50 anos en papel 1961-2011 by Escola Rosalía de Castro

50 anos en papel Escola RosalĂa de Castro

1961- 2011

Edición: Asociación Escola Rosalía de Castro (Bembrive 91, Vigo) D.L.: VG 235-2012 ISBN: 978-84-15141-88-4 Textos xerais: Rafa Gutiérrez Araújo Fotos: José Javier Álvarez, Paco Fernández Maquetación e impresión: Tórculo Artes Gráficas, S.A.

Índice

Introdución......................................................................................................... 5 Breves apontamentos.......................................................................................... 13 Unha andaina no tempo, de onte a hoxe............................................................. 19 Proxecto pedagóxico........................................................................................... 24 Cronograma. Anos 60-70.................................................................................... 29 Antía Cal ............................................................................................................ 33 Hemeroteca ....................................................................................................... 37 A Escola “Viguesa Distinguida”. Ano 2012............................................................ 43 Liña pedagóxica.................................................................................................. 45 Redacción do “ideario” e breve historia da Escola Rosalía de Castro ..................... 51 A semana matemática ........................................................................................ 62 O ensino aprendizaxe do inglés no Rosalía .......................................................... 65 As saídas pedagóxicas......................................................................................... 71 Aula de plástica................................................................................................... 81 Letras galegas......................................................................... 85 Alumnos de onte, alumnos de hoxe........................... 89 Edificios ........................................................... 111 Profesores .................................................. 115 Familias .................................................. 121 Publicacións......................................... 127 Festas no Rosalía................................. 130

50 aniversario Setembro 1961- Setembro 2011

O catorce de setembro de 2011 cumpriuse medio século dende que a Escola Rosalía Castro abriu as súas portas por vez primeira nun baixo da céntrica rúa Pizarro, eran eses uns tempos difíciles, eran eses tempos de moitas máis sombras que luces. Nese outono de 1961 iniciou na nosa cidade a súa andaina un proxecto educativo radicalmente diferente ao que se ofrecía no panorama pedagóxico. Da man dunha muller valente, con poucos medios pero moita ilusión e tenacidade, foise abrindo paso de vagar pero coa ollada posta no futuro, un modo de entender a educación que nada tiña que ver co establecido. Nun tempo de pedagoxía represiva e memorística, agromou un latexo creativo, aberto e participativo. Non sería tampouco xusto esquecer que xunto con Antía Cal Vázquez, a fundadora do Rosalía, camiñaron por un complexo pero ao tempo retador vieiro unhas tamén arriscadas familias que buscaron para os seus fillos unha escola sen complexos, laica, aberta, e plural. O Rosalía naceu nunha cidade que demandaba moito máis do que daquela se lle ofrecía, neses primeiros anos sesenta existen en Vigo varios focos de irradiación política, cultural e social que devece por embarcarse na Europa democrática. É este o momento no que aparecen os que hoxe son grandes símbolos e piares da dinámica e emprendedora sociedade viguesa, Pescanova, Citroen, o primeiro gran Hospital de Vigo, ou o nacemento da editorial Galaxia uns anos atrás. Neste contexto a Escola Rosalía fai a súa entrada para dar resposta á unha cidade e a unhas familias non conformes, o Rosalía será dende o primeiro intre e nos seguintes anos un centro educativo diferente, e niso seguimos cincuenta anos despois. Nestas cinco décadas hai un empeño constante e indiscutible en manterse na vangarda, en ser punta de lanza pedagóxica. A inquedanza de Antía e das ducias de profesores e profesoras da Escola foron curso tras curso pugnando para encher o baleiro existente; por engadidura, para ese logro xa dende os finais sesenta existiu unha conexión estable e moi sólida cos modos de facer máis innovadores do exterior, nomeadamente con Cataluña. As viaxes de

estudo ás Escola d’Estiu formaban parte das vacacións do mestres e mestras, todos os setembros voltaban as maletas acuguladas de experiencias que aplicar sobre o terreo das aulas. Estivo e está no noso sentir o traballo cotián para formar cidadáns libres e de espírito crítico; nenos e nenas que un día sexan homes e mulleres que, armados de coñecemento e cargados de sensatez e responsabilidade sexan quen de colaborar en construír un mundo mellor e máis xusto. Despois de tantos anos, son milleiros os rapaces que pasaron pola nosas aulas, que xogaron nos nosos patios e que disfrutaron aprendendo para a vida; hoxe o noso centro é coñecido, e recoñecido, como unha Escola de referencia tanto para docentes como para alumnos. Unha traxectoria sempre recta que marcou tendencia dende as súas orixes no mundo da educación en Vigo e en Galicia, mencionar ao Rosalía sempre suscitou un comentario en positivo pola excelencia das súas formas e dos seus resultados. De entre a homoxeneidade xurdiu, para quedar, unha illa de ideas que tentamos se espallasen pola cosmopolita Vigo. É este centro unha escola de características moi especiais, tanto no plano pedagóxico como no seu formato legal, somos dende o ano 1976 unha ‘Asociación sen ánimo de lucro’, os pais e as nais dos nosos alumnos son propietarios a partes alíquotas. A solidariedade colectiva entre as familias que conforman a comunidade educativa é o celme do seu funcionamento, un reinvestimento contínuo na procura da mellora asistencial aos nenos está no noso quefacer diario. Neste libro 50 anos en papel, reflectimos un intento de compilar cinco décadas de historia viva. En todos estes anos foron facendo camiño milleiros de viviencias, anécdotas, aprendizaxes, momentos inesquencibles, momentos complexos… Imposible sería reunir todos e cada un dos testemuños, fisicos ou intanxibles. Nestas páxinas tentamos facer acopio, sistematización e compilación dunha cativa pero significativa mostra do traballo e a memoria colectiva de todos aqueles que formaron e forman a enorme comunidade educativa que tivo e ten ao Rosalía como referencia nunha parte importante das súas vidas. Pedimos excusas por todo o que non apareza incluído pero pretender abranguer todo sería imposible. 50 anos en papel está dividido en diferentes apartados, todos e cada un deles son piares identitarios da nosa Escola dende os albores, eses símbolos que seguen plenamente vivos na vida cotiá e que conforman o máis profundo do noso ser, o que nos fan diferentes de entre a multitude. O noso orgullo. 6

Non podo deixar de agradecer a todas as persoas que dun ou outro xeito, con fotos, textos ou consellos, colaboraron para que tantos recordos e tantas experiencias atopasen un pequeno acomodo neste libro. Grazas sinceras. Rafael Gutiérrez Araújo Director

QUERIDOS AMIGOS: Es un privilegio prologar este libro sobre los 50 años de vida de nuestro colegio. Ha pasado mucho tiempo desde aquel local en la calle Pizarro, después nuestro paso por el edificio de la gran vía y el traslado a las actuales instalaciones en Bembrive donde el colegio sigue tan vivo como siempre. Es un colegio audaz, sencillo y comprometido con sus enseñanzas y su alumnado. Es posible que repasando las fotos de este libro, os encontréis o reconozcáis a antiguos compañeros y profesores que sin duda de una manera u otra han formado parte de nuestras vidas. Es difícil explicar el sentimiento que tenemos por haber formado parte de este proyecto, alumnos, profesores y padres, es que seguimos llevando al Colegio Rosalía en el corazón. Como antiguo alumno y ahora presidente de la asociación os invito a disfrutar de este recuerdo tan entrañable ya que el colegio, es una seña de identidad desde donde poder presumir con orgullo: yo formo parte de la escuela Rosalía de castro. Un saludo Lorenzo Mateos Cortés Presidente de la Junta Directiva de la Asociación Escola Rosalía de Castro

Escola Rosalía de Castro (1961-2011)

Na mañá do catorce de setembro de 1961 trinta e oito nenos e nenas traspasaron o limiar da Escola Rosalía de Castro, alí agardaban por eles Antía Cal e outros dous profesores máis. Foi o primeiro día do primeiro curso, a ese seguiron outros cincuenta primeiros días e outros cincuenta cursos. Esta libro pretende render homenaxe e dar cabida, aínda nunha pequena mostra, aos milleiros de nenos e nenas, ducias de profesores e centos de familias que fixeron, fan e farán posible unha das tarefas máis gratificantes: guiar e preparar a un neno para a vida.

Os edificios Un crecemento constante fixo que nestes anos a Escola modificara a súa ubicación ata en tres ocasións, dende Pizarro ata Bembrive, pasando pola Gran Vía. O actual é un edificio tan singular como a propia Escola, luminoso, alegre e conectado co exterior. Estades convidados.

Páxina anterior: portadas de diferentes periódicos da época o día da inauguración da Escola, 14 de setembro de 1961.

As letras galegas Dende o primeiro momento e nun contexto adverso, o respecto e a querencia para coa lingua galega traduciuse na súa presenza natural e cotían, cando este era un tema tabú. Celebrar esta efemérede na Escola ao tempo que se fixo de maneira oficial dende 1963, deixa ben claro cal é a postura do Rosalía dende o primeiro momento.

Profesores e nenos Moito máis, moito máis porque non só existe a relación docente. No Rosalía esa relación vai máis alá. Confianza profunda, cariño e respecto recíproco. En galego o verbo “aprender” encerra o doble significado, dar e recibir coñecementos ou experiencias; na Escola os profesores e os cativos aprendemos xuntos, uns dos outros. Os éxitos dos nosos alumnos son as satisfaccións máis fondas

Familias Nada deste proxecto tería sido posible sen a confianza que os pais e nais depositaron nos primeiros pasos desta longa andaina. Aquí vai o recoñecemento ás primeiras familias que apostaron por unha maneira diferente de facer as cousas.Onte, hoxe e mañá. Cada día deixades aos vosos fillos nas nosas mans, coa tranquilidade de saber que a vosa é unha excelente escolla. Grazas pola confianza.

Quería e cría nunha escola que primase o benestar dos nenos fronte á pedagoxía oficial, o Rosalia era unha escola aberta, plural, acolledora e interclasista. Quería abrir en Vigo un centro atraínte, dinámico, diferente, alternativo ao que xa existía, un lugar no que non se adoutrinase para o nacionalcatolicismo nin se mantivese unha lealdade servil ao franquismo. Antía Cal , 1999

O Rosalía foi unha illa de liberdade que proxectou galeguización cultural e renovación pedagóxica, co auxilio das xentes catalanas de Rosa Sensat, Antía Cal é un elo fundamental do particular ronsel da “nova escola galega”, memoria e facho” Manuel Bragado, 2002

Unha escola modélica, poida que a única en Galicia na que daquela se ensinaba inglés; e na que os estudantes entrevistaban aos homes de mar e os campesiños para coñecer os seus problemas; e na que as aulas levaban en tempos en que case todo era reprimido, nomes como os de Nelson Mandela, Ernesto Guevara, Camilo Torres, Beltrand Rusell e outros. Xosé Neira Vilas, 2009 María, 1989.

As Fontes É o Rosalía unnha escola onde a acción educativa se dirixe a toda a vida dos escolares, un lugar aberto ao medio e facilitador do equilibrio psíquico onde se favorece a cooeducación. Promóvese a metodoloxía inductiva e a aprendizaxe mediante a vía das experiencias vividas, á busca da información nas orixes. Unha educación fundamentada sobre a actividades dos nenos, co coidado do respecto aos seus momentos e ritmos evolutivos e que favorece tanto o desenvolvemento da individualización como da socialización. Aquí trabállase prestando atención á preparación para a vida e abríndose ao exterior, promocionando o exercicio da liberdade e da autonomía, do espírito de iniciativa.

María, Ana, Paula, Gabriela, Elena..., 1989

Unha escola que transmite o respecto por un mesmo e o respecto polos demais, unha escola de todos e para todos. No Rosalia acredítase no potencial pedagóxico da expresión libre, da creatividade persoal e no concepto do traballo cooperativo, daquela fuximos dos modelos estereotipados. “Educar é estimular responsabilidades e provocar iniciativas” Luis Miracle

Breves apontamentos

A nosa Escola comezou a xestarse aló polo ano 1955, cando Antía Cal realiza nunha viaxe por Europa que se prolonga por espazo de dous meses, xunto co seu home, o oftalmólogo Antón Beiras. Nesa xeira realiza varias visitas ao Museo da Educación de Xenebra e ás instalacións da UNESCO en Paris. Alí sentiu como se reafirmaban as súas ideas pedagóxicas e as posibilidades de aplicación na prática escolar. Nestas viaxes, aproveitadas para a adquisición e asimilación no campo das ideas e experiencias educativas, Antía Cal salienta como eixos fundamentais dunha educación moderna os seguintes principios: • A Escola é de todos e para todos. Nela deben intervir profesores, alumnos e pais, os tres piares da comunidade educativa. • A Escola concibida como unha fábrica de pensamentos, de razonamentos, de creación e de flexibilidade. Todo é mellorable. • A importancia da interdisciplinariedade. Non existen áreas fáciles nin difíciles: a ciencia é unha. • A reafirmación da lingua nai e o establecemento da segunda lingua a idades temperás, canto antes mellor. • A necesidade da coeducación. • O valor do traballo en equipo.

Traballo colectivo de plástica, 4º da ESO, 2009.

Estas primeiras reflexións e contactos teñen continuidade nas relacións co British Council ao través de Mr. R. P. Mann, baixo a súa orientación comeza a actividade na Escola Rosalía Castro, eran os primeiros días de setembro no ano 1961. O difícil camiño iniciabase na rúa Pizarro número 9 de Vigo, nunhas instalacións provisorias, con 3 profesores e 38 alumnos, na súa meirande parte fillos da familia e de amigos. Desde os comezos a importancia outorgada a unha educación vangardista e ao estudo do idioma inglés púxose de manifesto tanto na elaboración dos programas escolares como nas relacións con persoas e institucións de orixe inglesa e tamén na incorporación de profesionais nativos para facerse cargo do ensino deste idioma na nosa Escola. Nomes importantes nos anos 60 pola súa aportación á escola nun senso de apoio a súa filosofía, incluso de forma material, ou ben desenvolvendo un labor profesional son: • Mr. R.P. Mann e a Eastern Telegraph Co. en Vigo. Esta entidade chegou a deixar en depósito na Escola un proxector de cine, unha biblioteca e unha mesa de ping-pong no ano 1963. • Miss D.E. Lester, directora da Queen Elisabeth’s School de Lisboa, quen aportou moitas ideas na construcción das segundas instalacións da Escola na Gran Via de Vigo, número 67. • Miss Dorothy Combee, profesora auxiliar de inglés de Miss Lester, que dende os inicios e durante quince anos estivo ao cargo de departamento de Inglés do noso centro. Persoa fundamental do desenvolvemento do inglés do centro. A profesora de inglés, Miss Dorothy Combee con Antía Cal, 1977.

• O British Council de Londres, que colaborou no recoñecemento dos anos de servizo e a antigüidade en Inglaterra dos profesores británicos no Rosalía de Castro. Nos anos 70, a Escola Rosalía Castro xa é un centro xustamente recoñecido en toda Galicia e acreditado como portador dunhas ideas e formas educativas en sintonía cun ensino de tipo activo, non autoritario e respectuoso cos ritmos de desenvolvemento dos alumnos. Unha Escola viva na que é unha constante a busca da felicidade do neno, entendelo e comprender a súa evolución vital: o Rosalía os nenos teñen o seu nome, e teñen lazos que os unen cos profesores, coas aulas e co Centro. As relacións afectivas entre docentes e nenos rebasan as simples relacións educativas, é esta unha caracteristica senlleira, a escola entendida como un lugar de benestar persoal.

Castelao.

No Rosalía de Castro as aulas teñen a súa propia historia, que é como a historia persoal outorgada polo ser humano que lle dá o seu nome; así os alumnos do noso centro están acostumados a identificar o seu aula co nome dun persoeiro, coa súa traxectoria e coa súa imaxe. Concepción Arenal, Castelao, Alexandre Bóveda, etc., son nomes que teñen vida e proporcionan unhas referencias históricas, culturais e persoais que deben estar sempre presentes na longa traxectoria da formación cívica e cultural dos nosos alumnos. O dous de febreiro de 1972 un grupo de pais de alumnos decidiron constituír a “Asociación de Pais de alumnos da Escola Rosalia de Castro”, nesta década, xustamente no ano 1974, a familia Cal, traspasa a titularidade da Escola e faise cargo do centro o “Patronato” do Colexio Rosalía Castro formado polos pais dos alumnos. Un ano despois, o 12 de outubre de 1975, colócase a primeira pedra do edificio actual en Bembrive, sendo encargado deste acto simbólico Amando Priegue, nesa época presidente da Xunta Directiva. En 1979 a nosa Escola queda recoñecida oficialmente como un centro completo de EXB con Preescolar. Nos anos 80 continúa a evolución do Rosalía en todos os aspectos; así, Antía Cal, fundadora e motor do centro deixa as tarefas de dirección e posteriormente tamén as docentes, vendo chegada logo a súa xubilación en 1984 e sendo despedida polos pais e compañeiros cunha cálida homenaxe co seu pleno significado de mostra de admiración e afecto. Desaparece o Patronato, sendo remprazado pola Asociación de Pais do Colexio Rosalía de Castro, titular do centro, dirixida e representada pola Xunta Directiva da Asociación.

Rúa Pizarro 9.

No comezo dos 90 continuase coa mellora das estruturas da Escola en todos os aspectos: biblioteca, laboratorios, salas de profesores, material didáctico, acondicionamiento de accesos etc. Asimesmo, en 1991, dentro das numerosas actividades do Colexio, tanto deportivas como culturais, celébranse unhas importantes Xornadas conmemorativas do ano adicado a Álvaro Cunqueiro, coa colaboración de importantes figuras da intelectualidade galega como son: Filgueira Valverde, César Cunqueiro... Pero a anovación máis relevante desta época é a implantación do C.O.U. no curso 1991-1992, co que completa o ciclo de atención educativa aos alumnos. A necesidade de impartir as ensinanzas dese nivel conlevou non poucas reformas dentro da Escola, aulas, laboratorios, salas de profesores, novas contratacións, etc. En 1993, co gallo da celebración do Xacobeo, 123 alumnos e 6 profesores, participan unha marabillosa experiencia que supuxo facer o Camiño de Santiago ao longo de dez días, combinando tramos en bus e tramos a pé. De aí nace o libro “Dez días no Camiño”. No curso 1996-1997 participamos nunha novidosa saída cos alumnos de 3º de BUP, en colaboración con AFS “Intercultura”, mentres recibíamos na Escola a trinta e cinco alumnos e tres profesores franceses, alemáns e italianos, outros tantos dos nosos alumnos e profesores estiveron en Lille (Franza), Livorno (Italia) e...

(Alemaña). Xa a partir do curso 1996-1997 se desenvolve a LOXSE coa implantación paulatina do actual esquema educativo que aínda sufrindo diferentes modificacións lexislativas segue sendo en esencia o mesmo, tres cursos de Infantil, seis de Primaria, catro de Secundaria e dous de Bacharelato. Xa no século XXI, a Escola mantén en plena forma o seu músculo educativo. Rexurde a revista “Trisquel” (decembro de 1997), iniciamos a celebración da Semana Matemática, nacen varias publicacións escolares como “O recuncho matemático” ou “A Faísca da Ciencia”, participamos en “El País de los estudiantes”, somos asíduos do concurso de soletreo en inglés “Speeling bee”, moitos dos nosos nenos participan con éxito nas Olimpíadas matemáticas e nos Rembumbios matemáticos. Sería imposible detallar en pouco espazo todas as actividades que no Rosalía se levan adiante nestes anos, isto tan só é unha pequena mostra. Hoxe somos un centro adaptado ás novas tecnoloxías inmerso no proxecto Abalar, un centro que participa nas Seccións Bilingües impartindo o Coñecemento do Medio en Inglés na Primaria, un centro con inmellorables resultados nas probas de acceso á Universidade. Máis vixente que nunca segue o espírito do Rosalía, e como escribiu hai poucos días un articulista, que foi pai da Escola hai xa anos, de onde saen alumnos con “denominación de orixe”.

Unha andaina no tempo, de onte a hoxe

1960 Proxecto da Escola en Vigo. Mr. Mann axudou enormemente por medio das súas visitas ao British Council, sen mencionar a súa correspondencia ilimitada. Antía Cal visitou a sede central da UNESCO en Paris e o British Institute en Madrid, onde recibiu poucos ánimos, pero seguiu adiante coa mesma resolución. 1961 A ‘familia Cal’ abriu a Escola Rosalía Castro co fin de dar unha educación primaria para os nenos e nenas de idades comprendidas entre os 3 e os 10 anos. Recibirían, aparte dunha formación normal en español, unha básica en inglés tamén. Respecto e transmisión da lingua Galega como idioma normalizado. A idea do estudo do inglés xurdiu do feito de que a señora Beiras foi aconsellada que mandase ao seu fillo máis vello, Hixinio, a Inglaterra, a causa do seu interese polos idiomas. A escola Stanway School, foi elixida por Mr. Roderick Price Mann, MBE, director da compañía Eastern Telegraph. 1961, 14 de Setembro Comezou a Escola impartindo clases no baixo do edificio número 9 da rúa Pizarro, un baixo propiedade dos curmáns de Antia Cal, Vicente e Aurora: con 3 profesores e 38 alumnos. Os profesores eran a propia Antía Cal, Maria del Carmen Rodríguez, Vicky Suárez e un profesor de inglés que “fuxiu”. 1961, Novembro Miss D.E. Lester, MBE, NFU, directora da Queen Elisabeth`s School de Lisboa visitou o novo edificio en construcción da Gran Vía 67, e deu moitos consellos acerca da planificación do mesmo, aparte dunha axuda inmensa acerca do funcionamento e organización da Escola. Mr. Mann planificou a visita.

1962, Setembro Traslado ao edificio da Gran Vía. Miss Dorothy Combee, que fora profesora de inglés auxiliar de Miss Lester, aceptou o posto de titular do departamento de inglés e que sostivo durante quince anos. 1962, Decembro Mr. Mann e Dorothy Combee visitaron as oficinas centrais do British Council en Londres co obxecto de acadar axuda, por medio de entrevistas aos futuros membros do corpo docente, axuda que foi outorgada en 1965. 1963

Manuel Murguía.

A Eastern Telegraph Co en Vigo reagaloulle á Escola un proxector de cine, unha mesa de tenis e unha biblioteca. 1963, Maio Decidiuse celebrar o 17 de maio a “Festa das Letras Galegas”, o Dr. Ricardo García Suárez presentou esta cun cartel realizado por el mesmo. Celébranse tamén festas e o concerto de Nadal, Festas do entroido con desfiles de disfraces dos alumnos. 1965 O British Council recoñeceu os anos de servizo ofrecidos á Escola Rosalia Castro por profesores de inglés cualificados, quen tamén reterían os seus dereitos de antigüidade en Inglaterra. 1965, Decembro Mostra dos primeiros traballos artísticos infantís en Vigo por alumnos da Escola Rosalía Castro, feito nas instalacións do Círculo Mercantil e organizado por Don Pedro Díaz. 1966, Novembro Visitou a Escola Mr. JN Dent-Young, lector do British Institute de Madrid. 1967 Convite do Rosa Sensat á Escola d’ Estiu a través da Editorial Galaxia. Este movemento de renovación pedagóxica catalán, liderado por Marta Mata, será clave no futuro do Rosalía. Non asistenza, escepticismo. Seguiamos asesoramento anual coa UNESCO de Paris. 1968 Rosa Sensat insiste na invitación.

Morre Antón Beiras, home de Antía Cal. Ela queda sen ánimos para acudir, pero impactada pola insistencia. 1969, xullo Outra vez a invitación. Asistenza de Antía Cal, Margarita Conde e Ita Atán á Escola d’Estiu Rosa Sensat. Histórica data na vida da Escola: reafirmación na liña elixida. Fortes aportes de renovación en técnicas e métodos pedagóxicos. Á procura dunha escola distinta no marco abafante e mediocre do franquismo. 1972 Organízanse as primeiras Escolas de Verán, seguindo o ronsel das Escolas d´Estiu de Rosa Sensat, a elas acoden pedagogos de toda a península como Gonzalo Anaya (Valencia), Santos Simos (Guimaraes)... Publícase a primeira Revista da Escola, “O periódico da Escola”, recollendo artigos e reportaxes feitas polos alumnos de todas as etapas. Asimesmo comeza a súa andaina a “Aula de Artes Plásticas”, organizando mostras dos traballos realizados polos nenos e nenas. 1974 O “Patronato” asume a titularidade da Escola Rosalía Castro e amplianse as etapas educativas de 3 a 16 anos. Preescolar, EXB e BUP. 1975, 12 decembro Proxéctase a construción do novo edificio en Pedra, Bembrive. O doce de decembro coloca a primeira pedra da Escola o presidente do Patronato Armando Priegue. 1977, marzo Traslado ás novas instalacións en Pedra-Bembrive. O arquitecto que deseña o singular edificio será Rafael Baltar Tojo. 1979 Recíbese a visita do bispo Monseñor Cerviño. A EXB e Preescolar son recoñecidos oficialmente polo Ministerio de Educación. O número de alumnos neste curso 1978-1979 é de 578. O cadro de persoal total é de 45 persoas. 1980-1984 Expansión e medre da Escola, demanda en aumento de prazas curso tras curso.

1985 Xubilación da fundadora e directora Antía Cal Vázquez. Publicación de “Trisquel”, nome que leva a revista escolar neste momento. 1991 Celebración dunhas Xornadas Commemorativas por mor do Ano adicado ao escritor Álvaro Cunqueiro Mora. Nelas colaboraron persoeiros senlleiros das artes e das letras tales como Filgueira Valverde, Francisco Fernández del Riego, César Cunqueiro, Armesto Faginas, Carlos Casares etc Pomba da Paz, 2012.

1991-92 Implantación do Curso de Orientación Universitaria (COU), este feito supón un novo reto para a Escola e ademais completa o ciclo de estudos postobrigatorios. 1993-1994 Este curso, co gallo da celebración do Ano Xacobeo en 1993, 120 alumnos de 7º e 8º de EXB, acompañados de oito profesores fan o Camiñó de Santiago ao longo de dez días. Froito a raíz desta saída pedagóxica tan especial prodúcese a publicación dun libro: “Dez días do camiño” no que se plaman as vivencias e a creatividade literaria e plástica dos rapaces. 1995 Iniciase unha nova andaina da Revista da Escola, desta volta recuperando o apelativo “Trisquel”, que xa fora empregado anos atrás. 1995-1996 Co gallo do Ano Internacional da Paz levamos adiante unha experiencia de intercambio, a través da organización internacional AFS Intercultura, da que a Escola é socia, con centros de Francia, Alemaña e Italia. Trinta e catro alumnos do Rosalía e tres profesores, viaxan ás cidades de Lille ( Francia ), Livorno ( Italia ) e Erfurt (Alemaña), un grupo co seu respectivo profesora a cada unha das cidades vivir unha semana outros modelos educativos, outras linguas e outras culturas. O idioma vehicular para todos será o inglés. Simultáneamente, recibense en Vigo a outros tantos alumnos e profesores desas procedencias. Ao ser membros de AFS Intecultura, a Escola Rosalía ten recibido ao longo dos últimos dezasete anos a alumnos e alumnas de

praticamente todo o mundo, dende os EEUU ata Australia, pasando por Suecia ou Finlandia. 2000 Este ano celebramos o Ano Mundial das Matemáticas no centro. O Rebumbio Matemático ten lugar na nosa Escola. 2003 Iniciase a celebración da Semana Matemática, grazas ao esforzo e constancia de Julio Ferro Marra e Ángel Peteiro. Edición do libro promocional. 2008 Introdúcese o proxecto das Seccións Bilingües, impartindo o coñecemento do medio en Educación Primaria en lingua inglesa. Somos un centro multilingüe. 2009 Participamos no proxecto ABALAR, incorporando as TIC (Tecnoloxías da Información e Comunicación) ás nosas aulas en todos os niveis. Creación da web Rosalía 50 anos. 2011-2012 A Escola cumpre 50 anos.Os medios fanse eco ao longo do curso. Visita do Alcalde de Vigo (2012). Celebración na Escola. Elaboración do libro 50 anos en papel. A Escola é galardonada co premio Vigueses Distinguidos 2012.

Nº 1, 1997

Nº 9, 1999

Nº 29, 2012

PROXECTO PEDAGÓXICO (Traducido do orixinal) Curso 1985/86 O presente proxecto pedagóxico é o resultado de 25 anos de experiencia en contínua revisión e non supón unha estrutura de principios ríxidos, pero si de actitudes de compromiso entre pais, alumnos e profesores. A nosa intención é construír día a día unha escola que sexa: • Un espazo de aprendizaxe que o alumno debe querer, coñecer e dominar. • Un elemento socializador que dentro da sociedade democrática, desenvolve actitudes de tolerancia, flexibilidade e autonomía para analizar criticamente a sociedade e transformala. • Un reflexo da sociedade concreta sobre a que o neno poida manipular, observar e experimentar, obtendo instrumentos de traballo que logo poida aplicar a novas realidades, e partindo do medio axude á integración nel mesmo, sen pechalo a novas realidades. • Un núcleo creativo e investigador, que supere a ensinaza transmisiva e repetitiva, utilizando métodos baseados na elaaboración dos coñecementos a través da observación, da medicióon, a deducción e a creación.

Alumnos de infantil, 1989.

• Un factor globalizador que supere a ensinanza dividida en compartimentos estancos, porque “o saber é un proceso, non un produto”.

• Potenciadora do desenvolvemento das capacidades, capaz de integrar o racional e o afectivo, o intelectual e o sensible.

Paula e Hugo, Educación infantil, 2012.

• Integradora do traballo intelectual e manual a todos os niveis, evitando a reproducción dentro da escola da división entre traballadores intelectuais e manuais, superando a división tradicional entre o teórico e o práctico. En base a estes principios os obxectivos xerais da Escola pretenden non só proveer aos nenos dos contidos orientados, metódicos e coherentes para desnvolver as actividades tendentes á formación de estruturas mentais, senón a rodealo dun clima que favoreza a comunicación, o diálogo e a creación, facendo de el un ser razonable e autónomo. Tentamos que estes obxectivos cubran e representen todas as experiencias de carácter emotivo, motor e intelectual do alumno xa sexa na esfera persoal como na social. Deben proporcionarlle un desenvolvemento harmónico da súa personalidade, respectando en todo momento os niveis de madurez de cada individuo. Prantexámonos a necesidade de preparar ao neno dende a infancia para que sexa quen de adaptarse, superarse a resolver o que o adulto de hoxe, condicionado por unha mentalidade e actitude distinta, non é capaz de arranxar.

Obxectivos xerais da Escola Rosalia Castro 1. Construir unha Escola de todos e para todos, unha escola participativa, onde a intervención e cooperación de pais, alumnos, profesores e sociedade, contribúen a enriquecernos

como persoas, desenvolvendo ao máximo as nosas posibilidades, integrándonos dinamicamente na sociedade democrática na que vivimos. 2. Planificar a Escola, non só como transmisora de coñecementos, senón como potenciadora do pensamento, razonamento, uso da crítica e da flexibilidade e autonomía, para que o alumno integre a súa individualidade ás necesidades do proceso evolutivo social. 3. Estruturar a Escola como unha unidade, dando aos diversos aspectos do coñecemento o carcácter de interdiciplinariedade que a ciencia esixe, para que o individuo dende unha perspectiva global sexa quen de recoñecer e canalizar aqueles elementos da súa conduta mais convenientes á consecución dos seus proxectos. Antía Cal, 1984.

4. Desenvolver na Escola unha educación activa na que o coñecer e o obrar se sitúen de acordo cos obxectivos previamente dispostos, ao tempo que nunha perfecta retroalimentación poida sufrir os reaxustes e modificacións precisos en función dos resultados acadados, e con este ir e vir do pensamento nado da acción, construamos as estruturas da personalidade para que deste xeito o individuo sexa xestor do seu propio proceso. 5. Organizar a educación dende a perspectiva grupal coa interacción, cooperación e comunicación alumno-profesorgrupo-alumno. Mobilizable e mobilizador, para que o neno vaia conquistando e construindo progresivamente un saber de acordo co dinamismo do seu accionar e mediante a axuda dos demais, nunha participación colectiva na que cada cal corre parello cos outros para construirse a si mesmos e na que todos se constrúen conxuntamente mediante as súas respectivas actividades cognoscitivas, conseguindo asi unha “auto socio-construcción” da personalidade no ámbito da educación global. 6. Valorar a Lingua Galega como lingua próxima e de soporte histórico-social, cunha instalación da fala viva na cultura e vivencias da nosa nacionalidade. A lingua galega será reafirmación da materna e reflexión e análise da relación tanto coa lingua castelá oficial como co inglés lingua internacional. 7. Iniciar na Escola Infantil o achegamento, coñecemento e comprensión da lingua inglesa, estimuladora da conciencia

lingüística, fornecedora de actitudes favorables cara outras sociedades, e como elemento enriquecedor de toda a educación básica. 8. Desenvolver as capacidades de expresión do neno como proceso de interiorización, reflexión e proxección, potenciando os camiños creativos a nivel artístico (plástico e dramático) e a nivel técnico. O alumno debe integrar con estes medios de expresión, sensación, percepeción e pensamento. 9. Integrar dentro do proceso educativo os diversos ambientes e situacións que o neno debe aprender, abrindo a Escola ao exterior, para que a acción educativa se apoie na sociedade. As leccións fanse vivas e reais sempre que é posible sair da Escola. 10. Educar a todos os nenos, é dicir integrar, dando a todos igualdade de oportunidades, que non significa que aas oportunidades sexan realmente iguais senón actuacións diferentes de oportunidades que tenden a facer real a igualdade.

Traballando con DACS, anos 60.

Cronograma anos 60-70

Vida cultural · Revista “Vieiros”, publicáronse catro números (1959-1962-6568). · Recuperación de Sargadelos (Laboratorio das Formas) da man de Isaac Díaz Pardo e Luis Seoane. · Revista “Economía de Galicia” (1958-1968) publicada pola editorial Galaxia. · Fundación Pedro Barrié de la Maza. · Fundación das asociacións culturais “O Facho” (A Coruña 1963) e “O Galo” (Compostela 1961). · Aparición de Edicións do Castro. · Creación da primeira cátedra na Universidade de Santiago de Compostela, de Lingua e Literatura Galegas en 1965 oupada por Carvallo Calero. · Creación do Padroado “Rosalía de Castro” cos seus estatutos aprobados en 1966. · Revista Nova Galicia (outubro 1966). · Revista Terra e Tempo (1965). · Revista Ruedo Ibérico. · Inicio do Pontificado de Xoan XXIII. · Formación do Grupo Cultural “Brais Pinto”, en Madrid. · Celebración do Concilio Vaticano II (1963-65).

Arriba: portada do primeiro número da revista Vieiros. Esquerda: portada do libro de Celso E. Ferreiro, Longa Noite de Pedra.

· Fundación da editorial SEPT, coa tradución ao Galego dos textos bíblicos. · Primeira celebración do dias das Letras Galegas (17 maio de 1963), adicado a Rosalía de Castro. · Celebración do Ano Santo en 1965. · Están de actualidade musical Os Tamara- Pucho Boedo-Voces Ceibes. · Aparición do rock e do pop internacional: The Beatles-Elvis Presley-Rolling Stones-Joan Baez-Raimon.

· Chega a febre do “twist”. Comezan a funcionar os Teleclubs en Galicia. · Revistas: “Cuadernos para el diálogo” (1963); “Triunfo” (1962). · 1961, o ruso Yuri Gagarin dá primeira volta á Terra na nave Vostok, tarda unha hora e vinte minutos. · 1962, morre Marilyn Monroe aos 36 anos de idade. · 1962, actualidade na escultura figurativa de Henry Moore e Alberto Giacometti. · As novas formas de expresión artística, o Pop-Art de Andy Warhol ou Roy Litchenstein. · Celso E. Ferreiro publica en 1962 o seu libro “Longa Noite de Pedra”. · En 1961, o cineasta Luis Buñuel obtén o gran Premio en Cannes por “Viridiana”. · Despegue demográfico de gran intensidade “o baby boom”. Postal navideña feita por unha alumna da Escola no 2011.

· En 1961, EE.UU. lanza ao espacio unha cápsula “Mercury”, cun chimpancé a bordo, que fue posteriormente recollida no mar. · Emítense as series televisivas “Furia”, “Rin Tin Tin “ eos debuxos animados de “Popeye”. · “Gritos en la noche” de Jesús Franco. Película que está considerada pola crítica como a “Maior obra maestra do cine fantástico español”. · Estrea a pelíclual “101 Dálmatas” de Walt Disney. · Sofia Loren e Charlton Heston rodan en Almería a película “El Cid” co asesoramento de Menéndez Pidal.

Hospital Almirante Vierna (hoxe Hospital Xeral), 1959.

Vida Política · Consello da Mocedade, de onde sairán o PSG ( 1963) e a UPG (1964). · Inicios dun conflicto bélico de repercusión mundial, a Guerra de Vietnam. · John F. Kennedy accede ao poder en 1961, o posible cambio.

Postal navideña feita por unha alumna da Escola no 2011.

· A Cuba socialista de Fidel Castro (1959). · O Che Guevara, o símbolo dunha década. · A lei Villar Palasí . A Educación Xeral Básica (EXB) (1970). · En 1963 Martin Luther King lidera a marcha contra o racismo en Washington. · Construción do Muro de Berlín en 1961, a Guerra Fría e a Coexistencia Pacífica posterior. · Un tribunal de Xerusalén condea a morte ao antigo dirixente nazi Adolf Eichmann polo delito de xenocidio contra a raza xudea. · 1962, Arxelia conquista a independencia de Francia. · 1962, Crise dos Mísiles entre EEUU e a URSS, ao piques da III Guerra Mundial. · O desarrollismo español. · Fundación do sindicato CCOO vencellado ao PCE.

Vida Económica · Inauguración do aeroporto de Peinador en 1954 · Apertura da factoría CITROEN de Vigo en 1959 · Inauguración do Hospital de Vigo “Almirante Vierna” (1959), hoxe H. Xeral de Vigo ( CHUVI) · Fundación de COREN ( Cooperativa Ourensana ) (1959-64) da man de Eulogio Gómez Franqueira. · I Plan de Estabilización 1959, acceso ao goberno da denominada Tecnocracia opusdeista. · Fundación de PESCANOVA ( 23 de xuño de 1960) José Fernández López e Valentín Paz-Andrade Portada da revista Time, setembro de 1961.

Praia vista por un neno de 5 anos, 2010.

· Desenvolvemento de Celulosas de Pontevedra en 1962 · Invéntase “o Tergal”, un tecido que non necesitaba plancharse.

Antía Cal Vázquez

“Quería e cría nunha escola que primase o benestar dos nenos fronte á pedagoxía oficial, o Rosalía era unha escola aberta, plural, acolledora e interclasista. Quería abrir en Vigo un centro atraínte, dinámico, diferente, alternativo ao que xa existía, un lugar no que non se adoutrinase para o nacionalcatolicismo nin se mantivese unha lealdade servil ao franquismo.”

Biografía Naceu en La Habana o 18 de Abril de 1923. Con sete anos entrou na Escola Concepción Arenal do centro galego de La Habana onde aprendeu as primeiras letras e onde comenzou, tamén, os estudos de piano, aínda que a súa nai xa lle ensinara a ler, escribir e algo de contas. O primeiro día de clase faláronlle de Concepción Arenal e tanto a impresionou que comezou a coleccionar os seus libros. Ao volver de La Habana, viñeron no Cristóbal Colón, un trasatlántico que levou á nai, a Antía e máis a Armando, mentres que o pai ficou na illa para mantener o negocio (a casa de empeños El Volcán). Ao chegar á Coruña, son recollidos polo irmán máis vello, Pepe, e polo avó, para levalos a Muras. A paisaxe galega impresionounos, mais sentían a ausencia do pai. Na Coruña estudou no colexio Dequidt, desde os 9 anos ata os 17, un colexio liberal e mixto e nada dirixista, así como aberto, onde rematou o bacharelato e de onde saíu moi ben preparada para a universidade. Tiñan as clases na escola e, cando remataba o curso, ían examinarse ao Instituto oficial. Estudou para tenedora de libros, o que equivalía a unha carreira de comercio. Ao principio non lle gustou a idea, pero a nai díxolle que non se preocupara, que xa habría tempo para que pudiesen pagar uns estudos máis adiante. Matriculouse entón por libre na Escola de Comercio da Coruña, pois en Santiago non a había, e púxose a estudar mecanografía, taquigrafía, etc. Unha amiga súa, María de los Ángeles Alonso, animouna a que se fixese mestra e así foi. O que máis lle custou foron os cursos de cociña.

Antía Cal, rúa Policarpo Sanz (Vigo).

En outono de 1941 ingresou na universidade en Filosofía e Letras, na Sección de Xeografía e Historia e licenciouse en 1945. Foi profe-

sora de clases particulares de latín e mataba o tempo que quedaba en bordar paxes, que lle preparaba a súa nai, ademais de impartir, naquela época clases de Paleografía na facultade, durante tres meses. O 7 de Marzo de 1944 coñeceu a Antón Beiras, médico-oculista, na libraría González da rúa do Vilar, en Santiago. Comezan de mozos o 19 de Abril e casan en Muras o 29 de Xuño de 1947. Terán catro fillos: Hixinio (nacido o 3 de Febreiro de 1949), Antía, Antón e Bea; todos eles estudaron en Stanway e despois cursaron o ensino medio nos Institutos Oficiais. Antía ensinoulles as primeiras letras aos seus fillos, escribiu un libro para rapaces, atendendo a unha convocatoria que promovía o Lar Galego de Caracas e gañou o concurso. Era unha especie de enciclopedia básica na que intentaba explicar o mundo e, ao mesmo tempo, explicar Galicia. Estando o matrimonio en Vigo, Antía coñeceu aos homes da Editorial Galaxia. Antón, aínda dedicándolle moito tempo á súa clínica de oftalmoloxía, colaboraba con esa editorial.

Abaixo: familia Beiras-Cal, decembro 1957.

En Xenebra, no ano 1955, decatouse de que o concello adquirira un legado de Pestalozzi e que o estaban a catalogar no Museo Pedagóxico da cidade; foi ata alí e, ao falar cun home que estaba alí, deuse conta do que a educación infantil significaba para ela, sendo unha das súas preocupacións de sempre. Ese mesmo home recomendoulle que ao pasar por París falase cunha alumna súa que traballaba na UNESCO, quen lle dixo que o mellor modelo educativo do momento era o inglés. Deste xeito mandaron a Hixinio, o fillo de 6 anos, alá.

En 1960 os catro fillos de Antía xa eran grandes chégalle a hora de pensar en realizarse no maxisterio, idea acentuada por Antón. En 1961, cos seus aforros dos anos “cubanos” foi fundadora da Escola Rosalía de Castro, en Vigo, co apoio do seu home e dos seus pais; sendo en Galicia, foco de irradiación progresista das novas tendencias pedagóxicas baixo a inspiración do colectivo catalán Rosa Sensat, que encabezaba Marta Mata. Este centro tivo moito éxito entre os fillos e as fillas da burguesía viguesa. Seguía os modelos ingleses e as indicacións daqueles profesores de Xenebra e París. Cando Antía comezou a traballar nel, seguía tendo contacto coa súa amiga da UNESCO, lendo e estudando o que ela lle recomendaba. Foi o primeiro centro en ofrecer, dun xeito regulado e pedagóxico, a lingua inglesa. Dorothy Coombe era a doutora na materia de inglés. Mister Mann será un home moi importante á hora de achegar ideas para a escola de lingua inglesa en Vigo. As aulas eran distinguidas co nome de persoeiros importantes e non cun número: “Castelao”, “María Montessori”, “Bertrand Russell”, etc.

Saída pedagóxica, 1973.

Traballo de Ana, alumna de 5 anos de Educación Infantil, xaneiro de 2012.

Miss D.E. Lester, directora da Queen Elizabeth’s School de Lisboa, deulle moitas ideas para o deseño das instalacións. Todo correu á súa conta e á dos seus, sen recibir ningún tipo de axuda oficial, tan só o apoio das familias que lle confiaban aos seus fillos e fillas. Os primeiros pasos do centro daraos cos profesores María del Carmen Rodríguez, Vicky Suárez, un profesor de inglés, que fuxiu, e 38 alumnos e alumnas. Quedou inaugurado no ano 1961. Seis anos máis tarde recebiría unha carta da Asociación de mestres de

No ano 2011, o Concello de Vigo, en recoñecemento ao seu labor pedagóxico, adícalle unha rúa da cidade.

Barcelona Rosa Sensat, na que se invitaba aos mestres galegos a reunirse e traballar por unha escola mellor. Será en Xullo cando Antía, xunto coas súas cuñadas, irá á Escola d’Estiu de Rosa Sensat, que se facía nas Xesuitas de Sarriá. No desenvolvemento do seu labor recibiu apoios de diferentes personalidades coñecidas como Celso Emilio Ferreiro e a súa dona Moraima, Marta Mata, Ramón María Aller, Xosé Neira Vilas e Anisia Miranda, Valentín Paz Andrade, Lina Carvajal, Dorothy Coombe e Mister Mann. En 1967 diagnostícanlle un cancro de estómago a Antón que morrerá o 1 de Abril de 1968, aos 52 anos de idade. Despois do falecemento, os pais de Antía van a vivir con ela e cos seus fillos. En 1984 regresará a Cuba na compaña dos seus fillos. Xubilouse en 1988 tras trinta anos dedicada ao ensino. Vive en Punta Moa-Domaio (Pontevedra). En 1994 o colectivo Diálogos Noventa outorgoulle a distinción de Galega Destacada dese ano. Con motivo da celebración do Natalicio do Pai Sarmiento, no ano 2000, a Facultade de Ciencias da Educación da Universidade de Santiago de Compostela rendeu homenaxe a varias mestras e mestres entre as que se atopaba Antía Cal. No ano 2006 a editorial Galaxia publicou Este camiño que fixemos xuntos, libro que recolle a memoria viva de Antía. Inicialmente era unha obra escrita para as súas netas, mais despois acaba publicando. Antía considera como as memorias duna pedagoga. No libro describe dous desafíos propostos por Antón: o primeiro foi o do galeguismo, admitindo a utilización do galego como unha práctica normal, ainda que lle custou esta nova situación e, o segundo, o do esquerdismo. FONTE: M ulleres na educación en Galicia Mª José Méndez Lois Coordinadora Xunta de Galicia.

Hemeroteca Artigo de opinión sobre a figura de Antía Cal publicado no Atlántico Diario. Por Julio Alonso (pai dun exalumno)

Un pastor e as súas ovellas, alumno de Educación Infantil .

No Faro de Vigo

50 aniversario

Escola RosalĂa de Castro

1961 - 2011 Olaia, Nair, AndrĂŠs, Cris e Bea, 1992.

Canastros.

50 aniversario

Escola Rosalía de Castro

Celebración dos 50 anos do Rosalía de Castro no Faro de Vigo

1961 - 2011

Faro de Vigo

Alumnos de onte, papรกs e mamรกs de hoxe

A Escola Rosalía de Castro “Viguesa Distinguida” Ano 2012

É este un premio aos milleiros de nenos e nenas que correron, xogaron, riron e aprenderon nas aulas do Rosalía, un premio ás familias que apostaron e apostan por un proxecto anovador e un premio ás ducias de profesores e profesoras que deron e dan cada día o mellor de si. A cidade de Vigo respondeu con entusiasmo e confianza a unha Escola que ofreceu dende o primeiro momento un centro aberto á unha sociedade desexosa de atopar algo diferente, algo innovador. Hoxe , medio século despois, un proxecto firmemente asentado e recoñecido, recibe este galardón coa satisfacción que supón ser un referente educativo. Tan só resta que o esforzo, traballo e adicación dos vindeiros cincuenta anos estean cando menos cargados do mesmo ímpeto que os do primeiro día.

Xiana, 5 anos (1989).

Liña pedagóxica

A educación dun neno non se debe dirixir para preparalos para a escola, senón para a vida.

María Montessori

No Rosalía, dende os comezos da súa andaina, estase na procura dunha educación que desenvolva todas as capacidades de cada individuo, aquilo que lle permita ser consciente, libre e responsable dos seus actos. Vemos o día a día entendendo a pedagoxía activa non como un método, senón como unha orientación que ha estar presente en toda a vida escolar, dende os tres ata os derradeiros anos. A atención á realidade e o contacto directo con ela son elementos esenciais, tanto no desenvolvemento e adecuación da liña pedagóxica coma no enfoque da aprendizaxe. Consideramos que a actividade —intelectual, afectiva, social, moral ou física...— é a condición necesaria e fundamental para que os nosos alumnos e alumnas se formen e cheguen a ser verdadeiramente autónomos e libres. Contemplamos unha educación integral como o obxectivo prioritario dunha escola que intenta renovar constantemente a educación. Propoñémonos atender todas as dimensións da persoa concreta: físicas, racionais, emocionais, sociais, intelectuais, académicas, culturais… Tratáse, non simplemente de formar ao alumno, senón de axudar ao desenvolvemento daquel neno/ aquela nena/adolescente concreto. Isto require coñecelo individualmente no marco da súa etapa evolutiva, a través da observación atenta e minuciosa de cada un: ilusións, intereses, expectativas, capacidades, comportamentos, reaccións e actitudes ante o traballo, comunicación e colaboración co mestre, cos compañei-

Paula e Ana na vendima.

ros, no ámbito familiar. De aí a suma importancia que se outorga á constante relación coas familias e á visión das titorías e do departamento de Orientación dende a óptica da escola. Búscase unha escola e un ensino que sirvan para a vida, para dominar o propio corpo, para pensar e descubrir novas realidades, para sentir e entusiasmarse, para coñecer e actuar nas relacións sociais, para ter criterios sobre a realidade social para adquirir conciencia das nosas crenzas. E por suposto pretendemos que todas estas dimensións se desenvolvan de xeito integrado, como a mesma vida, de modo que todo isto forme persoas conscentes do momento que lles toucou vivir. O desenvolvemento do espírito crítico forma parte da adquisición da liberdade e a responsabilidade. Tratáse de coñecer para valorar, para cuestionar, para ir construíndo así unha forma persoal de afrontar a realidade. Por isto é importante orientar a aprendizaxe, guiar e destacar o que resulta importante e conceder espazo dentro do horario escolar daquelas áreas tradicionalmente menos atendidas ou incluso relegadas, como a educación física, a plástica, ou a música. A creatividade inherente ao ser humano, potenciada para construir coñecemento presente e futuro. «A realidade vivida dá sentido ás palabras, ás frases, aos conceptos, aos sentimentos básicos, como o esforzo, a contemplación e ás actividades e operacións necesarias para avanzar no coñecemento. É un estadio inicial —indispensable por outra parte—, da relación teórico-práctica, outro dos elementos básicos da orientación educativa do colectivo da renovación» O contacto directo co medio físico natural e social, despréndese directamente da intención de coñecer a realidade circundante. Necesitamos ter un coñecemento de primeira man sobre o que hai que saber ou estudar. No marco escolar, as saídas pedagóxicas dos mestres cos alumnos, programadas segundo etapas e contidos, para coñecer o barrio ou o pobo, descubrir o territorio, ver directamente procesos de produción, traballar nos museos, entrar en contacto co medio, social ou industrial... supoñen unha

preparación previa e un traballo posterior de confrontación, ampliación, valoración do conxunto; en definitiva, representan un tempo especialmente propicio para a relación teoría-práctica. As saídas escolares de varios días de duración, ofrecen a posibilidade de traballar sobre moitos obxectivos relevantes para a formación de nenos/as e adolescentes, e para os mestres é unha ocasión de afinar no coñecemento de cada neno/a, e de descubrir aspectos e posibilidades. Dende o punto de vista da formación integral da persoa, estimamos indispensable axudar a percibir, a ser consciente, a valorar a propia identidade e a sentirse formando parte dun colectivo con determinados trazos culturais. A realidade social e política é outra vertente da realidade que propuñemos como punto de partida. Coñecer, estar ao corrente, ter criterio sobre o que acontece a noso arredor, adquire especial importancia nunha época cambiante. Dentro do horario escolar e baixo diferentes nomes segundo as escolas —actualidade, noticias, comentario do cotián...— adicámos un espazo de tempo á información do mundo extraescolar. Este tipo de actividade, áxil e adaptable á situación tanto exterior como da etapa educativa, está encamiñada a reflexionar sobre un tema máis amplo que a vida académica, a elaborar criterios, a participar nunha discusión, a confrontar opcións e a ter puntos de vista propios. Aprender a enriquecernos cos demais. As decisións que se toman no conxunto da comunidade educativa deben ser froito dun diálogo aberto e sincero entre mestres e pais.

A educación non consiste en guiar sen cesar a un neno, a quen non se lle pide máis que docilidade... consiste esencialemente en facer del un ser razonable e autónomo. Dr. André Bergé

Ana, 2012

Consideramos que o neno é o obxectivo esencial: necesario un traballo de conxunto para a observación constante, para a atención ao crecemento axeitado de cada neno/a e adolescente e para crear un clima propicio, coherente e educativo. Constatamos cánto beneficia aos alumnos o intercambio de puntos de vista e de opinións dos educadores. Somos os docentes quen debemos adecuarnos a cada alumno, ao seu nivel e ritmo, ás súas actitudes, en definitiva ao modo como nos chega. Temos claro que cada neno é un caso diferente. Ninguén poder quedar atrás, o grupo parte unido e chega unido.

En canto á educación da sociabilidade, dende o primeiro momento resulta evidente a importancia e o peso específico do grupo dos nenos/nenas que forman unha clase. A relación que se dá entre eles, polo feito de convivir e traballar xuntos ao longo de todo o curso, ten unha notable influencia na formación de cada neno e adolescente. O ambiente de apertura e sinceridade que se vive no centro favorece a participación e o intercambio, de maneira que é natural a tendencia a crear vínculos e a establecer certa interdependencia entre todos eles. Educación da liberdade. No fondo é o que caracteriza o tipo de educación que nós propoñemos: determina o carácter da relación alumno-mestre e o ambiente xeral da escola. Concibimos a liberdade non como punto de partida senón como punto de chegada, como o cume dun proceso que se desenvolve cada día e en cada situación. Hai que coñecer a cada alumno/a e encontrar o trato adecuado para conseguir autoestima e desexo de superación persoal; é dicir, o estímulo e o equilibrio entre a comprensión e a esixencia. Propoñemonos que os nenos e adolescentes, no marco dun espazo que a escola define en función da etapa evolutiva, se adestren no exercicio dunha liberdade responsable. Entre todos os mestres temos que chegar a un acordo para que cada educador poida conseguir a disciplina necesaria segundo a materia e segundo a etapa evolutiva do grupo. No fondo, isto require establecer unha escala de valores para ver en cada situación o que é prioritario. Na escola non hai normas contundentes de castigo, pero en cambio, segundo eses acordos, os alumnos han percibir por parte de todos os educadores reaccións equivalentes que os axudasen a adquirir referentes.

Educar é estimular a responsabilidades e provocar iniciativas. Luis Miracle

A claridade, a constancia e a coherencia nas normas, como criterios básicos na actuación dos profesores e que contribúan á orientación e á estruturación da conduta dos alumnos. Estes adoitan valorar positivamente a posibilidade de desenvolverse con autonomía: en xeral, a naturalidade no trato entre alumnos e educadores, o ambiente de confianza e afabilidade que se vive, fai que os alumnos asistan á escola con gusto, condición básica para unha actitude positiva respecto do propio desenvolvemento e respecto da relación cos demais, e que para os adultos revirte en satisfacción profesional e é fonte de nova motivación.

O xogo, en canto a vertente especial da expresión e como medio privilexiado de educación (espontaneidade, representación simbólica, autoestima, coñecemento das propias posibilidades, sociabilidade, aceptación de normas...), nas formas axeitadas a cada etapa evolutiva, dende o parvulario ata o deporte nos adolescentes, ocupa un lugar importante no proxecto da escola, xa fose como xogo libre, xa a partir de propostas que favorecesen a iniciativa, a imaxinación, a axilidade, o enxeño, o humor, aquel cúmulo de habilidades que só aparecen cando se xoga.

Ano 1976. Grupo de rapaces nunha saída pedagóxica ao Faro de Vigo.

Vemos ao parvulario —3 a 6 anos— como unha etapa con entidade propia, e non simplemente como previa (preescolar) ao que sería propiamente educativo.

En canto a factores de renovación, non podemos deixar de mencionar a importancia da biblioteca escolar, tanto na formación dos alumnos coma en preparación dos mestres. Tampouco podemos esquecer as diferentes formas en que a psicoloxía intervén na escola: coñecemento de alumnos, orientación de mestres e pais, elaboración de escalas para lograr obxectividade nas valoracións. Unha Escola que ha de querer unha educación baseada na actividade do neno, facendo que el descubra o que estea ao seu alcance, máis que darlle os resultados xa logrados. Aprendizaxe por descubrimento.

A miña comida favorita

Redacción do “ideario” e breve historia da escola Rosalía de Castro. Antía Cal, 1979. (literal do orixinal da autora)

Dificultade para redactar un “ideario pedagóxico”. Aceptación de que todo o equipo de profesores imprime ao seu traballo unha actitude ideolóxica máis ou menos subxacente (resultado de traballo en equipo no curso de perfeccionamento do profesorado, ICE de Santiago, xullo de 77 e 78). O P. Joaquín García de Dios di que prefire chamar Proxecto Educativo en vez de ideario. Parécenos ben. Di tamén: ”manter a educación dos nenos por riba de calquera interese ou equívoco”.

Xénese e Historia da Escola: Ano 1955: Antía Cal visita o Museo de Educación de Xenebra e UNESCO de Paris (na Avda. Klever). Entrevista co responsable de educación. Primeiras cuestións a ter presentes naquel momento: · Importancia e carestía da educación na idade cero. · A coeducación. · A ensinanza gratuita, todos na mesma escola. A escola reflexo da vida. · As clases de trinta alumnos. Un estudo económico-sociolóxico. · A idade cero e a súa plasticidade: o mellor profesor a esta idade. · Disponibilidade lingüística na idade cero: establecemento do segundo idioma, non por utilidade profesional futura, senón, sobre todo por unha apertura humana aos outros. · A psicoloxía evolutiva: aos 5 anos, aproximadamente, irreversible marcas educativas na personalidade. · A escola de todos e para todos. Intervención e participación de alumnos-profesores e sociedade (pais). A coxestión, a responsabilidade compartida. A maior transparencia escola-familia como equilibrio do alumno-fillo. · O individuo, ser irrepetible. Sumo tacto coas “uniformidades”. · A Escola “fábrica” de pensamentos, de razonamentos, de creación, de flexibilidade. Todo é mellorable. · A interdisciplinariedade. Non hai áreas “listas” nin áreas “tontas”. A ciencia é unha. · O traballo en equipo. Educar é exemplarizar. · Qué vale máis, un neno ou o Museo do Prado? (O Correo da UNESCO)

Traballo colectivo, 2011.

Con este asesoramento os primeiros tanteos: apertura da Escola en setembro de 1961. Ruptura cos esquemas vixentes, co absoluto beneplácito da Inspección Técnica. No vestíbulo da Escola estes obxectivos expostos visibles dende os primeiros momentos: “A educación non consiste en guiar sen cesar a un neno, a quen non se lle pide máis que docilidade... ...educar consiste esencialmente en facer del un ser razonable e autónomo” Dr. André Bergé

“Educar é estimular responsabilidades e provocar iniciativas” Luis Miracle

André descubrindo por el mesmo, 1989.

1967. Convite de Rosa Sensat á Escola d’ Estiu a través da Editorial Galaxia. Non asistenza, escepticismo. Seguiamos asesoramento anual coa UNESCO de Paris. 1968. Rosa Sensat insiste na invitación. Morte de Antón Beiras, home de Antía Cal, sen ánimos para acudir, pero impactadas pola insistencia. 1969. Outra vez a invitación. Asistenza de Margarita Conde, Ita Atán e Antía Cal. Histórica data na vida da Escola: reafirmación na liña elixida. Fortes aportes de renovación en técnicas e métodos pedagóxicos. 1970. Nova Lei de Educación. Absoluta adaptación ás súas normas. 13 xaneiro de 1979, Marta Mata (Rosa Sensat), declaracións ao xornal “El País”: “Hai que cultivar a capacidade do neno dende os cero anos. É a capacidade de saber pero tamén a de observar, a de relacionar, a de expresar, de crear, de dominarse, de gobernarse, de traballar, de gozar... e todo iso, como dixen antes, debe ser cultivado dende os cero anos.”

Conclusión Revista de prática escolar “Reforma de la Escuela”, xaneiro de 1979, páx. 3, Adaptar a Escola ás necesidades dos nenos. “Hai moitos anos que os pedagogos tentan amosar cómo tería que ser a Escola, pero as súas ideas innovadoras só chegan a unha exigua minoría. En todas partes xorden experiencias que pese ao seu interese non conseguen mudar o sistema educativo imperante. A causa hai que buscala no feito de que florecen no marco duns condicionantes sociais de tendencia, poo xeral, contraria ao espírito innovador.

É preciso que cambie o marco social, e os mestres sábeno ben. Non todo depende de nós, ainda que en certo modo si. Querer mudar a sociedade dende a Escola é unha bonita utopía, aínda que non é menos certo que para que a sociedade cambie, ha cambiar igualmente a Escola.” Pía Villarrubios

María Montessori (870-1952) Segundo María Montessori, os nenos absorben como “esponxas” todas as informacións que requiren e necesitan para a súa actuación na vida diaria. O neno aprende a falar, escribir e ler do mesmo xeito que o fai para gatear, camiñar, correr, etc, estó é, de forma espontánea. A Dra. Montessori non estaba de acordo coas técnicas ríxidas e, ás veces, crueis que se utilizaban en Europa. Baseou as súas ideas no respecto cara ao neno e na súa capacidade de aprender, partía por non moldear aos nenos como reproducións dos pais e profesores. Concebiu aos nenos como a esperanza da humanidade, dándolles oportunidade de aprender e utilizar a liberdade a partir dos primeiros anos de desenvolvemento, así o neno chegaría a adulto coa capacidade de facer fronte aos problemas de vivir, incluíndo os máis grandes de todos, a guerra e a paz.

Paula B., 2011.

O traballo de María Montessori non só era desenvolver unha novo xeito de ensinanza, senón descubrir e axudar a alcanzar ao neno o seu potencial como ser humano, a través dos sentidos, nun ambiente preparado e utilizando a observación científica dun profesor entrenado. Nas escolas tradicionais os nenos reciben a educación de maneira frontal. Hai un mestre fronte ao grupo (cuios integrantes son da mesma idade) e éste diríxese a eles de xeito grupal, polo que o avance no programa de estudos é colectivo. Ao ser así, algúns nenos quédanse con lagoas na súa educación a pesares da boa vontade do mestre. Nas escolas Montessori en cambio, “A meta da educación debe ser cultivar o desexo natural por aprender”, polo que manéxanse varios graos en cada grupo e existe diversidade de idades. Os nenos máis grandes axudan aos pequenos, os que á súa vez retroalimentan aos maiores con conceptos xa esquecidos.

Cada parte do equipo, cada exercicio, cada método desenvolvido, baseouse nas súas observacións do que os nenos facían “naturalmente”, por si mesmos, sen axuda dos adultos. Polo tanto, este método de educación é moito máis que o uso de materiais especializados, é a capacidade do educador de amar e respectar ao neno como persoa e ser sensible ás súas necesidades. O educador exerce unha figura de guía, que potencia ou propón desafíos, cambios e/ou novidades. O ambiente Montessori no nincita á competencia entre compañeiros, pola contra, respétnse e valoran o logro de cada alumno no seu momento e ritmo oportuno. O silencio e a mobilidade son elementos indispensables nesta metodoloxía. Os nenos poden mover as súas mesas, agrupalas ou separalas segundo a actividade. Todo o mobiliario é adecuado ao tamaño do neno, sendo as mans as mellores ferramentas de exploración, descoberta e construción da aprendizaxe. O erro, equivocación ou falta, é considerado como parte da aprendizaxe, por iso, non é castigado, resaltado ou sinalado, senón valorado e integrado como unha etapa do proceso. Téntase estimular a auto-evaluación do propio neno. Os principios básicos fundamentais da Pedagoxía Montessori son: · A Liberdade, · A actividade, · A individualidade.

O inverno

Outros aspectos abordados nesta metodoloxía son: · · · · · · · · ·

A orde, A concentración, O respecto polos outros e por si mesmo, A autonomía, A independencia, A iniciativa, A capacidade de elexir, O desenvolvemento da vontade e A autodisciplina.

O Método Montessori é considerado como unha educación para a vida e sérvese dos seguintes aspectos para acadalo: · Axuda ao desenvolvemento natural del Ser Humano. · Estimula ao neno a formar o seu carácter e manifestar a súa personalidade, brindándolle seguridade e respecto. · Favorece no neno a responsabilidade e o desenvolvemento da autodisciplina, axudándoo a que conquiste a súa independencia e liberdade, esta última como sinónimo de actividade, liberdade para ser e pertencer, para escoller, para instruír, para responder ás necesidades do seu desenvolvemento. Liberdade para desenvolver o propio control.

No patio.

· Desenvolve no neno a capacidade de participación para que sexa aceptado. · Guía ao neno na súa formación espiritual e intelectual. · Recoñece que o neno se constrúe a si mesmo. Que lle permite ao neno coñecer innatamente a súa contorna?

Os xirasois

A mente absorbente Montessori observou unha sensibilidade especial do neno para observar e absorber todo no seu ambiente inmediato e denominouna “a mente absorbente”. Ésta é a capacidade única en cada neno de tomar o seu ambiente e aprender como adaptarse a él. Durante os seus primeiros anos as sensibilidades do neno conducen a unha vinculación innata co ambiente. A capacidade do neno de adaptarse por si mesmo ao ambiente depende do éxito das impresións dese momento, así se son sas e positivas, o neno se adaptará dunha maneira sana e positiva ca súa contorna. Os períodos sensibles Refírese aos períodos de idade nos que o neno amosa capacidades inusuais en adquirir habilidades particulares, é dicir, cando

o interés do neno se focaliza a unha parte específica do seu ambiente. Estas sensibilidades que o neno desenvolve normalmente, axudan a adquirir as características necesarias para o seu desenvolvemento como adulto. Elementos que se utilizan para levar a cabo a metodoloxía Montessori: O ambiente preparado Refírese a un ambiente que se organizou cuidadosamente para o neno, para axudarlle a aprender e a medrar. Este ambiente está formado por dous factores: (a) a contornae (b) o material, preparado dun xeito tal que desenvolvan nel as partes social, emocional, intelectual, a comprobación e necesidades morais dun neno, pero tamén que satisfaga as necesidades de orde e seguridade, xa que todo ten o seu lugar apropiado. Características dun ambiente preparado - Proporcionado: ás dimensións e forzas do neno. - Limitado: en cuanto a que o mesmo ambiente dirixa ao neno cara ao coñecimento e o axude a ordenar as súas ideas e aclare a súa mente. - Sinxelo: na calidade das cousas e na liña das formas. Elemental, debe haber o suficiente e o necesario. - Delatador do erro: o poder darse conta do erro leva ao neno a un razonamento cada vez maior, podendo medir as consecuencias das súas accións. - Lavable: para que o neno poda manter limpo e cuidado o ambiente.

Material

Tita na escola, 2012.

Deseñado pola Dra. Montessori, o material utilizado cubre todas as áreas nas que ela estudiou as necesidades do neno. Todo o material é natural, atractivo, progresivo e co seu propio control do erro. Os nenos están introducidos nunha inmensa variedade de materiais para dar bases sólidas a todas as habilidades e intelixencias humanas. Nos ambientes, os materiais se atopan distribuídos en diferentes áreas aos que os rapaces teñen libre acceso e en donde poden elixir a actividade que queren realizar. Os materiais foron elaborados científicamente, axeitados ao tamaño dos nenos, todos teñen un obxectivo de aprendizaxe específico e están deseñados con elementos naturais como madeira, vidro e metal. Estos esixen movimentos dirixidos pola intelixencia cara a un fin definido e constitúen un punto de contacto entre a mente do neno e unha realidade externa, permitíndolles realizar gradualmente exercicios de maior dificultade. Características dos Materiais · Todos os materiais son motivos de actividade. · Illan as cualidades que queremos resaltar ou que o neno aprende. · Algúns, como os materiais de sensorial e matemáticas, están graduados matemáticamente. · Teñen control do erro. · Teñen un máximo e un mínimo e presentan os opostos.

· Teñen un límite: hai un material de cada cousa. · Axudan ao neno a entender o que aprende, mediante a asociación de conceptos abstractos cunha experiencia sensorial concreta, así realmente está aprendendo e non só memorizando. As actitudes do adulto O adulto é o nexo entre o neno e o ambiente preparado, e a súa meta é axudalo a axudarse, deixando saber que é el quen debe amarse e respectarse, polo que o adulto debe ser de gran axuda na construción da confianza en si mesmo do pequeno. Como o neno debe estar libre, moverse e experimentar no ambiente, o papel do adulto é unicamente sinalar directrices. As guías (mestras ou profesoras) teñen un papel fundamental xa que deben transmitir coñecimentos e formar aos alumnos. O Papel da Mestra A Dra. Montessori sempre se referiu ás mestras como “Guías” e o seu papel diferénciase considerablemente do da mestra tradicional. Ela ante todo ten que ser unha gran observadora dos intereses e necesidades individuais de cada neno. A interacción da guía, os nenos e o ambiente dá como resultado que non existan dúas aulas Montessori idénticas na súa rutina. Cada unha reflicte as características individuais de cada guía e de cada grupo de nenos. Características da guía

Traballando con arxila, 2012.

- Coñecer a fondo cada unha das necesidades intelectuais, físicas e psicolóxicas en cada periodo de desenvolvemento do neno. - Debe ser capaz de guiar ao neno dentro do salón de clases cara ao material ou actividade que se requira para lograr un desenvolvemento armónico e axeitado á súa idade. - Debe coñecer e manexar correctamente o uso e os obxectivos de cada material que se atope no espazo. - Indicar de modo claro e exacto o uso dos obxectos e materiais. - Ser activa cando se pon ao neno en contacto co material por primeira vez e pasiva cando este contacto xa se deu. - Debe manter o ambiente sempre limpo e ordenado. - Atender e escoitar cande se lle require e respectar o traballo e os erros dos que traballan

· Deben despertar no neno a súa independencia e imaxinación durante o seu desenvolvemento. · Xerar nel autodisciplina, bondade e cortesía. Guiar ao neno para que aprenda a observar, a cuestionarse e a explorar as súas ideas de forma independiente, motivando o seu interés pola cultura e as ciencias. As catro áreas do método Montessori: Vida práctica Está considerada a parte máis importante da aula, axuda ao neno a desenvolver coordinación, concentración, independencia, orde e disciplina. Abarca os exercicios para a relación social, a tolerancia e a cortesía, o control perfecto e refinamento do movimento. Educación sensorial Refírese ao desenvolvemento e ao refinamento dos cinco sentidos: vista, son, tacto, cheiro e gusto. O propósito dos exercicios é educar os sentidos, así o neno pode aprender sobre o ambiente e ser capaz de discriminar os seus aspectos máis sutís.

Eu son así.

Habilidades da lIngua, lectura E escritura O primeiro paso cara á lectura e a escritura é sensorial. Os nenos utilizan o seu dedo índice para coñecer sensorialmente cada letra a través do uso de letras contorneadas con papel de lixa. Isto axúdalles a recoñecer as formas xeométricas, ao mesmo tempo que desenvolve a súa destreza e aprende as letras fonéticamente. Logo substitúese o dedo por un lápiz para máis adiante, escribir. A aprendizaxe da lectura e a escritura lógrase no neno de forma natural. Ao convivir e intercambiar experiencias con compañeiros maiores que xa len e escriben, propicia no neno o desexo de facelo. Segundo as habilidades e intereses propios da súa idade, crearase unah atmósfera que favorece o seu desenvolvemento. Matemáticas, introdución aos números Unha vez máis a introdución aos números e ás matemáticas é sensorial. O neno aprende a asociar os números ás cantidades, trasladándose gradualmente a formas máis abstractas de representación. A educación temperá deste sentido, axuda ao neno a poñer a base para a lectura e a aprendizaxe das matemáticas. As actividades desenvolvidas cos materiais sensoriais fan que o neno pase “do concreto ao abstracto” e o axude a discriminar tamaños, cores, formas, peso, etc.

Traballos con arxila feitos por alumnos de 3º da ESO, 2011.

Os programas Montessori poñen especial énfase nos primeiros anos da vida do neno, xa que é precisamente durante este período no que emerxen paulatinamente fenómenos asombrosos como a psique e o comportamento humano. O neno comeza a independizarse, aprende a manipular obxectos, a andar, a falar e a dirixir a súa propia vontade. Todo o anteriormente mencionado é aproveitado por Montessori para aplicar actividades autodirixidas e non competitivas, que axuden aos nenos a desenvolver as súas habilidades e a crear unha imaxe positiva de si mesmo, forte e confiada, para enfrontar os retos e cambios na súa vida cotiá, con optimismo.

OS GRUPOS DE ROSA SENSAT Constitúen un movimento de renovación pedagóxica e tratan todo o relacionado co ensino incluíndo tamén aspectos de política educativa. O seu principal obxectivo é conseguir unha escola pública onde a formación do mestre sexa permanente e as propias experiencias sexan reflexionadas. Nacen na década dos cincuenta formando un grupo de escolas no que se identifican dos sectores moi definidos: · Un primeiro grupo que reivindica a formación permanente do profesor. · Un segundo grupo que se inclina polo intercambio de experiencias para conseguir a máxima calidade da ensinanza. · Tamén admítese unha postura intermedia como terceiro grupo.

PRINCIPIOS · Defende a escola pública cuxa tarefa é a formación do neno sen afán de lucro. · A escola estruturarase nunha liña de pedagoxía activa, proporcionará aos mestres preparación e formación permanente. A pedagoxía activa non se aceptará como método de ensinanza senón que será o propio espírito da escola. Ademáis a educación baseada na actividade do neno apoiarase no método de descubrimento (formación da liberdade personal do neno, adaptación ao medio ambiente, educación social do neno). Para acadalo é necesario que a relación profesor-alumno se racionalice, que se estruture o traballo en equipo e que os pais colaboren. Nesta metodoloxía o neno ten que: Potenciar ao máximo a súa capacidade; Aprender a organizarse e a planificar as súas actividades; Ser creativo, experimentar, investigar...; Aprender ao seu ritmo; Pensar autónomamente; Aprender a compartir, axudar, e a ser axudado; Ser espontáneo e organizado, o que axudarao a desenvolver a súa personalidade e actitudes específicas; Ser independiente e poder elexir aquela actividade que prefira en cada momento. O mérito da catalana Rosa Sensat é terse anticipado e propugnar estos principios educativos dende unha escuela laica, aberta e coeducativa, a principios do século XX.

MARTA MATA i GARRIGA (1926-2006) Mestra e pedagoga en 1965 funda en Barcelona, xunto con outros mestres e de forma clandestina a Escola de Mestres Rosa Sensat á que se va dedicar completamente. En Rosa Sensat organiza programas de formación de mestres, como as Escolas de Verán e especialízase na ensinanza das “linguas de contacto” na escola, na didáctica da lingua escrita e na fonoloxía catalá e castelá. A estas escolas d ‘estiu acude unha Antía Cal na procura dunha educación de vanguardia e alí coñece a Marta Mata que será segundo as súas palabras “unha gran amiga e gran mestra” e sobre todo un espello no que mirarse. Nestas escolas de verán de Rosa Sensat de 1975 e 1976, debátense e dan a coñecer os documentos a favor da futura escola pública democrática que desexan os mestres e que Marta Mata presenta públicamente.

A SEMANA MATEMÁTICA Julio Ferro Marra A Unión Matemática Internacional no ano 1992 estableceu o ano 2000 como Ano Mundial das Matemáticas, e esta proposta foi patrocinada no ano 1997 pola U.N.E.S.C.O. na súa Conferencia Xeral. Foi durante o ano 2000 cando, a proposta do profesor español Luis Balbuena se tomou o acordo de celebrar todos os anos o Día Escolar das Matemáticas. A data escollida para esta celebración foi o 12 de maio, pois nese día do ano 2000 cumpríase o centenario do nacemento do gran matemático e profesor Pedro Puig Adam. Entre outros obxetivos, un dos principais era o de facer en todos os centros actividades nas que poideran participar todos os profesores de todas as materias, pois a linguaxe e o modo de pensar das matemáticas é común a todas elas . Na Escola Rosalía de Castro aproveitando que os alumnos de primeiro e segundo da ESO tiñan como materia optativa o Obradoiro de Matemáticas, o profesor Julio Ferro xunto con estes alumnos facendo de monitores, propuxo facer no patio cuberto unha serie de obradoiros polos que durante ese día pasarían todos os alumnos e profesores da Escola. Deste xeito, colocáronse doce grandes mesas, e en cada unha delas os materiais construidos nos obradoiros de matemáticas cos que se podían traballar estas dun xeito manipulativo e lúdico. Así, había xogos con pauciños, xogos de estratexia (tres en raia, triex, o L, ceibar ao prisioneiro…) tangrans (chinés pitagórico, lloyd, ovo ...), pentaminós e pentacubos, cubo soma, espellos e libros de espellos, adiviñas matemáticas, construción de poliedros, resolución de problemas e outros máis. Estivemos celebrando este día na escola nos anos seguintes, ata que no ano 2005 se decidiu sacar da Escola esta actividade e posibilitar que foran tamén partícipes dela os alumnos e profesores doutros centros de Galicia. Coa imprescindible axuda de Ángel Peteiro conseguiuse a colaboración económica e as instalacións de Caixanova. Tamén a asesoría pedagóxica de AGAPEMA (Asociación Galega de Profesores de Matemáticas). Escomenzamos unha andaina que baixo o nome de Semana Matemática Caixanova nas cinco primeiras edicións, e de Semana Matemática de Vigo, a partires da sexta, lévanos a que neste ano 2011 fagamos a VII edición.

Na páxina web da escola pódense ver os obxetivos, actividades que se realizan, etc. Cada obradoiro está dirixido por un monitor, que foi previamente preparado na Escola para poder orientar aos milleiros de alumnos participantes. Estes monitores son normalmente universitarios ou recén licenciados. A parte administrativa é xestionada polo persoal de administración da Escola. Cada ano pasan polas instalacións de Nova Galicia Banco preto de 2200 alumnos e máis de 100 profesores pertencentes a máis de 50 centros da provincia de Pontevedra que participan nos 8 obradoiros; uns 40 equipos de centros (de catro membros cada un) concursando no Ligamats; ao redor de 50 inscritos de media nos obradoiros de papiroflexia; profesores e público en xeral nos “Obradoiros para Todos”; e así mesmo nos cursos para mestres (uso das calculadoras nas aulas, novas tecnologías….), e nas conferencias (actos inaugurais e de clausura). Polas Semanas Matemáticas pasaron, coma conferenciantes ou como ponentes, profesores de prestixio internacional, tales como: Tony Martín, Luis Balbuena, Claudi Alsina, Pepe Muñoz, Martín Casalderrey, Rafael Losada, Luis Roldán, Covadonga Blanco, Teresa Otero, Antonio Pérez Sanz, Fernando Corbalán, MªJesús Casado, Manolo García Deniz, Mª Antonia Canals, … ...e a vida sigue, e con ela as matemáticas.

LUNS 2 DE MAIO 09:15 a 13:50 Visita Centros Escolares: Obradoiros alumnos 16:30 a 19:30 Concurso Ligamats Sala de Exposiciones nº3 C. S. Novacaixagalicia 19:30 Rolda de prensa Sala de Conferencias do C. S. Novacaixagalicia MARTES 3 DE MAIO 09:15 a 13:50 Visita Centros Escolares: Obradoiros alumnos 16:30 a 19:30 Concurso Ligamats Sala de Exposicións nº3 Centro Social Novacaixagalicia MÉRCORES 4 DE MAIO 09:15 a 13:50 Visita Centros Escolares: Obradoiros alumnos 16:30 a 19:30 Ligamats Sala de Exposicións nº3 Centro Social Novacaixagalicia XOVES 5 DE MAIO 09:15 a 13:50 Visita Centros Escolares: Obradoiros alumnos 16:30 a 19:30 Talleres Papiroflexia Sala de Exposicións nº3 Centro Social Novacaixagalicia

VENRES 6 DE MAIO 09:15 a 13:50 Visita Centros Escolares: Obradoiros alumnos 16:30 a 19:30 Obradoiros Papiroflexia Sala de Exposiciones nº3 Centro Social Novacaixagalicia LUNS 9 DE MAIO 09:15 a 13:50 Visita Centros Escolares: Obradoiros alumnos 16:30 a 19:30 Finales Ligamats Sal a de Ex pos ic ións nº3 Ce nt ro Social Novacaixagalicia MARTES 10 DE MAIO 09:15 a 13:50 Visita Centros Escolares: Obradoiros alumnos Sala de Exposiciones nº3 C. S. Novacaixagalicia MÉRCORES 11 DE MAIO 09:15 a 13:50 Visita Centros Escolares: Obradoiros alumnos 16:30 a 19:30 Tics Sala de Exposiciones nº3 C. S. Novacaixagalicia XOVES 12 DE MAIO 09:15 a 13:30 Visita: Universidade 19:00 Acto de clausura e entrega de premios. Auditorio do C. S. Novacaixagalicia Día Mundial da Matemática Actuación do Mago Keko

O ensino - aprendizaxe do Inglés no Rosalía

Un dos símbolos identitarios e unha das causas, amén doutras máis, polas que moitas familias dende hai xa décadas confían aos seus nenos e nenas á nosa Escola, é o éxito rotundo da aprendizaxe do inglés. Xa nos inicios, cando poucos ou ningún apostaban por este idioma, foi este un engado que xa albiscaba de forma premonitoria a necesidade e utilidade do seu manexo alén das nosas fronteiras nun futuro próximo. Hoxe, cincuenta anos despois, segue este sendo un piar fundamental. Os nosos alumnos poden sentir cómo o seu nivel de coñecemento e destreza á hora de desenvolverse con esta lingua, case sempre está moi por encima dos nenos e rapaces doutros centros. A pregunta que se fan, que nos formulan en non poucas ocasións é: cómo facedes? O sistema é, ao tempo, moi sinxelo e moi complexo. O segredo está no uso cotián do idioma; o darlle un uso exactamente igual que se lle dá a calquera outro dos que os nenos e os profesores empreguen en todas as circunstancias. Por suposto o enorme número de horas que se lle adican, a magnífica calidade dun profesorado nativo ou completamente bilingüe, a soporte tecnolóxico presente, a metodoloxía didáctica... son elementos imprescindibles á hora de conseguir resultados.

Baa, Baa, Black Sheep Halloween Simon says... The Beatles Humpty Dumpty London bridge The gingerbread man

Pero a clave do éxito estriba no presenza habitual en todos os espazos e contextos da Escola. No Rosalía non se aprende inglés só na clase de Inglés, nin moito menos. A metade da xornada de Educación Infantil desenvólvese neste idioma, as clases de Science ou as aulas de Educación Física dos primeiros ciclos de educación Primaria tamén se imparten con inglés como idioma vehicular, reunimos calidade e cantidade. Se dás un simple paseo polos corredores, entras no ximnasio, visitas o patio nun recreo, asistes á saídas dos alumnos de Infantil, un neno cae e pide axuda... e está presente un profesor ou profesora de Inglés escoitarás ese idioma. Para dar avisos, instrucións, consellos, abrazos, consolos ou unha rifa, sexa no patio, no bar, nun pasillo ou nunha aula; os nosos docentes de inglés fano sempre en inglés. Aí está a fórmula. Facer normal, facer natural o que en case todos os demais colexios fan litúrxico e restrinxen a un espazo moi delimitado. O inxente número de horas nas que teñen sido inmersos cando rematan a súa vida escolar, xunto con esta práctica diaria posibilita neles un profundo coñecemento, unhas habilidades extraordinarias e sobre todo ver con total naturalidade o emprego dun idioma que vén como cercano dende o primeiro día de clase.

Abaixo: Algunhas das portadas dos libros de texto importados dende Gran Bretaña nos inicios da Escola Rosalía de Castro.

a asotro ed thoasrheaare deaC k s a a í l n a e r s e t b o s e s R o nosalía de C I habveen asked ty ” iR ture and thdaay ve I started m vaednvteunre “Egnligslhi”shin a ir b h I h t d 0 n 5 s d y “En birthda in 1975 ted my a anks to brating it

k 975 I star . Many th s to 0th ele aycbkacin 1 g teacher ny thank chool school is cbratindgepitasrt5ment. W a b y a ool. Each s l in Thiseayresacrhool is cEele a h a W s e . li p t s g n e n h s e lish departm an Engli peakinkg teacahnerd. tM sch ch schoo sed o Thisugyhts about tEhn s s g o a s the salía” familays an Engli,shsettle into Voig schoyoel.arEsa have psaed o t fewotuhgohts about “R d n a e saolía” familyo many oth,erssettle into Vuigpils over thyeears have peasthe best fewbtyh joining th“R s o e emories ar e best theersand manyuppils over thir e ansd ing ftohre helpinge m m ries are th ember mancyhaon o e p g h t d y n t by Djooin n a a a h t y rem r rothfor helping mferent, timceshange and ment. I thinkat their memoow any m I think th o school. H am emeirmsbt ew r othyr has been fdeifrent, times of the deparetn y ith n Dory . m t t ea s been dif rent sectors he departm to them and How Dumpty”, sft with l. o o h c s o a t t em and t umptDyumpty”, fir yeatrhohugh the deifrefne t sectorsgolifsh has metan h or u“H eepr” “H f what En has mean to btla h pty s if d m k e c h t h o of at English like “Ba Ba ck sheep” thouexgplanation w h la s proutod to e e “Ba Ba b ereou of rsery rhymli w n d io t n a a n k h s la exp learning nury rhymes lly? Ensghli and were pr d in g r e t t e E e s r b h u li s it r n w u n r g late ? thelocuolo learDnoin better in E s r rothayndanladter with Ellyember learngintg o c a and e rember learnin h witLhorLnoarnand g s Dorothy How manry s la c ? m e ie in o m d with Jack s class with anyuned eg danMdoM h naesmein s e li r “M ? g e g ie Howp m n h t k E c r h o Ja ir a m ” h o theEnglish na ken Licken the “Meg an count uo at hundred witmember usgintgheir hic Licken” or nd¡ an”,h”C in s u en he weeke count up t How manryemreem k er gingerbreadam ic b ”C n”, s home for tw e d¡ kinag a y m h n d a “T a e e m r k b li r w m Ho g to stories e “The ginge the silk wor home for the eekuentting-out anstdicsktic g in g, cting-out andhe 17th of May eninto stories lik tion takinge silk worms in r listin u lo o c , t t n g g h e m n taking t to n awin liste“nseries. Notm urinllgs, ucunwrappeads, tahse 17th of May y dwrin lo ll o u io c f t , e r g e a c r o e t b refully dra eeing her do unwrapped, ot rembem s ca “ series. N How many rs r e m e re remy with Susaanf,tearftseeeing her doll y n a m andowhoawrea w g o o , in H n girl or b ith Susan n r o M oodorning and h liciagirl or boy wear. g “G Gaia M singgin“G d s o y bye”? s n o h la c c c a e li e a h d t G come roun h year. d sagyoogdoboyde”? inge class singin t n r a a t ith w s o r c n e a b e h d th e to finis w and say mbsw”itw g u h in rembem t “T r h a r t o s im o come roun How manry t ” r n bs”also with m e with “It`s to finish emeis on yssa”ysor “Thum n, o with e “Soim manay sa n or Bob Dyla fininhginwgith “It`s timge games lik“S Howay d n n ” im ls ns like ? a , o h n e in d n o is k la y t n es ligs of John Leon or Bob Dy youday?” and fin remember pla itio m d a a g r t g h in is n rit traditions liokxeing anryemember plarystudying sgosnof John Lehnem about Bis you to w m Hom h on e, telling t about Brit hristmas”, ”B anymany rememr bsetudying sn xing How e er me, Fra cein b w ht”, h“C o m e H ? m tmas”, ”Bo ellin, g“Btohnem e d e nhig r r is ir r a f “C Ricrhd? How manyany rememr bme, Francinop,utla ”, t ) nfire nig ha hard? How my remembe became so p lar), r“B o RicR ber ic ? How man h before it me so popu mem anryemreem r e m d b c a r c w ha lloween (mu before it be more? o H RicH pot”? anyeme? a (much Howitm os of “St”? so many ra G h w HallDoawye”,en“Eastearn” dansod many morre? stories anvdidveoids e of “Sopfom ic s u ith Graeme? then e y b ” d r r o e n m t t e a w s is a m e h ry of music inga”ndantdhen h t y Day”, “E How manryemreember sdtoprrieosblems ore thhis n a o d t ” erstdananythingin ters for mantaylks about rwdoprroblems or th s “I don’t uenrd How an acting as erptreertperres for t s l o d d a r w n o ic t u h w u p n’t e and often ting as int philoso al talks abo s said the rds “I udnoic at d often ac philosophicHow manpyuppiluspilsaid tshhe two ocommic an e t a li n e older anyd using Ensgh to commu o mtutshte tohlder Howd m s , a li n o o r g b e n a v E o s ils m n, so muin traveedlleabroad using as tphue ppilusp movesow nt e. ue. t o s c . s l ju il ie d il travtehlleir n a m e a ie f ies. or ays ontinu d the st asatnhd the mem ues aaslwaalw s anildl rju n the memories williscplayed allroaurnodunthe y o ll o their familSchool contuin s a w e a tin chesers too. Tim on and project wordkisd ool scoon played all Schtio ea s too. Time will roellmber their je t k r f o w n t c genera s of teacher heir pro e cslaessses s will rember tE cienccla s t s ir s generationHow manpyuppiluspilwill reedmoenmw f h e?spe? it s ir e the first scienc y efully work n with Esp embtehreir m e man r s l il w o r How a s r d r l remembe sc worke or wsall t oorcdtoorcstow il cororid carefullyfuture scienttis rning ll a d w ber rlenain r r o m e id is y m t e n r n a corr l ie m il c a s o wremember le and gwith How future or Joe? laywehr owwhil p l y g, with b g u r Howlismhawnityh Beckoy l e? ssfruugby player atever the cabseeinbegin e Jo nd ying c a r c , u s y g a k n c e e E b in glish with B en successful Mathew. Whver the case y and gratif v e t h ig m e p a e e er in En e witMhathew. Whartemember hpayp and gratifying Perphsatphsertehmightorevtehne bfirst teim ith nd hopefullymember hap osalia”. w Perhsaof the gamoer fthe first tim a opefully re es at our “R a”. k c a b k f le o e u lo h glish class our “Rosali . White r theles of the gam canok back and E e w , e C n im t es at FrancineW f , we can lo pent in the li the trhue passing toim . hite e the time s in the Eng sh class C e in f c o n a g r F s durginthge time spent the epxapsesrin iencdeu in r s e experienc

Remember the old times.

a de hool Rosalí c s r u o h it ment nship w e. This com test relatio g h a g u li g s n e h la t with evenastro nce of the English ksnhoawrse athis e h n c o u y m n a y t a r o ho ve sked t I think thain RuobstaalísatodteheCimport arasnadnIdhw ave been a ey y re ” 5 o 3 h d s r o i o l n f g e a e th birthd n y adventu and he5r0 E hav m “ t l d h il e t g w r u a o a t r t t s s n I s s Ca isio to 1975 eone who´brating it rya,ndyeetphavnks had a y back in ll, theacbhrearv. eM a W froymeasrosm . chool is cele t n e m e comeTshis coaucn h tsrcyhool t tt. the English departnt? Wnegllli, sfhirsstpeoafkaing t houros socfhtohois E u l. -o e id s es in iffaerse an E place ts abou o ildy aegepawsassedb igeostand t t a larsnghu sm he tdo aVrk t s u v in a s a in e f o h k ” le few thoughWhat “R a t w a a t a e l, anch the mosalí an lik veOr tthhe ye alteranreattiv y oCtahers, sr at thepuUpN e Antía s SoC ilE hee bberst is y om e s nd so manhey toald h h by joiningence ofinagwm n a t ie a r e o m in d em d rnbeedr in leeam rsist r help atertsheeir m ll thaatntyheryem bekim owesit.chTange n s woIutld thm o tf,oll in tn tim h Dorpoethy foand ddaifrfed a id . m e t k h r n e e w it e r eam been afgtehse wdhepe artm their ascnhdootlo lisfcehowol. Ho is beyin”,gfpirasrtticwuitlahrly f o t s e o g s r n o yeadrr has at theeryen hmpt u t o es,Dtu t sec toh them ngli“H laspsty p teharnotug h ucm um ehde diff s t r w o a r t s g s t E a d h h r ir o g n e ” h thou ion a glish uon latcokt sheepvel. m f icwahtat En mplykin tegaraBteadbin caotm n f io aundntoand o “B e le n r pM y a la li M o r p r e a h s u e ex it e g im r m w r n e o P y w g t h and ge atuivrseery r innin and eirgnn hin dyer?garten attlleriesin, bEegnglish k from the knowled in f K o e t ll leartn s h E e e t b b h t a s h it r n it w d sise ter h was rsgelfthwe colou teachers who dra hein dleeadrn thpyhaand la inorgnwahic nd . obuen thL e r a Doreom r y iv r r u t e s a v e o n m h e ls y c a a n m ies ma y teclass with ocial Stud ntia y re ticesallin raacm pn ie?the HowA man gh Dowroitth hyJaacn kd o Seg and Mog he uld t“M o t w r e A w h h u is d g s o h e u r t li r roen” or the rtgoftheir Eng e Studies tichk eupsain without t olvinog athhund d e t ecbaem n a L r u w n t e e a couenvt up t ertise. WhreenmI ebm k w r here e from N ”, ”Chic idwsew 10 or 15 exopw many amgm ekendl¡ take another in andH rhoeggrin bread emcoaunld takee ftohretk p r e e h h is ga n a p il k S e “T advantagekwworms hom glish would st -out and stic t ogf ttohseir tories liakg peanrin g il t n s a in E e t e r t e h y r u t he olouring, c list t then wemheandtion takingprogramme, win 17th oef sMaaw how e c h , t l. g e s v a e us. Not to l , w L B ia a d r fic carefully d at Primary s unwrappe OL where w “ serierict control of aenmoefm beyr recognised eeing her doll ms like TES iverse r st y ll an, after s n a ia foru m ic f oked hfoorwdare f g f w o lo o in e e Hs to becom h w c s a e u w o T S h s and orningdas nadnd loads o year irl or boy withglish language nglishinwga“Good, M r E l a n io t Galician gWe whenyteator.En c g es, songs flaosohdcbaye”? ked to gives fun he class sin d n a c e a g e m iv as t a d t guage. G nica ber startinglan ith ve w. aMnadnsyayof us werehumbsv”e w o come rpoourntant commruem n h e m is h e t in f e “Tthis ver we ha im ow many g them us “It`s time toove forward r o ” s it y a m s s h in H m n ak ishing withhis project im reodnto tra Bob Dylan, also wit eea“S u k o t li v e waysayo?f” m fin s k e d d a n n m e m a a e r g s sliskeand 0´gs and wgs of John Lennon o youentotdhusiasm would r pthlaey8in ittion bein rafd eem t la h m c e s is r r n it o s h r y s c ir B n a g e t a m et g abou ve been as”, ”Boxin udyin g athl em seoswto Staatny reg m. ember st tanding tm xams t”,ha“C ellain courH s t e is t , r u e h o in n h c io in it n m t h a w c r igh l level maet,ioFnal and n, “Bonfire n s oowur tea y remembeerrn Ricthoawradr?dH r)sh at a professiona t la n u a in p o m p in w o o s s e ngli ber em beecaom em Richard? HOur rcehsubltefore it n to use E e from. How manyrourg e latest h m t n a o h c g u y e e v m h ( a t h h ? t e een ore and pot”? wher upils so many m Hallmow f e“S ? d of presence any setxe-p emarkawbitlyh Graeemkein d hout ever forgetting idegosquoit r n v a ” d r n a a s ic it in m s ie “E w g a r u o s ”, , n t m a e y y s c a h h f heenn in t c o D proficien rying back to mdbeesrhave been or the histom ngd gtiv eu ”beain g retm in y h t n e a y o r s c n it a m t a m e r ic le a w a Ho Recently, ut word proobciation we stand, Mus s gfuorage, ern rprnetla ’t cu teeig ndcee,r Gymting ahse in abaorents` Ass oon ien s d lk S r “I a . o t f s l g d a a r t o P ic c s a m in phbers of our e w ear enulu oseom philm 30 tohr 40 ymunice astcehoaonl dcuorfrtic psupwileshasdaid y n a a h m t m o le f c b sh toation o timeta ing Enggli heow imerism stitthheopotld on tH mduw screasin integr . u o s m d e , a h r n o t o a r in r b w e o r r a v f e edlish, ev mo k fo llg reign travEen upe.ils, where with , pI ilcsan loo ill conutrin s gthlie fpeu ain and less fo and ju t s u s s . p le s s ie h e il o w c a m r s m e t a h beco s em their e ththeeups whfic e ofruieture fo ndayof myll on ancodmthpeetm itiv ucehs tahse aelw llmatroofuancd in a e t h n t d o e a c o d o lp y r r e l n p o la h l a p o p l il a e pwlicated SchAs I orskitdwisil . Tim com pr rtohjeecirt bwelt crheearssintogoly e a ir d e e t n h f t u o c t r s r e o in b n p ss e. reempaem rds an genteorwaatio tiossneswill ceiccala nn ieu upmilusnwicilaltiv t advantag c p ? s m m s e e o p c t m y ll s s o l u n E c f u ir a f f f h e r o m h e it s t t nd woow ve. The thisH hebetrruthe eairr orakyedlifoenawt h etm lleyrnwd uod ilrlouregm they deser f e h w e m r t f a s f li r c o o ly s t f s n c o ll n o o a d d w nodr dwo isgt oarnd trhnisinwgay, corraid g the kin ieanvtin n c s w a s in o v le e d d a r r e h e u e n t b e n s u k m f n e o orld wy eratio isan lyhobwe ilblrrem an HowThm ithand bedgw ef?uture gen cpalanyoernw yan Jo ll s r a r o le e o f , r p y o g e y e b c m p k g in n a c e u e e a b n r r h e B hc ity a´s dcase w betwsesful an ing hin hakteTviter the aevnedn bheaatesucce is haetrhee,wI .tW in Ethnegrelisbhe e c n t a h r nd gratify Salter le ig a o t h m y M e p ic in r p h h e a f w it h o h t , w r s s g e e ert t tim barrPieerrhap rut llofy. rememb raemaeliW illiam Rob dretrhsteafnirdsin a p n u f m e o ”. l r f a a o o e f u h t o m u s he ga urG“Ro ousgohf tm beoekn baabclektand Ie hcaavne lo lasses at o e the trhurle c h m hite s r w o li , f e g n ly im E agteof t the ncine C. W n a u r t in F r in t o s f n s e a p p s the e time during th s e c n ie r e p x e

A granxa de pitiños, saída pedagóxica, 1º ciclo de Primaria.

As Saídas Pedagóxicas

“Podémolo ver , tocar, ulir, probar, oir, sentir... Así aprendemos”

A base da aprendizaxe. Os cinco sentidos, a interacción entre os nenos e o medio, significan o ser e o estar. Unha máxima indiscutible afirma que aprendes mellor o que vives que o que che contan. Posiblemente estas son as actividades que os alumnos da nosa Escola agardan con máis impaciencia, significa ese día ou días para eles unha experiencia que lembran moito tempo despois como algo case único. Despois de tanto tempo estas “saídas” xa forman parte do celme, da esencia máis fonda do Rosalía. Un dos obxectivos primordiais é achegalos á realidade para que se enfronten a ela de forma máis autónoma posible, por ese motivo adecuamos cada unha delas a unha idade e a un curso buscando a idoneidade. Combinando o lecer co traballo pretenden a integración grupal, a convivencia total que lles permitan coñecerse un pouco máis entre eles e a sí mesmos. Existe por suposto unha preparación previa e un traballo posterior nas aulas para completar o círculo.

As inesquecibles leccións das saídas escolares Dende as primeiras andainas do Rosalía reinóunos o desexo de saír fóra da aula e ver o que comprise. Penso que os camiños onde nos estreamos foron os das obras da nova Avenida de Madrid. A nosa escola estaba daquela –1962- na Rúa de Pizarro e daba gloria polas tardes, despois de laborar a eito pola mañá, ir estrira-las per-

nas polas costas abaixo e arriba da avenida a medio facer, achegándonos a ver os arrabales de Vigo, os seus sinais, as pedras, os minerais do chan, os vexetais e animais que cadraban no camiño. Voltábamos ben divertidos e dispostos a recuncar. Outras veces temos ido ó Cine Ronsel, cando botaban calquera filme que nos viñese a xeito e nos procurase conversas cobizosas.

Visita ao mercado.

Con Carmiña.

Pero ninguén nos aprendera a facer unha saída científica. Iso aconteceume por casualidade un día que o meu home, Antón Beiras, me trouxo da Editorial Galaxia unha carta de Barcelona (mandárana a Galaxia para que eles a espallaran por mor dun convite de xuntanzas pedagóxicas). Denomináronse “Rosa Sensat” e eran un grupo de mestres e profesores do Encino Meio que se propuñan falar doutros tempos non lonxanos duna educación en España mellor encarrilada. Ala fomos Ita, Margarita e mais eu. E alí falando cuns e outros, aprendendo de todos, escoitei falar das fermosas leccións de Xeografía de Pilar Benejam. Aquel día foi grande para min, atopei susto o que buscaba e precisaba. Pilar contábanos os temas dos Programas Oficiais cacique como se fose unha fada, deba gloria ouvila. Un día programou para o sábado facer unha lección “de campo”, ir a St. Boi do Llobregat a estudiar o delta do río e os arredores. Ás 6 da mañá agardábanos un autobús. Ela chegou ben preparada, cunhas botas, pantalóns, mochila, e aló nos fomos. Foi un día inesquecible, ía aprender o que era unha lección de observación directa, viva, ben preparada (entrevistas, visitas, preguntas, etc.). Antes de nada subimos a un coto que bordea o río e de onde se albísca moita paisaxe, polo camiño foi apañando herbas e matogueiras, enriba nomeounos e viulles as particularidades. Estábamos no Mediterráneo, nun clima, e as plantas ben afeitas e ben adaptadas. Logo, o río, levaba un mapa e fomos localizando o curso e atopando os topónimos pertinentes. Razoamos o que estabamos a ver no longo camiño do tempo pasado. De alí fomos ó Concello e falaronnos das peculiaridades daquela comunidade, déronnos datos, asuntos a facer, proxectos a levar adiante e nós a preguntar e a interesarnos. Ó remate fomos visitar unha explotación de pexegos, mecanizada, ben comercializada, a medias entre a bonanza de estar afincada nunha veiga ricaz e en loita cun crecemento urbano que estaba aexpandirse e a demandar outros servicios (o aeroporto do Prat propiamente lindeiro). Voltamos cansos e ledos, aquello sí que era unha saída. Xa non rematei ata que preparei a miña propia para aquel curso que se avecinaba. E foi a Peneda, para estudar a Ría de Vigo, o noso entorno.

Naqueles tempos uns mozos intelixentes e ben sabidos estaban a darlle voltas á xeoloxía das Rías Baixas; eu seguíalles no que podía e mesmo gustaba da escultura. Preparei mapas, datos, nomenclaturas xeográficas, topónimos ó seu carón, sinais do tempo naquel intre, nomes das árbores, das matogueiras, dos productos sementados. Fixemos unha pesquisa de todo o que miraban os nosos ollos e nós podíamos procurarlle unha palabra ou un pensamento. E estouvos a contar isto e pídovos desculpas por elo, porque o estou a facer só por salientar o que foi a miña primeira lección feita con siso. Cando rematamos estaban as pernas a me tremer e non podía coa emoción. Quero dende aquí darlles as gracias ó grupo que me axudou a botalo adiante, polo ben que o souberon facer. Imos a partir unha estrela entre todos.

Visita a Cotorredondo.

E de alí para diante xa non había quen nos parara. Nós seguíamos a ir a “Rosa Sensat” e a non perder “ripio”, como quen dí. Xa na escola, preparábamos moitas voltas a Galicia e ata nos atrevemos coa Cornisa Cantábrica (as cuncas mineiras de Asturias, as igrexas prerrománicas, as covas de Altamira, o nacemento do Ebro, Frómista...non podemos esquecer todo o que aprendemos e desfrutamos). Outro ano, a Portugal, Badajoz, Mérida, Cáceres, Salamanca, ¡á aula de de Fray Luis de León!, e así máis e medrar. Pero agora remato cun feito que me fai sufrir o lembralo. Tódalas saídas teñen sempre algunha rabecha que logo queda esmorecida polas risas e outras ledicias que acontecían. O que vou contar é unha entre dúcias pero tócalle a ela. Estábamos en Sargadelos, despois de vela fábrica nova e saudar a Isaac Díaz Pardo fomos a unhas mesas que están á beira dun rairo da presa da fábrica vella. Ia Honorato conmigo (grande compañeiro e dende aquí, moita saudiña agradecida), repartimos o labor e uns puxémonos a sacalo bocadillos de tortilla das monxas, e outros foron cunha botiña busca-la auga duna fonte no fondal dun prado lindeiro. No remate puxémonos a xantar e cando iamos pola metade sentimos unhas voces fortes, rexas, a berrar “por iso eu non quero que os meus fillos vaian cos profesores”, etc. Cando puidemos dispoñernos a falar, Nacho polo baixo repetíame “non ten razón, nos non fixemos mal ningún”. Entón eu díxenlle “señor vostede non padeza, os rapaces traen un peto para o que pudiese acontecer e eles responderan do mal que teñan feito”. O lerio era que na cancela do prado había unha pechadura de dous varais termando duna rede, que cando foron os nosos rapaces estaba aberta, derrubada no chan. Eles viron unha hamaca e pensaron en brincar; cada un colleu cadansuas extremas dos varceis outros botáronse por riba da rede..., que estaba queimada do sol e rachou co peso. O home

Visita ao muíño.

Ano 1998, saída pedagóxica ao Parque Natural de Doñana, fotografía do grupo no seu paso por Lisboa

viña reclamar unha cancela nova. Agóra vén o bo, e temos que agradecer a Honorato que fixése de árbitro: ¿Hamaca ou cancela?, ¿aberta ou tirada?, ¿canto custa unha rede nova?, ¿canto tempo leva ila procurar?, ¿canto é o traballo-hora?. Unha boa lección de economía financieira e o significado ricaz das palabras. E xa está, o bailado ninguén nolo quita. ¿Non é?. Antía Cal Vázquez.

Saída ao Parque Natural de Doñana O Coto del Palacio de Doñana era unha finca de gran riqueza xinexética de propiedade privada, ata que no ano 1963 o Estado Español xunto co Fondo Mundial para la Conservación de la Naturaleza, compran 7.000 Ha. e crean a Reserva Biológica de Doñana. Seis anos máis tarde créase o Parque Nacional de Doñana, e no 1989 pasa a chamarse Parque Natural de Doñana, que actualmente conta con 50.720 Ha. de P. Nacional e 54.200 Ha. de P. Natural. Está situado ao sureste da provincia de Huelva. Ten catro ecosistemas ben diferenciados: praia, dunas vivas, cotos (dunas fosilizadas) e marismas. Nestes ecosistemas destacan as máis de 300 especies diferentes de aves, 33 de mamíferos, 12 de peixes e 18 de réptiles. Corría o ano 1986 cando chegou as miñas mans unha proposta dun grupo de biólogos ofrecendo visitas escolares guiadas a Doñana. Pómonos en contacto con eles, e gústanos a idea. Luis Otero, profesor de Ciencias Naturais neses intres e eu estamos dispostos a facer realidade a experiencia cos que daquela eran alumnos de 8º de EXB, e que despois pasarían a ser de 2º da ESO. Consegui-

mos que RENFE nos poña un vagón de tren ao noso dispór que nos levará ata Madrid e despois a Sevilla. Na estación de San Bernardo agárdannos o grupo de biólogos co autobús que nos levará ao Hotel de Matalascañas en Almonte (Huelva). Aquí íamos pasar tres días con dúas noites. A volta a Vigo foi do mesmo xeito. En total 5 días de salida que os profesores nos satisfizo bastante en canto a contidos, pero que nos parecía que percorrer mais de 2200 Km para ir so a Doñana non era moi “rendible”. Cos coñecementos adquiridos nesa primeira viaxe, confecionamos durante o curso seguinte un dossier no que ademais de “traballar” Doñana, aproveitábamos a viaxe de ida e a de volta para coñecer outros aspectos culturais. Así, facíamos parada en Cáceres onde durmíamos a primeira noite, comíamos o día seguinte en Aracena e íamos durmir ao camping de Matalascañas. Pasábamos en Doñana dous días completos,e no regreso, con dormida en Zafra, parábamos en Salamanca para comer e visitar a cidade. Aos poucos o dossier foi medrando e a saída chegou ter unha duración de oito días nos últimos anos en que o itinerario quedou como segue: 1º día. Saída do Monte do Castro. Comida en Salamanca e visita a cidade (catedral, universidade, casa das cunchas). Continuamos a viaxe ata Hervás para visitar o barrio xudeo. Segue a viaxe ata Montfragüe. Cea e pernocta no camping de Montfragüe . 2º día. Visita ao Parque Natural de Monfragüe todo o día. Estudo da flora e fauna. Visita a Plasencia. Cea e pernocta de novo no camping. 3º día. Saída cara Mérida e visita a zona monumental (circo, teatro, anfiteatro, casas romanas) e ao Museo Romano. Comida en Mérida. Continuamos a viaxe ata Doñana. Cea e pernocta no cámping de Matalascañas (os primeiros anos en tendas de campaña, e os últimos xa en bungalows).

Parque Natural de Doñana, 1998. 2º da ESO.

4º, 5º e 6º día. Visita ao Parque Nacional de Doñana. Coñecemento dos catro ecosistemas, con detido estudo da flora e fauna de cada un deles. Tamén estudamos os distintos oficios dos homes de Doñana (cazadores, pescadores, carboneiros, apicultores, recolledores de ovos) e as distintas construcións, os pazos de Doñana, etc.

Portada do libro que recolle a saída “Camiño de Santiago”, 1993. 122 alumnos de 7º e 8º de EXB e 6 profesores.

7º día. Saída cara Riotinto e visita as minas a ceo aberto. Seguimos a viaxe cara Aracena onde xantaremos e visitaremos a “Cueva de las Maravillas”. De novo continuamos a viaxe ata a Costa de Caparica (Lisboa). Cea e pernocta no hotel. 8º día. Visita o Barrio de Belém (Monumento os Descubridores, Torre de Belém, e Monasterio dos Xerónimos). Seguimos a viaxe por Cascais (parada para ver o Burato do Inferno) e chegamos a Sintra. Xantar e visita o Pazo Real e o Pazo da Pena. Para rematar a viaxe fáltannos case que 500 Km para chegar a Vigo. Foi no ano 2000 cando se fixo a última saída o P.N. de Doñana. Preto dun milleiro de alumnos/as da Escola Rosalía de Castro disfrutaron da oportunidade de coñecer todos estes lugares, pero sobre todo puideron pisar o humedal máis importante de Europa, o terreo onde máis aves de todos os tipos pasan todos os anos unha parte da súa vida, e onde cada vez máis se deciden a quedar fixos para sempre. Por algo será! Moitas grazas a todos os compañeiros que me acompañaron nestas aventuras. Grazas a Luis, Francine, Loli Villar, Paco, Encarna, Manolo, Pipo, e por aguantarme en 8 o en 9 ocasións (non recordo exactamente), a José Javier e a Susan. Houbo un curso, no 1992-1993, no que deixamos de ir a Doñana para facer o Camiño de Santiago. Nesa ocasión foron 122 alumnos/as de 7º e 8º de EXB xunto con 6 profesores os que durante 10 días percorremos alguns dos tramos máis fermosos do Camiño desde Roncesvalles ata Santiago de Compostela. Pero esta Saída xa está contada nun libro confeccionado en base ás experiencias dos nenos, “Dez días do Camiño”.

Saída ao Barbanza Tiven o pracer de compartir cos meus alumnos en diversas ocasións a Saída ao Barbanza e, nunha época na que todos viaxamos, ao mellor tendamos a pensar que é un viaxe máis. Todo o contrario, o traballo previo á saída convértese nun alboroto de nervios e interrogantes. E logo, cando chega o día, cando iniciamos o noso viaxe, aparece o interés por coñecer, por ver, por sentir... e o máis importante, esas gañas de relacionarse, de facer novos amigos, de gozar. Ademais de visitar lugares como as Dunas de Corrubedo, o Castro de Baroña, enxa... entre outros moitos, coñecemos o que é o compañeirismo, a amizade, a autonomía persoal nun marco distinto ao da ESCOLA. A súa idade tamén axuda, todo é ilusión, gañas de facer, boas intencións. É un reto persoal, algo que ata agora poucos fixeran. É unha novidade. Teño que dicir que creo que hai un antes e un despois á SAÍDA DE 6º para cada un deles. Marga Ramos

Saída a Cantabria No ano 2001, e despois de dezanove anos consecutivos realizando a saída estrela da extinta EXB a Doñana, decidiuse buscar unha alternativa que estivese á altura das circunstancias. O obxectivo fundamental era deseñar un destino máis cercano pero non menos atractivo, cuns contidos pedagóxicos semellantes e se era viable máis enriquecidos. Neses anos acaba de abrir en Cantabria o Parque da Natureza de Cabárceno, un lugar totalmente diferente ao que se tiña concibido nos clásicos zoolóxicos. Con este espazo natural como destino básico comezamos a idear un itinerario, uns contidos, uns lugares e uns tempos. Queriamos pechar unha saí-

En León. 2º da ESO.

da de cinco días, de luns a venres, co máximo aproveitamento, didáctico e lúdico posible. Dunha fin de semana de temporal, co contaquilometros a cero e o reloxo preparado, José Javier e Rafa partiron para facer en dous días o que tiñamos previsto facer con sesenta nenos nunha semana. Anotando lugares, paradas, quilómetros, hoteis e prezos, o esbozo previo quedou asentado para que ao longo dos anos se vaian perfilando, cambiando, afinando ou incorporando todo o que vemos que sexa preciso para mellorar unha actividade que os nenos agardan durante cursos con enorme ilusión. Xa só iso paga a pena o traballo, aínda que moitas veces te prometas non volver. Hoxe, dez anos despois, seguimos experimentando as mesmas sensacións que daquela. Cinco días de natureza, montaña, arte, prehistoria, mar, albergue, bocadillos, neve, vertixe, música, maletas, nervios, animais, lembranzas... Dentro de vinte anos os nenos e nenas do Rosalía, e os profesores, seguirán recordando anécdotas e vivencias. Por suposto as máis agradables e divertidas con cercanía, as menos con máis distanza, nese proceso educativo que nos permite medrar como persoas, a todos. Rafa

SAIDA AO COUREL No cursos 1998-1999 proponse a realización dunha saída pedagóxica cara o interior de Galicia, tendo en conta que a Escola e os seus alumnos son de costa. Prográmanse varios centros de interese: por unha banda a Ribeira Sacra, rio Sil, valorando os seus aspectos paisaxísticos e a súa xeomorfoloxía. En segundo lugar a

Serra do Courel e en concreto a Devesa da Fogueria, valorando neste caso a botánica. En último lugar por orde de viaxe, visítase a paraxe leonesa das Médulas, facendo fincapé tanto no histórico como nos valores etnográficos. Tres días moi intensos cheos de actividade. Durante sete cursos os alumnos de 6º de Primaria cumpriron co obxectivo de estar en clase fóra da Escola, mesmo servindo para que eles mesmos se convertiran en guias para as súas familias e amigos. Paco Fernández

Saída a Port Aventura No ano 2004 tiven a oportunidade de empezar a traballar nunha escola diferente a outras nas que estivera, cun funcionamiento que, polo menos a min, chamoume poderosamente a atención e cunha pedagoxía case oposta a outros centros polos que pasara. Sentinme afortunada polo feito de que se me dese esa oportunidade acorde co que eu pensaba que debía ser a ensinanza. A primeira constatación de que aquilo era outro mundo alonxado daquel no que comecei tívena con algo tan básico (non para min daquela) como o saber diferenciar entre unha excursión e unha saída, foi unha das primeiras cousas que aprendín; para min eran sinónimos, pero qué equivocada estaba, unha excursión significa lecer, disfrute sen consecuencias e como máximo coñecer unha cidade ou un pobo máis ou menos lonxano e na “Escola Rosalía de Castro”, non había excursións había saídas e no bacharelato, que era onde eu estaba , a estrela era e é a saída a Port Aventura (Salou), con todo o que significaba antes e despois, o “antes” no que se debe facer para poñela en marcha, o que implica para profesores e alumnos e o “despois” no quedarse non só en coñecer un sitio senón que aprendes o que é ir en grupo, o fundamental de saber relacionarte con persoas da mesma idade, respectar horarios de saída e entrada, facerse cargo de alguén se o necesita , disfrutar xuntos, camiñar xuntos, bailar xuntos, tirarnos xuntos no “Dragon Khan”, compartir xuntos, aprender os uns dos outros e empaparnos os uns dos outros, nada máis e nada menos. ¡Que intensa é unha saída e cánto se aprende dela! e a pesar do agotador que supón, ¡que sorte poder seguir aprendendo duns alumnos, duns compañeiros, en definitiva da vida mesma!. Elisa González

Ruta Rosaliana

No tren (3º EP)

Todos estamos de acordo que para aprender a camiñar por esta vida, a mellor forma para aprender é camiñando e resolvendo os atrancos que atopamos día a día. Por iso podemos dicir que esta frase resume dalgunha maneira o noso interese e o noso obxectivo de facer varias saídas durante o curso escolar. Sabemos que os nosos alumnos son curiosos e cantos máis conceptos poidan aprender polo sentido da vista e do tacto máis motivados van estar para podelos asimilar. Por iso tratamos de sacar aos alumnos fóra da aula para que poidan ver, experimentar en directo, aprendizaxes que na escola aprenden dunha forma teórica e non tan atractiva e polo tanto non desperta tanto o seu interese por aprender. Outro obxectivo para nós moi importante das saídas é socialización dos alumnos no grupo, como se comportan na escola e fóra dela, como se relacionan, en resume como se adaptan ás circunstancias cando están lonxe da súa casa. Por iso na saída á Santiago de Compostela de máís longa duración, podemos estudar moitos máis aspectos da personalidade de cada alumno tanto a nivel individual como de grupo. Estamos convencidos que todas as saídas feitas durante estes anos cumpriron cos obxectivos propostos tanto a nivel cultural como de relación e convivencia entre alumnos e mestres, pensamos que son un complemento importantísimo para que cando os nosos nenos marchen polos camiños da vida leven con eles unha aprendizaxe completa tanto en forma teórica como prática, e seguro que anos máis tarde o que máis van lembrar serán as saídas pedagóxicas da Escola Rosalía de Castro. Xavi Ferreiro

Aula de Plástica Elvira Martínez, mestra Aula de Educación Plástica (1972-2005)

Os nenos, ao realizar os seus deseños e debuxos non se preocupan por representar “ben” as cousas, son máis simbolistas que naturalistas e non están interesados en levar a cabo unha similitude exacta, dentro desta necesidade non teñen cabida as situacións nas que o adulto (pai ou mestre) proporcione modelos que o neno deba imitar, se o fixera interfiriría gravemente a capacidade de crear símbolos propios que representen a imaxe mental que como individuo posúe dos obxectos e do mundo que o rodea. Se o adulto é incapaz de respectar a visión sincrética do neno e lle presenta os símbolos produto da súa propia visión, obriga a reali-

zar unha transferencia das súas necesidades ás súas posibilidades, co cal se freará o desenvolvemento do seu pensamento, inhibindo a súa capacidade de simbolizar e atlerando a posibilidade de transformar ese símbolo en signo. Cando o debuxo se concibe no neno como un “enredo” realízase unha visión moi superficial do tema . No neno o acto de debuxar é sempre indicio do proceso de acomodación ao mundo exterior con respecto aos seus esquemas, e dos seus esquemas con respecto ao mundo exterior. Estes son algúns dos motivos polo que rexeitamos a idea dos libros de colorear, dos xoguetes estereotipados, dos modelos etc.

Páxina anterior: traballos feitos en cerámica por alumnos da ESO. Arriba: foto de alumnos de 4º da ESO pintando o muro de Infantil, 2010-2011. Abaixo: Composición cerámica feita por alumnos de 4º da ESO, 2010 e Collage.

Letras Galegas

A LINGUA GALEGA O ledo bruar do océano agachado nunha buguina, o murmurio do arume nas fragas feiticeiras, o son do ar que aloumiña as mazarocas do millo, o eterno repinicar do orballo cal perfecto arrolo… Esta é a nosa lingua, palabras de mel que adozan os nosos sentidos, as únicas que posúen a chave do noso maxín e liberan da súa gaiola os soños e esperanzas. A maxia do Galego asolaga os nosos corazóns, derriba as nosas defensas e traspasa as fronteiras do tempo para darlle a man ás raíces máis enxebres da nosa cultura, vencello que nos une a todos como fillos do mesmo pobo, Galicia. María Silveira Loureiro 1º Bacharelato

Dende que se fundou a Escola, xa a súa fundadora intententou introducir o galego nas aulas; e por iso podémonos considerar pioneiros na celebración do día das letras galegas, pois xa en 1963 celebrouse por primeira vez esta festividade. Isto nesa época histórica era algo case prohibido polo las autoridades, o que demostrou un valor e unha aposta firme en defensa da nosa literatura e dos nosos autores Galegos. Dende esa época todos os anos se veu celebrando a festividade do Día das letras Galegas, con diferentes actos, traballos, e exposicións de distintos materias elaborados polos alumnos, con referencia principalmente ao personaxe a quen se lle dedicaba ese día. Tamén se exponen traballos relacionados coas outras materias de estudo; así os alumnos de Educación Infantil, celebran o día do libro, onde os alumnos e alumnas coa participación dos pais escollen un libro e realizan con distintos materiais algunha escena ou personaxes sobre o contido do libro. Agora dende fai anos esta festividades faise coincidir coa festa da Escola no mes de maio, onde se organizan actividades como bailes, xogos, colocación de postos para a venda de distintos produtos alimenticios, tómbolas; e en todas estas actividades os pais poden estar presentes e participar na festa.

Mostra do Libro, Letras Galegas.

Máis recentemente tamén se comezou a celebrar o “Samaín” no mes de novembro, onde se fan diversos traballos cos alumnos/as relacionados con esta festa, que estaba bastante arraiga na nosa cultura, sobre todo nos pobos e aldeas de Galicia; pois o cultos aos difuntos , os medos ás meigas e bruxos sempre estiveron presente na vida dos galegos e tamén na literatura. Neste día os alumnos e alumnas fan coas cabazas distintos traballos ben en papel ou coa cabaza orixinal. As nosas aulas son coñecidas polo nome dalgún personaxe ao que se lle adica. De esta forma os nosos alumnos ao longo da súa traxectoria escolar coñecen a biografía dos distintos persoeiros ilustres que presiden as aulas polas que van pasando. Labradores (Educación infantil) Concepción Arenal (Educación infantil) Castelao (Educación infantil) Padre Feixoo (Educación primaria) Cruz Gallástegui (Educación primaria) Padre Sarmiento (Educación primaria) Irmandiños (Educación primaria) Ramón Mª Aller (Educación primaria) Martín Codax ( E.S.O.) Antonio Palacios ( E.S.O.) C.E. Ferreiro (E.S.O.) Otero Pedrayo (E.S.O.) Valle Inclán (Bacharelato) Anxel Casal (Bacharelato) J. Rof Codina (Bacharelato) etc.

Cantarei hei, Galicia, teus dulces cantares, que asĂ mo pediron na beira do mare. Cantarei hei, Galicia, na lengua gallega, consolo dos males, alivio das penas. Cantares Gallegos RosalĂa de Castro

Alumnos de onte, alumnos de hoxe

Cincuenta mares, cincuenta otoños, cincuenta versos… Cincuenta estrellas iluminando corazones Un sueño, un anhelo, una ilusión insospechada que llegaba, tan callandito, en los momentos insólitos del día y de la noche… A veces, para hacer cierto un deseo profundo, de esos que brotan de los recodos más remotos que nos habitan, hay que atreverse a levantar su vuelo y gritarlos en voz alta. Pintando lentamente los tiempos que ya fueron es posible volver atrás un instante, suspiro efímero, y reencontrar la semilla en la que, hace ya cincuenta años, una mujer vertió el espíritu libre de un lugar que soñaba cercano, utópico, concreto… un espacio que fuera de clases y recreo; escuela de mente, pero también de corazón. Encontrar un local donde subir al ático murales, ceras de colores y aquel horno grande que daba vida a figuras increíbles y montar después, debajo, todo lo demás, no era tan difícil. Lo que entrañaba más incertidumbre era, como en la vida, encontrar personas que encendieran de sentimiento y pasión aquella escuela que comenzaba nueva, amasando los días que quedaban por inventar aún, en cada curso y cada alumno. Lentamente, con tiempo, esfuerzo y coraje, comenzó a hacerse real la ilusión de una enseñanza sin censuras y la voluntad de igualdad en cada rostro, anhelos sociales que no dejaban de cantarse en aquella época de intenso cambio político.

Así, día a día, la escuela iba caminando, cumpliendo años en inglés, en salidas, en valores de tolerancia y libertad hasta donde era posible extenderlos, y más allá, y también, a pesar de las sombras de la época, en gallego, vistiéndose de rojo tiempo después, cuando llegó a la cuesta grande del maíz, las ovejas y la casita de piedra inagotable. En un mundo en el que la pobreza y las desigualdades hacen de unos pocos los poseedores y de la mayoría los explotados, porque lo más importante es el progreso de uno mismo, donde los grandes mercados convierten parajes recónditos en vertederos de residuos y miseria, se puede encontrar, sin embargo, en las paredes de la escuela, un lugar donde alzar las denuncias que nadie quiere escuchar, aquellas que pueden cambiar el mundo. En ella, alumnos, profesores y todos los que trabajan desde las tempranas horas de mañana, están juntos. Unidos más allá de pasillos y tejados, compartiendo aula, pero también vivencias y momentos. Sentarse en la sala de profes en un recreo después de una clase sorprendente, agotadora… quién se acuerda, y hablar cercanos, amparados entre tazas y bocatas de la cafetería con nombre y cara, siempre cotidianos. Entonces, los compañeros se convertían en hermanos de mañana, y los mayores dejaban de ser sólo maestros de cuaderno, para ser también abrazo cálido dispuesto a escucharnos, transmitiendo enseñanzas profundas que no se encontraban en los libros. En el zoo, en el molino, buceando el belén de barro, corriendo a bailar el día de las letras galegas, midiendo nuestro metro y medio corto en la pared, clandestinos en la casita roja de parvulario… En cada vínculo profundo que florecía entre personas y lugares, en las largas horas juntos, mano a mano, cuando muchos recuerdos de la infancia estaban en presente, era posible sentir un latido interno y viejo rondando el espacio; lienzo de cultura y sentimiento extendido más allá de los muros y las ventanas de la escuela, vivo aún en corazones próximos y lejanos que alguna vez los habitaron… Sueño cierto que cumple cincuenta años este curso desde que echó a volar, intenso y nuevo, del corazón de Antía Cal. Irene Romo

1987-1988

1988-1989

1989-1990

1990-1991

1991-1992

1992-1993

1993-1994

A “ESCOLA ROSALÍA CASTRO” POR SU CINCUENTA ANIVERSARIO En este lugar de la memoria (claridad y bruma), distingo tu nombre, Rosalía, y también el palacio derruido de la infancia, el laberinto solo y múltiple y siempre cambiante de la adolescencia. Veo columnas, pasillos, aulas, veo patios, veo columpios inmóviles. Todo vacío, como recién creado, no tocado aún por las manos gruesas y suaves del tiempo. Duele a los ojos tanta nitidez: el parto de la visión. Pero comienza a poblarse el aire, que se despereza largamente sobre el patio. Comienza a poblarse el aire de sonidos, un alegre y disparatado ejército de fantasmas. Se oyen voces, gritos, risas, algún llanto intenso y breve. ¡Pita pita pita! ¡Yo llegué antes! ¡Eres un tramposo! ¡Me pido poli! ¡Me pido caco! ¡Pásamela! ¡Eh, pásamela, pásamela, que estoy solo Bocas al principio, únicamente bocas, una multitud de bocas vociferantes, y luego ya las cabezas, y los brazos, y las piernas, y los mandilones azules con los nombres bordados en el pecho, y el movimiento tierno y violento de los primeros años, y el rostro ya perpetuo de la primera niña por la que sentí una inclinación inesperada. Y en medio, como en un vano intento de dirigir el tráfico, los profesores, desesperados y joviales, porque otra no les queda que ser jóvenes, porque a quién se le ocurre, a su edad, meterse en estas chiquilladas. Miran al cielo, aguardan un nimbo de santidad que les caiga en la cabeza (aguantar a estos diablos bien lo merece),

pero del cielo sólo caen balones. Entonces, una mano adulta toca la nefasta campana. Algún niño hay, valiente como Ulises, que se ata al mástil del columpio, heroicamente, y resiste mientras puede. Al final y sin remedio, todos en las aulas. El juego continúa de otra forma más seria. ¡Ay, más tarde, la sufrida adolescencia! ¡La sufrida y exagerada y más pueril que la infancia, más ridícula sin duda, adolescencia! Yo la llevé en silencio. Fui sensato y aburrido, señores. Batallas de hormonas en las aulas, a vueltas con Platón, con Garcilaso, las sacrosantas ecuaciones en fragilísimo equilibrio, y un poema de amor, un silencio inoportuno, una riña de amigos, mil desastres transitorios. Y los profesores, de nuevo, miran al cielo (o al techo de las aulas), rezan a Dios o al Che o a Santo Tomás de Aquino, y esperan también que les caiga un nimbo celestial, al menos una llave que abra las cabezas de tanto adolescente. Y no caen balones, como antes; esta vez caen problemas. Así, generación tras generación, camada tras camada (cincuenta años ya), este dulce palacio de la infancia, este familiar laberinto de aulas y pasillos, esta llama roja con nombre de poeta, este colegio (en fin, llamemos a las cosas por su nombre) ha sido (y ahí va la palabra, ahí va lo importante de tanto verso inútil) hogar. Larga vida.

David Pérez Álvarez, ex - alumno 2011

1994-1995

1995-1996

1996-1997

I started in this school when I was four. I have nice memories of Kindergarten, Primary… I will never forget a question that all the pupils from Kindergarten of Rosalía de Castro have asked: “Can I go to the toilet, please?” One thing that was very amusing for me was the weather charts. In the English class we have sung a lot of songs that I will never forget like the Halloween song. We have done lots of things in our classes, even eating a chocolate calendar before Christmas. We learnt a lot with Eli and Lorna. When we started Primary, we were very scared because that was when we felt like big kids, but the English songs, the book “The Witch and the Cat”, never left us. With Espe we learnt to read and we started to write compositions. We also did a lot of work about our family, animals, sports… Then Susan came; with her, we did our first class in English for our classmates. We aren’t aware of the importance of these songs or projects until you need to use English in a situation out of school. I’m very proud of being part of these fifty years of school, and it is nice to share all the memories with my little sister that now is doing and learning the same things and the same teachers are giving her the lessons. Vanja Gudelj Baric, 1º Bacharelato

1997-1998

1998-1999

1999-2000

2000-2001

2001-2002

2002-2003

2003-2004

2004-2005

2005-2006

2006-2007

2007-2008

2008-2009

RECORDOS DUNHA ESCOLA. MEMORIA PARA A VIDA. PROMOCIÓN 1975-1989 “Para mi fueron unos años maravillosos!! la pena fue estar solamente 7 años, pero vividos maravillosamente. Una clase alucinante, grandes amigos, Pujales, Sabo, Jorge, Keila, Cristina, Gordejuela… y tantos más!! grandes amores conseguí, historias para escribir un libro de ese colegio que es Rosalia de Castro ¡¡ lo tengo en mi corazón¡¡¡ Daniel González Fernández

“Seguramente teña un record en Vigo por todos os sitios onde estudiei (uns 13 en total), e posiblemente os mellores momentos foron no Rosalía. Aparte de disfrutar moitísimo co baloncesto, o fútbol e as carreiras, sentinme moi a gusto os dous anos que estudiei no Rosalía, era un pouco un bala perdida a atopei apoio por parte do profesorado e compañeiros para estudar e sacar adiante os cursos. 24 anos despóis de coñecervos sigo mantendo contacto dun xeito ou outro con moitos de vos.” Marcos Moriarty

“No meu caso só foron dous anos pero o suficiente para encontrar os amigos que seguen formando parte da miña vida despois de tantos anos, por iso sempre estarei agradecida ao Colexio Rosalia Castro.” Ana Paula García

Entré en el Rosalía con 5 años y estuve hasta los 17. Tengo miles de cosas y vivencias que contar, he convivido con muchos compañeros-as y la verdad he tenido la fortuna de conocer gente maravillosa que muchos de ellos-as se han convertido con el paso de los años en amigos míos. Pero si en algo tengo que definir al colegio y todo su grupo y entorno es como un colegio moderno, liberal y sobre todo familiar con un muy buen trato entre profesores y alumnos y sobre todo mucha amistad. Y si hay algo que me deja marcado y con lo que he disfrutado mucho y a la vez he conseguido tener muchos amigos, ha sido la práctica de fútbol-sala (futbito como se decía antes) gracias a pertenecer a la agrupación deportiva Rosalia Castro y si hay alguien al que agradecer todos estos años de convivencia y práctica de este deporte es al ex-alumno Luis Taboada (Tabu) nuestro entrenador, amigo, padre y compañero que ha dedicado mucho tiempo de su vida a la organización y dedicación a esta agrupación de futbol-sala. Gracias Tabu!!!! Enrique Curbera

100

He crecido en casas de familias numerosas, una llena de hermanas y otra llena de compañeros y profesores. Cuando he vuelto como madre mi sensación fue que nunca me había ido.

Amor, cariño, recordos, amizade, todo iso e máis foron as nosas vivencias no colexio. Lembranzas que se manterán sempre porque forman parte da nosa vida, do pasado, presente e futuro.

Cayetana Estévez

Vanessa Gulías

El Rosalía Castro me dejó la huella de la amistad, de la alegría y del cariño, porque precisamente eso es lo que siento cuando me encuentro con un/a antiguo/a compañero/a. EL ROSALÍA CASTRO DEJA HUELLA.

Na miña escola conviven os Irmandiños, os Esposos Curie, Alexandre Bóveda, María Montesori, etc...

David Fernández (Sinsi)

Yo diría que el Rosalía nos enseñó muchísimas cosas pero sobre todo a tener una mente abierta y sin prejuicios (excursiones, trabajos, debates sobre temas de actualidad, inglés desde pequeños, clases mixtas, etc.)

Marcos Álvarez

Creo que para moitos de nós, o que verdadeiramente nos marcou para sempre do Colexio foi a Agrupación Deportiva fundada por D. Luis Taboada. Aquel incipiente grupo de xóvenes que foron os que a fundaron, agruparon entorno a seu, un colectivo cada vez maior de rapaces na práctica dun deporte daquela bastante descoñecido, o Fútbol Sala.

Pensar na Escola Rosalia Castro é pensar nun lugar cheo de cor, luz e liberdade. O lugar no que tantas veces soñei esperta.

José Alfonso Vázquez (Español)

Keila Pousa

Enrique Freire (Dril)

2009-2010

2010-2011

101

102

103

104

105

Rosaliga, antigos alumnos

106

Equipo de baloncesto, no patio

107

108

Antรณn Arias

109

Autor da ilustraciĂłn: JosĂŠ A. Alonso, profesor de Debuxo

110

Edificios

Cando entras por primera vez na Escola sentes un certo grao de desorientación, semella un chisco o labirinto do Minotauro. Corredores paralelos, ducias de portas, diferente niveis, entradas por arriba e por abaixo. E luz, moita luz. De todas partes, hai ventas a moreas. Todas as aulas teñen ventas enormes. Igual de singular que os seus habitantes, asi é o edificio. Singular no sentido de único, senlleiro. Visto dende o aire parece unha nave espacial, un enorme triángulo facendo honor á xeometría. Baltar Tojo deseñou este edificio a mediados dos setenta cun formato radicalmente diferente aos centros educativos convencionais, case podemos denominalo arquitectura experimental. Deseñado buscando a funcionalidade, corredores amplos, luz exterior directa e indirecta ao través dos lucernarios, orientación para o aproveitamento do sol e ao tempo abrigo das chuvias, continuidade interna entre etapas… Pero o mellor do edificio é sen dúbida que se identifica perfectamente co seu interior, nin convencional o continente nin convencional o seu contido.

111

50 aniversario

Escola RosalĂa de Castro

Licenza de apertura da Escola.

112

1961 - 2011

Esquerda: debuxo feito por un alumno en 1985. Abaixo: Bembrive, 1976.

113

114

Profesores A aventura de ensinar

Foi un venres de comezos de setembro ás sete e media da tarde, ía un intenso calor. Nunca antes tivera a oportunidade de manter unha entrevista de traballo e esa tarde ía tomar contacto cun lugar moi diferente a ningún dos que nunca antes coñecera. Entrei nun minúsculo despacho, con vinte e catro anos, un título universitario e máis curiosidade que outra cousa. Alí estaban, Pequeca, Loli Villar e Paz. O certo é que me sentín cómodo dende o primeiro momento, a cercanía e o semblante cos que fun recibido fixeron moi agradable unha situación que normalmente resultaría difícil. Mesmo fixemos o que o manual di que non se pode facer, fumamos. Comecei a semana seguinte, era un martes. Historia e Lingua Galega en BUP, lembro con enorme cariño os nomes de todos e cada un dos meus primeiros alumnos. E ata hoxe. Xa pasaron vinte anos. Cánto levo aprendido no Rosalía dos nenos e dos meus compañeiros. Cánto me teñen ensinado os rapaces cos que teño compartido aulas. Teño visto pasar nestes anos a persoas que teñen adicado as súas vidas á Escola, entregando o mellor de sí aos miles de nenos e nenas que teñen pasado por estes pupitres. Mulleres e homes, que deixaron pegada, auténticos mestres e mestras que foron moito máis alá do que o seu oficio lles pedía. Aquelas persoas que sempre teñen un bico, un consello, un abrazo e unha estrela para os máis cativos e para os non tan cativos.

Xubilación de Carmiña, 1996

115

Os profes vistos polos nenos e nenas.

116

117

Dende a miña chegada case todo me sorprendeu porque case todo é diferente ao que se fai noutros lugares, pero houbo dúas cousas que me engaiolaron. Unha delas foi ver cómo os antigos alumnos voltaban ao Rosalía para saudar e reencontrarse cos seus profesores, para transmitirlles un saúdo sincero. Agora podo dicir que a min tamén me ten pasado, e tamén podo dicir que é inmensamente gratificante. A outra foi, e sígueo sendo, o lecer de comprobar cada mañán os nenos e nenas acoden á súa Escola con alegría, síntena como propia e disfrutan da súa estadía cada día como se fose o primeiro. Comprender a Escola pasa por vivir os marabillosos momentos nos que un aprende dos pequenos detalles, dos cotiáns. Pero tamén dos grandes. Vaian estas liñas en homenaxe aos profesores e profesoras que nestas cinco décadas contribuiron a contruír o Rosalía, a lembranza viva. Vaian estas liñas para sentirme afortunado de formar parte deste gran proxecto. Rafa

1996

118

NO 50 ANIVERSARIO

Cheguei á Escola no ano 1977. A xeometría do edificio recén estreado xa me avisou que non era un colexio corrente. O mobiliario, sen embargo, era usado e tiña as pegadas e o arrecendo de xeneracións de cativos. Desde logo aquilo non acababa de comezar. Na Escola tiven a fortuna de conectar coa mellor tradición pedagóxica, a que viña máis alá da “longa noite de pedra”. Coñecín a profesores e profesoras que diariamente trataban de facer do ensino unha profesión digna, procurando non engadir another brick in the wall. Entendín a diferencia entre o respecto que inspira o traballo ben feito e a autoridade que algúns se empeñan en instaurar con normas. Vivimos perigosamente interpretando a legalidade para que servira as concepcións pedagóxicas e así, anos máis tarde, as reformas viñeron confirmar moitas das realidades que xa respiraba a Escola. Aínda hoxe, cando moi de vagar empeza a implantarse o ensino en inglés, lembro aquel claustro cheo de apelidos británicos e tazas de te que non se lavaban. Foron tempos intensos donde un intento de golpe de estado nos sorprendía en pleno claustro e as apaixonantes discusións que a penas remataban entre copas nocturnas. Porque enfrontamos

retos moi complicados. Á illa de libertade que Tita e a súa familia construíran chegaban ondas dun mar imparable, unha sociedade que se transformaba un dia si e outro tamén. Posiblemente a constitución da asociación de pais como propietarios da Escola foi o cambio máis importante. Tiñamos que inventar as novas relacións entre un claustro, único garante da continuidade pedagóxica, e uns pais e nais que eran ao mesmo tempo donos, clientes e educadores corresponsables. Non había moitos modelos que imitar e ademais chegou o inevitable momento en que Tita, ben cumpridos os anos de traballo, retirouse a disfroitar das mañás soleadas da Punta da Moa. E foi nese momento, entre tensións e dúbidas que me vin convertido en Director. Recoñezo que foi un regalo de Nadal que eu non pedira e volvín ter medo de derramar o xoguete nos primeiros dias. Pero un colectivo é máis poderoso que as persoas e a Escola continuou o seu camiño. Convertímonos nun colexio concertado e mudou a extracción social do alumnado. Os aires empresariais entraron no Patronato e a economía, si a economía, quixo mandar contra a pedagoxía. Apareceron seis ordenadores e abrimos

un comedor. Cambiamos horarios e persoas. Tivemos desencontros entre BUP e EXB. E derrochamos afectos porque, dunha maneira ou de outra, a Escola asolagou as nosas vidas.E pasaron nenos e nenas que hoxe son pais e nais e que teñen palabras de afecto para a Escola. Non o fixemos tan mal despois de todo. Eles seguiron sendo o centro do noso traballo. Mentras escribo estas liñas son moitos os nomes propios que chegan á miña memoria. Profesores, profesoras, pais, nais, administrativos e conserxes, conductores do bus e persoal do comedor, monitores e serenos. Son moitos e non direi que non poño os seus nomes por non esquecer algún. Ao contrario non os poño porque aínda non se romperon os fíos que nos uniron. Estes días o meu alumnado do Máster de Educación Secundaria enche nun bloc vermello o diario das súas primeiras experiencias de aula. Inevitablemente lembro as libretas de tapa dura ateigadas de papeliños grampados donde Tita anotaba incansable a vida da Escola. Non puiden tirar as miñas. Algún deses xoves, seguro, será algún día profesor ou profesora no Rosalía e escribirá catro letras para celebrar os vindeiros aniversarios. Luis Otero, director (1987-1991)

119

Gracias a todos La Escuela cumple cincuenta años y Rafa me pide que escriba algo. Cuántas cosas se pueden decir pero ¡Qué difícil me resulta¡ Trato de hacerlo, le doy vueltas y siempre me sale la misma palabra: GRACIAS. Gracias Tita por haber tenido un sueño y luchar por conseguirlo. Gracias también por haber reunido a un grupo de personas que, como tú, pensaban que la función de la Escuela no es solamente la de transmitir conocimiento. La Escuela es una fábrica de pensamiento, de razonamiento, de creación … pero sobre todo, es respeto, solidaridad,

tolerancia, generosidad y constancia. El ser humano tiene que conseguir los objetivos que se propone con la ayuda de los otros, no a costa de ellos. Gracias a mis compañeros. A los de ahora y sobre todo, que no os parezca mal a los jovencitos, a los de antes. Cuántos buenos y también malos momentos hemos pasado juntos, cuánta ilusión, cuántas horas de trabajo hemos compartido, cuánto me habéis ayudado y cuánto he aprendido a vuestro lado. De nuevo gracias. Gracias a los padres que habéis dejado en nuestras manos lo que más queréis, vuestros hijos, y ha-

Setembro de 2001, comezo una nova etapa como director da Escola Rosalía de Castro. Tiña como obxectivo dar continuidade a este proxecto educativo tan sólido e de tanto prestixio. Pero unha preocupación pesaba máis que outras, ser quen de introducir pequenos cambios, que como xa anunciara no primeiro claustro, levaríanse a cabo mediante

béis confiado en nosotros para, entre todos, ayudarles a crecer como personas en toda la amplitud de la palabra. Gracias también por vuestra colaboración, trabajo, comprensión y ánimo para llevar este proyecto adelante. Y, por último, gracias a nuestros niños, algunos ya casi abuelos, porque sin vosotros nada hubiera sido posible. Los cincuenta años de la Escuela y de ellos los treinta y ocho que he tenido la suerte de vivir, merecen la pena solamente por sentir vuestro sincero cariño. Es la mejor recompensa. Loli Villar (directora entre 1992 e 1995)

acordos con pais, con alumnos e con profesores. Estes tiñan como finalidade, como non podían ser doutro xeito, a mellora na formación dos alumnos.

que ao mesmo tempo a “escola” evolucione e non quede á marxe do que sucede na sociedade, onde os acontecementos son cada vez máis rápidos.

Neste proceso de “cambio” tiñamos que seguir potenciando os valores universais como o respeto, a igualdade de oportunidades, a tolerancia a transparencia, a honestidade etc. e permitir

Sempre pensei que o pasado é moi importante para construir o futuro, pero pensar que calquera tempo pasado é mellor conduce ao inmobilismo.

Manolo Núñez (director entre 2001 e 2005)

120

Familias

Que arriscadas foron as primeiras mamás e papás que apostaron en 1961 por unha nova xeira educativa, esa valentía xa nos di que tipo de familias eran as que creron en Antía Cal. Buscaban cor nun mundo gris, buscaban luz nun mundo certamente escuro. E saiu ben, non por arte de maxia senón pola aposta continuada, familias que trouxeron a todos os seus fillos e fillas ao longo de moitos anos, e que hoxe traen aos seus netos. Tan só cabe sentir fondo orgullo en ver xogar no patio aos nenos dos que un día foron os teus alumnos. Algo haberá de bó no Rosalía para que sigan confiando en nós os seus bens máis preciados. As familias participan da vida diaria da Escola en todas as formas e medidas que desexan, son parte desa trepia indispensable, nenos, profes e papás. Ingredientes indispensables para un doce alimento, educar a un neno e obter o seu cariño agradecido.

Que supón a Escola para min? Transmtir o sentir dos país semella unha responsabilidade moi importante, vouno intentar! Aínda solteira pero xa na docencia escoitei a dicción dun neno. Todo nel era distinto e xa percibín a tan apreciada “liña da Escola”. E é máis: souben que se un día tiña fillos, compartirían o seu tempo de crecemento con ela. A miña única queixa é que se termina o espazo e o tempo. Tédesvos educado nunha institución libre que impresionou a alumnos da propia fundación Giner de los Ríos. Porque esta Escola foi libre na súa esencia. O que non era nada fácil daquela. Estabamos no punto de mira e censurados, pero nunca demos explicacións; tiñamos tan claro o que nos quedaba como tarefa e ónde íamos, que só respostamos con traballo vivo. Entre unha morea de información seleccionuse a propia verdade, o tesouro

121

de saber discernir, de saber pensar, de saber ser un e grupo. Ao final eu creo que este é o tesouro, “cultura en liberdade”. Naquelas reunións de país onde se creaba Escola, un día xa cansos de debate, escoitamos con rotunda nitidez a voz da súa fundadora: “vou poñer aos vosos fillos a pensar –cito- os libros xa está aí, eu voulles ensinar a usalos”.

Aos profesores Grazas a todos e a cada un por ese fillo. Cada pai sabe con claridade meridiana en qué momento e qué profesor o enganchou polos pelos e evitou, que rompera a “crisma”; tamén sabe cando o sacou a flote numérica ou afectivamente. Emociónome ao pensar de cánta ternura fostes capaces, para non xerar un neno agresivo aí fóra; o voso respecto polo neno, ao seu mundo, aos seus problemas. Cando se fala do “tortazo” inquédame a traducción desta

Ilustración de papás e profes

122

Cena 2º Bachillerato 2011 Parece que fue ayer cuando llegasteis por primera vez al colegio de la mano de vuestros padres. Con unos pies pequeñitos comenzabais a recorrer el camino que os conduciría a través de todas las etapas que forman la vida escolar. En todo este viaje habéis hecho amigos, compañeros que caminarían a vuestro lado. Algunos de los que empezaron con vosotros decidieron cambiar de senda y otros fueron incorporándose a ella, para formar todos juntos el grupo que sois hoy. A lo largo de estos años pasasteis momentos fáciles y otros más difíciles, compartisteis aprendizajes, experiencias y juegos, secretos y confidencias, alegrías y tristezas, enfados puntuales, amistades duraderas y hasta algún que otro amorío. En todo ello, la filosofía del colegio fue un factor decisivo. Aprendisteis a trabajar en grupo, a ayudaros y a respetaros. Habéis reído y llorado juntos, habéis consolado a los compañeros que tenían problemas y habéis sabido estar al lado de los amigos a los que las circunstancias de la vida les hacían pasar por momentos más duros. Todos juntos comenzasteis a dar pasitos fuera de casa, con las salidas didácticas que organiza la Escuela, tan importantes en vuestra formación a pesar de los nervios que os ocasionaban los preparativos, pero que es una de las experiencias que os deja un recuerdo imborrable para el resto de vuestra vida. Me estoy acordando de aquella primera salida a dormir en Santiago cuando teníais 9 años, la ruta Rosaliana, en la que pasasteis un miedo terrible porque generación tras generación de alumnos os ibais pasando la leyenda de que en el convento donde dormíais, los cuadros se movían durante la noche y los personajes allí pintados giraban los ojos para seguiros con la mirada, hasta estabais seguros de que había alguien enterrado en la habitación número 13. En todo esto, nosotros, las madres y los padres, también hemos tenido algo que ver y somos artífices de una pequeña parte de la culminación de esta etapa educativa que hoy celebramos. ¡HEMOS HECHO BIEN LOS DEBERES! Cuántas veces les hemos ayudado con aquellos libritos de la colección “Poquito a poco”, los de “Ea, Ea” y “Misi” en los que aprendieron a leer; con qué paciencia escuchábamos aquellas notas desafinadas mientras ensayaban la canción que iban a tocar en el concierto del colegio, esperando que se deshincharan de tanto soplar y dejaran de tocar la flauta, aunque solo fuera durante un rato. Sudamos con el test de Cuper; hicimos trabajos manuales, acordaros de aquellas maravillosas obra de arte que acompañando un cuento, presentábamos en la exposición del colegio. Repasamos con vosotros las capitales del mundo, esto hasta nos vino bien, porque desde que nosotros estudiamos cambiaron la geografía y así pudimos aprovechar para aprender los nuevos países y a situarlos en el mapa. Y…¿cuantas reglas nemotécnicas hemos inventado estos dos últimos años para tratar que ningún autor ni sus obras de todas las épocas literarias se os quedara atrás? Os han apoyado en las iniciativas que planteabais y han colaborado en todas las actividades que organizasteis, aún os estoy viendo mientras los ayudabais a vender y a tener decentes los puestos el día de la Fiesta del Colegio. Porque profesor es el que enseña y maestro el que sabe enseñar. Todos ellos saben que la educación es algo más que llenar sacos de conocimientos y han estado a vuestro lado ayudándoos a crecer, a formaros como personas, las personas que sois hoy preparadas y dispuestas a seguir caminando por la autopista de la vida. Para nosotros, los padres y los profesores, han pasado casi quince años desde aquel primer día. Para vosotros toda la vida porque vuestros primeros recuerdos comienzan en esa época. Hoy, aquellos pequeños e indecisos pies que entraron por primera vez en las aulas del colegio, han crecido y salen de ellas más grandes, pisando fuerte, preparados para seguir adelante dejando siempre a su paso la huella de haber sido alumnos de La Escuela Rosalía de Castro. ¡ENHORABUENA Y MUCHAS GRACIAS A TODOS!. Mª Teresa Fernández Herrero

123

palabra, asústame a traizón que podemos facerlle, a intolerancia, a esixencia sen razonamentos, a retranca, o silencio polo silencio; iso so é unha labazada, pero nunca a empregastes. Mantiñamos unha complexas relación, ta atopar a verdade o eno sempre gañaba; máis respecto ao neno, de parte de profesores e de país. Os pais que creron e escolleron esta Escola optaron a forza de non estar marcada por ningunha tendencia, por unha escola libre. E felicitoos dende aquí. Pequeca Curiel, nai e avoa de alumnos da Escola.

Confieso que fue una máxima de Antía Cal lo que me sedujo a depositar mi confianza en la Escuela … Aquello de “no queremos niños sabios, queremos niños felices” conformaba un ideario atractivo… porque la inteligencia, si no sirve para sacarle el mayor rendimiento a la felicidad transmitida, no da buen producto, se torna fracasada. En ella, en la Escuela, pasasteis los años más importantes de vuestra vida o, al menos, aquellos que os definen como personas, como adultos, como seres que decidiréis lo que vais a hacer. Habéis adquirido conocimientos, os habéis informado lo suficiente (espero) para asumir la elección que desarrollará vuestro futuro, pero sobre todo, os habéis formado y a partir de aquí cogeréis destino. Os conozco prácticamente a todos, os tengo en esa especie de almacén de sentimientos llamada alma. Os veo como seres con inquietudes distintas a vuestros antecesores, porque el mundo evoluciona y el pensamiento se transforma, pero en esencia la lucha siempre es la misma… me atrevo a leer vuestra cartilla de notas. Sois solidarios.. “siempre” destacáis en la preocupación por los otros. “Progresáis adecuadamente” en participación frente a las injusticias. Respetáis los derechos de los demás, sois correctos en el trato y quizá necesitáis mejorar en la afición a la lectura. Llevo todas unas “bodas de plata” en la Escuela. Hace 25 años comprometí a todos los compañeros de Rosalía con mi vida familiar. Todo un compromiso de alegrías, desventuras, ayudas e implicaciones. Tengo una deuda infinita con el Colegio, con los la vieja escuela, con todos los que nos habéis dado calor, cuando ráfagas de viento helado se colaban por nuestras rendijas. Sé de antemano que voy a quedarme corta, pero no quiero y no debo cerrar mi capítulo con el “Rosa” sin recordaros a todos. Os quiero eternamente. Manena Rey, madre de los hermanos (cinco) González Rey, mayo de 2006

124

Hace 50 años, en el bajo de una vivienda situada en la calle Pizarro de Vigo, empezó su andadura el Rosalía Castro. Era una escuela familiar, con 38 alumnos, cuyas familias confiaron y apostaron por un proyecto educativo, que ponía en marcha, una innovadora y genial maestra llamada Antía Cal. Antía Cal, inició esta experiencia, con varias premisas básicas: coparticipación de padres, educadores y alumnos en la tarea educativa, niños y niñas juntos en el aula, trabajo en equipo para conseguir metas comunes, estudio del inglés y del español, y con especial atención al gallego, en fin todo un lujo para los años sesenta. Tengo compañeros de carrera, que han tenido la suerte de ser alumnos en esa época, y que la recuerdan como la mejor de su vida escolar; el cariño de Tita y los cuentos que les contaba, la enseñanza en inglés de Dorothy, los juegos, las canciones. Escucharles hablar así de su antigua escuela, motivó que no dudara en ningún momento, el día que tuviese un hijo iría al Rosalía... El éxito del proyecto educativo, no hizo más que crecer, lo que motivó que ante el aumento del numero de alumnos, el Colegio se quedara pequeño, y gracias al esfuerzo económico de muchos padres y también de profesores, la Escuela se trasladó a la parroquia de Bembrive el lugar en que está hoy día, un fantástico espacio, lleno de luz a las afueras de la ciudad, en el que poder dar cabida a los casi ochocientos alumnos que hay en la actualidad. Hoy la Escuela sigue moviéndose y adaptándose a las nuevas tecnologías, y además, estando atenta al cambio generacional que por el lógico paso del tiempo, ha de producirse, en el momento de la jubilación de nuestros profesores; para ello tenemos establecidos planes de relevo consistentes en que los que se incorporan, han de compartir tiempo en el aula con los que dejarán la docencia, con el fin de que aprendan de su experiencia y no se pierda la filosofía del centro, su huella estará siempre presente en la Escuela, y en la memoria de quienes son y han sido sus alumnos. Esta Escuela es distinta de las demás en muchos aspectos, es alegre, viva, participativa, solidaria, los niños crecen y se educan en ella, en libertad y respeto hacia los demás; la relación que tienen con sus profesores, es de extraordinario cariño y camaradería, lo que les hace mucho más llevadero el estudio y aprendizaje. Por ello quiero dar las gracias a todos ellos por su dedicación y cariño, y tener la seguridad de que nuestros hijos, os recordarán con admiración, por ser una parte fundamental de su desarrollo como personas. Estar en la Junta Directiva, me ha permitido el poder asistir en varias ocasiones, a la Cena de Bachillerato, la noche en que se despiden de la Escuela, los chicos que han terminado su ciclo en ella y es, en este acto, cuando de verdad se ve lo que es este colegio, cariño y amistad a raudales y un grupo humano, formado por padres, alumnos, profesores y personal del centro, que hace que te sientas orgulloso de pertenecer a la gran familia del Rosalía. En fin, que aunque a veces, hay problemas como en todas partes, la elección que tomé hace 9 años ha resultado ser todo un acierto y ver a mi hijo de 11 años, ir cada día a la Escuela con una sonrisa y siempre con ganas de llegar cuanto antes a su clase, no hace más que confirmármelo. MUCHAS GRACIAS TITA Mª José Alcalde Presidenta Junta Directiva, Junio 2011

125

126

Publicacións

Se hai algo que no Rosalía se estimule dende o primeiro día, é a creatividade nos nenos e nenas. Cada un deles encerra un mundo cheo de posibilidades, tan só hai que axudarlles a sacar o que levan dentro. Guialos para que atopen a mellor maneira de transmitir as súas inquedanzas. Ao longo de todos estes cursos foron moitas as publicacións que saíron das nosas aulas, nelas búscase recoller e canalizar todo o que os nosos alumnos teñen que dicirnos. Dende as máis sinxelas ás máis sofisticadas, da fotocopia ao deseño asistido por ordenador, dos dacs e as ceras ao collage. Do lápis ao rottring. Dende os tres anos aos dezaoito. Do papel ao dixital. Artistas en potencia, e en acto.

127

128

129

Festas no RosalĂa Entroido

Nadal

Festa das Letras Galegas

130

DĂa da Paz

Magosto, Halloween

131

Cando xorde a idea de levar ao papel un percorrido pola historia da Escola hai case unha obsesión contínua e difícil de afrontar, non deixar nin nada nin a ninguén fóra destas páxinas que acabades de ver. Tarefa imposible. Despois de buscar, escanear, pedir, escribir e corrixir unha e mil veces, sempre incluiríamos algo máis. Cómo abranguer en tan pouco espazo tantos momentos, tantos sentimentos, tantas sensacións e tantas aprendizaxes? Todos e cada un dos nenos e nenas, cativos e maiores que pasaron por aquí son dun ou doutro xeito protagonistas directos, son actores dunha longa representación. Milleiros de vidas cun nexo común. Centos de apelidos familiares que se repiten, nomes, anécdotas, fotografías, traballos, lembranzas que provocan un sorriso cando vemos unha imaxe do pasado. As saídas, as clases, as festas, as cancións, as bágoas, os sorrisos, os compañeiros... Repetiremos unha e mil veces eses recordos marabillosos que nos evocan as idades máis felices. Esvaemos os malos momentos e salientamos os mellores, os alegres. Os profesores e profesoras que compartiron, en moitas ocasións, décadas e foron vendo medrar a tantos e tantos rapaces hoxe senten fondo orgullo de reatoparse con eles, xa homes e mulleres que en certo modo forman parte das nosas vidas. Cando pechemos este libro, cheo de palabras e imaxes que soportan vida colectiva e vida persoal, de seguro sentiremos que o Rosalía vive en todos e cada un dos que formades e formamos, construímos e construídes esta Escola, con maiúsculas.