Edisi 29 Agustus 2010 | Balipost.com

Page 10

Sabha

10 Tetuek

Redité Wage, 29 Agustus 2010

Lumut-lumut Watulumbang (86)

Cecimpedan

Nampek saking Toya “Ada api misi surya. Surya misi

Olih Mas Ruscitadéwi Buana agung lan buana alit merluang toya. Jagaté pacang tan prasida landuh yéning tan wénten toya. Kénten taler kauripan jadmané, nénten pacang mamargi yéning tan polih toya. Abotnyané toya majeng kauripan jadmané kocap sané ngawi toyané kapuja. Toya sané ketah kabaos apah, kapuja lan katresnain pateh sakadi téja, bayu, pertiwi, lan akasa. Katenger pamujaan majeng toya kakawitin kirang langkung kutus tali warsa sané lintang, ri kala jadmané madué uning ring kawigunan jagaté majeng kauripan manusané. Duk nika, jadmané nénten malih idup mailehan, sakéwanten sampun jenek meneng ring silih tunggil genah. Genah sané kajudi kaanggén genah meneng olih jadmané pastika genah sané nampek saking toyané, minakadi ring pasisi segara, sisin béjiné, sisin toya klebutan lan ring sisin danuné. Ring jaman kerajaan-kerajaan Hindu-Budha nusantara, kawéntenan toya lan béji banget ngiusin parisilah kramané. Béji taler ketah kaanggén wates kerajaan. Lan patemon béjibeji lan segara sané kabaos campuhan kapercayang pinaka genah sané kalintang suci lan wingit. Ring Bali kantos mangkin, upakara-upakara pangruwatan setata ngawigunayang

toya; toya saking béji, danu, klebutan, lan segara. Mamuja toya, tur mautsaha nampek saking toya ring Bali mamuncuk duk jaman kerajaan Bali Kuna sané kasinahang antuk kawéntenan candi-candi tebing lan relief-relief ring sisin Béji Pakerisan, ring Gianyar. Kawéntenan candi-candi tebing lan relief sané ngiasin pasisi Béji Pakerisan sayuwakti ngulangunin, tur sakadi dados bukti kapitresnan lan rasa subhakti leluhur Baliné nguni majeng Ida Hyang Tirtha. Siosan ring candi tebing lan relief, ring sisin Beji Pakerisan taler kawangun wiharawihara genah para wikuné matapa, ngujur Sang Hyang Sunia. Napi sané kamargiang olih leluhur Baliné nguni sané tresna lan subakti ring toya, patutné prasida kadadosang suluh mangdané nglimbak kantos mangkin. Kéwanten sané mamargi sayuwakti kalintang sangsih. Mamuja toya ketah mungguh ring mantramantrané, ring upakara-upakarané, kéwanten nénten karesepang ring manah. Mangkin krama Baliné akéh sané meled nampek saking toya, boya ja sangkaning tresna lan subakti, kéwanten sangkaning meled polih bati saking toyané.

PANGREMBA: Mas Ruscitadéwi, Madé Adnyana, Madé Sujaya, Gedé Tapayasa, Wayan Juniartha, Madé Sudiana, Wayan Suardiana, Ni Madé Ari Dwijayanthi lan Nyoman Manda. Rédaksi nerima reriptan marupa artikel (paling akéh 3500 huruf), satua ringkes (paling akéh 6000 huruf), puisi, geguritan miwah sané siosan. Reriptan mangda kakirim ring alamat: Bali Post Jalan Kepundung 67 A Dénpasar. Taler dados ring email: bali_orti@balipost.co.id.utawi bali_orti@yahoo.com

Bungklang Bungkling

Yéh Olih I Wayan Juniartha Tumbén krama sekaa tuaké kumpul sing di warung tuaké. Nyongkok di muka balé banjaré makejang ngantosang mobil tangki ané ngadep yéh. Ba telung wai anyang-anyangan yéh kerané. Kadang-kadang yén pitehang kerané ané pesu boya ja yéh nanging angin makuus. Yén sing kéto kecritkecrit pesu yéh macampur bias. Léwat tengah lemeng mara lancar ngecor yéhé. Dadine tuah krama ané bisa ngléak gén ané maan yéh; sambilang nengkléng ngidupang yéh anggona ngisinan bak. Latihan dadi celuluk maan, nyakitin pisaga maan, Liunan kramané ba pules ngerok jam amonto. “Sakit gedé, cang paling sing demen gaé nyongkok calah kéné. Yén nyongkok misi masang taji, nyongkok sambil main bola adil, atau nyongkok di dagang lawaré mara jaen. Né jeg nyongkok misi ngaba ember dadua,” kéto abetné I Made Jaman Asu (Jarang Mandi Apalagi Mesugi). I Madé nak sing taen uyut urusan PDAM (Perusahaan Dagang Air Merugi) kecrat-kecrit. Nak sing masalah ia sing mandus telung wai. Mandus to bukan kebutuhan primer menurut I Madé. Kebutuhan primer to nak tuah tuak manis, lawar lalah, tur tajen telung saet (apang dadi klaim sebagai tabuh rah). “Patuh Dé, sanja-sanja kéné cang biasané nu mabalih siaran berita. Apabuin sedeng seru-seruné jani beritané. Perampokan dija-dija, lantas pemerintah ragané ané sing ngelah butuh ngadepin Malaysia. Yén sing bos besaré ngorahin antré asli sing pelud baan cang nyongkok dini,” I Wayan Ndas Bedag masaut. Bos besar to maksudné Nyonya I Wayan Ndas Bedag. Sanjané to ibuibu PKK-né nak latihan maméndét. Uli tengai konyangan ba iteh mapayas, ba iteh ngadungang kebaya, ba heboh pokokné. Dadiné sing ada ané nyak ngaba jerigen lan émbér meli yéh. Sawiréh konyangan ibu-ibuné marasa kurenané sing dadi anggo gena, payu ané muani-muani maan tugas meli yéh.

“Sakit gedé, maal sajan ajin yehé, limang tali ajerigen. Yén kené jeg luwungan ba sing mandus terus,” I Madé ngerimik. Krama sekaa tuaké ané lénan kikikkikik. Jaman calah kéné apa ané sing maal? Baas, tabia, listrik, gula, kopi konyangan ba maal. To padi, tabia, tebu, kopi nu nyidayang tanem, yén yéh kanti jani tondén ada ané nyidayang ngaé. “Da bas liu Ci ngerimik Dé. Nyama Bali-né di Kubu liunan kén Ci nelahang pipis anggo meli yéh. Ajin yéhé akibik ditu Rp 37.500. Sabilang tiban nyama Bali né di Kubu lan Abang nelahang pipis Rp 81 milyar anggo meli yéh. Data resmi pemerintah né,” I Wayan ngopak. Asli nyanget-nyangetang lacur nyama Bali né ditu. Ngalih dedaaran nasi gén ba kéweh, misi harus meli yéh ané ajiné maal buin. “Yén Ci dot maan yéh mudah kemu bergabung ajak para pengusaha hotélé ané ngelah sumur bor. Ajin yéh uli sumur bor nénénan tuah Rp 500 akibik. Mara penékané ajiné kén pemerintahé, prajani kuak-kuék pengusaha hotélé karauhan tudang-tuding calah ibané lakar bangkrut krana mayah yéh.” Bengong krama sekaa tuaké ningehang. Ba jelas-jelas para pengusaha hotélé liu sajan ngelah pipis, umahné linggah-linggah, panakné masuk di luar negeri, yén sing mobilné ané maganti-ganti sinah kurenané ané terus baru, tong ngudiang urusan mayah yéh gén jerih? “Yéh, tong ngudiang nista lan kasor sajaan jlema sugih Bali né? Sing lek jlema-jlema sugih ané kija-kija nénténg IPhone 3G (Rp 7 juta), ngaba IPad (Rp 8 juta), nganggo jam Rolex (Rp 30 juta), tur ngelut CO high class (Rp 3 juta short time) uyut urusan mayah yéh? Nyama di Kubu ané sing ngelah apa gén bani ngajinin yéh.” To ba sujatiné masalahné. Ba sing ada ané bisa ngajinin yéh. Kija-kija ngaku magama Hindu, magama Tirta, nanging sing bisa ngajinin inti agamané. Yéh!

wulan. Wulan misi sukla. Di tengahan sukla misi Shiwa. Apa ento?” Kénten silih sinunggil contoh cecimpedan lingsirlingsiré sané seneng maosin sastra, utawi sané makulitmakulit tiosan. Men kénkén pasaut cecimpedané ento?

Olih IBM. Dharma Palguna

BO/ita BO/ita

Yadiastun kulitné suba pelutin, tondén karuan bakat isiné. Krana tusing di tengahan kulité tongos isiné. Nanging ditu di keneh anak ané mesuang cecimpedané. Mula kéto plalean cecimpedan. Yén patuh kenehé turin patuh bebacaané, sinah lakar tepuk isinya. Yén lén kenehé, apabuin lén bebacaané, bisa nyaplir patakon tekén pesautne, cara jayaprana ajak pranayama. Men kénkén, lakar sautin cecimpedané ento apa sing? Krana cecimpedané unduk surya misi bulan, badingang pesautné jani unduk bulan misi surya. Kéné munyin pesautné: “Apa yang surya macelep ka bulan?” Nah, ento madan pesu cecimpedan mulih cecimpedan. Luas petakon teka petakon. Mulang

pancing misi umpan, umpan ilang pancing mulih puyung. Yén teka ka mercapada marupa Atma, masih mulih marupa Atma ka tanah wayah. Puyung mawali puyung. Yén mula saja patuh kenehé, pasti lakar tepukina isi ané sing ada di tengahan kulit paribasané. Yén sing tepuk, ento cecirén kenehé mula sing patuh. Yén sing patuh kenehé, sing masih kénkén. Melahan anak lénan ajak maplalian cecimpedan. Yén sing ada ajak, kanggoan macecimpedan pedidi cara nak sungkan kayun. Sing ada anak nyidang matuhang ané mula sing patuh. Cara pajalan yéhé, yén mula saja yéh, pasti nuun-nuunang. Ka tanah. Nuluh tukad. Ka pasih. Ento krana yéh di désan awaké sejatiné patuh tekén yéh di sétran anaké.

Jag ada sasuratan di apa ané kaadanin buka janiné surat éléktronik ané buka maya-mayané di satua iluné teka ka tongos tiangé. Kéné munyin sasuratané totonan. Apa koné binan paurukan basa Baliné i pidanan ajak apa ané kalaksanayang janiané di pawiyatan i ragané? Tiang dadi meled pesan uning indik paridabdabé totonan. Buka kéto yan cutetang isin suraté ento. Tusing besik dadua patakon ané nibénin padéwékan tiang nganti jani. Lantas mentik papineh buka kénéné parindik plawanan paurukané nguniné ajak janiané. Yan tilik-tilikin paurukan janiané anak saja liu pesan ragragan indik uger-uger wiadin apa ané adanina kretabasa ané undukanga. Uger kretabasa indik pangucapan soangsoang suara lan kruna; pranakan kruna ulian kasandingin baan pangater, pangiring wiadin seselan, lan pasandingan masorohan kruna ajak sorohan kruna; tur pangrecahan lengkara apanga dadi recahan cerikcerikan di kuuban apanan ané madan lengkara.

Buka kéto ané ada di paplajahan liunan cakepan indik paurukan basa Baliné ané katibénin ajak liunan sisia Bali ané kasujatianné anak suba cacep ngorta, mapitutur, mabligbagan, manyingidang keneh nganggo basa Bali ajak timpal-timpal sapantarannya di pawiyatan wiadin di kuuban paumahan lan désannya. Yan tilik-tilikin krama cerik-alit, kelihanomé anak suba ngelah sasepelan uger wiadin kretabasa anggona dasar mamunyi Bali di kuuban idup cerikalit, kelih-anomnyané. Sasepelan uger kretabasa anak suba kakawasain ulian ia nuduk-nudukin salantang ia ngawit bisa makemélan ajak ramé rénannya lan panyamaan lan pasemetonannyané. Pelih-pelih manganggo uger-ugeré anak masa tumbuh di pariidupnya ané menahin. Ané sanget mabuat tuah ia anak tusing wadih-wadih nulad munyin anak ané suba seken manguasayang munyiné. To dadi ngudiang duk basa Bali dadianga paurukan di pawiyatané basané dadi karecah-recah? Ngudiang basa Baliné ané suba kakawasain

Kéto masih cara pajalan apiné. Yén mula saja api, pasti luas menék-menékang. Api di pungsed déwéké patuh lawan api di pungsed turisé. Muncuk apiné cara juan ngancuk-ngancuk song langité. Yén di sastrané langit koné misi song. Nah né buin ada cecimpedan lén. Kéné munyin cecimpedané: “Apa yang langit misi song, sing tepuk yén sing ngidem?” Nika taler cecimpedan kuno sané kesenengin olih para lingsir-lingsiré sané sing med ngebit-ngebitang wastran pustaka ati. Men kénkén pesautné? Cecempiden punika melahang depin sautiné. Yén sautin lakar sing pegat-pegat raosé. Sarin sastra koné melah yén simpen di gedong kusuma, ané ada ditu joh di tengahan gua atiné. Ento anggon

sesuluh palaksana. Kéto koné. Di cecimpedané ento suba misi pesaut. Song langité sing ngenah ba duur. Sing tepuk aji mata kedat. Koné lakar tepuk aji mata ngidem. Ento krana, jeg barengin jani ngidem. Yen suba bisa ngidem, masih patuh nepukin langit, kéwala di arepan gidaté. Yén suba biasa ngidem, masih lakar tepuk langité pelung, bersih sing misi gulem. Yén suba seken tepuk langit ané bersih ento, ditu alih-alihin songné. Adéngadéng maalih-alihan sing dadi grasa-grusu. Sagét aget tepuk song langité. Antosang apa lakar pesu uli di songé ento. Yén suba bakat apa ané pesu, tengilang ibané. Da ngomong kéné kéto. Sing makejang cecimpedané perlu sautin.

Pangajahan Basa Bali tusing dadi anggo dasar memunyi patut yaning ngindikang edot, keneh lan rasa ané masoroh-sorohan liunanné. Iluné yan dijanan lonto dugas pamineh mangrecahé tusing ada anak basa Baliné tindihina baan pamineh wiadin lokika apanga bisa nyinahang edot, keneh lan rasa ulian munyi. Ulian ento lantas yan ningeh munyi malénan ajak munyi di basan iragané lantas ada sasambatan: Munyi apa ento? Munyi-né ento lantas saihang ajak basa. Ulian ento masih lantasan ada pamineh basané ento tuah munyi. Mawinan lantas paminehé ténénan saihanné di basa Inggrisné language is speech. Lokika ané majalan duk nindihin edot, keneh lan rasa dugas ma-munyi-né anak tuah aksarané apanga ada kapagehan wiadin kaajegan nyepel apanan ané kamunyiang. Ngudiang dadi tusing para sisiané kaurukang ileh-ilehan ngindikang lokika yan ia mamunyi Bali? Ngudiang apanan ané suba kawasaanga indik mamunyi Bali di jabaan pawiyatané tusing

anggona dasar wiadin tegak apanga ia bisa mamunyi wiadin mabasa Bali buka ané arepanga baan guru jati tur arepan pawiyatan? Pariidup janiané anak seken ngarepang apanga kramané seken mampuh ngamunyiang wiadin ngamasaang keneh buka ané arepanga baan sang ngarepang wiadin muatang. Yang ada panyambungan wiadin paiketan panagihan ajak pamaangan, pedas suba bakalan apanan ané arepanga bakalan molihang. Makejangan bakalan suka ulian tusing recahan ané munyianga wiadin basaanga; pamragat karya ané bakalan sinah ulian pamragat karyané ané sinanahanga baan munyi wiadin basa. Tusing ké paurukan basa Baliné patut katujuang apanga mamunyi wiadin mabasa Baliné dadi ngelah fungsi; fungsi ané nindihin pariidup ané dadi babuatan jani lan ané lakar tekané? Indayang puniki mangkin pineh-pinehin antuk para panguruk, pangripta lan pangrancana bakalan paurukan. I Gusti Madé Sutjaja

Méroang Pangasih Ring tungtung lidah surat aksarané/medal ngranjing ngurip prana/ nuntun rauh ka luhur/ ngungsi parama sunia/ tan pasangkan paran wiwitan/ wates tan pamatra/ ajeg ring niskala// masikian nyujur sunia/ parek ring natha adhinata wibuh/ luwih karya jnana sidi/ jalaran nunggal ring sunia angga/ nyikiang pertiwi nemuaksara/ngréka/ngurip/nglebur/ / ri kala mawali/ ngungsi sangkan paraning dadi/ ngraga/ tuna kadang kula lan warga/ karma kalih satya ngramanin/ tan sah nunut tan pasah/ suang-suang ngagem aksara/ singit pingit sunia jati// (Puisi Aksara Sunia pakaryan Ida Bagus Panawasuta, saking pupulan puisi Pangasih Paméro). Miribang makéh kapanggihin buku pupulan puisi sané kamedalang olih para sastrawan Baliné, silih tung-

gilnyané Ida Bagus Panawasuta. Pupulan puisin ida sané mamurda “Pangasih Paméro” madaging petang dasa besik puisi. Ida Bagus Panawasuta meled numpahang pakarsan ida antuk puisi. Ngeninin indik bhuwana, rasa, lan pakibeh jagat. Saking kawéntenan-kawéntenan punika Ida Bagus Panawasuta ngicen sumbangan ring panglimbak Sastra Bali Modérené antuk ngamedalang pupulan puisi puniki. “Pangasih Pamero” kamijilang olih Balai Bahasa, Pusat Bahasa, Departemen Pendidikan Nasional, Dénpasar warsa 2005. Puisin-puisin ida nuek ka raga. Ngrereh napi sané dados tetujon punika ring anggan i raga soang-soang. Samian sané wénten ring angga prasida kawigunayang anggén nganturang urip, ngrereh tetujon sané ning, sané prasida masikian sareng toya,

angin, api sané nglebur lan ngréka malih anggan i ragané. Napimalih sané ka rereh, santukan sané karereh sampun wénten ring anggan i ragané. Yéning kénten Ida Bagus Panawasuta, ngelingang i raga mangda nuek ka raga. Ngrereh tetujon ka raga mangda sida nemu sunia. Dados raja ning sunia, antuk mecikang déwék i ragané. Ring sinalih tunggil paduraksa genah akung/ nyaluk sandikala/ isin gumi ngantos gong macegur/ panyilur kuasa selem putih// (Gending Nyaluk Sandikala). Saking puisiné punika kasinahang kahanan jagat sané mauwah. Nanging yéning sampun sandikala, samian sumurup sakadi mawali ka genahé sané doh. Selem putih lan paduraksa sané akung. Duh! Ari Dwijayanthi


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.
Edisi 29 Agustus 2010 | Balipost.com by e-Paper KMB - Issuu