Edisi 6 Februari 2011 | Balipost.com

Page 10

Sabha

10 Tetuek Ubad Aluh, Ubad Mudah Olih Mas Ruscitadéwi

Redit é Kliwon, 6 Februari 2011 Redité

Lumut-lumut Watulumbang (109)

Paneduh Suba makelo manusané nyalanang agama. Kéwala guminé ngancan wai ngancan panes. Jani liu sajan

Madué angga sané seger uger, tan kirang punapa-punapi setata dados pangaptian jadmané. Mangdané prasida seger uger sinah i raga patut urati ring sakancan pinunas angga, angga sekala lan niskala. Angga niskala patut kajaga antuk manah sané suci nirmala, lan angga sekala patut kajaga antuk ajeng-ajengan, inum-inuman lan sarana sané nyekala ring jagaté. Yéning éling ring sakancan tetaneman sané katah wénten ring karang paumahan krama Baliné nguni pastika pacang kapanggihin sakancan éntik-éntikan sané maguna pisan majeng kauripan i ragané ring marcapada. Taru kelapa sané katah ngebekin tegalan kramané bungkak lan kelapanyané maguna pisan majeng jadmané. Toya bungka kaanggén pinaka sarana nincapang bayu lan ngruwat sakancan cetik sané ngranjing ka anggané. Ri kala sampun dados kelapa wayah lan katanusin, kakaryanin minyak melah, minyak kelapa sané wantah kadegdegin (nénten karatengin) sané kaanggén sambel matah lan apun mangkin kasub kawastanin VCO (Virgin Coconut Oil) sampun kasub nambengin makudang-kudang pinyungkan. Ring natahé, nampek saking pewaregan, katah mentik taru kélor. Buah kléntang sané paglayut

ring taru kéloré katah kaanggén jangan lan prasida nyaip sakancan racun, siosan ring punika daun kélor mengandung vitamin A lan madaging zat gizi sering kawigunayang pinaka ubad penyingakan lan jangan sané prasida kaajengan. Bungan blimbing buluh mranén pisan kaanggén pinaka ubad kokohan. Daun Silikkaya prasida kaanggén mambengin kanker, lan buahnyané mranén pisan ngubadin ambéyen. Padang teki, sadalati, kecarum lan sakancan babungkilan sané ketah katandur prasida kaanggén nambengin makudang-kudang pinyungkan. Lan yéning rereh sané siosan sinah akéh pisan soroh tetaneman sané wénten ring widang i ragané sané prasida kadadosang tamba, yéning i raga kayun. Sakancan tetaneman punika sujatinné aluh pisan kakeniang lan ajinnyané taler mudah. Sakéwanten sangkaning jadmané mangkin seneng aluh, mawinan pacang gelis numbas ubad, yadiastun wantah sungkan agigis. Yakti yéning nandur tetaneman pacang kecil lan sué, kéwanten ri sampunné mentik kawiguannnyané taler mabuat pisan, pacang prasida dados ubas sané aluh karereh lan kakaryanin lan mudah. Nika yéning i raga kayun tuyuh akedik, tuyuh nandur mangda prasida ngalapin.

PANGREMBA: Mas Ruscitadéwi, Madé Adnyana, Madé Sujaya, Gedé Tapayasa, Wayan Juniartha, Madé Sudiana, Wayan Suardiana, Ni Madé Ari Dwijayanthi lan Nyoman Manda. Rédaksi nerima reriptan marupa artikel (paling akéh 3500 huruf), satua ringkes (paling akéh 6000 huruf), puisi, geguritan miwah sané siosan. Reriptan mangda kakirim ring alamat: Bali Post Jalan Kepundung 67 A Dénpasar. Taler dados ring email: bali_orti@balipost.co.id.utawi bali_orti@yahoo.com

Bungklang Bungkling

Jegég Olih I Wayan Juniarta Nak Luh ané kénkén ané kadanén jegég? Tumbén Ni Luh Makin Digosok Makin Sip ngemang topik diskusi krama sekaa tuake. “Ané solahné calah sekar sandat, yadiastun warnané sing girang nanging miikné mangalub, bakti ken nak tua, sayang kén kurenan, dueg ngurus panak, dueg ngaé dedaaran, dueg matuasan, sregep manyama braya. Intiné, jegég to boya ja urusan jeneng lan body, nanging urusan solah lan bikas, inner beauty,” keto ceramahné I Madé Mata Keranjang. Kikik-kikik krama sekaa tuaké ningehang pasautné I Madé. Sing ada né percaya kén bungutné I Madé. Nak patuh kelas bungutné I Madé jak bungut politisi, anggota Déwan, Gayus Tambunan, Ariel Peterpan lan maling pretima. Kelas bungut maong ané “selalu ada dusta di antara kita”. “Ehm, yén seken jegég to urusan solah lan bikas, tong ngudiang Bli Madé sesai sajan ngemplongin kurénan Bliné ané polos to? Tong ngudiang masi Bli Madé sesai sajan nyodog di kapé remang-remangé sambil mejek-mejek CO jegég ané body-né moleh,” Ni Luh sengit matakon. I Madé langsung kenyem-kenyem sing masaut. Nak nau sajan ia urusan nak luh. Yén ba nak luh sengit mula sing dadi sautin. Luungan ba mendep, luungan bunguté anggo nyapu tuak lan lawar kuwiré. “Nak luh ané jegég to ané bisa ngaba awak di jaman ané kéweh nénénan. Bisa ngalih gaé anggo ngisinin payuk jakan kulawargané, nanging tetep bisa dadi ibu rumah tangga ané sregep, nu bisa ngaénang kurenan kopi. Karir né luung, keluarga sing terlantar,” kéto abetné I Wayan Lintah Benalu. I Wayan né nak pengangguran intelektual (jlema ané demen sajan ngorta lan mapeta, marasa paling nawang, nanging sing bisa nyemak gaé apa). Gaéné tuah jangkakjongkok; semengan nyongkok ngantosang kopi anget lan nasi lebeng, tengainé nyongkok di rurungé ngecel

siap, sanjané nyongkok di warung tuaké. Kurenané ané magimeh nyemak gaé kema mai maburuh apang nyidayang meliang I Wayan kopi, apang nyidayang meliang siapné I Wayan baas lan vitamin. “Béh, jeg lega sajan lekad dadi muani Bali calah Bli Wayan né. Artiné, ia menurut Bli Wayan to, nak luh to jegég yén suba nyak dadi budak kéto? Ba lemah peteng ngalih pipis, ked jumah buin harus ngayahin kurénan ané awaian gaéné tuah nyongkok lan pules. Yén sing nyak keto lantas orahanga nak luh ané sing ngerti kodrat, sing ngerti swadharma istri, lantas alianga mitra?” Buin Ni Luh nyakcak. Sing ada ané bani masaut krama sekaa tuaké. Ada ané krana marasa pasautné Ni Luh mula beneh. Ada ané krana jerih sawiréh Ni Luh ané ngelahang warung tuaké. Yén pelih mamunyi bisa-bisa mani puan tuaké timpurina baan methanol kén Ni Luh, kenehé ngalih liang payu di rumah sakit mungkulan. Uli pidan jegég kalawan tusing jegég to sing taén nak luh ané nentuang. Yén sing nak muani ané nentuang (jegég to artine wajah ayu, body seksi, nyonyo gedé, betis mulus) sinah perusahaan-perusahaan komersial ané nentuang—uli perusahaan shampoo, parfum, jamu pelangsing badan kanti body lotion—(bok ané jegég tuah bok ané lembut, sosoh, lantang, selem; kulit ané jegég tuah kulit ané putih; bangkiang ané jegég tuah bangkiang ané rengkiang, awak ané langsing; batis ané lantang; yén dot jegég harus nganggo baju né, béha to, kenip né, pupur to). Artiné yén kulit selem, awak mokoh, bok keriting, nyonyo cenik, jeg asli ba sing jegég kadanin. Nak muani nentuang jegeg madasar “ke-butuh-ané”, perusahaanperusahaan nentuang jegég apang ngancan liu maan pipis uli nak luhnak luh ané mabalapan meli barang krana dot jegég. “Uli jani nak cang ané lakar nentuang apa to jegég,” nengkik Ni Luh. Sing ada ané bani masaut.

anaké masastra, kéwala guminé sing masih nyak ngetis-ngetisang. Upacara sing sedeng buin raosang. Yén di tattwané upacara koné ngaé jagaté tepuk ngelinggah-linggahang, kéwala di sakalane jagaté sajan nyupitnyupitang.

Olih IBM. Dharma Palguna BO/ita

Nguda bisa dadi kéné dadiné? Gelekang petakoné cara ngelekang paos. Kanggoang jani suud metakon. Pang sing empeng kupingé. Matakon besik nak bisa maan pesaut satus. Ada ngorahang kéné, ada ngomongan kéto. Mekejang cara beneh. Sing ada ané pelih. Cara mekejang ngelah sastra padidi-padidi. Di subané buka kéné, mekejang matané nuléngék. Dija mirib ada paneduh jagat. Mata nuléngék ulian kenehé ngadén paneduh teka uli langit. Mirib marupa kalpa-taru ané sumungsang. Sing tawang paneduh jagaté teka uli betén. Uli di tanah. Taru masih adané. Boya sumungsang, kéwala ngadeg. Ada koné lantas tuturan satua mangku maan sipta uli di pura. Isin siptané ngeranayang anaké takut. Orahangan jagat Baline lakar kéné,

lakar kéto. Pamuputné ngaé paneduh jagat. Tetujoné, apang jagaté teduh. Yén suba teduh. Manusané tis. Bhutakalané somya. Batharané ica. Melah carané nuturang sipta. Satinut kramané. Kénkén carané ngaé paneduh jagat? Paling melah nunas. Bhatara ngardi jagat lan manusa, bathara jani tunasin. Yén seken-seken nunas, ngudiang bathara sing micayang kateduhan. Koné manusa ento ubuhubuhan ané paling sayangan bhatara. Ulian manusa dogén ané bisa nyembah bathara. Yén jagaté ngancan panes, sinah manusané lakar punah. Yén sing ada manusa di jagaté, sing koné lakar ada ané nyembah bathara. Kéto logika-né. Pamuputné: nunas! “Inggih paduka bathara, daging atur pinunas titang… .” Kéto abet yén mapinunasan. Iderin gumi

Wantah nué galah, becik pisan maplesiran. Maplesiran wantah dumun, yan Manis Galungan utawi Manis Kuningan (Redité Manis Langkir). Genah sané katuju sakadi sagara sané asri mangda prasida ngawetuang rasa asri ring kayun. Wénten taler ka klebutan anggén mangda ngatisin pikayunan santukan sampun ngamargiang yadnya katah ngambil pawilangan utawi pikayunan. Sané sareng, seringan pasemetonan utawi kulawarga. Polih magendu wirasa ring margi sapunika taler ring genahé sané katuju. Yan imbayang sané mangkin maplesiran sampun nglimbak pisan. Nénten manten ring sagara utawi objék wisata taler sampun ring swalayan, supermarket utawi genahgenah sané ramia lianan. Maplesirané punika gumanti kaonengin pisan. Punapi malih sang kantun aném, wénten galah ngarumrum sang kasenengin. Rasa liang satata metu ring angga suang-suang. Maplesiran nénten taler nglimbak ring anak alit utawi anak aném taler sang kantun keni wicara seneng maplesiran. Genahé sané katuju tal-

er nénten tampek kantos ka duranagari. Wénten ka Singapura, ka Ostralia, ka Amérika taler genah-genah sané sampun kaloktah ring jagaté. Yadiastun kantun keni wicara anak dangan pisan mrasidayang nglincak. Punapi sané ngawinang? Nénten lian wantah jinah sané ngrubéda. Wantah sampun jinahé mamurti sapunapi ja ukumé sané sampun kacumpuin dados ical kawigunan ipuné. Kadi caling sané sampun kepuk. Macaling sakéwanten nénten wénten pikenohné nué caling. Nyejehin sakéwanten nénten natunin. Indiké puniki sakadi sampun biasa ring Nusantara. Sang dados maling madasi dangan pisan maplesiran santukan jinahé sané dumun dawegé kantun ngamel jinah katah pisan. Yan wilang-wilangin sang ngaryanang utawi gicénin medal sang duratmaka taler pateh dados duratmaka. Pateh dados koruptor santukan masemaya sareng koruptur yadiastun bina lembaga utawi genah makarya taler keni dados koruptor. Sapasira nénten seneng ring jinah? Jinah wantah rereh antuk nénten patut janten pacang ngeniang baya. Baya nénten ring angga ké-

Baliné apang makejang batharané bakat tunasin. Eda ungsap tekén purana. Gumi Bali mapaiketan ajak Jawa. Kéto masih mapaiketan ajak Lombok. Nekedang pinunasé ka Jawa tekén ka Lombok. Yén ngelah pipis, dadi masih neked di Kalimantan, terus nganti ka India. Yén bathara tedun saking luhuring langit, sing dadi nunas kéné-kéto ring ajeng bathara, kéwala nunas paneduh. Paliunan ajak nunas. Yén suba ajak liu, masak bathara sing mireng atur pinunas para bhaktané sané astiti bhakti subhakti nekeng twas suci nirmala? Masak batharané sing mapaica paneduh? Kénten taler daging pamatut sané kepireng. Gelisang satua énggal, mamobil mabus para bhaktané magelombang-gelombangan cara ombak. Ané di Lombok ka Bali, ané di Bali ka Jawa, ané di Jawa ka Bali.

Cara embahan yéh tukad mapuseran. Cara magejeran akasa ulian trisandhya mwang pancasembah para bhaktané. Tangkahé bareng magejeran. Saget ada bhakta adiri karauhan. Sira sané wawu rauh? Wantah rauh iriki satuané. Ten malih kalanturan sira sane rauh, tur napi daging wacanan sang sané wawu rauh. Indiké punika nénten sedeng malih baosang. Santukan sami anaké tatas, kocap yén bathara sampun rauh cihna pinunasé kapireng. Ngeranayang kenehé seger. Melah guminé tepuk. Jaen rasané maangkihan. Apa adané rasa ento yén sing ento madan paneduh? Pragat satuané? Yén pragatang neked dini, madan pragat. Yén guminé terus manes-manesang, rasa tis ngejoh-ngejohang, buin tugtugang satuané. Imbuhin pinunasé. Agengin aturané. Bathara pasti seneng.

Maplesiran manten taler ring anak lian. Mranén pisan jinahé tan bina sakadi upas ula. Yan imba-imbayang dados ring sampuné madué nénten éling ring angga (lupa sangkaning dadi). Lali ring angga dados manusa. Wantah jati-jati dados manusa nénten seneng ngambil padruwéan anak lian. Alit, ageng janten pacang ngeniang karmaphala. Nirdon pisan nué jinah mawit saking mamandung. Yan wilang-wilangin, sang ngicénin jinah nglimbakang pinungkan ring anak lian. Maplesiran ka duranagari mawit saking dados maling punapi raris pikenohné? Nénten wénten wigunan ipun. Nénten satia ring laksana. Sang asapunika jatiné ngéwérin sang ngamel ukum. Nyihnayang ukumé dados taur. Samaliha nyihnayang sang sané makarya dados icénin jinah sané mawit antuk mamaling. Maplesiran ka duragari wénten pikenoh ipun wantah gumanti saking sutindih ring Nusantara wantah mapikayun mecikang Nusantarané sakadi ngrereh kawikanan ring panegara lianan utawi maplesiran madaging malajahang angga. Nénten gumanti mangda ngamargiang

jinah. Jinah-jinah punika gumanti drué parajana nénten patut ambil. Patutné anggén nyungkemin parajanané mangda sayan becik kauripan ipunné. Sira raris nénten nué duleg kayun wantah sang maplesiran sakadi ngéwérin sang sané jati-jati prabéla ring ukum utawi ring Nusantara? Wantah dados sang maplesiran sané kantun kabanda antuk ukum sampunang icénina ka duragari. Yan turah mangkin wénten mawosan cekal (cegah tangkal). Pinih nénten sang sané makarya ring Bandara uning ring sang kacekal. Nénten mapi-mapi nénten uning. Yadiastun malingsé wasta, malingsé prarai, janten wénten sané nénten mrasidayang icalanga pinih nénten sidik jari. Maplesiran wantah gumanti mapikayun mecikang Nusantara utawi ngereh kawigunan utama pisan sakéwanten maplesiran gumanti mapikayun nistaang ukum nirdon pisan. Sang kantun kabanda ukum becikné gelis cekal mangda sampunang nyusutang ukumé. Sang makarya ring ukum sutindihin anggané antuk pamargi patut. IBW Widiasa Kenitén

Sané Tan Kadagingin Indik “Géstapu” ten ja puput-puput yéning kabligbagang. Ngancan kagonjakin, ngancan ngraméang satuané. Makéh sampun karyakarya sastra, seni, sané polih inspirasi saking carita sejarah “Géstapu” puniki. Makudang-kudang seniman, sastrawan, sejarawan, tan surud-surud bligbagang, ngonjakin indik carita sejarah sané kontroversi puniki. IDK Raka Kusuma silih tunggilnyané. Rasti saking novelét anyar sané wau kamedalang olih IDK Raka Kusuma. Wénten solas bantangan carita sané ngwangun novelét puniki, Sudiasih, Buku Harian, Sulasmi, Unduké I Pidan, Suéni, Méi Chu, Uyut, Buku Harian, Pesisi Klotok, Warkat Pos, lan, Cateten. Duk tiang wau pertama nyingakin buku puni-

ki, tiang narka buku puniki wantah pupulan carita cutet. Nanging ri kala kebitang tiang lembar ka lembar halamané lan wacén tiang, wau tiang uning niki novelét. Pahan carita saking murda sané pertama “Sudiasih” ngantos “Catetan” ngletegang manah titiangé, niki boya ja pupulan carita cutet nanging novelét. Yéning rereh-rerehang ring kakawin dané sané lintang “Ngambar Bulan” minab niki “Rasti” dahat matiosan. Saking pemilihan tema mayor lan pupus dados novelét yakti kacingakin, pangawi dahat urati ring kruna, lengkara, sané kawigunayang. Isuisu komunisme wantah isu sané sering kaanggén dadalan ieg ring kramané. Nanging IDK Raka Kusuma, ngambil isu puniki saking genah sané pinih singid, sané tan ngundang ieg,

ngundang biuta. Sakéwala sané ngwacén pacang makleteg, pacang mamanah-manah “sapuniki kahanan anak alit sané tan uning ibunné?” Nggih, Rasti tokoh primer ring novelét puniki. Rasti sané tan uning sira mémén ipun. Rasti, yéning matakén indik méméné ring bapané utawi kulawarganné setata kasautin bangras. Rasti sané sebet lan sakit ati ri kala timpalnyané ané madan Sudiasih setata ngaukin déwékné panak Gerwani. Rasti, sané mailehan ngrereh gatra indik méméné. Rasti sané pinunasné ka bapané setata tan kadagingin ri kala ngwetuang kruna “mémé”. Rasti, sané pungkuran wau uning ipun yakti panak Gerwani saking catetan di lemarin bapané. Ari Dwijayanthi


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.