BİZANS SANATI VE ORTAÇAĞ AVRUPA SANATI
Dinî Mimari
Bazilika, Roma mimarisinde, ufak ticari anlaşmazlıkların çözümlendiği mahkeme salonları olarak kullanılırken Bizans’ta kilise hâline gelmiştir. Bazilika modelli kiliseler, dikdörtgen bir plana göre yapılmıştır. Birbirine paralel sütun dizileriyle bölmelere (nef) ayrılmıştır. Doğu ucunda yarım küre biçiminde dışarı taşan bir apsis, batı ucunda ise narteks adı verilen bir hol bulunur. Narteksin iki yanındaki merdivenlerden yan neflerin üzerinde uzanan ve kadınlara ayrılmış galerilere çıkılır. Bazilikaların çatısı üçgen biçimli ve kiremit kaplı ahşap ile örtülüdür. Bu basit ve sade kilise tipi Hristiyanlığın ilk zamanlarında ve Bizans sanatının özellikle ilk döneminde çok uygulanmıştır. Diğer bir yapı planı ise merkezî plandır. Kare bir mekânın merkez alındığı kilisenin üstü kubbeyle kapatılmıştır. Bizans mimarisinde bazilika ve merkezî plan tipi birleştirilerek yeni bir yapı şekli bulunmuş; 5. yüzyıl sonlarında kubbeli bazilika planı kullanılmıştır.
Orta Bizans Döneminde dış çizgilerin zarif, ölçülerin uyumlu olmasına önem verilmiştir. Yunan haçı modeli, bu dönemde uygulanan mimari planların başında gelir ve uzun bir dönem kullanılmıştır. Bu modeldeki binalar, Yunan haçı biçimindedir. Orta nef, taşıyıcı dört sütun üzerine yerleştirilmiş ve bir kubbeyle örtülmüştür. Kubbenin dört tarafı tonozlarla örtülü mekânlarla kapatılarak haç kollarını oluşturur. Başlangıçta kaba ve ağır bir görünüşe sahip olan Yunan haçı planı, sonradan geliştirilerek iç çizgilerin incelmesiyle daha zarif bir görünüş almıştır.
842'den sonra başlayan Orta Bizans Dönemi sanatı, 1204'te Bizans'a yapılan Haçlı Seferleri’nin sonunda İstanbul’u ele geçiren Latinlerin burada bir Latin İmparatorluğu kurmalarına değin sürmüştür. Bu dönemde Bizans sanatı, özgünlüğünü yitirmiş ve kilisenin hâkimiyeti altında katı kurallara boyun eğmek zorunda kalmıştır.
Son (Geç) Bizans 1261-1453
Orta Bizans 867-1204
Bizans sanatının ilk dönemi siyasi ve askerî gerilemelerle beraber 726'da ortaya çıkan yasaklı bir dönem geçirmiştir. Bu durum 842’ye kadar sürmüştür.
Latin İstilası 1204-1261
İİk konokl kono klas kl astt İkonoklast Hareket 726 72 6-84 842 2 726-842
Erken Bizans 330-726
Doğu mimarlığının etkisinde kalarak gelişen Bizans mimarisi, tuğla mimarisidir. Yapılarda malzeme olarak taş bazen de taş ve tuğla birlikte kullanılmıştır. Bizans mimarisi, arada iki duraksama dönemiyle üç ana dönemde incelenir. Bu dönemlerde özellikle Hristiyanlığın simgesi olan kiliselerde farklı plan tipleri ortaya çıkmıştır.
Geç Bizans Dönemi kiliselerinde uygulanan planda, naos bölümünde dört kemer üstünde yükselen bir kubbe bulunmakta ve orta mekân bu kare alanın altında kalmaktadır. Orta kısmın etrafında üç taraftan onu bir at nalı gibi saran basık tonozlu dehlizler uzanmakta ve bu yüzden de bu plana “dehlizli kilise” adı verilmektedir
69