Edisi 21 Maret 2010 | Balipost.com

Page 10

Sabha

10 Tetuek

Pajeg Olih Mas Ruscitadéwi Ring abian-abiané anak sané kabaos majeg wantah numbas samian, gapyuk, nénten ngitungang ageng lan alit wohwohanné. Yanin ja who-wohanné durung tasak, yéning sampun mapajeg, makasami keni, makasami kataur. Dumun ring jaman kerajaanné pajegpajeg sané kakeniang majeng krama marupa upeti. Pajeg marupa ngaturang paupon-upon taler ketah kaaturang ka pura-pura olih krama sane nandu tanah pura. Pajeg dumun, masiosan ring galahé mangkin. Taler masiosan ring parisolah dagang woh-wohanné. Mangkin krama baliné tamis-tamis berag keni pajeg. Wénten pajeg marupa papeson ring banjar, wénten pajeg marupa ayah-ayahan ring pura kawitan, paibon, soroh, désa adat, lan sané siosan, tur wénten taler pajeg sané kakeniang olih daérah kabupatén/kota, provinsi lan pemerintah pusat. Pajeg pusat kakelola olih pemerintah pusat, inggih punika marupa pajak Pajak Penghasilan (PPh), Pajak Pertambahan Nilai (PPN), Pajak Penjualan Barang yang Tergolong Mewah (PPnBM), Pajak Bumi dan Bangunan (PBB), Béa Perolehan Hak atas Tanah dan Bangunan (BPHTB), lan Béa Meterai. Pajak Daérah kapah dados kalih, inggih punika pajeg sané kakelola olih Provinsi marupa Pajak Kendaraan Bermotor, Béa Balik Nama (BBN) Kendaraan Bermotor, Pajak Bahan Bakar Kendaraan Bermotor dan Kendaraan di atas air, Pajak Pengambilan dan Peman-

faatan Air Bawah Tanah dan Air Permukaan, lan Kabupatén ngalola Pajak Hotél, Pajak Reklame, Pajak Réstoran, Pajak Hiburan, Pajak Penerangan Jalan lan Pajak Pengambilan Bahan Galian Golongan C Amunika akéhné krama Baliné keni pajeg. Wénten pajeg sané kataur antuk manah anulus, wénten taler sané kataur sangkaning terpaksa, sangkaning takut kasepékan banjar, takut kasèpèkan nyama braya, lan takut kamurkain para déwa ring sanggah miwah pura. Siosan ring punika, wénten taler désa, utawi adat sané ngawajibang kramané naur penajung batu yéning jagi makarya umah. Taler wénten adapt sane ngawajibang kramané naur papeson ka désa, sawilang are tanah sane kaduénang. Wénten taler adat sané nudukang jinah banten, mangempel toya lan sané siosan majeng krama sané matani. Pamuputné sayan méweh idup krama Baliné ring genahnyané néwék. Sayuwakti panumanian i ragané sampun mabekel utang, kéwanten sapunapi antuk naur utang-utang sané ombèh punika yéning i raga nénten madué pakaryan becik sanè akèh polih gajih? Duaning soroh pajegé akéh pisan, ngiring ja i raga sami, krama Baliné sampunang malih majegang krama Baliné néwék. Yéning kantun maparilaksana kadi punika, purun wantah ring nyama padidi, kasuén-suén pacang sayanh ngakéhan krama Bali sané dados duratmaka lan ngulah pati.

PANGREMBA: Mas Ruscitadéwi, Madé Adnyana, Madé Sujaya, Gedé Tapayasa, Wayan Juniartha, Madé Sudiana, Wayan Suardiana, Ni Madé Ari Dwijayanthi lan Nyoman Manda. Rédaksi nerima reriptan marupa artikel (paling akéh 3500 huruf), satua ringkes (paling akéh 6000 huruf), puisi, geguritan miwah sané siosan. Reriptan mangda kakirim ring alamat: Bali Post Jalan Kepundung 67 A Dénpasar. Taler dados ring email: bali_orti@balipost.co.id.

Redité Pon, 21 Maret 2010

Lumut-lumut Watulumbang (63)

Trena-Windu Wénten soroh entik-entikan padang mawasta trena. Kruna padang sujatine marti galang, sekadi ring baos galang apadang. Ring dija wénten padang linggah, drika genahe katon galang. Taler manahé sareng galang. Napi ngaranayang manahé galang?

Olih IBM. Dharma Palguna Yén ring tattwa, kocap wantah Manah sané ngaranayang manahé galang. Pateh sakadi baos; Manah anggén ngubuh manah; Manah anggon nungkulag manah; Manah anggén ngubadin manah. Baos tattwa punika makulit. Yén ten uning melutin, orahanga tattwané ento munyi ngambun di langit, sing ngentuk tanah. Dija ada unduk entik-entikan soroh padang ngaranayang manahé galang? Yén saja keto, mirib buron sampi malunan nepukin galang. Di muncuk padangé ada damuh abulih. Damuhé ento teka uli di langité ané sing bakat baan nyuhjuh. Sing kena ban nuturang kénkén pajalan damuhé uli di langité. Se-

BO/dok

meng-semeng mara bangun dapatang damuhé suba malinggih di muncuk padangé. Damuh ento ning suci cara ketisan tirta. Buka soca sudhhamani. Kadi atma suci sedeng nyantosang Hyang Arka medal saking langité bedangin. Ri kala Hyang Arka medal, katon wayangan Idané ring damuhé sané alit punika. Sekadi nunggal wayangan Surya kelawan damuh-atma punika. Sakéwanten panunggalan punika wantah ajebos. Yén sampun mamargi Hyang Arka negeh-negehang, damuh punika ilang saking muncuk padangé. Kija damuhé ilang? Yen ten becik ban nyingakin, sinah ten uning napi damuhé punika ulung ka tanah, napi

awor ring panes téjan suryané. Sapunika kirang langkung kawéntenan padang lan damuh. Padang punika trena, damuh punika windu. Sakéwanten trnawindu punika boya wantah padang kalawan damuh, Trnawindu taler pesengan sang dwija taruna sané pinih kasumbung ring Kakawin Sumanasasantaka. Ida yukti-yukti suddha, lan yakti-yakti siddhi, yadiastun kari anom. Kesucian Idané sakadi damuh ring muncuk padang. Kabaos suddhi santukan ring angga Idané wénten wayangan Surya sané setata galang. Kaucap siddhi santukan Ida wénten ring muncuk trena. Sira Begawan Trnawindu punika? Ngiring takénang

sareng Mpu Monaguna, sawiréh Ida sané ngardi Sumanasantaka. Kocap Begawan Trnawindu punika putera-dharma Begawan Agastya. Samian pawarah dang guru sampun katelebang. Genah patapan Idané ring Gunung Himawan, inggih punika silih sinunggil pancagiri sané suci lan madurgama. Saking patapané punika kocap wénten sunar ngendih neked ka langit. Punika cecirén Ida sampun muktyang sarining pawarah. Asep pahoman ten pegat-pegat sakadi paragan Ongkara jangkep Windu Nada. Mejalaran gelaran tapa, brata, yoga, samadhi, Ida molihang napi sané kabaos Asta Éswarya, inggih punika kasiddhian manah

sané kutus akéh wilangannyané. Sangkaning Asta Éswarya punika mawinan Ida kabaos molihang jnana-shakti Sadashiwa. Sekadi nyakala Betara Sadashiwa ring Begawan Trnawindu. Sapunika satua lan tattwan indik trna, indik windu, indik Begawan Trnawindu. Wénten raris anak melutin kulit satuané punika. Kocap angga sariran manusa ten béda kadi trna. Rauh ring muncuk trna punika waluya manah sané suci. Yéning yukti-yukti suci, sinah sampun pacang molihang kasiddhian. Ri kala jangkep kutus wilangan kasiddhian punika, sakadi Asta Éswarya, manah punika kabaos Jnanasiddhi. Nika sané mawasta bek.

Angawé Duhkita Ikang Rat Bungklang Bungkling

Pajak Olih I Wayan Juniartha Sedeng seru perdebatan di warung tuaké. Ané berdebat sing ada lénan tuah I Madé Pait Makilit nglawan I Putu NPWP (Naur Pajak Wah Pahala-nya). “Coba Ci mikir, nguda cang harus mayah pajak penghasilan? Nguda gaji cang harus potong sekian persén tur serahang kén pemerintah?,” kéto abetné I Madé. “Ané magaé cang, ané pesu peluh cang, ané cagcag-cigcig cang. Kadén Ci presidené bareng nulungin cang magaé. Kalingké lakar nulungin, lakar ngemang gaé gén sing taén, tong ngudiang jani pemerintahé nagih duman.” Tepuk tangan krama sekaa tuaké. Boya ja krana mendukung I Madé nanging krana mula kéto sopan-santun di guminé; yén nepukin jlema ngomong koarkoar patut tepuk tangan, yén nepukin nak tabrakan patut grunyung pabalih, yén nepukin nak cungih-keta patut kedékin, yén nepukin nak masiat patut andupang, yén nepukin pejabat lan kandidat patut tagihin sumbangan. Tambah semangat ya I Madé ningehang tepuk tangan krama sekaa tuaké. Lantas ya mesen tuak duang jerigén anggona nraktir krama sekaa tuaké. Kenehné ba terus maan dukungan. Né ba adane “tuak politic”, mirip ajak “bansos politic” tur “money politic”. “Men yen Ci majalan ka kantor, ngliwatin jalan aspal hotmix, jembatan melah, nyetor KTP langsung gratis keséhatan, gedung sekolah ada, puskesmas ada, uli dija teka pis anggo ngaé totonan teka yen sing uli pis pajaké? Kadén Ci pemerintahé ba nyidayang mejuang pipis?” I Ketut masaut. Maklum, I Ketut nak pagawé kantor pajak, dadiné mula satia tindih yén urusan pajak. “Mobil ngelah lalima kéwala sing bani mesuang pipis anggo menahin jalan usak. Sing jlema daya adané to,” I Ketut nyindir I Madé. Sing ada krama sekaa tuaké ané tepuk tangan. Maklum, I Putu tondén jelas ko-

mitmené urusan “Tuak Politic”. Kalingké lakar nraktir kramané minum, ibané padidi uli tuni tuah nginem téh tawar gén. Anggut-anggut I Madé. “Nah, yén urusan mayah pajak motor lan mobil anggo ngaé jembatan tur menahin jalan nu masuk akal, nyidayang cang nerima.” “Nanging ada né sing bisa terima cang. Apa alasané cang kena pajak tanah? Sekat pidan pemerintahé bisa ngaé tanah? Sekat pidan masi pemerintahé bareng urati kén tanah cangé,” I Madé matakon. Jani mara kikik-kikik kramané. Tawanga lakar kéwéh I Putu nyautin patakon totonan. “Béh, nak Undang-Undang Dasar-é ané ba ngorahang bumi, air dan kekayaan alam yang terkandung di dalamnya adalah milik negara, artiné Ci konyangan nak mula tuah ngontrak gén dini, patut mula mayah pis kontrak.” Bungker kramané ningeh jawabanné I Putu. Ingkel-ingkel kedék wiréh jani nau sujatiné ba sing ngelah apa dadi warga negara. Yén i pidan Rajané ané ngelahang gumi, ané nagih upeti. Jani nak negarané ané calah kakéto. Adané mabinaan, nanging solahné sing matiosan. “Nah, yén dasarné Undang-Undang Dasar sing bani cang lempas. Nanging jani nu ada buin abesik patakon cangé. Ci ané magaé di dinas pajak lan pendapatan kan ba maan gaji. Artiné, tugas Ci né narik pajak ba bayaha kén rakyat lewat gaji totonan. Tong ngudiang Ci maan upah pungut buin? Sing artiné dobel Ci nerima gaji?” Jani mara asli mendep I Ketut. Jeg langsung ya mesuang pis acekel anggona meli tuak nem jerigén. Payu ya nganggo “Tuak Politik”. Yén ba beliang tuak nem jerigén biasané mula langsung mendep kramané. Langsung engsap kén urusan ané kéweh-kéweh. I Ketut bareng punyah masi. Yén ba punyah sinah sing ada ané lakar bani matakon aneh-aneh.

Di aab jagat buka janiné, mapan jagat Baliné anak suba katekain baan wang dura uli makudang-kudang gumi, lantas liu pesan krama dininé ané ngeresep yan wang durané nyiriang déwékné baan basa ané anggona. Abah buka kakénéné anak suba majalan uli nguniné kanti janiané. Yan janiané anak yan campur-campurang basa Baliné aji basa Inggris, anak koné lakara ngenah madengen wiadin mageem. Yan basa wayah wiadin Kawiné anggo ngimbuh-imbuhin, bakalan kénkénan panadianné baan wang manampiné? Buka kéto ada patakon ané mentik dugas ada pabligbagan makisi-kisi duk rahina Nyepiné mapan anak tusing kalugra yan pabligbagané kalaksanayang saling pajerit, apa buin yan saling padengkik. Lantas ada ané masaut buka kéné ulian sang masaut anak urati pesan nlektekang wang Baliné yan

saja ia bisa mabasa Inggris, ulian seken cacep wiadin ulian bisa apunggel-apunggelan, anak saja ia maan upah pipis ané madan dolar. Apa ké kebisanné wiadin dolarné ento ané mangranayang mageemé? Kéto buin ada mentik patakon. Yan upahné anak saja begeh, ané seken mageemé anak jati kapascatan. Kapascatan unduk mabasa tur ngindikang tutur. Yan akitkit wiadin apunggelan upahné, anak saja kitkit wiadin bedik ané bisa cihnayanga baan tuturé liwat basané ané anggona mapitutur. Anak saja pikolihné pada-pada dolar, tur basa ané kaanggo pada-pada basa Inggris. Ané mabinaan ento panampén sang ané lakara mesuang dolaré mapan ia ngelah tatimbangan unduk basa, rasa tur isi. Tatimbangané ené ané patut kauratiang baan sang mapitutur apanga sang nerima tutur dadi suka di manah, dadi ken-

del di ati. Yaning begeh pesan sang manerima tuturé di guminé dadi lega di ati, pedas suba ikang rat dadi suka. Buka kéto indikané yang duluh di ileh-ilehan ngintip tur ngetut pajalan dolar wiadin pipis-pipis dura lénan ané begeh pesan maseliweran di jagat Baliné. Satuané ané lénan anak liu masih, di ilehan sasihé abulan tengahé lakar teka, bisa makardi suka tur duhkita. Apanan lonto ané lakara makardi buka kétoné? Mapan pabligbagané anak saja kabuatang apanga tatas tur galang apanan lonto ané dadi duman idup sawai-wainan, tusing bisa lepasang indikan lakara pilih-mamilihé totonan. Ada lantas ané ngimbayang indik karya gedéné ené buka kakéné. Maan, buka kénkénan té? Imbanné kéné. Yan buka janiné menékang bias ka montor teruké lonto anak mayah, ngudiang dadi yan

ada anak ngalih tur menék di kerosi wiadin palinggih tusing lakara ia mesuang pipis? Tegarang tilik, amontoan gedén-gedén gambaré di sisin-sisin margané nyelegedog, apa ké ento makejang bakalan tusing ngamuatang sekaya, mesuang pipis? Mimih, ngudiang buka kakéné dadi pabligbagané? Sabilang madabdaban jag pesu patakon; patakon ané tusing soléh-soléh; patakon papojolan wiadin babenehan ulian pamineh jati polos. Ané pedas suka tuah seken sang mangawé gambargambaré totonan mapan ia maan karya tur karyané nekaang pikolih marupa pipis tur bati. Kénkénan lantas sang ngamaang karyané? Pedas ia suka masih, yadiastun mesuang pipis, mapan gambarné liu pesan nyelegedog ditu di sisin-sisin margané tur semuné makejang kendel tur lega (yan kapilih). Ané buka encénan koné lakara man-

granayang duhkita wiadin sebeté, tur enyénan lonto? Ento basa apunggelané ané aptianga mageem, basa Bali wiadin Inggris, ané anggona serana manutdut atin kramané ané marupa makudang janji ané, koné, lakara nyukaang krama tur ngalanduhang jagat. Yan seken sobayané, pedas ia lakara angawé suka ikang rat; yan tan, tusing buungang lakara duhkita ikang rat. Anak amulto lonto pakibeh jagaté, uli nguni kanti jani. Janji, paiketan tur simakramané anak tusing bakal pegat uncaranga tur lampahanga pidanan tur dijanan. Pabligbagané dadi bancut buka jangkriké ketebin duk kramané sedek iteha mesuang paminehné krana wang pacalang pada teka mapan di pagubugané tengera ada cekian. Makejang pada pacrutcut magedi tur sepi ta ikang rat mapan rahinané anak saja rahina panyipengan. I Gusti Madé Sutjaja

Rerajahan saking Lontar Jajimatan Papineh i ragané kabaosang sakadi jaran ané malumbar. Gelis pisan mauwah. Mangkin makita kéné malih jebos makita kéto. Nénten tekek, setata ogah sakadi nénten madué patanjekan. Papineh punika patut kaseimbangang antuk madué tetujon sané pasti, nénten ja tetujon ané nenga-nenga ané ngawinang malékok di tengah jalan. Sadar lan uning punika patut katelebang lan kalaksanayang. I raga sampun kawarisin makudang-kudang tetamian olih leluhuré. Silih tunggilnyané indik “jejimatan” utawi “bekel” sané biasannyané marupa rajah. Rerajahan punika sampun madué kawigunan soangsoang manut ring wentuk lan gam-

barnyané. Sakadi buku sané mamurda Lontar Jajimatan sané kawedar olih I Ketut Suwidja lan katerbitang olih Toko Buku Indra Jaya, Singaraja puniki. Patut kauningin, yadiastun ring buku puniki madaging makudangkudang rerajahan sané mawiguna ring angga nanging patut taler kayatnain indik caran ngawigunayangnyané. Mangda nénten rajahé punika sakadi “ngamahin” anggan i ragané. I riki taler I Ketut Suwidja nyelasang sapunapi i raga malaksana yéning sampun nganggén “bekelé” puniki. Nénten ja ngodag-odag utawi ngéndah pélag. Yadiastun rajah punika sira ja prasida nganggén patut taler i raga mabrata sakadi undag-un-

dagan rajah sané kaanggén. Wénten rajah sané marupa jimat, bekel, pakakas, utawi panulak baya. Makasamian punika patut yaktiyakti yatna kawigunayangnyané. Sakadi anut ring tetujon lan kawigunayang anggén kabecikan, mangda nénten rajahé punika kaanggén mamoya, moyanin utawi nyédanin anak tiosan. Sujatinné anggan i ragané sampun marajah saking i raga embas, sampun madaging makudangkudang aksara sané idup yéning i raga “sadar” ngidupangnyané. Jejimatan, rajah, bekel, utawi pakakas wantah pahan saking kontruksi budaya masyarakat i ragané. Ari Dwijayanthi


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.
Edisi 21 Maret 2010 | Balipost.com by e-Paper KMB - Issuu