ALLE DAGEN DUURZAAM OP WEG NAAR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE Eric Schoones
8
Zonline | zonnesystemen
124
The Terrace | De wereld veranderen
127
HVC | van vuilverbranding naar grondstoffenmanagement
128
Conscious Hotel | duurzaam toerisme
138
Vitens & Triferto | van afvalstroom naar bodemverbeteraar
143
Mondial Aad de Wit Verhuizingen | elektrisch verhuizen
150
Tonzon | isolatie aan de basis
154
Baril Coatings | duurzame verf
163
DutchSpirit | circulair maatpak
168
MVO Nederland | Alleen nog mainstreamen
171
WTH, Schoenmakers Innovaties | KO elektroskooter
172
Interface | Wat komen gaat
175
Van Maren Systems | pallets van gerecycled plastic
177
Biogolf | milieuvriendelijke golfbal
182
Stichting Technotrend | Geen afvalstoffenheffing meer
185
beebox | groenten en fruit zonder omweg
186
Steelcase | circulaire kantoorinrichting
191
De Vegetarische Slager | een alternatief voor de vleeseter
199
Stichting Milieubende | Schonere wereld? Een kind kan de was doen
203
Rooftop Energy BV | kleinzakelijk zongebruik
204
Protix Biosystems BV | duurzame eiwitten in alternatief ‘vismeel’
209
Pharmafilter, Reinier de Graaf Groep, EGM Architecten | duurzaam ziekenhuis
216
Van dromen en daden
227
Colofon
228
9
Dit is (g)een droomboek Marjan Minnesma, directeur Urgenda
Dromen, visies. Je kunt niet zonder. Hoe wil-
wilden roeien, maar die nu merken dat ze
len we over pakweg veertig jaar wonen? Waar
als optelsom zelf een nieuwe stroom begin-
halen we onze energie vandaan? Wat eten we
nen te vormen. Zoals ook dit doenersboek
en hoe verplaatsen we ons? En hoe ziet onze
initiatieven bundelt tot een groter verhaal
economie eruit? Bij Urgenda hebben we een
dat je misschien wel doet durven dromen.
nieuwe schone, circulaire economie als agen-
In deze metafoor vormen de huidige crises die
da. Daarvoor zal business as usual op de schop
de weeffouten in ons systeem zo genadeloos
moeten. De volledig duurzame samenleving is
blootleggen, het spreekwoordelijke gesprei-
voor ons het wenkend perspectief om nu di-
de bedje. Nooit was duidelijker dat we er niet
verse acties uit te rollen, maar ook voor die
komen met meer van hetzelfde, met pappen
duizenden mensen om ons heen die nu al ac-
en nathouden. En dat is maar goed ook want
tief zijn op terreinen als elektrisch vervoer,
vooral de komende tien jaar zullen we tem-
voedsel, kleding, natuur en biodiversiteit,
po moeten maken om de problemen die op
energieleverende bouw of duurzame energie.
ons afkomen nog met enig effect te kunnen aanpakken.
ners en hun initiatieven: de mensen die
Lees in dit boek in welk gedreven, moedig,
droomgedreven een ‘daad’ wilden stellen. Of
optimistisch, vindingrijk, en doortastend
die gewoon ‘dan ten minste ergens wilden
gezelschap je je bevindt als je voor ‘groen’
beginnen’ en gaandeweg door hun eigen
kiest. En leg het zo af en toe onder je kussen,
succes zijn gegrepen. De ‘aan-mij-zal-het-
om te dromen. Want van dromen komen ook
niet-liggen’-mensen die tegen de stroom in
vaak daden!
Marjan Minnesma
Dit boek portretteert een groot aantal doe-
18
Turntoo | van bezit naar gebruik
GRONDSTOFFENDEPOT Het Gemeentehuis in Brummen is het eerste vastgoed ter wereld dat als grondstoffendepot is gerealiseerd. De gemeente wilde een semipermanente huisvesting voor twintig jaar. Er is gekozen voor natuurlijke en herbruikbare bouwmaterialen. Draagconstructie, gevel en vloeren zijn gemaakt van hout en worden zoveel mogelijk prefab geproduceerd. Het gebruik van beton is geminimaliseerd. Ook door het ontwerp kan het gebouw aan het einde van de gebruiksduur weer uit elkaar gehaald worden. De materialen gaan vervolgens terug naar de producenten voor hergebruik. Naast het begeleiden van het ontwerp en begeleiding van producenten ontwikkelde Turntoo een grondstoffenpaspoort voor het gebouw, het eerste grondstoffenpaspoort voor de gebouwde omgeving. Thomas Rau: ‘De houtleverancier zei me dat als ik in de houten constructie de balken drie centimeter hoger zou maken hij daarvoor nu al een bestemming zou hebben voor over twintig jaar. Een mooi voorbeeld van hoe je bij het ontwerp al rekening houdt met de restwaarde van de grondstoffen.’
19
Nudge | De hype voorbij
De hype voorbij Jan van Betten, founder Nudge
Duurzaamheid is wat we doen. Ons product is
consument in meerderheid straks de voorkeur
een duurzame samenleving. We ondersteunen
geeft aan producten die op circulaire basis ge-
projecten die in de samenleving ontstaan. Een
fabriceerd zijn. Labels waarmee zaken zichtbaar
prachtig voorbeeld is Xofa, een startend bedrijfje
en meetbaar worden zullen daarbij helpen. Ook
dat leren tassen maakt uit banken die op straat
zullen circulair geproduceerde producten goed-
worden gezet. Ik ben daar heel enthousiast over
koper worden.
en we proberen te helpen met ons netwerk.
Als je je oude telefoon kunt inleveren in de
Momenteel is de circulaire economie absoluut
wetenschap dat met de materialen weer een
een hype, en al kan het heel goed zijn dat we er
nieuw model gemaakt wordt dan verwacht ik
over een tijdje weer een ander etiket op plakken,
daar veel van. Iedereen heeft een ingebakken
dit gedachtegoed krijgt wel steeds meer wortels
hekel aan verspilling. Als een kraan druppelt,
in de samenleving. Met Nudge doen we er alles
draai je die toch ook dicht.
aan om te zorgen dat we deze fase doorkomen.
Nudge, het platform dat consumenten, bedrijven
Ik denk dat over twintig jaar circulaire econo-
en overheden verbindt om duurzaamheid in de
mie een studierichting zal zijn op universitei-
samenleving te versnellen en te versterken.
ten. Fabrikanten zullen meer en meer in nieuwe businessmodellen gaan denken vanuit hergebruik. De grote bedrijven zullen steeds meer
www.nudge.nl
diensten gaan aanbieden in plaats van producten. Er wordt nu geĂŤxperimenteerd en ik vind het prachtig.
dingen bezig, maar het zou best kunnen dat de
Jan van Betten
De gemiddelde consument is nu nog met andere
30
Interface Inc. | circulair tapijt
Transparante ambitie Interface Inc. | circulair tapijt
Interface is wereldmarktleider met innovatief ontworpen en
Zero lanceerde, de ambitie om in 2020 de negatieve impact van zijn
geproduceerde tapijttegels. Oprichter Ray Anderson werd een
bedrijf op de aarde te reduceren tot nul. Interface is al jaren een
icoon van toekomstbestendig zakendoen toen hij in 1994 Mission
van de duurzaamste ondernemingen wereldwijd.
Ton van Keken
31
Interface Inc. | circulair tapijt
Ethiek en economie Willem Lageweg, directeur MVO Nederland
Interface is voor iedere ingewijde een van de absolute koplopers en inspiratiebronnen op het gebied van duurzaamheid. Onder de inspirerende leiding van wijlen Ray Anderson koos Interface voor een unieke combinatie van ethiek en economie. Anderson vond dat bedrijven het zowel moreel als zakelijk verplicht zijn om radicaal voor duurzaamheid te kiezen. Maar duurzaamheid is meer dan inspirerend leiderschap. Bij Interface is iedereen zich daarvan bewust. Ik sprak een van hun technische medewerkers in de fabriek en ook voor hem was materialen- en energiereductie een vanzelfsprekend speerpunt in zijn werk. Duurzaamheid vraagt van ons allen het uiterste.
Willem Lageweg
42
43
COOL CARPET®
zorgt al voor een drastische verminde-
gaat het binnenlandse containervervoer
vergelijkbaarheid over de samenstelling
minder afval en minder CO2
ring van de milieubelasting, 99,7 procent
nu per schip in plaats van over land: 39
van een product en de milieubelasting ge-
van de producten die in Europa worden
procent minder CO2-uitstoot. Interface
durende de gehele levenscyclus. Het geeft
In 2008 ontwikkelde Interface een inven-
verkocht, wordt ook hier geproduceerd.
neemt deel in een innovatief proefproject
consumenten houvast bij de beoordeling
tieve, nieuwe manier om tapijttegels te
Interface stimuleert leveranciers om ge-
met elektrisch vervoer voor leveringen in
van producten, net zoals het vergelijken
snijden, gebaseerd op een ultrasone
bruik te maken van vervoer met lage uit-
Londen en Parijs.
van calorieën en ingrediënten bij voedings-
technologie die in de luchtvaartindustrie
stoot, en door leveringen te combineren
wordt gebruikt door onder andere NASA.
met andere handelswaar wordt er effi-
Dankzij deze nieuwe methode wordt het
ciënter en goedkoper gewerkt. Ook kiest
METEN IS WETEN
productieafval met 80 procent terug-
Interface minder voor de vrachtwagen en
milieuproductverklaring
gedrongen, 310 ton per jaar. De kosten
meer voor trein en schip. In Italië gaat 98
voor afvalverwerking daalden sinds 1994
procent van al het transport voor Interface
Interface is de eerste tapijtfabrikant in
deze
met 41 procent, en 88 procent minder
via het spoor. Dit betekent een vermin-
Europa die een, door een derde partij ge-
kreeg voor Biosfera in 2012 de eerste EPD
afval ging naar de vuilstort. Efficiënt trans-
dering van de CO2-uitstoot met 69 procent
verifieerde, Milieuproductverklaring (EPD)
voor vloerbedekkingen.
port is ook een belangrijke factor. Het ver-
voor de reis van de fabriek in Nederland
ontvangt. Een EPD is geen label, maar een
mijden van intercontinentale transporten
naar de afnemer in Italië. In Nederland
verklaring op basis van objectiviteit en
middelen. De Europese Unie stimuleert een EPD voor alle bouwproducten en binnen afzienbare tijd zal EPD dé standaard zijn, en de Europese normen zullen nationale normen vervangen. Interface is op ontwikkeling
vooruitgelopen
en
56
Dr.Woe | online storytelling voor wereldverbeteraars
Authenticiteit is het nieuwe duurzaam
beste uit een project halen. We hebben intensieve sessies met onze klanten en dan doe je graag een stapje extra.’
Eddy: ‘We zijn gepassioneerd voor mensen
‘Ghandi had gelijk: Be the change you wish to see.’
die authentiek in het leven staan. Een van
Menno Schilder
onze klanten wil biologische babyvoeding op de markt brengen. Die drive komt bij haar echt van binnenuit, ze doet het niet omdat “duurzaam” goed verkoopt. We zijn graag onderdeel van het succes van iemand die zo de wereld wil verbeteren.’
‘Niemand weet zoveel als iedereen.’ Jurre Hehenkamp
Samenwerken is belangrijk. Dr.Woe zet in op een klantrelatie waarbij betrokkenheid centraal staat. Jurre: ‘Alleen dan kun je het
Daarnaast maken ze ook tijd voor hun eigen projecten. Menno: ‘Be the change you wish to see’, is een uitspraak van Ghandi die voor ons richtinggevend is. Zo zijn we bijvoorbeeld betrokken bij het oprichten van Geef Onderwijs, een crowdfunding platform om samen onderwijsprojecten te realiseren. Duurzaamheid op school is enorm belangrijk. Als je het daar goed uitlegt, los je een hoop problemen op voor de toekomst.’ www.drwoe.nl
57
ELEKTRISCHE OLDTIMER
elektrisch rijden was de enige optie. ‘Ik wil-
installeerde zelf, met hulp van zijn vader
dat is geen probleem. Al lijkt het me ook
de laten zien dat elektrisch rijden al lang
en oom, de elektromotor en alle toebeho-
leuk om eens onverwacht bij mensen over
Getriggerd door de film “The Age of Stupid”,
kan, zelfs met een oldtimer. Mijn groot-
ren in de Kever.
de vloer te moeten komen om bij te laden.’
over een uit de hand gelopen oliewinning
vader is 75 jaar geleden een autobedrijf
in een dorpje in Nigeria, stond Menno
gestart. Ik ben opgegroeid met Volkswa-
De actieradius van de Kever (170 kilome-
met krachtstroom. De energie komt van
Schilder regelmatig met een schuldgevoel
gen, dus een VW Kever uit 1973 lag voor de
ter) behoort tot de hoogste van Nederland.
eigen zonnepanelen en van de eigen wind-
bij de benzinepomp. Overschakelen op
hand.’ De auto kreeg een facelift en Menno
‘Je kunt altijd wel ergens opladen, dus ook
molen via Windcentrale en Greenchoice.
Laden kan via een gewoon stopcontact of
Fair Only | beweging in duurzaamheid
werelden elkaar steeds meer vinden. Dat wilde ik ook laten zien als producent van dit boek. Het begon met een idee om bevlogen, duurzame, ondernemende jongeren te koppelen aan de gevestigde duurzaamheidsexperts, om zo duurzame ideeën een zetje te geven. Als je het frisse, ambitieuze ‘out of the box’-denken van jongeren zou verbinden met bijvoorbeeld de ervaring en de netwerken van de gearriveerde beslissers, dan zou dat een grote meerwaarde kunnen hebben. Toen ontdekten we al die geweldige duurzame initiatieven vanuit het bedrijfsleven, van zowel jonge als
FAIRTRADE GEMEENTE méér eerlijke producten
ervaren ondernemers. Juist die concrete
Fairtrade Gemeente is een landelijke campagne
voorbeelden waar iedereen wat mee kan,
en een initiatief van ICCO, de Landelijke Ver-
zijn zo inspirerend. Want alleen als in de
eniging van Wereldwinkels en Stichting Max
praktijk daadwerkelijk blijkt dat duurzaam en circulair ondernemen écht werkt, zal dit
Havelaar. Fairtrade Gemeente is een eervolle titel die aangeeft dat een stad bijzondere aandacht besteedt aan eerlijke handel. Iedereen
zich als een olievlek gaan verspreiden naar
in een gemeente, consumenten, bedrijven, ho-
de mainstream markt, zowel onder bedrij-
reca, middenstand, scholen, kan hier dan ook
ven als consumenten. Uiteraard zijn er nog vele hobbels op deze weg, maar door hier transparant over te zijn en kennis te delen, hoeft niet iedereen het wiel opnieuw uit te vinden en kunnen partijen hierin samen Thirza Monster
86
optrekken.
op een praktische en eenvoudige manier een bijdrage aan leveren. Fair Only is betrokken als adviseur voor een aantal van deze gemeenten. Op de foto: Tijdens de jaarlijkse inspiratiebijeenkomst in 2012 droeg oud-minister Jan Pronk het voorzitterschap van de jury van de Fairtrade Gemeente campagne over aan theologe en tvpresentator Jacobine Geel.
87
Ontdekkingstocht Zich vastpinnen op een specifiek deelsegment in duurzaamheid, daar doet Fair Only niet aan. ‘Deze wereld is veel te leuk om te ontdekken en leidt tot steeds weer nieuwe inzichten. De duurzaamheidswereld is zich volop aan het vormen. Tegelijkertijd moeten we ons realiseren dat we er nog niet zijn. Er zijn vele kansen en mogelijkheden om op in te springen, zoals de circulaire economie heel duidelijk laat zien. De combinatie van duurzaamheid, innovatie en maakindustrie spreekt mij op dit moment enorm aan. Het gevoel van met ‘je voeten in de klei staan’, daar zullen steeds meer mensen voor gaan. Als organisatieantropologe is voor mij daarbij vooral het gedrag van mensen interessant. Hierin kun je alleen verandering brengen als je daarin zelf
VRIENDEN VAN NUDGE DRECHTSTEDEN kleine zetjes zorgen voor verandering
het goede voorbeeld geeft, privé en in je
Fair Only is initiator en organisator van de Vrienden van Nudge Drechtsteden, hét duurzame
werk. Dat maakt het juist uitdagend en het
bedrijvennetwerk van de regio Drechtsteden. Vrienden kunnen jaarlijks regionale en landelijke
geeft me telkens weer een enorme boost!’
businessbijeenkomsten bijwonen. Tijdens deze inspirerende netwerkbijeenkomsten ontmoe-
www.faironly.nl
ten bedrijven elkaar om kennis en ervaring uit te wisselen en nieuwe samenwerkingsverbanden aan te gaan. ‘Samen brengen we een duurzame samenleving sneller dichterbij’, dat is het motto van Nudge. Dit gebeurt onder andere door Vriendendiensten in te zetten om zo elkaar een duurzaam zetje te geven.
90
Unilever | WaterSpaarders
WATERSPAARDERS Dit programma is ontwikkeld op initiatief van Unilever, het Wereld Natuur Fonds en de Missing Chapter Foundation met oprichter/directeur Prinses Laurentien, in samenwerking met leraren, onderwijsdeskundigen en kinderen. WaterSpaarders is met succes getest op uiteenlopende scholen en in principe voor meerdere jaren van start gegaan in september 2013. Inmiddels hebben drinkwaterbedrijf Vitens en energiebedrijf Eneco zich aangesloten bij dit initiatief. WaterSpaarders geeft kinderen van groep zes, zeven en acht van de basisschool kennis over de impact van het gebruik van warm water en energie op natuur en klimaat, en vervolgens een aantal instrumenten om met die kennis zelf iets te doen. Ze krijgen een doucheproduct waarvoor ze zelf een etiket met een oproep tot korter douchen kunnen ontwerpen. Met een WaterSpaarders Stopwatch-app houden ze het douchegedrag van zichzelf en hun huisgenoten bij en op www.WaterSpaarders.nl kunnen die douchetijden worden ingevoerd in de Verbetermeter. Resultaten en impact zijn daar af te lezen. Ook een Spaarboekje helpt om douchetijden te meten en te verbeteren. Op de website is veel informatie over de natuur en dieren te vinden en zijn ook de ontworpen etiketten te bewonderen.
91
onder andere een lesprogramma dat kinderen de middelen geeft om thuis gedragsverandering te bewerkstelligen. Anniek Mauser is projectleider en voelt zich als ‘mensenmens’ daarbij als een vis in het water. Verduurzaming gaat over technologie, maar voor haar vooral ook over mensen, zowel de medewerkers binnen het bedrijf die het transitieproces mogelijk maken als de consument, die duurzamere keuzes moet gaan maken op de winkelvloer op weg naar duurzaam gedrag. Waarom gedragsverandering met hulp van kinderen? ‘Een van onze grootste uitdagingen is de consument te bewegen tot gedragsverandering. Niet met het opgeheven vingertje, maar op een manier die logisch, leuk is en beklijft. Wij werken al twee jaar met een Raad van Kinderen en hebben aan den lijve ondervonden wat de kracht van kinderen is om volwassenen – beslissers, besluitvormers, ouders – te helpen de maatschappij te verduurzamen. Daarom gaan we kinderen als change agents inzetten om de dialoog met hun ouders aan te gaan. We baseren ons op bekend psychologisch onderzoek naar gedragsverandering van James Prochaska en Carlo DiClemente van de universiteit van Rhode Island. Uitgangspunt is: de mens heeft drie breinen: rationeel, emotioneel en sociaal. De eerste twee kun je vergeten als je het concreet hebt over het doel van korter douchen. De ratio gaat niet mee onder de douche, je verkeert in een soort droomemotie geeft weinig houvast, want korter douchen is gewoon niet
Anniek Mauser
wereld, waarin de aarde en je energierekening even niet tellen. De
118
Philips | duurzaam in welzijn en gezondheid
GREEN PERFORMER
118
ger dan andere groene stofzuigers. Robert
absolute getallen, zodat onze toeleveran-
Er is veel onzekerheid en ook speculatie,
Metzke: ‘Deze stofzuiger is onderdeel van
ciers een investeringszekerheid krijgen.
misschien wordt het wel net zo’n bubbel
Deze stofzuiger is praktisch pvc-vrij en voor
een systematische aanpak om te kijken
Design for recycling is niet eenvoudig,
als de huizenmarkt. Daar moet je een ant-
vijftig procent gemaakt van gerecycled
naar cradle-to-cradle design. We maken
omdat je moet anticiperen op de recy-
woord op hebben.’
plastic en voor een kwart uit bio-plastic.
nu roadmaps voor gerecycled materiaal
clingtechnologie van de toekomst. Grond-
De stofzuiger is 35 procent energiezuini-
met daaraan gekoppeld doelstellingen in
stofprijzen laten zich moeilijk voorspellen.
119
Duurzaambedrijfsleven.nl | Circulaire economie is onvermijdelijk
Circulaire economie is onvermijdelijk Mark Beumer, hoofdredacteur Duurzaambedrijfsleven.nl
Circulair denken is absoluut een duurzame
4) Ook al zijn er wereldwijd voldoende grond
oplossing. Ook al zullen grondstoffen in principe
stoffen aanwezig, eerlijk verdeeld zijn ze niet.
niet zo snel opraken, toch is het absoluut onver-
Zo is China voor de meeste zeldzame metalen
mijdelijk dat we naar een circulaire economie toe
veruit de belangrijkste producent, een positie die
gaan. Vier redenen: 1) Het overgrote deel van
het land kan gebruiken om politieke druk uit te
de grondstoffen in de aardkorst is niet winbaar,
oefenen op het Westen.
ze zitten te diep of de concentraties zijn te laag. Koper winnen uit graniet, bijvoorbeeld, gaat te veel energie vergen. 2) Ook zal het winnen van grondstoffen te veel vervuiling opleveren. Denk aan de CO2 die zou vrijkomen als we alle fossiele brandstoffen zouden verbranden. Tegenover
Kortom: de circulaire economie is geen hype, maar simpelweg onvermijdelijk. Dit boek staat vol van mooie voorbeelden van circulair denken waar je warm van wordt. Er is heel veel reden voor enthousiasme.
één gouden trouwring staat een berg van twin-
DuurzaamBedrijfsleven.nl brengt elke dag het be
tig ton gedolven erts en vrijkomend afvalge
langrijkste duurzame nieuws voor het bedrijfsleven.
steente. 3) We kunnen nooit op tijd genoeg materialen winnen om de gewenste hoeveelheid duurzame energie op te wekken. Windmolens
www.duurzaambedrijfsleven.nl
en zonnepanelen bevatten flinke hoeveelheden zeldzame metalen zoals neodynium, tellurium en indium. Als we in 2050 wereldwijd volledig over geschakeld willen zijn op hernieuwbare energie, zullen we de mijnbouw enorm moeten opschaMark Beumer
len. Andere, circulaire bronnen zijn dus cruciaal.
Steelcase | circulaire kantoorinrichting
Jaap Korteweg
198
199
Bedrogen beleving De Vegetarische Slager | een alternatief voor de vleeseter
In 2010 opent Jaap Korteweg in Den Haag de deuren van De
Eerder had hij al, met zijn groeiende aversie tegen het overdadige
Vegetarische Slager, annex delicatessenwinkel. Nauwelijks
gebruik van bestrijdingsmiddelen, besloten om biologisch te gaan
drie jaar later zijn er zeshonderd verkooppunten en lokt het
boeren. Zijn buren volgden al snel zijn voorbeeld en het jonge
buitenland. ‘De wereld zou zo anders kunnen zijn zonder mas-
gezelschap ecoboeren maakte gezamenlijk excursies. Een van die
sale vleesproductie.’
uitstapjes eindigde in een vegetarisch restaurant in Brussel, waar
Jaap Korteweg, achtste generatie akkerbouwer en groenteteler in Langeweg, een dorpje even ten noorden van Breda, besloot deeltijdvegetariër te worden door wat er gebeurde rondom de varkenspest. Een miljoen dieren werd afgemaakt. De destructiebedrijven konden al die kadavers niet zo snel verwerken en boeren met koelhuizen werd gevraagd om dode varkens op te slaan. Jaap Korteweg
in de ogen van Jaap Korteweg ‘droevige types dapper het menu – soep, hoofdgerecht en toetje, alles vervaardigd van eenzelfde smakeloze, blauwgrijze substantie – met frisse tegenzin zaten weg te werken.’ Afzien leek hier het levensmotto.
Uw filosofie is een andere.
had als akkerbouwer wel grote koelhuizen, maar deed niet mee.
‘Mensen houden van vlees en dat weerhoudt ze ervan om vege-
Het besluit om volledig vegetariër te worden volgde enkele jaren
tariër te worden, ze kunnen in hun beleving niet zonder. Een
later na het idee om kalfjes voor eigen consumptie te laten op-
vleesvervanger kan alleen succesvol zijn als je qua smaak heel
groeien op zijn eigen boerderij. Het kwam er niet van, omdat hij
dicht bij echt vlees komt. Je moet de vleeseter voor de gek kunnen
het traject overziend – jarenlang voor die dieren zorgen, ze doden,
houden, want verleiden tot gedragsverandering met alleen een
slachten en uiteindelijk opeten – nu zeker wist dat hij er niet aan
duurzaam verhaal, of met de boodschap dat vegetariërs gemiddeld
moest beginnen.
zeven jaar langer leven, is een wensdroom.’
228
Pharmafilter, Reinier de Graaf Groep, EGM Architecten | duurzaam ziekenhuis
Colofon Titel Alle dagen duurzaam op weg naar een circulaire economie Auteur Eric Schoones www.ericschoones.nl Eerste druk november 2013 ISBN/EAN 978-90-78171-18-8 Uitgever mauritsgroen.mgmc Wilhelminastraat 18 2011 VM Haarlem 023-5454656 www.mgmc.nl Redactie Marian van Eekelen m.vaneekelen@kpnplanet.nl Wim Verhoog www.mgmc.nl
Per verkocht ontvangt boek doneert de uitgever €1,- aan een nieuw educatief programma over de kringloopeconomie voor het basisonderwijs van Stichting Technotrend. www.stichtingtechnotrend.nl
Productie Thirza Monster www.faironly.nl Carine Verveld www.mgmc.nl Vormgeving Dr.Woe, Haarlem Jurre Hehenkamp, Eddy Boom www.drwoe.nl Drukwerk Drukkerij Wilco, Amersfoort Fotoverantwoording Peter de Koning, pp. 20, 23, 31, 33, 38-39, 44, 47, 58, 6162, 66, 124-125, 129, 131, 136, 139-140, 155-157, 162, 165, 168-169, 172-174, 176, 178, 182-183, 186-187, 190, 193, 196, 198, 200, 204-205, 217, 220, 224 www.pdkfoto.nl Boukje Canaan, pp. 10, 13, 50-55, 75, 79, 88, 91, 96, 99, 102103, 106, 108-109, 112, 116, 120-121, 142, 145, 147, 150151, 208, 213 www.boukjefotografie.nl
Urgenda, Amsterdam, p. 9 Petra Appelhof, p. 18 www.petraappelhof.nl Lucas Göbel, p. 25 www.lukasgobel.com Rutger Wirtz, beeld, p. 27 Peter Wassing, p. 49 peterwassing@solcon.nl Marc Vreuls, pagina 56, 57 www.debeeldmarketeers.nl
Mart Veeken, p. 87 www.inkstrategy.com Simon de Greef, p. 158 www.fotogreef.nl Mare Groen, p. 203 De productfoto’s zijn eigendom van de in het boek opgenomen bedrijven. Gedrukt op FSC papier
Benjamin Schoones, beeld, p. 76 Wim Verhoog, p. 80 www.mgmc.nl Joël Monster, pp. 85-86 www.joelmonster.com Camiel Donders, p. 86 www.camieldonders.nl
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Copyright © 2013 Eric Schoones en mauritsgroen.mgmc BV
Alle dagen duurzaam 42 Bedrijven en organisaties over hun visie op de toekomst, over ‘groene’ producten en nieuwe manieren van zakendoen. Op weg naar een circulaire economie en een nieuwe maatschappij. Eric Schoones is pianist en musicoloog. Hij publiceert over muziek en over duurzaamheid. Hij maakte recent een cd met muziek van Erik Satie ten bate van de WakaWaka Foundation. Alle dagen duurzaam is na Een te grote kist bananen zijn tweede boek over duurzaamheid. www.ericschoones.nl