaprezentowano także prace wykonane przez uczestników warsztatów fotograficznych zebrane pod wspólnym tytułem „Radomsko w oczach Europy”. Po festiwalu wystawę przeniesiono do Miejskiego Domu Kultury, gdzie przez dwa tygodnie była otwarta dla zwiedzających. Drugiego dnia odbyło się finałowe przedstawienie „Limarawo” dostępne dla wszystkich. W ramach tej części festiwalu każdy kraj miał okazję zaprezentować przygotowaną przez siebie część artystyczną. Brytyjska grupa pokazała umiejętności swoich DJ-ów z wykorzystaniem nowoczesnej, klasycznej i ludowej muzyki oraz występ wokalny. Ukraińska prezentacja składała się z klasycznego i ludowego tańca przeplatanego występami wokalnymi. Reprezentacja z Radomska przygotowała bardzo bogaty program, na który składały się: pokaz taneczny (taniec współczesny) oraz występy wokalne. Na koniec festiwalu wszyscy uczestnicy z Lincoln, Wozniesenska i Radomska wystąpili razem – wykonali wspólnie układ taneczny i zaśpiewali w językach wszystkich krajów uczestniczących w projekcie. Występ ten został przygotowany podczas warsztatów. W ramach drugiego wydarzenia – Międzynarodowego Turnieju Piłkarskiego – zorganizowane zostały rozgrywki piłkarskie i zabawa na boisku, która zgromadziła ponad stu młodych pasjonatów piłki nożnej. W turnieju udział wzięły miasta: Radomsko, Egliszki, Wozniesensk, Hessequa i Gomunice. Najważniejszą metodą współpracy stosowaną podczas turnieju była gra fair play. Podczas dwudniowego turnieju rozegrano dwa mistrzostwa, oddzielnie dla dziewcząt i chłopców. Każda drużyna składała się z kilku narodowości. Warto podkreślić, że idea sportowej rywalizacji bardzo przypadła do gustu mieszkańcom Radomska, którzy tłumnie gromadzili się na stadionie podczas rozgrywek. Podczas trzeciego wydarzenia – konferencji „Twój głos – Twoja przyszłość” – odbyły się: sesja plenarna, debata, warsztaty oraz wystawa plastyczna plakatów demokratycznych. Uczestniczyli w niej reprezentanci Radomska, Makó i Lincoln. Dwudniową konferencję otworzyła sesja plenarna, która była dostępna dla szerokiej publiczności. Tłumaczono ją na trzy języki. Przedstawiciele wszystkich miast uczestniczących w konferencji zaprezentowali przykłady obywatelskich działań podejmowanych w ich krajach i miastach. W tej części uroczystości wzięli udział przedstawiciele władz lokalnych oraz instytucji młodzieżowych. Po sesji plenarnej odbyła się debata zatytułowana „Obrady okrągłego stołu”. Poruszono tematy dotyczące działalności młodych ludzi w społeczeństwie obywatelskim. Dyskusja obejmowała m.in. zagadnienie zaangażowania społecznego młodzieży w ich krajach i miejscowościach oraz roli rodziny, szkoły i społeczności lokalnej w kształtowaniu postawy obywatelskiej. Drugi dzień konferencji podsumowywał wnioski wypracowane poprzedniego dnia. Na ich podstawie młodzież, pracująca w międzynarodowych grupach warsztatowych, przygotowała plakaty o tematyce związanej z pojęciem demokracji. Podczas warsztatów uczestnicy dzielili się swoją wizją społeczeństwa demokratycznego i aktywnego obywatelstwa europejskiego.

MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich | Multifaced Twin Towns

Mocne strony projektu Dzięki różnorodności metod pedagogicznych zastosowanych podczas projektu zagadnienia dotyczące młodzieży opracowane zostały w interesujący i skuteczny sposób. Integracja międzynarodowa i aktywizacja młodzieży to nie tylko doraźny skutek spotkania, ale także przyczynek do długofalowej współpracy.

Fundacje i stowarzyszenia

FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Uczniowie rządzą – czyli obywatele w szkole

Uczniowie rządzą – czyli obywatele w szkole Kto pozytywnie ocenia swoją pracę? Jak polubić swoje miasto? Co zrobić, żeby młodzi ludzie lubili swoją szkołę? Osiemnastowieczny niemiecki filozof Johann Gottlieb Fichte znalazł wspólną odpowiedź na wszystkie te pytania – pojęciu aktywnej zmiany przeciwstawił bierną negację. Bierność oznacza negację. Aktywność to zmiana. A więc – działajmy i zmieniajmy nasze otoczenie na lepsze. Liderzy projektów społecznych prześcigają się w pomysłach na działania zmieniające otoczenie, w którym żyjemy, pracujemy i uczymy się, ale przede wszystkim zachęcają do wspólnej aktywności. Czy uczniowie, marząc o niezależności i możliwości decydowania o sobie, pamiętają o tym, że idea samorządów szkolnych to pierwszy krok do samorządności? Nie trzeba być radnym, burmistrzem czy prezydentem, aby mieć wpływ na funkcjonowanie instytucji w swoim kraju. W każdej sprawnie działającej placówce już od najmłodszych lat uczniowie spotykają się z dwiema formami samorządów: klasowym i szkolnym, wybieranych w demokratycznych wyborach. Warto, aby dostrzegali, że już w szkole stają się twórcami życia społecznego. Do samorządów klasowych i szkolnych należy wiele praw i obowiązków. Uczniowie poznają w ten sposób procedury pracy szkoły. Mogą wnosić swoje postulaty. Mają także wgląd do prac nad statutem, programem wychowawczym, profilaktycznym, programem rozwoju szkoły. Są też stroną w rozmowach z dyrekcją szkoły i nauczycielami, pełnią funkcje reprezentacyjne w czasie różnych uroczystości. Uczniowie uczą się odpowiedzialności za podjęte decyzje, ale przede wszystkim mogą osobiście wpływać na zmiany w funkcjonowaniu instytucji, w której się uczą. W szkołach działają także różne organizacje – uczniowie przechodzą w nich pierwsze przygotowanie do zarządzania, którego uczyć się potem będą na studiach i w pracy zawodowej. Kluby Europejskie działające przy niektórych szkołach to szansa na zdobycie dodatkowych umiejętności. Uzupełniając lekcje wiedzy o społeczeństwie, gdzie uczniowie poznają teorię na temat samorządności w Polsce, Kluby Europejskie zajmują się organizowaniem spotkań z polityka-

FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Uczniowie rządzą – czyli obywatele w szkole

mi, przedstawicielami urzędów miasta i gmin. W niektórych placówkach organizowane są nawet zajęcia umożliwiające udział w otwartych posiedzeniach rad gminy i sejmików wojewódzkich. Zajęcia pozaszkolne organizowane we współpracy z organizacjami pozarządowymi czy samorządem to bez wątpienia wzajemna korzyść. Fakt, iż wypracowane podczas debat postulaty są oficjalnie przekazywane do włodarzy lokalnych i regionalnych, jest nie tylko szansą dla uczniów przygotowujących się do samodzielnego podejmowania decyzji, to także z pewnością pomoc w podejmowaniu decyzji realnie odpowiadających na zapotrzebowanie społeczne. Bierność oznacza negację. Aktywność to zmiana! Bądźmy aktywni w swoim środowisku! Piotr Zimoch Koordynator Szkolnego Klubu Europejskiego Gimnazjum Publicznego im. Jana Pawła II w Sobkowie

DZIAŁANIE PROGRAMU EDO: Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego

TYTUŁ PROJEKTU: Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia

OKRES REALIZACJI PROJEKTU: 01.08.2010-31.07.2011

WYSOKOŚĆ GRANTU: 20 166,69 euro

DANE KONTAKTOWE: Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego ul. Nowy Świat 63 00-042 Warszawa e-mail: redakcja@krytykapolityczna www.krytykapolityczna.pl

FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego | Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia

Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia Projekt „Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia” to współpraca partnerów z trzech krajów: • Polski – Stowarzyszenia im. Stanisława Brzozowskiego („Krytyka Polityczna”) z Gdańska, Warszawy, Cieszyna; • Niemiec – The Absence of Art z Berlina; • Czech – Občanské sdružení EducationTalentCulture z czeskiego Cieszyna. Dodatkowo w projekt wplecione zostały wątki z Kijowa, co pozwoliło poszerzyć kontekst i aktualność tematyki transformacji w odniesieniu do krajów Unii Europejskiej. Punkt wyjściowy projektu, czyli transformacja rozumiana jako zmieniająca się codzienność, dał możliwość refleksji na temat demokratycznych przemian w kierunku otwartych społeczeństw i ponadnarodowych wspólnot. Powstałe w wyniku projektu film i publikacja pod tytułem „Miejsca transformacji” stały się pretekstem do analizy uwarunkowań społeczno-ekonomicznych, a także indywidualnych spostrzeżeń i odczuć na temat transformacji i jej wpływu na dzisiejszą rzeczywistość. Film film dokumentalny scenariusz i reżyseria: Łukasz Konopa opieka artystyczna: Artur Żmijewski zdjęcia: Weronika Tofilska, Łukasz Konopa, Krzysztof Trojnar, Rafał Żurek montaż: Leszek Molski produkcja: „Krytyka Polityczna” czas: 45 min Polska 2011

To, co rozpoczęło się od strajku w Stoczni Gdańskiej i następnie zburzenia muru berlińskiego wywarło wpływ na całe kraje i społeczeństwa. Od ponad 20 lat te miejsca podlegają transformacji, która ma wymiar nie tylko ogólnokrajowy, ale także – jak się okazuje – ponadnarodowy. Przedstawiono dzielnice Berlina, Cieszyna, Gdańska i Kijowa będące na drodze ku zmianie systemu i wprowadzaniu standardów demokratycznych. Transformacja zmieniła życie społeczne, zmieniła też miasta. W centrach stanęły biurowce, na obrzeżach – supermarkety. A co stało się z innymi miejscami? Zmiany spowodowały stopniowe wykluczanie i zaniedbywanie niektórych dzielnic. Wiele dzielnic straciło swoje poprzednie funkcje, a w wyniku reform ich mieszkańcy często ubożeli. Szerzyły się patologiczne zachowania, prowadzące do tego, że „ci z lepszych części miasta” obawiali się zaglądać w te „gorsze”. Transformacja systemowa w Europie stała się możliwa dzięki aktywności obywateli. Dziś taka aktywność w sferze kultury i sztuki może doprowadzić do społecznej rewitalizacji, czyli przekształcenia terenów postindustrialnych, mniej rozwiniętych gospodarczo, zagrożonych przestępczością czy „napiętnowanych” historycznymi wydarzeniami. Grupa reporterów i młodych aktywistów z Niemiec, Polski i Ukrainy odwiedziła Cieszyn, Gdańsk, Berlin i Kijów, poznając miejsca wymagające rewitalizacji. Spotkali się oni z osobami, które próbują zmieniać oblicze „zapomnianych” dzielnic. Dziś zaprasza się do nich artystów. Sztuka ma zmieniać sposób postrzegania przestrzeni publicznej, wzmacniać ruchy społeczne. Czy rewitalizacja poprzez sztukę zmieni miejsca transformacji? Czy doprowadzi do gentryfikacji? Łukasz Konopa – reżyser filmu „Miejsca Transformacji” Skończył socjologię na Uniwersytecie Warszawskim, reżyserię na Uniwersytecie Śląskim, studiuje reżyserię filmów dokumentalnych w National Film and Television School. Autor zdjęć do filmów Artura Żmijewskiego „Katastrofa, KDT” (część cyklu „Demokracje”), „Świecie 2009”. Autor filmów: „Ukryci” (film jest częścią pracy magisterskiej powstałej na Uniwersytecie Warszawskim pod kierunkiem prof. Joanny Tokarskiej-Bakir), „Moje dwadzieścia okrążeń”, „Chorzy i potrzebujący”, „Wizyta”, „Oko” (etiudy zrealizowane na Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach). Drugi reżyser filmu Jakuba Czekaja „Ciemnego pokoju nie trzeba się bać”. Publikacja Podwójny numer kwartalnika „Krytyka Polityczna” zatytułowany „Miejsca transformacji” wielowątkowo podejmuje tematykę projektu. W dziale „Miejsca transformacji” autorzy starają się pokazać szerszy społeczno-ekonomiczny kontekst tych przemian. Kryzys autorytetu państwa w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, słabość rozwiązań strukturalnych, odpodmiotowienie obywateli i narzucenie im bezalternatywnej wizji przemian składają się na obraz owego szerszego kontekstu. Ukazana też zostaje transformacja obywateli krajów postkomunistycznych do roli biernych kon-

sumentów (często plugawej) rozrywki (dział „Pornotransformacja”) oraz modele budowania miejsc transformacji psychologicznej w tradycji antypsychiatrii (dział „Terapia i wspólnota”).

Mocne strony projektu Transformacje w krajach postkomunistycznych ukazane na przykładzie konkretnych krajów i ich mieszkańców, to przykład doskonałego zrozumienia roli, jaką pełni świadomość historyczna w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego.

DZIAŁANIE PROGRAMU EDO: Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego

TYTUŁ PROJEKTU: European Clubs Make a Difference

OKRES REALIZACJI PROJEKTU: 01.08.2010-28.02.2011

WYSOKOŚĆ GRANTU: 15 600,86 euro

DANE KONTAKTOWE: Polska Fundacja im. Roberta Schumana Aleje Ujazdowskie 37/5 00-540 Warszawa e-mail: poczta@schuman.org, www.schuman.pl

FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego | European Clubs Make a Difference

European Clubs Make a Difference Celem działań zrealizowanych w ramach projektu „European Clubs Make a Difference” było spotkanie przygotowawcze dla wolontariuszy EVS, VI Międzynarodowy Zjazd Szkolnych Klubów Europejskich. Warsztaty przygotowawcze dla wolontariuszy europejskich odbyły się w dniach 15-16 października 2010 roku w Warszawie (w siedzibie Polskiej Fundacji im. Roberta Schumana). Wzięło w nich udział 16 młodych ludzi w wieku od 19 do 30 lat, pracujących w organizacjach pozarządowych i społecznych w różnych miejscach Europy. Spotkali się oni, aby przygotować się do roli multiplikatorów. Koncentrując się na zagadnieniach związanych z dialogiem międzykulturowym, grupa uczestniczyła w warsztatach dla dzieci w wieku od 6 do 14 lat, poświęconych europejskiej tożsamości wielokulturowej. Prowadząc gry, zabawy a także ciekawie opowiadając o historii, wolontariusze pomagali dzieciom dowiedzieć się więcej o Unii Europejskiej i jej obywatelach oraz o państwach członkowskich. Ponadto zapoznali się także z przyczynami i priorytetami Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym. Dzięki prezentacjom, pracy w grupach oraz grze miejskiej zorganizowanej na terenie Warszawy, wolontariusze zainspirowali się do organizacji nowych działań, które zmobilizują młodych członków Klubów Europejskich do większej aktywności we własnych wspólnotach. VI Międzynarodowy Zjazd Szkolnych Klubów Europejskich odbył się w miejscowości Konstancin-Jeziorna koło Warszawy pod hasłem „Europa z ludzką twarzą”. W ciągu czterech dni zgromadził on 81 uczniów szkół gimnazjalnych i ich nauczycieli z ośmiu państw członkowskich Unii Europejskiej: Bułgarii, Hiszpanii, Holandii, Łotwy, Polski, Portugalii, Rumunii i Włoch. Łącznie w zjeździe uczestniczyło 53 uczniów i wolontariuszy w wieku od 15 do 19 lat oraz 28 nauczycieli – członków Klubów Europejskich, czyli nieformalnych grup młodych ludzi interesujących się zagadnieniami europejskimi i społecznymi, którzy wzięli udział w drugim etapie projektu. Kluby Europejskie często przeprowadzają własne inicjatywy lokalne promujące wartości europejskie, a ich działania stanowią jeden z najlepszych przykładów aktywnego angażowania się obywateli w życie wspólnoty lokalnej. Dążąc do uatrakcyjnienia oferty zjazdu dla młodych ludzi, Kluby Europejskie starały się rozwijać ich wiedzę na temat definiowania i eliminowania podstawowych problemów współczesnego społeczeństwa, stosując przy tym interak-

FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego | European Clubs Make a Difference

tywne formy nauczania, takie jak burza mózgów, warsztaty, dyskusje, quizy i prezentacje. Warsztaty integracyjne pozwoliły młodym ludziom wzajemnie się poznać i rozwinąć poczucie wspólnoty. Zajęcia i praca w grupach stanowiły podstawę do budowy długotrwałych kontaktów. Podczas wieczoru międzykulturowego zadaniem grup było pokazanie swojej kultury narodowej i regionalnej poprzez prezentację narodowych potraw, strojów czy tradycyjnych tańców. Metody nauczania stosowane podczas zjazdu wyraźnie wpływają na aktywne angażowanie młodych ludzi w organizowane działania, dzięki czemu mają oni szansę na samodzielne zgłębianie tematu wielokulturowości. Uczestnicy sami zebrali i opracowali materiały niezbędne do zaprezentowania problemów, z jakimi mają styczność w szkole czy wspólnocie lokalnej. Prezentacje o celach Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym zapewniły teoretyczną podstawę do rozpoczęcia działań. Gra miejska zachęciła uczestników do zdiagnozowania najważniejszych aspektów omawianego problemu. Dzięki warsztatom i burzy mózgów uczestnicy zjednoczyli siły w poszukiwaniu sposobów aktywnej walki z najważniejszymi problemami społecznymi w Europie. Poprzez wymianę doświadczeń i obserwacji na szczeblu ogólnoeuropejskim zjazd doprowadził do wzmocnienia więzi istniejących w ramach sieci Klubów Europejskich, a gry i zajęcia sportowe przyczyniły się do rozwoju poczucia wspólnoty.

Mocne strony projektu Współpraca angażująca organizację wnioskującą, nauczycieli i uczniów daje ogromną szansę na wzajemną wymianę wiedzy i doświadczeń. Beneficjentem projektu jest więc bardzo liczna grupa osób, które uczą się od siebie wzajemnie, a równocześnie stwarzają pole do współpracy w dłuższej perspektywie.

Wsp贸lna historia

WSPÓLNA HISTORIA | Rola pamięci historycznej w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego

Rola pamięci historycznej w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego Społeczeństwo obywatelskie, czyli jakie? Wspólnym celem większości akcji obywatelskich jest z pewnością aktywność. Aktywność obywateli, którzy dobrowolnie się organizują, by niezależnie od władz państwowych określać i osiągać wyznaczone cele dla dobra wspólnego. Wydaje się, iż współczesne rozumienie społeczeństwa obywatelskiego opiera się dodatkowo na wyobrażeniu społeczeństwa wolnego, działającego w akceptowanym powszechnie ustroju demokratycznym, obok, a nie przeciw władzy państwa. Wychowanie obywatelskie, wyniesione z domu czy ze szkoły, powinno zagwarantować, iż młodzi obywatele nie tylko poradzą sobie z życiem codziennym, ale będą również potrafili, świadomi swoich praw i obowiązków, żyć we wspólnocie, przyczyniając się do jej dobra, zachowując przy tym krytyczny osąd pozwalający im rozumieć i właściwie ocenić wydarzenia oraz ludzi. W przeciwnym wypadku społeczeństwo mogłoby stać się podatne na manipulacje ideologiczne. O takim społeczeństwie mówił papież Benedykt XVI w przemówieniu z 7 marca 2008 roku do Papieskiego Komitetu Nauk Historycznych, mówiąc, iż w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego ważną funkcję pełni wiedza dotycząca przeszłości, ponieważ „społeczeństwo, które nie pamięta o własnej przeszłości, a tym samym pozbawia się zdobytych dzięki doświadczeniu kryteriów, nie potrafi już stworzyć podstaw harmonijnego współistnienia i wspólnego zaangażowania w realizację przyszłych celów. Takie społeczeństwo jest szczególnie podatne na ideologiczną manipulację”. W tym duchu narody starają się dbać o pamięć historyczną, by zachować swoją tożsamość, przetrwać i budować przyszłość. Dzieje się to na różnych płaszczyznach. Dbałość o zachowanie i honorowanie pamięci historycznej narodu – czy szerzej: społeczeństwa – spoczywa w znacznej mierze na barkach państwa, ale wiele inicjatyw służących zachowaniu tej pamięci rodzi się oddolnie. Ciekawym przykładem oddolnego projektu, mogącego wywrzeć wpływ na kształtowanie społeczeństwa obywatelskiego poprzez zachowanie pamięci historycznej, był projekt „Trasa pamięci”. Projekt został zrealizowany w 2009

WSPÓLNA HISTORIA | Rola pamięci historycznej w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego

roku przez położoną na południu Polski gminę Brzeszcze. Projekt powstał, aby oddać należny hołd ofiarom, które poniosły śmierć na terenie gminy, oraz aby podtrzymać pamięć o bohaterach tragicznych wydarzeń. Postawa Polaków ratujących prześladowanych Żydów zasługuje na szczególny pomnik pamięci w świadomości społeczności lokalnej i międzynarodowej. W interesie wspólnoty gminnej i narodowej było przypomnienie mieszkańcom gminy i społeczności międzynarodowej o dramatycznych wydarzeniach, które rozegrały się na tym terenie w czasie II wojny światowej. Pomoc niesiona więźniom podobozu Jawischowitz przez sporą część mieszkańców gminy Brzeszcze to fakt, który powinien kształtować tożsamość współczesnych mieszkańców. Mając na względzie odpowiedzialność za kształtowanie świadomości i postawy obywatelskiej młodego pokolenia, realizatorzy projektu postawili sobie za cel utrwalenie wspomnień i przekazanie ich szerszej społeczności. Projekt to przede wszystkim lekcja historii dla żyjących dzisiaj – pokazanie dramatu, szukanie jego przyczyn, pytania o ocenę wydarzeń i postaw oraz wnioski na przyszłość. Oddolna inicjatywa mieszkańców pociągnęła za sobą współpracę: • samorządu gminnego, który wziął na siebie rolę koordynatora projektu odpowiedzialnego za pozyskanie środków na realizację całego przedsięwzięcia; • lokalnego stowarzyszenia Obiektyw, które podjęło się przygotowania reportażu filmowego o podobozie, w tym również wywiadów z żyjącymi osobami, które w świadomości lokalnej społeczności znane były z niesienia pomocy więźniom podobozu Jawischowitz; • francuskiego stowarzyszenia Association pour la Fondation Memoire d’Auschwitz (AFMA) section de Jawischowitz, które wydało książkę „Jawischowitz, annexe d’Auschwitz” przetłumaczoną w ramach projektu na język polski. Przedstawiciele stowarzyszenia wzięli również udział w konferencji poświęconej projektowi, przekazując specjalne przesłanie do zgromadzonej młodzieży; • zaproszonych do współpracy przedstawicieli Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, którzy wzięli na siebie napisanie przewodnika po miejscach tworzących „Trasę pamięci”, przetłumaczenie wspomnianej wyżej książki, jak również współpracę przy reportażu filmowym; • miejscowego ośrodka kultury odpowiadającego za przygotowanie konferencji dotyczącej projektu, jak również – we współpracy z młodymi wolontariuszami – za przygotowanie wieczoru poetyckiego dla gości z Francji oraz mieszkańców gminy, połączonego z filmową prezentacją w pobliżu dawnej łaźni obozowej, obecnie znajdującej się na terenie parku miejskiego w Brzeszczach. W rezultacie realizacji projektu wszystkie szkoły i biblioteki w gminie Brzeszcze oraz wiele okolicznych i działających przy polskich uczelniach bibliotek otrzymało egzemplarze książek „Jawischowitz, podobóz Auschwitz” oraz „Gmina Brzeszcze w latach okupacji niemieckiej 1939-1945. Przewodnik po wybranych miejscach pamięci”. W bibliotece publicznej w Brzeszczach powstał dział „Regionalia”, gdzie dostępne są materiały odnoszące się do lokalnych wydarzeń i kultury. W miejscowych szkołach, poza ogólnym programem nauczania, pojawiły się również elementy wiedzy,

WSPÓLNA HISTORIA | Rola pamięci historycznej w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego

szczególnie historycznej, o własnej wspólnocie. Ankieta przeprowadzona w Internecie oraz w szkołach ponadpodstawowych w gminie wskazała, że po realizacji projektu wiedza historyczna i zaangażowanie społeczne w problemy gminy znacznie wzrosły. W świadomości mieszkańców pojawiła się pamięć o osobach oraz rodzinach udzielających pomocy więźniom i ukrywającym się. Ankietowani, pytani o rok założenia podobozu Jawischowitz, czy o obecne przeznaczenie dawnego budynku kompanii karnej kobiet i lokalizację tablic pamiątkowych na „Trasie pamięci”, posiadaną wiedzę zawdzięczali wydarzeniom projektu. Wspomniane tablice zostały zamontowane przy budynku byłej karnej kompanii kobiet, w parku miejskim – na terenie byłego podobozu Jawischowitz, przy dawnym budynku łaźni obozowej, na cmentarzu komunalnym w Brzeszczach – miejscu pochówku więźniów podobozu i Marszu Śmierci – oraz obok tzw. willi dyrektorów kopalni, w której pracowali i ginęli więźniowie. W efekcie projektu informacja o historii miejsca dotarła do szerszego grona odbiorców, którzy z zainteresowaniem wstępują do Brzeszcz, odwiedzając pobliskie Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau. Godna podziwu, głęboko ludzka i obywatelska postawa bohaterów niosących pomoc więźniom w latach wojny przywołana została przez realizatorów projektu. Pamięć o wspomnianych przodkach to nieodłączny element tożsamości mieszkańców, który może pomóc w kształtowaniu postawy obywatelskiej młodego pokolenia. Dzięki projektowi udało się zjednoczyć różne środowiska. Zaangażowanie społeczności lokalnej świadczyć może o społecznej potrzebie rzetelnego powrotu do historii – dla dobra swojego oraz przyszłych pokoleń.

Łukasz Jończy Wydział Promocji i Rozwoju Urząd Gminy w Brzeszczach

DZIAŁANIE PROGRAMU EDO: Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska

TYTUŁ PROJEKTU: Trasa pamięci

OKRES REALIZACJI PROJEKTU: 30.09.2009–02.10.2009

WYSOKOŚĆ GRANTU: 15 228 euro

DANE KONTAKTOWE: Urząd Gminy w Brzeszczach ul. Kościelna 4 32-620 Brzeszcze e-mail: gmina@brzeszcze.pl www.trasapamieci.brzeszcze.pl

WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Trasa pamięci

Trasa pamięci Celem projektu „Trasa pamięci” było ukazanie i trwałe upamiętnienie tragicznej historii więźniów podobozów KL Auschwitz-Birkenau w gminie Brzeszcze oraz mieszkańców gminy pomagających więźniom i podejmujących różnorodną działalność konspiracyjną. Tragiczna historia wspomnianych podobozów jest bardzo słabo upamiętniona. Świadomość wojennych wydarzeń jest coraz mniejsza i stopniowo się zaciera. Zapomnieniu ulegają również wspomnienia o bohaterskich postawach mieszkańców pomagających więźniom i podejmujących różnorodną działalność konspiracyjną związaną z bezpośrednią bliskością KL Auschwitz. Aby osiągnąć założony cel, organizatorzy projektu postanowili ożywić wspomnienia żyjących świadków wydarzeń z lat okupacji, wspomóc przekazywanie wiedzy kolejnym pokoleniom oraz otoczyć opieką opieką historyczne obiekty i udostępnić je turystom. W ramach projektu Trasa pamięci powstały: 1. Tablice pamiątkowe: • przy budynku byłego podobozu karnej kompanii kobiecej w parku miejskim – na terenie byłego podobozu Jawischowitz, przy pozostałym budynku łaźni obozowej; • na cmentarzu w Brzeszczach – miejscu pochówku więźniów podobozu i Marszu Śmierci; • obok budynku tzw. willi dyrektorów kopalni, w której pracowali i ginęli więźniowie. 2. Publikacja „Gmina Brzeszcze w latach okupacji niemieckiej 1939-1945. Przewodnik po wybranych miejscach pamięci” opisująca najważniejsze miejsca, sylwetki, historie. 3. Książka „Jawischowitz, podobóz Auschwitz” napisana przez francuskich autorów, przetłumaczona i wydana w ramach projektu, opisująca historię podobozu Jawischowitz. 4. Film „Przerwana lekcja” – reportaż historyczny, w którym żyjący bohaterowie tamtych wydarzeń opowiadają o obozach i pomocy więźniom. 5. Strona internetowa poświęcona projektowi i samej „Trasie pamięci” http://www.trasapamieci.brzeszcze.pl

WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Trasa pamięci

Na terenie gminy znajdował się jeden z największych podobozów KL Auschwitz–Jawischowitz, który w latach 1942– 1945 funkcjonował jako zaplecze siły roboczej do pracy w kopalni węgla kamiennego w Brzeszczach. Przebywało w nim około 2,5 tys. więźniów. Podobóz cieszył się wśród więźniów oświęcimskich szczególnie złą sławą. Więźniowie innego podobozu KL Auschwitz-Birkenau na terenie gminy Brzeszcze – podobozu Budy – pracowali przy melioracji stawów i w gospodarstwie rolnym. Przez jakiś czas w Budach była również umieszczona kobieca karna kompania więźniarek przeniesiona z KL Auschwitz-Birkenau. W tym podobozie jednej nocy dokonano bestialskiej masakry około 90 więźniarek (głównie francuskich Żydówek). Zwieńczeniem projektu była trzydniowa wizyta przedstawicieli Stowarzyszenia na rzecz pamięci o Auschwitz (Association Fond Memoire d’Auschwitz) z Francji – Isabelle Choko, Charlesa Barona, Jacquesa Celiseta – które w 1985 roku wydało pierwowzór książki „Jawischowitz, podobóz Auschwitz”. Podczas wizyty goście uczestniczyli w spektaklu poetyckim, spotkaniach z osobami niosącymi bezinteresowną pomoc więźniom z terenu gminy, z młodzieżą, mieszkańcami, zaproszonymi gośćmi i zespołem realizującym projekt, odbywających się podczas podsumowującej projekt konferencji. Był to czas intensywnej wymiany wspomnień, refleksji i doświadczeń. Zarówno młodzież, jak i uczestnicy konferencji mieli możliwość obejrzenia reportażu nakręconego w ramach projektu oraz wysłuchania relacji gości z Francji. Podczas konferencji dodatkowo można było wysłuchać wystąpień autorów filmu, przewodnika oraz tłumaczenia książki.

MOCNE STRONY PROJEKTU Międzypokoleniowy charakter projektu

to bez wątpienia jego mocna strona. Dzięki zastosowanej metodologii wspomnienia pokolenia pamiętającego tragiczne wydarzenia stają się lekcją historii dla młodych ludzi. W projekcie wykorzystane zostały różnorodne narzędzia komunikacji ułatwiające dostęp do informacji. Podstawą wymiany doświadczeń jest jednak bezpośrednie spotkanie między ludźmi.

DZIAŁANIE PROGRAMU EDO: Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska

TYTUŁ PROJEKTU: Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci: dokumentacja, prezentacja, edukacja

OKRES REALIZACJI PROJEKTU: 01.10.2010-31.07.2011

WYSOKOŚĆ GRANTU: 15 890 euro

DANE KONTAKTOWE: Muzeum Historii Żydów Polskich ul. Warecka 4/6 00-040 Warszawa e-mail: eopawska@jewishmuseum.org.pl www.sprawiedliwi.org.pl

WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci: dokumentacja, prezentacja, edukacja

Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci: dokumentacja, prezentacja, edukacja Projekt realizowany przez Muzeum Historii Żydów Polskich („Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci”) ma na celu gromadzenie relacji żyjących bohaterów Holocaustu oraz dokumentacji dotyczącej ich działalności. Materiały publikowane są sukcesywnie na stronie internetowej Muzeum. Docelowo wszelkie informacje mają być zaprezentowane na stronie internetowej: www.sprawiedliwi.org.pl. Praca nad projektem rozpoczęła się od trzech spotkań mających na celu opracowanie materiałów edukacyjnych opartych na źródłach: nagraniach audio i wideo oraz transkrypcjach wywiadów z osobami odznaczonymi tytułem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”, zdjęciach archiwalnych, relacjach ocalonych. Edukatorzy wspólnie przygotowali serię warsztatów dla młodzieży. Poruszane zagadnienia dotyczyły wykorzystania filmu w opowiadaniu historii osób odznaczonych medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. Pojęcie odpowiedzialności stanowiło temat przewodni opracowywanej w ramach programu serii warsztatów przeznaczonych do pracy z młodzieżą. Podczas spotkań edukatorzy omawiali także metody pracy z tematem Sprawiedliwych. Zastanawiali się nad rolą edukacyjną poszczególnych historii Polaków ratujących Żydów i tworzyli ogólną koncepcję warsztatów. W wyniku projektu powstało: • 130 historii ratowania (ze zdjęciami i fragmentami audio) opublikowanych na stronie; • 50 kilkuminutowych filmów opowiadających historie, które opublikowano na stronie i kanale YouTube; • 3 polsko-angielskie scenariusze warsztatów zajęć poświęconych ratowaniu Żydow przed Zagładą, stworzone przez sześcioosobowy zespół edukatorów i historyków (do pobrania ze strony projektu);

WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci: dokumentacja, prezentacja, edukacja

•

1000 wydanych pakietów zawierających broszurę i płytę z informacjami o projekcie a także 10 historii pomocy ze zdjęciami i filmami oraz wspomnianymi scenariuszami edukacyjnymi.

Mocne strony projektu Imponująca ilość materiałów edukacyjnych, które powstały w wyniku to dowód na pasję, z jaką organizatorzy projektu podeszli do podjętego tematu.

projektu,

DZIAŁANIE PROGRAMU EDO: Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska

TYTUŁ PROJEKTU: Noc i mgła

OKRES REALIZACJI PROJEKTU: 13.05.2011–24.06.2011

WYSOKOŚĆ GRANTU: 20 133,69 euro

DANE KONTAKTOWE: Stowarzyszenie Teatr Formy Ul. Hallera 15 53-319 Wrocław e-mail: teatrformy01@gmail.com www.pantomima.pl

WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Noc i mgła

Noc i mgła Interdyscyplinarny projekt „Noc i mgła” to opowieść o ofiarach II wojny światowej. Projekt został zrealizowany w ramach Działania 4 - Aktywna pamięć europejska przez Stowarzyszenie Teatr Formy z siedzibą we Wrocławiu. Podczas warsztatów uczestnicy zakwaterowani byli w Europejskim Ośrodku Pracy Twórczej w Drzemlikowicach, znajdującym się w dawnym młynie wodnym. Do wzięcia udziału w warsztatach zaproszeni zostali studenci i młodzi twórcy ze szkół artystycznych z siedmiu krajów Europy: Polski, Niemiec, Czech, Belgii, Francji, Słowacji i Austrii. W trzech spotkaniach udział wzięło 57 osób. W ramach projektu przygotowana została wystawa plastyczna zatytułowana „Ciągle widzę ich twarze” oraz spektakl pantomimy „Zaginione człowieczeństwo” w wykonaniu uczestników warsztatów. Dyskusje, seminaria, filmy, wykłady oraz warsztaty artystyczne (ceramiczne, malarskie, teatralne) miały na celu pobudzenie refleksji na temat historii oraz wartości europejskich, takich jak wolność, demokracja i poszanowanie godności ludzkiej. Pod koniec każdego tygodnia polscy i zagraniczni goście prezentowali swoje prace w Gross Rosen, w sztolniach w Walimiu, w Miłoszycach, w pałacu w Jakubowicach oraz na zamku Książ. Kolejne zjazdy odbyły się w terminach: 10-17.04.2011 09-15.05.2011 13-19.06.2011 Poszczególne warsztaty zorganizowano w następujących miejscach: 13.05.2011 – Zamek Książ 13.05.2011 – pokaz specjalny dla młodzieży szkolnej 15.04.2011 – pałac w Jakubowicach 16.04.2011 – las w Miłoszycach – pomnik ofiar o zmierzchu 24.06.2011 – Rogoźnica – Muzeum Gross Rosen 24.06.2011 – Walim – Muzeum Sztolni Walimskich

WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Noc i mgła

Patronat honorowy nad projektem objęli: Starostwo Powiatu Oławskiego, miasto Jelcz-Laskowice oraz wójt gminy Oława.

MOCNE STRONY PROJEKTU Projekt zrealizowany przez Stowarzyszenie Teatr Formy to wyjątkowe przedsięwzięcie. Metody dydaktyczne zastosowane w pracy z młodzieżą okazały się ciekawe nie tylko dla uczestników warsztatów, lecz także dla odbiorców sztuki. Trudne zagadnienia dotyczące pamięci wydarzeń okresu II wojny światowej przedstawione zostały w pasjonujący

sposób, na długo pozostając w pamięci.