Sastra
Redité Pon, 25 Januari 2009
Nyentana Guru Mangku Pandé Mahasastra
Pan Dolar Krama Baliné jani karaos krama krodit, krodit ulian bes liunan krama saking Jawa lan dura negara rauh ka Bali. Liu krama Baliné ngorahang toris, ulian tusing bisa ngorahang tourists. Dija-dija jani suba kaseksek baan vila, réstauran, miwah hotél-hotél lan bungalo. Sabilang ada tanah embang, kanti ring bet-beté, ditu pasti dadi artshop. Sinah suba krama Baliné liu makarya ring pariwisata. Liu alit-alité malajah basa Inggris kanti sané kelih-kelih milu malajah basa Inggris, kéto masih I Pekak delod umahé masih milu, apang maan raosange Pekak Funky. I Wayan, I Madé, I Nyoman, lan I Ketut kanti bungkrat-bungkrit, jungkrak-jungkrik, petenglemah malajah basa Inggris, apang maan masi ngepung Pan Dolar. “Yan, kénkén carané malajah basa Inggris apang énggal bisa?” I Madé Walkie-Tokie matakon. “Nguda Dé enu gén dadi anak stupid-fruit kéné, nak aluh to Dé, icang jeg éasy-going gén, peteng lemah icang ngebitan kamus Oxfordé, kema-mai bakat aba kamusé totonan”, pasaut I Wayan Dummy. “Men, men, kudang kruna ba bisa baan Yan ngorahang?” patakon I Madé. “Icang mara bisa ngorahang setudi dogén Dé”, pasautné. “Men apa artiné to Yan?” I Madé Walkie-Tokie matakon. “O..., setudi ento artiné malajah”, pasautné I Wayan. “Nah, Yan, suba icang nawang jani, nah jani icang lakar matakon buin tekén I Nyoman”. “Man, man, dadi icang matakon Man?” “Dadi, apa to Dé?” I Nyoman Pig-Headed masaut. “Yén ngomong apa basa Inggrisné Man?” “Buiiih, aluh to Dé, ngomong basa Inggrisné sepik,” pasaut I Nyoman Pig-Headed. “Buiiih, nguda aluh pesan to Man?” “Yeh…,jeg aluh to Dé, jeg eda suba Dé berpikir ruwet-ruwet, jeg éasy-going gén”, I Nyoman nutur. “Énggalang, énggalang Dé, apang liunan ajak ngalih Pan Dolar. Jani suba liu anaké bisa ngomong nganggo basa Inggris, uli dagang saté penyu kanti dagang lumpiang di Sanur suba kanti makuah bibihné ngraos nganggo basa Inggris. Bes tiap hari ngenemin bulé-buléné ditu ané sliwar-sliwer, negakin sepeda, sun-bathing, lan ada masih ané malalung mabody sexy, kulit putih cara salak klumadin ulian maan sérvice massage. Kéwala jeg soléh dingeh cang to Dé.” “Soléh kénkén to Man?” “Liu je anaké bisa mabasa inggris ditu, kéwala basa Inggris né basa Inggris Bali, jeg cara basa Bali beneh logatné, sangkane ada istilah Balinese English.” “Diapin kéto, ané penting kan Dolarné to Man. Men, I Ketut nak kija to Man?” patakon I Madé Walkie-Tokie. “I Ketut anak lakar meli kamus basa Inggris di toko buku. Dé suba nawang, jani anak suba liu ada kamus-kamus basa Inggris misi basa Bali. Jeg aluh pesan suba jani alit-alité lan ané kelih-kelih malajah basa Inggris sambilang masi malajah basa Baliné apang ngancan ngluungan”. I Nyoman nuturang. “Yan suba kéto, jani suba icang lakar meli kamusé totonan, apang icang bisa masi mabasa Inggris, nyén nawang mani puan icang liu maan Pan Dolar.” I Madé Suwitra
Namiang Karma Di subané karasa panesé, ditu mara inget. Ngadegang pariselsel ring pikayunan tan marasa sépanan. Ngunuhngunuh papineh, nuptupang pongahé, mapinunas katulung-tulung. Lédangang engsap laliné. Ampurayang wau sumbah kasumbah tan kaélingan antuk déwéké tuna. Pasuécané mangkin arepang. Ping banget katunas. Lugrayang dados pangetisan manah lan ukudané panes puniki. Sumanggup nglarang napi sané kapariambeng tur kapituduhang. Tan malih singsal laksana, tan malih engsapé ngraja di ati. Laut nyumbah-nyambah. Pang tiga pang papat masesangi. Ri sampuné napi sané kaapti kasuéca, malih laliné. Sangkaning jlantarang gelar pangurip-uripan déwék lan kulawarga miwah pianak sané kaarepang ring ukudané setata karasa kuangan. Kéto sesambaté yén tatasang. Sengsarané tan kakelidin. Kaalapin pitung sentana. Tebus-katebus kasisipang. Tan tulusé mamurti janten pisan. Nglinus kenehé paling kapaling-palingin madoosan. Lantas mariselsel sang kapiolasan. Sangkaning punika tan kataléngin napi pamintané nguni. Lantas jamprah-jumangkrah ngubitbit kauripané. Kadi rasa pati kapangguh tan maidepan mawali. Ditu ketara manahé tan tulus. Tan karahayunan. Sangkning tan kukuh. Nyayan-nyayan ical élingé saking manah. Kocap sangkaning karyané tan ngamolihang, parilaksanané tan ngamangguhang margi. Dasdasan sumeken patiné arepin. Mapatung-patung paitungané nagih mimpas. Tan kaarsa laut uyang. Mamuduh lan mamedih. Buta laksanané, buta pikayuné. Patiné sagét rauh tan kaduga-duga. Tuah karmané katamiang. Gulinten, Januari 2008
I Wayan Paing
Ni Komang Sri, kéto anake nyambat adan anaké bajang ené, kajegégan saja tusing ada ané ngidaang nyaihin di désané satmaka bungan désa yéning upamayang. Pangadegné langsing lanjar, kulitné kuning langsat, bokné selem lantang, yéning saihang miribang masaih ajak bintang sinétroné ané suba kasub Agnes Monica, kéto truna-trunané ngorahang. Ni Komang Sri mula anak bajang aget tur bagia manumadi ka mercapada, sawiréh ngelah mémé bapa ané sugih tur sayang tekening ia. Ni Komang Sri sanget pesan kasayangan tekén reramané, krana ia ané lakar glantingina ajaka mémé bapané, apang nerusang keturunané apanga tusing putung, sawiréh ia tusing ngelah nyama muani. ”Cening Komang, bapa ngidih tekéning cening, apang melah-melah ngaba raga, eda kanti cening ngalahin bapa ngantén, yéning ngidaang apang cening ngaba anak truna apang nyak nyentana dini, ngentosin ragan bapané dini makrama di désa,” kéto pabesen bapané ane setata kaingetan tekén Komang Sri. Apang tusing cara embok-embokné ané ngalahin mémé bapané ngantén tan papasadok, ngantén ngrorod utawi kawin lari ajaka tunangané. Ni Komang Sri suba makelo magaé di hotél bintang lima di Nusa Dua. Ia maan tugas di bagian front office, cocok ajak kabisané miwah kajegégané. Ada suba limang tiban makeloné ia magaé di hotélé ento. Ri sedek ia maan libur, ka-
benengan masi ada odalan di Pura Kawitanné di désa palekadanné. Ia mulih ajak tunanganne ané bareng-bareng magaé di hotal. Disubané teked di jumahné di désa, ditu ia ajak tunanganné seleg nulungin reramané ngaé sahananing bebantenan. Tunanganné ané madan Mas Joko seleg nulungin bapané ngaé lakar basa genep, ané anggoné mébat buin maninne. Mas Joko mula truna bagus alep tusing pati ngraos liu. Ia di hotel maan tugas di bagian room boy. Suba ada atiban ia matunangan ngajak Ni Komang Sri. ”Cening Komang, nyén anaké muani ané ajak cening mai?” kéto patakon méméné. ”Ené suba tunangan tiangé mémé, ia madan Mas Joko uling Jakarta,” kéto pasaut pianakné. ”Men nyak ia lakar nyentana dini?” kéto buin patakon méméné. ”Ia misadia nyentana, ngantén ngajak tiang,” kéto pasautné Ni Komang Sri. Mara keto pasaut pianakné dadi lega pesan méméné tur sahasa ngelut Ni Komang Sri, tusing marasa yéh paninggalanné nrebes baan kaliwat bagiannyané. ”Nah, ené mara pianak mémé, tusing pocol mémé ajak bapa, sarahina ngrastiti ring Betara Kawitan, apang kulawargané dini tusing kaputungan,” kéto raos méméné sambilanga nglanturang majejaitan. Bapané Ni Komang Sri masi sanget liang bagia, sawiréh suba ada ané lakar glantingine di kayangné tua. Sakéwala enu
11
masi inget mémé bapané tekén paundukan-paundukan sebet ané suba nibénin pianakné Ni Komang Sri ané malu. I pidan ia suba ngelah calon sentana, ané enu ada hubungan panyamaan, ané madan Gedé Cita, misané kapurusan tekén Ni Komang Sri. Ajaka dadua suba pada tresna asih lakar makurenan. Gede Cita mula truna bagus tur suba magae dadi kepala urusan (Kaur) di désané. Mémé bapané Gedé Cita suba patuh paitunganne ajaka mémé bapané Ni Komang Sri lakar nganténang manut cara dresta di désané. Sakéwala suratan idupé tusing dadi kelidin. Gedé Cita ngalahin mati matabrakan ri sedek ia ngandeng Ni Komang Sri ka salon kecantikan di makiré upacara pawiwahanné. I Gedé Cita mati di tongos matabrakanné, sakéwala tunanganné Ni Komang Sri selamet sawiréh ia ketes ka cariké ané sedeng misi padi. Ento makrana makelo Ni Komang Sri sebet atinné nganti ngemasin gelem abulan tur opname di rumah sakit ané paling élit di kota Dénpasar. Di subané ia seger ditu katuturin olih mémé bapané apanga ia tusing sanget ngingetang tunanganné ané suba ngalahin. ”Nah cening Komang, eda ento sanget sebetanga sawiréh paduman nasibé suba ada ané ngitungang, i raga dini idup di mercapada patut kukuh mautsaha lan ngrastiti bakti apang prasida manggihin karahayuan,” kéto tutur bapané tekéning Ni Komang Sri. Ni
Komang Sri mula anak bajang ané setata satinut lan bakti tekén reramané. Ia ngidaang ngengsapang tunanganné ané suba ngalahin mati. Ia tetep magaé di hotél bintang lima di Nusa Dua. Yén ia marasa kangen tekén reramané ia mulih aminggu cepok. Dikénkéné yéning ia sibuk maan tugas double sit, ia mulih abulan cepok. Pepesan ia ngoyong di tongos kostné di Nusa Dua. Ni Komang Sri jani suba masi ngelah tunangan ané madan I Nyoman Tantra. Tunanganne ané nomer dua ené magaé dadi Balawista di Kuta. Ia matemu ajak tunanganné ri sedek Ni Komang Sri malali ka pasisi Kutané nylimurang manah. I Nyoman Tantra mula truna bagus, pangadegné tegeh, siteng, ganggas, sakéwala kulitné seleman buin abedik sawiréh sai-sai kena ai di pasisi. Ajaka dadua suba saling tresna asih lakar nglanturang makurenan. I Nyoman Tantra suba nyak lakar nyentana, sawiréh ia suba nglah bli-bli ané lakar ngantinin reramané di désa pakraman palekadanné. Minabang Ni Komang Sri tusing majatukarma ajaka I Nyoman Tantra, sawiréh satondén tulus lakar makurénan, tunanganné I Nyoman Tantra ngmalunin ngantén ajaka tunangané ané buin besikan ané madan Siti Nurléha, pianak pengusaha gedé uling Jawa. Siti Nurléha sedeng enu kuliah di Fakultas Kedokteran. I Nyoman Tantra suba makelo matunangan ngajak Siti
kantun alit. Balian sané durung nambanin sampun ngambil jinah dumunan. Balian sané kasurat, tan bina ka dokter kadi mangkin mangda tetep sayaga ring jinah. Nénten nué jinah nénten purun ka dokter antuk tambané mael. Wénten parubahan karakter sang dados balian yan dumun mapitulung sané mangkin ngarepang sesari. Indiké punika kasinahang ring Geguritan I Ketut Bagus. Geguritan puniki kakawi olih Ki Dalang Tangsub, kasalin olih W. Simpen AB. Wantah ka balian mangda sayaga makta sesari, wantah nénten midep, nénten polih tamba. Ka balian nénten dados makta cangkem manten, matalang. Sayan katah makta bebaktaan sayan gelis seger. Sapunapi yan nénten makta? Tambané nénten pacang nadosang. Nénten mandi. Sang dados balian maperih pisan: Sumaur Dé Balian bangras/ bungut tulén aba mai/ ubadé tuara ja mudah/ bapa mangorahin cai/ yan dinista jemak cai/ bantas canang masih katur/ mapipis satak patpat/ kéténg tong dadi tunain/ kéto patut/ pamandin ubad adannya// (Pupuh Sinom 8, kaca 6). Balian sané seneng ngantenang angga wikan jatiné nénten
uning punapa-punapi wantah promosi kémanten mangda katah polih jinah. Sang miragiang mangda kalangen kadaut manahnyané: Antuk nika uning titiang/ Jeroné mabudi mikatin/ baas anaké jumahnya/ paempukin antuk munyi/ raos puyung tuara misi/ kéwala raosé mubu/ upaminnya kadi dalang/ sakita karep ngucapin/ mangda pangus/ manadakang tuara saja// (Pupuh Sinom 28, kaca 8). Durung nambanin sampun ngarsaang daksina. Daksinané ageng gelis seger. Nyihnayang jinahé ring arep nénten pikayunan mapitulung: Mangku kenyem mangucap/ nah tunasang malu dini/ daksinané té dabdabang/ pipisnyané pitung atus/ I Ketut alus angucap/ sampun becik/ jinahé slaka walannya// (Pupuh Ginada 9, kaca 11). Sang ngusadanin mangda setata éling ring swadarmaning dados balian. Sadurung sang katambanin seger nenten becik ngarsaang sesari utawi daksina. Sang katambanin wantah sampun jatijati kénak nué pawilangan pacang ngaturang daksina marupa jinah. Samaliha nénten antes durung makérti sampun ngwilangin pala.
Suksmaning Boga Sinalih tunggil swadarman i rerama ring i pianak inggih punika mapica boga utawi ajeng-ajengan ring i pianak saking raré ngantos i pianak kelih tur sampun bisa midabdab déwékné padidi. Mapica boga ring i pianak manut ring pitutur kakawin Nitisastra VIII.3 kamanggehan ring bahasa Kawi asapuniki; maweh bhinojana. Tegesnyané; ngicenin ajengajengan. Suksman basa Kawi sané kamanggeh ring kakawin Nitisastra inggih punika: swadarman i rerama wantah mapaica boga ring i pianak. Mapaica boga ring i pianak wénten ring unduk sané kewastanin Panca Wida. Maweh bhinojana pinaka Panca Wida sané ping kalih. Mapaica boga ring i pianak tan dados nganutin adat sané biasa mamargi kémanten. Boga sané kaicén ring i pianak punika mangdané taler nganutin unduk sané wénten ring Sastra Agama Hindune. Manut ajah-ajah sané wenten ring pustaka Ayur Weda. Nabdab urip mangdané sukerta tur bagia wénten telung paos inggih punika: Ahara,Wihara miwah Ausada. Ahara tegesnyané boga utawi ajeng-ajengan. Wihara nabdab urip (gaya hidup). Ausada nabdab seger rahayu sekala niskala. Kawruhan indik boga utawi Ahara punika wénten petang paos inggih punika: Kaping siki ngruruh boga tan dados piwal ring Sanghyang Dharma. Ngruruh boga tan dados nganggé jinah sane kawastanin Anyaya Artha miwah Apariklesa Artha. Sané mawasta Anyanya Artha inggih punika jinah sané kapikolihin sakeng marikosa, sakadi jinah sané polihing saking mamaling, ngrampok. Apariklesa Artha inggih punika jinah sané kapikolihin saking korupsi, jaman Majapahit kewastaning maling matimpuh miwah sekancannyane.
Kaping kalih boga punika mangda kapilih sané mawasta Satvika Ahara inggih punika boga sané kawinang metu parisolah susila sané kawastaning parilaksana Sattwam. Boga sané Satvika Ahara punika kamanggehang ring pustaka Bhagwadgita XVII. Inggih pinika boga sané mawit saking woh, jukut, umbi, kacangkacangan, miwah minuman sané tan madaging alkohol sakadi tuak arak. Yén iwang antuk memilih boga, bogané punika sané ngranaang metu parisolah sané tan manut sakadi laksana Rajah miwah Tamah sakadi druwaka, manah rundah, inguh, males, taler sané ngametuang sakancankancan penyakit. Nika mawinan wénten sané ngorahang makéh anak katadah olih makanan sané kaajeng. Yén ring basa Indonesia dimakan oleh makanan yang dimakan. Dados ngajeng énak nanging sampun seénaknya. Kaping tiga inggih punika tata cara midabdab boga utawi memasak makanan mangda nganggén ajaran Catur Sudhi: lakar bogane sané jaga masak, genah malebengan sakadi paon, srana sané anggén maratengan, sakadi payuk, pangorengan, miwah sakancannyané. Taler sang sané nglaksanaang tata boga punika mangda taler sampun masuci laksana. Tan dados memasak tatkala sedeng branti, inguh, duleg, miwah sakancanyané. Kaping empat, indik pola makan. Mangda nganutin siklus tubuh. Ri kala semeng siklus tubuh sedeng pembuangan, inggih punika mesuang sané sampun mawasta ampas sakadi peluh, engceh, miwah kekotoran. Ri sedeng siklus pembuangan mangda ngajeng woh-wohan, jukut-jukutan sané madaging toya. Tan kadadosang ngajeng sané mengandung karbohidrat. Ri kala tengai (siang) sik-
IDK Raka Kusuma Juru Boros 1
Olih IBW Widiasa Kenitén Sang dados balian utawi sang ngamargiang usada mangda nénten lémpas ring swadarmaning dodos balian. Dados balian gumanti ngamargiang titah Sanghyang Aswinodéwa. Dados balian sampunang ampah mapi-mapi wikan utawi nyantenang mrasidayang nambanin satunggil pinyungkan. Pinyungkan katah pisan sané ngawinang. Wénten mawit sakala wénten saking niskala. Katahan sang dados balian wantah sampun kasungkanan nyantenangsaking niskala. Kapongor antuk kawitan. Arang sané sadurungé kaniskala, kasakala dumun. Utawi nganggén srana taru premana. I Ketut Bagus mamanah nuréksain balianné sakadi punika. Med ngantenang sang madados balian mapi-mapi. Mawinan dané meled uning punapi gumanti tetujonné dados balian utawi dados sedahan. Wau kaselehin sami mawit saking meled ring jinah. Boya ngamargiang sasana. Mangantenang angga dados balian nénten uning ring indik manados balian. Yan imbayang sakadi mangkin patut taler turéksa ring sang mangangken balian. Ngangken balian raris ngracun. Balian mobotin anak istri sané
anaké lingsir. ”Yéning saja Mas Joko nyak nyentana, makurenan ajaka Ni Komang Sri, sapatutné ia maupakarain cara adat i ragané ané suba katami miwah kapagehang olih para leluhuré,” sapunika baos ida anaké lingsir tekén mémé bapané Ni Komang Sri. ”Jani Mas Joko satondén kaanténang ajak Ni Komang Sri, gaénang ia malu upacara Manusa Yadnya, uling upacara mara embas nganti upacara menek bajang,” kénten malih baosné ida anaké lingsir. ”Disubané lakar nglaksanayang upacara pawiwahan ditu masi gaénang upacara Sudi Wadani apang buin pidan ngelah pratisentana ané suputra tur apanga rahayu kayang kawekas,” sapunika panelas baos ida anake lingsir tekén mémé bapané Ni Komang Sri. Disubané polih padéwasan sané becik, raris Mas Joko ka upacarain Manusa Yadnya nglantur upacara pawiwahan miwah Sudi Wadani nganutin dresta sané kalaksanayang ring désané i rika. ”Dumogi Ida Sanghyang Parama Kawi ngicénin cening ajak dadua wara nugraha apang bagia kayang kawekas,” sapunika pawarah ida anaké lingsir ri tatkala upacara pawiwahan miwah Sudi Wadaniné sampun puput. ”Mirib pajatu karmané Ni Komang Sri tusing ajak truna Bali, ajak truna Jawa payu kasidan,” kéto pakrimik krama désané ri sedek nyaksiang upacara pawiwahan miwah Sudi Wadaniné Ni Komang Sri.
Saking Langit Bali
Geguritan I Ketut Bagus
Balian Malihan
Nurléha. Katemuné ri sedek ia nulungin nylametang Siti Nurléha nyilem di pasih Kutane. Dugas ento Siti Nurleha sedenga libur semesteran. Iseng ia malali tur ngelangi di pasisi pasih Kutané. Bapakne Siti Nurléha ané madan Pak Gatot ngalih tur ngajak I Nyoman Tantra ka Jawa apang nyuang pianakné sawiréh suba beling duang bulan. Ditu di Jawa I Nyoman Tantra ajaka Siti Nurléha anténanga cara adat ané suba kalaksanayang ditu. I Nyoman Tantra terus ngoyong di Jawa sawiréh ia dadianga diréktur salah satu perusahanné ané gelahanga tekén matuanné. ”Uduh, Déwa Ratu Agung, dados asapuniki lacur titiangé manumadi setata katibenin kasungsutan,” kéto sesai panyambatné Ni Komang Sri sebet ngangen tekén déwék tan paguna, yéning ia inget tekén paundukan larané ané malu. Akéto paundukan-paundukan i maluan ané nibénin Ni Komang Sri satondén matunangan ngajak Mas Joko. ”Nah Komang, yéning saja Mas Joko suba nyak nyentana dini, ngantén ajak ragan ceningé, bapa ajak mémén ceningé lakar nunas pawarah-warah miwah pamatut ring ida anaké lingsir di Gria Manik Sari,” kéto ujar reramané ri sedek Mas Joko suba ada di jumahné tur lakar sanggup nyentana, ngantén nyuang pianakné. Disubané igum paitunganné ajak pianakné miwah para panyamaan dadiané, ditu lantas mémé bapané tangkil ka gria nunas pawarah-warah ring ida
lus tubuh sedeng ngolah ngajengan sané masuk ka watengé. Ri tatkala siklus tubuh dalam pengolahan mangdané ngajengang sané jangkep gizi minakadi madaging karbohidrat, vitanim, protéin, miwah sané sios-siosan. Ngajengang boga sané jangkep gizi punika siang miwah soré. Ri tatkala wengi tan dados ngajengang siosin ring nginum toya ening. Yén sampun ngajengang boga nganutin siklus tubuh sané masuksma nganutin pakibeh angga sarira sinah kawéntenan sungkan punika kapahan. Sapunika sané sampun kapanggih manut orti para janané sané ngelaksanayang ngajeng boga manut siklus tubuh. Sapunika taler angga sarirané lebih seger oger. Yéning sampun arang keni pinungkan sakit turmaning angga sarirané seger oger, sinah rasa kauripané sayan bagia. Nganut indik boga puniki Swami Satya Narayana ngepah kawéntenan i manusa dados tigang soroh. Inggih punika Yogi, Bogi, miwah Rogi. Sané madan soroh Yogi inggih punika ida dané sané ngajeng wantah acepok utawi ping siki sané adina. Taler sané kaajeng boga sané soroh Satvika Ahara. Sang Yogi punika ida dané sané sampun dahat pascat nglarang Tapa, Brata,Yoga, miwah Samadi. Malarapan pamargi asapunika sang sané sampun mabiséka Yogi molihing prana utawi zat-zat hidup malarapan saking Tapa, Brata, Yoga, Samadi punika. Sané madan soroh Bhogi inggih punika ida dané sane ngajeng ping kalih sané adina sakadi sané sampun kaloktah ring jagate tur nganutin ilmu gizi. Sané madan Rogi inggih punika ida dané sané ngajeng ngulurin indria. Ida dané sané soroh Rogi punika sané makéh keni sakit santukan iwang ngamargian nafsu makan. I Ketut Wiana
juru boros titiang, I Lubdaka nylajah alas makudang-kudang dina beburon aukud biana wénten kaling awakné, lawatné ten kanten sasihé sané liwat enjekan beburoné pasléngkat sasihé mangkin ton titiang tanahé rata, kedas nyalang sasihé sané liwat tetaruané majarang cihna beburon liwat nanging mangkin wantah nglibir tempuh angin ngusirsir kija beburoné sami, kija? ring dija mengkeb, ring dija? 2008
Juru Boros 2 nyabran mategtegan mamanah titiang menawi beburoné sampun katelasang antuk juru boros siosan rauh sakéng embakan alasé baléran sakéwanten nénten wénten cihna enjekan batis ngilis matampak getih pacrétcét driki-drika bet bah utawi mapiak embakan alasé baléran tegteg kantun padangné rata tur jegjeg kantun warna barak ten wénten yadin aketulan ambu andih ten wénten yadin akesiuhan usan mategtegan malih maboros titiang sarwi ngrimik: beburon paakin ja tiang 2008
Juru Boros 3 kasuén-suén: titiang marasa maboros ring alas sunia ring sapunapiné marasa maboros ring alas tan hana ten kamanah antuk napi mawinan sapunika ten kamanah antuk napi ngawinang sapunika napi, riantukan, sayan sué keni rasaang alasé ten kanten? napi, riantukan, ring sapunapiné keni rasaang alasé ten wénten? tengah ratri. gesit. panelas sasih ring punyan bilané manahé sapih 2008